VIRO OECONOMIAM

D. D.

Dijjertationem

DE

FELICITATE PATRICE

PER

OECONOMIAM

PROMOF^ NBA,

Cum ConfenfuAmpliß. Pioilof.

In Acnd. 'OpfaL R

PRyESIDE

CLARISSIMO VIRO

Dn. ANDREA CELSIO»

Aftron. Prof. Reg» & Soc. Reg. Secr.

PMicq erudttomm examini fubjicit

Andreas Berch,

STOCKHOLMIENSIS.

In Auditor. Guft. Maj» die ^17. Decemb»

Anno MDCCX

Horis ante meridiem confvetis.

VPSALls.E,

Literis WER NERI ANIS.

S:ae R. /E M:tis

Regnique Svecia

SUMM/E FIDE1 V]RO,

SEN ATORI,

Ac ad emi £ Lundenfis

C AN CELLARIO,

Et Societatis Regia Liter aria C? Scientiarum

MEMBRO^HONÖRARIO,

llluftrkfimoExceUentkßmoque

COM1TI ac DOMINO

Dn carolo

GYLLENBORG,

MECENAT! ΜΑΧΙΜΟ.

W \Alvorem illmn propenfisfimum, Celfis*

ii m c Comes', _quo ht eras, liter ^arum·

jff qae cultores comple&i fotes, omnis licet

veneretur patria, ac umverfm celebrct ^or bis, fok

tamen Oeconomm nulla eruditioms, _{quam vocanh}

laude ^c larm, _{rnque civ it a t cm} literariamvix re·

cepttö)

eeptm, non ftne infigni temeritatk _{nota, in Illu-} ftriTimas Excellentise _{Tuse aram}

confugere fibi

videtur. Ver um emm vero tot t antagne de Jalu-

te patria, cura atque Providentia documenta, _qui-

bus, Excelientiilime Comes, omnium honor _um, de tua perenni profperitate, vota qnotidie Tibi

^ concilias, ^neminem dubitare (inunt., _gw/#

λ^ fcientia omnes, modo folide pertra&entur ©*

felicitatem _Tua civilem promoveant, celebratisfima

<Äg77*e cenfeantur gratia.

Hac itaque jiducia plenus, fpecimen hocce Qe-

)conomicum, ^{Gracia Latnque wo» thefauris qmdem ex} _depromtum, coptofisfimis _nec.Pla- veterii

, Λη Hotells, _neque Ciceronk ejfatü, infltar

gemmarum ciarisfimarum ^, [olicite dißmBum,

verum non nifi rudes materias, nultaque artis in«

dußria eUboratas _{pra fe} fer ^{ens ,} Excel lentiili ^·

mo Nomini Ί uo fubmijjd mentis veneratione

confecrare ^, _meque fimul de _{optima Tand Mse-}

& cenatis _patrocmio gratulari Juflinui

m-

„i Illuitrisilmae Excellentiae Tua;

k ni)

re·

Wi) slevotiiTimws cultor

AND. BERCH,

S:vE R:« M:tis

MAGNAl FiDEI VIRO,

Periäaftri atque Generoßsßme Baroni,

Dn. HERM. CEDERCREUTZ,

Secretario Status»

Nec non

Generofo atque Nohilisfimo VIRO,

Dn. ÅKE ^{S O O} P,

Dicafterii Regii, quod Junecopia: habetur,

JZdfeffori.

A'vunculis men

OB. _in. Favorem. _Gratae. Venerabund$que, Summum. Quo,

Hane. Qualemcunque. Cum. Ar¬

ftrae. Voro. Do. Dico. Et,

Perillußr. & NoMlij

Humiliimus

ANDREAS

S:k R:« M:tis

MAGN.<£ FIDEI VIRO

Generoß atque Nobilisßmo

Domino ,

Z, Dn. ANDRE/E FALGKER,

Reg. Colleg. Militär. Consiliario.

Nec non

Nobilisßmo atc[ue Spe&atisßmo VIRO,

Da JACÖBO TERSMEDEN,

)Ty Officinse ^{ferrarias ad Larsbo}

Dire&orL

cu Ho noratisßmis9

.10, Me. Semper. Amplexi. Eflis.

ue Mentis. Pignus. Diilemtioneia

\r· dentiilimo. Incolumitatis. Ve- Et, Confecro.

lij Nominum Veßrorum,

τι us Cultör

:as berch.

