schröder UBER

animadversiones

in

constructionem materiie schεllingianam.

-ητ-γϊ^ <gggflf1

qu aru μ1

particulam tertiam

consensu am pl. f AC. philos. upsal,

PRISIDE

Mag, SA M, GR UBER

LOG. ET METAPH. PIIOFESSORE REG. ET ORD,

PRO GRADU PHIL0S0PHIC.0

PUBLICE EX AMIN AN DAM PROPONIT]

ericus aug. schröder

STIP. REG. GOTHOBURGENSIS

in audit. gust. die vi maj. mdcccxviir.

η. α. m. sr

ÜPSALII

excudebant Zeipel et Palmblad,

) ^»7 C

autem fimul determinata iit Materiae in hac Spatii por- rione quantitas; hac Materiae

conitriiktione ipfa iimul

.data

esfe videbatur posiibiliras iilius inter

lingulas Materiae

portiones diverlitatis, ^quae cujusvis Materias gravirate

ipe-

cifica abfolvitur.

Hane Materiae conftructionem, cujus noπ nifi mo-

menra praecipua breviter adferre potuimusr jatn antea quidem invenerat Schelling, quam ipfam Syftematis

fut

proprie .fic di&i expofitionem publice edidisfet. At eambem

ramenin hac expofitione, mutans tanrummodo

verbis,quod

ad ipfam rem eni.net, non immuravir. Heic

fciiicer

mo-

net ni), Mareriam esfe primam Totalitärem relativam,

vel quod idem valet, iniimam Subjeklo- objeklivitatis,

quae Identitatis abfolutae fornram conilituit, in

Univerfo

manifeftationem realem. Hujus vero propoiitionis demon-

ilratio nihil eil aliud, qvam repetitio quaedam trium i-

Herum in conllruktione Materia momentorum, quorura in primo relativa orirur identitas, quae lineae

refpondet»

in fecundo duplicitas relativa, quae fuperiiciei

conftruktio*

ne abfolvitur, & in tertio denique totaliras relativa, quae oppoiitorum continet mutuam penetrationen!, Sc qua

Spa¬

tii tribus dimeniionibus impleti, vel Materiae, conitruklio

confummatur. Quatenus Materia iic Subje£to-obje£livita¬

lis formam quamdam conilituit, in vi expanfiva

obje£ti-

vurn, in attraktiva vero iubjektivum ejusdem principium

facile agnofcimus, ipfam vero

Subjekto-Objektivitäten!,

quae oppoötorum

iitorum

unitate relativa

abfolvitur, &

quae igirur proprie Materite

fuam praebet realitatem, in

gravitatione oianifeftatam videmus nj.

C In

m) Darfteilung ^m. Syft, d♦ Philofephie (in Zeitfthr, /. Sptcul&t,

Ρhyfik 2 B\i 2 H) §. 51.

η) Darfteil. cet. §. 54.

) ι8 (

In recenrioribus fcriptis,

quibus fpeciales

^tantummo*

et^o Phyiices fpeculativte partes

tractayit/ Sc in iisdem tra-

ctandis liberiori quadam

disferendi methodo uius

c

Ii Scijkl-

1.TNG ο), ipfam quidem, tum in

cereris ornnibus,

tum

in

Matefiie quoque cönüructione,

expofirionis fermam haut

parum mutavit, at ita tarnen, ut

quod ad ipiam rei

es-

fenriam attinet, eadem in evolntione virium, quainm a·

ftione impletur Sparium , ffia momenta

ubique redire vi-

deantur. Has igitur

diverfas

unius rei

expoiitiones hoc

meliore jure praeterire

posfumus,

quo

certius coniiet, pri-

mam , quam in praecedentibus

adiimbravimus, folam esfe,

quae vere intuitiva Si

conftru£lionis proprie iic diefcae

no¬

mine digna, primo faltem

adfpeé^o, videri pesiit.

Jam Vero ii de hac

Materia? conftru£lione noilra

qua- liscumque ferenda fit fententia ^, ii certe non

funus, qui

diffiteamur, eamdem mire ingeniofam esfe, ^roagnamque

excitare fpem Phyiices fpeculativa? ultra terminos, quos

eidern conftituit Kant, amplificandiT. Si enim , ut r» o· nuit Schelling p)■, ab eo, qui Materiae conftru&ionem plenam praebere conatur, jure quodam

optari posfe videa-

tur, üt explicet^, cur eamdem ^tamquam

tribus Spatii di-

menßonibus excenfam necesfario inrueamur; hure poftu-

lationi heic feliciter fatisfatfum esfe faeiie crederes. Ce-

Eerum ad vires Natürae fpecialiores penitius cognofcen-

das

o) Cfr. e. gr. additamenta fecundse editioni libri : Ideen zn ein.