JSobihsfime atque Speflatisfime

CAMERARIE,

Dn. ANDREA B ER

Pater Exopratiffime.

% I ^non ex animo ojferentis, fed ^ex pre tio fm

inferno aflimarentur dona, ^non poffem ^non ingrati filii ^{nomen meren ,} qui ob innumera a Te

Pärer Indulgentiffirne in ^me derivatet beneficia,

non mfi bas paucas Tibi reddo pagellas. Sed

bene memini, null ^{a munera} etiamfl pretiofisfimax

tills c ur is, _quas in educationem hier or um impen·

dun t parentes ^, pofe refpondere. Qu apropt er

primum editurm foetum Academicum> jure ^o- mnino, tllum T tue benignit att atque liberalitati adferibo, Tibiqjjc in fignum graüsßrni tantum mei erga T e animi dtco# De cetero , pro fem- piterna tua falute ^, vota nuncupare nullo tem¬

pore deßßam

Patris Cariillmi

Filius obfequentiffmns

and. berch.

AnBori bnjm "DiJJertaiionis

Eruditiffimo.

|Uam primum pulcerrima praeclarceTu#

Di (Ter ta tion is inicriptio mihi innotu*

erat, ilatim _animus iingulare _quid polliceri,

& ld quidem non iine ratione potuit. No-

vi enim & ego, & una mecum noverunt alii,

Te Juvenem fcientiarum vere Philofophi-

carum fatis callentem ad quaevis pulcra,

quamtumvis ardua adipirare* Me vero ,

cum talia divinarem, neutiquam _fpe vana

laélatum eiTe , ipiamet Diifertatio ^nunc

omnium & oculis & judiciis expofita mon-

ilrat: talis namque eil illa ^, qualis Juve¬

nem ex fpecuiationum latebris erumpen-

tem, atque ad genuinam _{teque ac iolidam}

wtx civilis _praxin haud incertis vel lubricis

paifibus tendentem, decet. Varia quidem

variis multiplici de cauffa placere folent ftudiorum _genera,

quorum quidem nul-

lum, _{quatenus nec} honeftatem laedere, ^nec

utilitatem aliorum infringere ³ led potius

quan-

quanquarn e longinquo ^, ftabiiirc videatur,

iua laude fraudandum erit, attamen, poft

Divinioreai illam & ^vere coelcitem fapiciv

tiam, _cujus utilitas ipiam seternitatem at·

tingit, ^quin ilia ^, quse iine obliqua & di-

fpendiola quadam circumduftione ad utili«

tatem tam privataoi ^quam publicam ^pro·

niovendam redta pergunt, inter reliqua o-

mnia primatum teneant, qui dubitet futu¬

rum arbitramur neminem. Quapropter

cum Tibi , Poltüsßme Domine, tale ftudiorum

genus prx aliis arriierit, plura in Tuas lau·

des nunc aadere iupervacaneum ducimus,

Hoc unum reftat, ^ut Tibi omnigenam feli

citatem in cunctis ejusmodi laudatisfimis co·

natibus, atque ad reipublica? commodum vergentibus adprecemur.

Oabam Upi. d. ιϊ, Dcc,

α»» mcccxxxi.

Π. A. Gyllenborg,

h.t* Acad, Reflor.

Amiciilane Domine,

ERudlttfßma _infp'u ercm Tnae ι mirab dtffertationis ar, Uttum resy infcrlptionem de qua quum agity eßet primum vc~

tußate fua jam obfoleta ^{> au novo,} inventione bablenus inaudi»

t a. Quid er im Saulus int ^er F rop he ^tos ? Quid Ceconomus inter Fhilofophos ? Scdicet qua fequioris & fexus df

crdinis homtmbus fam i Iiaria ejje fo!ent, ea Virorum _quocun-

queftientiarum genere inclutorum, fupraque omnem eruditio-

vis laudem pofitorum , cenfura Jubmittisx Quäle connubium inis rum fapientia ftudio? Quälern fat um } illotis rußicorum

manibus maculatum, in ripollonis caftrts, edendum ^curat d Verum inßituta pro modulo ingenii analyfi, quod ajunt, ehy·

tnica eruditiffmi Tui fpedminis, iuvenil quam fal(umy fal*

ladt a fcrfuum de ^{cev t um ,} tulerim Judicium y quamque in feit r

rebus non bene penfitatis, Vitium fape commirtamus fubreptio*

nrs. Deprehendebam enim hocce _opus egregie elaboratum_»

Was continere partes , unde felicitas Patria quam maxi-

me promovetur, Excufa itaque ^> Erudttifßme Domine, fa-

Rum ex praeipitantia Judicium : didici jam aureum illud

Antiquorum proverbium feftina lente« Gratulor igitur Ti¬

bi ingenii dotes ^r quibus fatis fuperque oßendis, Philofophi*

dm non navis & ingenii lußbus impletam effe, fed ittam in

noßra Mufarum Palaßra vigere y qua imhuti poffumus alt-

quid ut'litatis in vitam ^{communem conferre.} Hane mone- tam eudendam curafiiy ut ex ejus infgnibus & ipfa Tut tmaginis praßantia fatis appareat. Perge itaque , De&

Duce _, in Ulis fiudiis, quibus ad felUitatem Patria äugen*

dam te confecraßi: fic enim videbis ⁹ natura ordine a Cre.

atore tnßituto, te qnoque felicem effe evafurum.

J. Rofelt.

MONSIEUR,

(')Ν ^ne åevient jamats maltre en quoi que ce fött

t ont Μ tm coup , quelque agiltté & quelque. force

de corps que Γ on alt, ti pant de V exer eke & de Γ ha-

bitude ava?i t que de rcüjfir. Cela je verifie aufti dans let fiiences, la plus beureifte memoire, l* Imagination la plus

vi ve, le jugement le plus folide, tout cela dem eure (l ert·

Je-fans Γ etude & V apltcation\ il eft vrai de dire en

tout fens qiCtl faut avoir battu le fer avant que d^etre

babile Maltre. Quelque beureuje d-Jpojuion ^que la na¬

tur e Vous alt dontiée Monßeur, Vous ne feriez jamats

au point cu Vous etes) fi Vous tfaviez exercé affiddment

ious les beaux talens dont Votre ejprtt eft doné. Vous

tive ζ et é infatigable dans V etude, & Vous fentez les

heureux fruits de Votre travaiU Le Public en profits

k, pr efent ^, il faura bi en trouver les occ aftons de

Vous temoigner fa reconnoißance, Je Vous feliciu

des aplaudißemens que Vous avez fi juftement ^meritez)

/' e/pere que Vous rPaurez point ä Vous plaindre de

V ingratitude du Steeles Perfomie ne le defire avec plus

de pasfion que moi, qtti fitis tres fificerement, MONSIEUR,

Votre ^tres humble <&

trés obeifiant jerviteuf

NICOL. ROSEN*

PR/EFATJO.

Irum forfän atque primo inttthu paradoxov-a

tibi videbitur , L. B. quod prafentem Dis-

(ertationem nuncupaverim Philofophicant.Aft,

fi perpenaas 9 quam Ute pateat Vera Philofophia campiU) no*

dubito, quin fententia mete album adjeceris calculum, £-

tenim quis dubttat, rationes däri eorum, qua in Oeconomia poßibilia Junt. Rationes autem inveniri nequeunt, nifi ex certis ac immotii princtpiis legitimo concludendi modo infe-

rantur. Jure itaquc Oeconomia, fi rat rene t regulär um fud·

rum adferaty fcientia nomen tuetur3 IS pro genuina dc legi¬

tima Philofophia filia mertto adoptanda. Certe artes manuä*

rias ad Oeconomiam quoque pertinentes ⁷ fS adeo viles ac illiberales db eruditis habitas, Philofopho tarnen dignas judi-

cavit Cel. WolfiuSj ö* inde fcientiam artis (S _{operum ar} tis Technologie nomine infiqnivit. Sed fi cdufam quarasycur

feien tia Oeconomicd a Philofophis hucusque adeo neglecid ft, a Ii am facile non invenies , quam quod in hac dtfciplin*

veteres Gracos & Romanos Phihfophos non habuerint pra-

cuntes. Non quidem diffiteor, fuijfe inter veteres ^} qui U-

bros de Re Ruftica ediderunt , ut M. Cato> M. Ter.

Varro , Columella , aliique. Verum fi hac paucAs illorum fcripta rite examinentur , nulle modo fcientifica je i fotius hifiorica ^, valde tarnen imperfecta} dcprehenduntur.