Philosophie der Natur fubjunfta, nec nonNeue Zeitschrift für Sptcul.

Phyfik ^t B\d, & Jahrbücher der Medicin ι B:d.

f) Syftem d. Tranfcendentalen Idealismus p. 176.

) I? C

das novam prorfus viam aperire videbatur ille, quem in·

ter tria in Materiae conftru&ione momenta & tres in Na·

ruta proeesfus dynamici fun&iones invenisfe fe putabat

ScHEULINGj parallelismus, _quo du£lus, magnetismi, ele-

ftnciratis & procesius chermci phaenomena omnia nihil

esfe aliud exiftimabat, _quam iftorum momentorum repe¬

titionen! quamdam, vel Materue quamdam ipfius in po-

tentia altiori reconftru&ionem. Quae vero omnia licet

magnam do&rinae commendationem continere videantur,

non posfumqs ramen, quin confiteamur, multa in hac

Materiae conftru&ione esfe, _quas ipecioiiora quam verio-

ra_, luxuriantis potius ingenii lufii quodam fi£ta, quam in- dubiis argumentis demonftrara nobis videantur. Cujus ju·

dicii noftri ut rationem, _quanrum brevitas opeilae permi- ferit, probabilem reddarnus, iingula, quibus Spatium fi-

mul exhftere & impleri adfirmat ^{Schelling, momenta} disquiiitione oportet perfe^{quam ur.}

Satis quidem novirrtus, non ita intelligendam esfeAji-

£toris fententiam, quaii tria ifta momenta in ipfa ^rerpm

Natura re vera a fe invicem feparata esfent, & fiuctsfiv#

eorumdem evolutione enafceretur Materia. _Non igno·

ramus, ex mente Schellingii ipfam Spatii Öc Materiae originem extra^omnes temporis rationes esfe ponendam,

Sc in Natura iimul adesfe ifta momenta, quae non niii fuccesfiva evolutione exponere poteft reflexio philofo- phans q). Ut vero vel ipfa refiexione tria haec rite di*

ftingui posfint momenta cönftru&ionis, necesfarie tarnen

requiritur, ut notione faltem feparatim _{concipi queant,}

atquc

Ä ί) Quod expresfis quoque verbis monoit Schellistg. Ζrit/chr»

f. Spteulat. _Phyfik, i B. » Η. ρ. ψ

> 20 (

atqüe' ιίt' re" vera

dem'önftretur, in' qiiovis illdmrii jpfas4

vires Naturar primitivas ift'o agere

debere modo

, qutye·'

asdem agere adfirmat Söhellixs:·

Quae

ömma nom

ita-

fint, jam videamus»

Primum igituf originäriarrt, ut

vult ScHELiiiNö,

no-

bis concipiamus antitheiin viriurn

oppolitarum,

quarurn

altera esfentiaiiter pöiitiva, e pundto Ä' expanirvarn

a£tic-

nem exferens, _per alreram esfentiaiirer

negativam &

at-

traftivam limitetur & verfus centrum fuurri fefie£latur.

Jam credere jubemur, iftarum viriurrt

coniiiÄationc a£iio

nem exiiflöre non niii re£ta linea progredientem ⁹ 3c ea- dem igitur non niii primam Spätii

dimenßötje

η

gigni,

,ln _quo quidenv pr-imum ^# nobis hoc rep re

Hen de

η

d

u t η

vi¬

detur, quod fententianr fuam noia niii

ambigne

propo-

fuerit Auclör. Duplici enim modo eadeni

inreiligi

pot- eft: aut ita, ut ex ipfo centro virium oppofuärum com-:

mani vim expanfivam , vis artra&ivjE

actione limitätäm

non niii uham defcribere lineam polaritatis, vel una age¬

re dir'e£tione, exiftimemus; aut ita, ut

eamdem credämus

e centro ftio quaqüaverfus quidern in omnibus-'

direitiöni-

bus agere, arque fic innumeras

defcribere lineas, atin

omnibu^ tarnen dire&ionibus non niii re£tas lineasyidelly

unäm Spatii dimenfionem gighere;

quod fi flatuitiuy vis

expänfiv« a£lio ^per

atrra&ivatn limitäta radiationem

quam-

däm efficéret, qualerrt lucis esfe e puncto quodäm errta-

naritis omnes novimus. Nullibi faeis diltin£te alteram ha-

rum interpretationum, reje£la altera, eligere nos

jubec

ScIhelling: at pofteriori tarnen nonnullis

locis

r)

favere·

faltem videtur. Utraque vero permagnam habet

difficul-

ta-

l r) E. ^gr. Zeitfchr. f, Spec, Ρhgfik^ι Bid. rHl pt 116& ^sH. p.6.

γ 2ΐ c

jp täteni. Priorern enim Γι adopraveris; jure certe quäeri pofe- rit, ^cur non e centrö fuo iηmimeras, quas défcriptas men»

re nobis fingere posiimus, lrnéas re verä defcribat vis ex- paniiva? quid fit, quod detertninet, quamnam harurri

omnium direktionum, exclüfis' ccreris cmnibirs i ii bi quafi eligere debeat? quidve impedun, quominus ceteris iimtii

direktioni bus ageré posfrr, cum omdes ömnino irfdifferen-

tes esfe videamur? His quailionibus vel nihil proiius réfpondereSj id eft, asfertioneril ipfam mere precariam esfe aghofceres, vel refpondenctum esfer^ per vis limitantiä

actionem expaniivae reiiftentém iftåm linicam expaniionis di»

réctiofiem determinari. Quod vero qui dixerit, järn explicet oportet, quonam modo vis expaniivie aktiönem, natura fua quaquäverfus réndentem, ira'reiiringere ptfsfit attraktiva,

Hoec enim ré vera vis expäniivae quidem in omnibus di réktionibus aktionem lim ifå_re, nulla vero in direkti ene1

prorfus tollere pöteft. Quae omnia qui perfpexerlr ^, re»

r jekta hac fenrénria, abeundum forfan esfe in alterani exi»

itimabif, & cöncipi'endarn esfe aktionem vis expanfivak

per attraktivafn lifnitaröe, ^tamquam radiationem innume-

ris rektis lineis progredientem, & iic in fmgulis iftis li»

neis non. nifi unarn Spatii dimenfionem defcribenrem,

Tum vero novas mox oriri videmus difficultätes, Primum enim ii concédatur, virn expaniivam in hoc rhomen ro

non ηiii per iftiusrnoeli radiationem _agerej ramen hiec ip-

(a ut lociim habere pösiit, jam tamquam datum potii vi»

deriir' SpatiUip cum orhnibuS ejusdém dimeniionibus, _qua»

rum unam tåntummodo heic> exfifteré viilt* Sch.ell.ing.' Expaniionem enim radiis rektilineis qusquaverfus, agen-

tem quis mente concipere _potéft, niii ipfum iiihiil Spa»

tium V omnesque ejusdern dimeriioncs jam adesfe conci-

piat? Ad» hane folvendam difficuhatem _pauca modo ver¬

ka.

ba,in transcurfuquafi, adferi Schelling

diverfas omnino

esfe notionss direftionis3cdimenfionis: ideoque vim quam- dam ex cenrro fuo radios in-omnibusdireftionibusemirtere

posfe, nec ramen in his omnibus

dire£tionibus niii

utiam Spatii dimenfipnem defcribere. Huic ^vero

obfervarioni

facilis eit refponfio. Utique verum

eft, ii

η gu

los iftius

expanlionis radios, fepararim

fpe&atos,

non

niii

unam Spatii dimenfionem defcribere: ^at

ipfa expaniio

non uno

ithusmodi radio, fed innumeris in ^omnes dirc£bones prode-

unribus abfolyitur; qui cum uno eodemque momenro adiinr, num hane _quoque radiorum

omniu

η

complexio-

nem non niii unam Spatii dimenfionem

defcripturam

es¬

fe re£te dixeris? Scilicet duo jam radii, conjun£tiin fpe-

£tati 3c ad fe invicem relati, angulum formanr,

id eft,

fuperficiem, duabus dimeniionibus Spatii

eonflatam, jam

tamquam datam requirunt. Eodemque

modo radiorum

quaquaverfus prodeuntium epmplexio

univerfa necesfario

ipfum Spatium infinitum fimul tamquam

datum requi-

rit. Qupd qui rite perpendit, facile, ^ut opinamur, in- teiliget, nullo alio modo vere

concipi posfe vim

^ex- panfivam

quaquaverfus

tendenrem, quam

ita,

ut

jam in

prima ejus actione Spatium

univerfum

cum

Omnibus ejus

dimenfionibus adfit: nec »ipfum Spatium

aliud quid esfe,

quam ipfam formam expanlionis omnino

illimitatae. Quae

fi ita fint, irritus fane erit labor omnis, quo Spatii ipii-

us dimenfiones, tamquam per

diverfa aftionis expanfivae

per attra&ivam limitatac momenta oriundas,

conilrtittione

•zhibere coneris.

Λ, : ,-1

Eft ^vero alia _{quoque non} minoris

forte

momenti

dif-

dcultas, _qua premitur prima

hacc conftru&ionis Schel-

lin*

i) Zeitfchr. f. Spee. Phyf i Bli / H. p. ii5.

) 23 (

lingianae pars.

Öptimo

enim

jure qureri poreit,

quönarft

fundamenfo ftrbnixa fit asiertio illa ^> vis expanfivae in hoc primo momento adionem, qnaienus per

attradivam limi-

tatur, nihil esfe nifi radiationem, redis lineis a centro

primitivo prodeunrerm

Scilieef manifeilum eft, duplici

modo concipi posfe vis expanfivae adionero. Auf enrm

eadem non niii re£tis lineis a centro prodeuntibus agefe poteft: auc eriam e

fingulis iftarum

linearum

pundis

^qua-

quaverfus agere ,

id

eit, novas

dcfc.nbere expanfionis Ii

neas innumeras potefi. Friorem eXpanfiOnis modum ex«

emplo notisfimo nobis exhibet Natura in radiatione lu-

eis: pofteriorem in expanfione aeris

& cujusvis fluid i

aeriformis. Jam vero cur vis eXpanfivae sdio per attra- divam limitata ^non hoc fed iilo modo 'concipienda fit,

vix explicare conatus cit^ nedum re Vera eXplicuit Schel»

ling. In fectmdo conftrudionis momento vim expanli.

vam altero illo modo _agere iρFe adfkmat. Meie enim, u- bi eamdem ab attradiva fejundam agere vulc, ipfe rr.o- net, vim expanfivam e centro tuo non tantum in omnes diredianes adionem fuam dispergere, verum efiam quod-

vis radiorum vel linearum, quae fic oriuntuf ^, purdum

innumeris circumdatum esfe diredionibus novis, in qui-

bus omnibus vis expanfivae adio ulterius exfefarur, fic ve¬

ro, eamdem a'quovis radiorum e centro prodeuntiüm pundo novos emutere

radios innümeros

^,

qui

cum

radiis

primitivis angulos

förment, &.qüorum igirur complexione

iuperficies exiiftat t), At

fi negari

nequit,

hunc

^natura¬

lem qup.fi & .necesfariuirt esfe vis

expanfivae

nifürr» ^, eam- que, fibiipfi refdam,

hoc niodo

agere; oritur mox qua>

ftio, quid .fit, qiiod non in primO jam

confirudionis

mo¬

mento fic agere hanc vim

exiftimemus? quidve fit, quod

edio-

t) Zeit/ehr. f. Spec. Phyfik ι B:d ι Η. ^ρ. ny.

> 24 C

fjtlionem ejusdem ira reftringat, ut in hoc momento nan rnii radiatione abfolvatur, nec a radiis ^e cenrro prodcun-

iibus in novas ltneas dispergarur? Manifeiium quidem eft, hane vis expanfivae reftndbionem ex causia quadam

externa, id ett, ex vis attradbivae vel Umiranns a^bione

esfe derivandam. Hane esfe Sckejllujgii rnentein vel ande patet» quod ^yirn expaniivam in primo memento, dum per attracUvam limitetur, ^per folann radiarionem, al·

tero autem modo in fecundo momento, cum ab attradbi-

va fejundba fit^ agere adfirmet. Re vera sutem iftiusmo- di, qualis heic poftulatur, adbionis expanfivae reftridbio

mimrne ex ejusdem per attradbivam limitatione oriri pos¬

fe videtur. Haec enim licet ipfam vis expanfivae adbio·

nem limitet & debilitando denique liftat, num ideo ip-

fium quotpie expanfionis modum commutare (Sc in alium prorfus 11 a nsfarm^{a re} poterit? Si vim expanfivam in di-

redlione quadam ABC agere fingimus, manifeftuci eft,

eam, quae huic oppofita eft <5t hane iimitat, vis attradli-

vae adbionem -non nill in ^contraria direcbione C B A fe exferere posfe. Quae quidetn adbio vis expanfivae nifum

in ipfa diredbione ABC limltare & in quadam forte hu»

jus linece pundbo tandem fiftere poterit: nullo autem mo¬

do ifta in diredbione C JB A vis attradbivae adbio impedire posfe videtur, quominus e quovis lineae A B C pundbo,

ex. gr. e pundbo B, quaquaverfus agat vis expaniiva, ftc

iiutem innumeras novas defcribat lineas, B D,B £ cet., quae cum linea ABC angulos förment. Non enim ^a-

liam vis expanfivae adbionem Jimitare poteib vis attradbi-

ya, quam eam, quae direciione eidem contraria exferi-

tur. ltaque nullam prorfus adferre potueris rarionem fuf-

ficientem, cur ira reftridta fit in hoc momento vis _expan¬

fivae adbio, ut mera radiatione redbiiinea abfolvatur. Qua-

re eamdem potius alterp illo modo fuam exferere adbionem

exiftimes,