Mir sr i itaquc convenlt > cur ho dier no tempore) excufio fe-

A Heiter

* -m <> s·®-

Heiter jugo philofophico ab Antiquitäte & au flor it Ate nelis

impofito, Oeconomus tarnen apud cives Reipublica liter au*

flerosque quert pop:

Barbarns hic egofum; quia non intelligor ulli.

Hlnc merito Celeb. Morhofius in Polyhift. Tom. 5,1.

negleftum hujus jcientia hifce verbis dolet% Et Oeconomica

^}pertinent ad Praftieam Philofophiam ·> eflque fåne dolen·

,,dum ^, adeo jacere hane ρ ar t cm tf frigide traftari , qui

tarnen fundamentum fiernit omni Reip. nervum rerum

y^ger endarum fuppe ditåt. Tradita funt hujus difciplina priti*

iictpia generalijfima tantum , (fecialia nemo diligenter fatis

detexit. Optandum itaque föret > ut litcrati philofopbim

non inträ fui orbts limiter coercerent, fed ad ufum vita lon-

ge uberrimum ⁷ per unherfum genus humanum extenderetit,

Interim nobis gratuhmur de fcriptis Oeconomicis, qua tam*

in Gallia j quam Germania ^? ceterisque regionibus 7 praci-

ptte vero in Anglia in lucem hattenus edita funt. In Sve¬

da quoque lingua vernacula , hujus generis Hbellos evut■

gare tandem ^coeptum ef. Ut omittam ctteros , qui hänt

rem pertraBarunt} nominafe fufficiat illum5 qui mihi in du-

fertatione hac concinnanda ufui fuit, nempe Nob.viri i\nd

Bachmanfon Arcana Oeconomix & Commercii, quo-

rum Tomus 1. jam fuperiort anno editusy omnium bonorum*

mtruit applaufum : reliqui q haud minori ardore defderan-

tur^ praeipue ft in Ulis pari indußria ac in prafente, Regni β-

mul ac privatorum examir.averit Oeconomiam ·> atque me el ii

ad eam fublevandam fubminißraverit. De cetera ? L. B, fave hifce levisßmis meis conatibus 7 ne animus mihi demt·

tur _^ plura circa kanc rem > Alia vice, β Deus volucrit ^> i»

lucem proferendi.

CAPUT

■ΦΙ ^ο !Φ"

CAPUT PRIMUΜ.

Ε C Ο Ν Ο Μ ί Α dicitur felen-

tia practica , qu<e doeet , quomom

do ßpes honefte acqttiriy acquifit<e ve~

ro debito modo confervari & prüden-

ter adminiflrari pofiint , ad ^promo-

vendäm felicitatem civilem, CutTL*

staque Felicitas civium multumj

fane -confiftat in abfervantia Oe- conomiac , lequitur iilam Rempublicam, in ^qua Oeco*

nomia paruni exeolitur , neceiTario multis rniferiis Sc

calamitatibus premh Gerte, hoc lapide Lydio uti de-

bemus, in dijudicanda felicitate vel miferia Regni cu»

jusdani vel Reipubhcae. Ope hu jus lapidis etiam ab

omnibus Sveciae civibus deprehenfum eft5 Regnam haud

levi morbo laborare , in quo fanando, in omnibus

comiciis fummam collocarunt curam atque induftriam.

Sed forfan dixerit aliquis, me in patriäm ehe injurium»

qui dum potius vitia? ii qua: ehent, celarem, nihilo-

minws illa denudare _quaero. Verum, ^ut ille amici no-

men vere tuetur , qui alteri fua vitia cognita redditi

iic quoque fidelis atque fincerus civis eenfendus eft »

qui morbos oeconomicos patriae detegit, atque media

ad fanitatem recuperandam fubminiftrat. Deinde, &

contendis, vitia patriae pubiieis feriptis non ehe immi- feenda, ne peregrinis reddantur cognita? Valde falle-

ris, quoniam certo certius eil, exteras regiones fibi

habere res ceconomicas aliarum hationum aeque fami¬

liäres, ac proprias.

A & $. IL

4 -m o ^

§. II.

Opuientia Regni confiftit in opulentia civium;

prxcipuum itaque erit negotium Principibus maxima

conveniens ^, civium opes augere. Firmiifimum enim

hoc eft Fulerum , cui omnis Talus imperii innititur,

Nam , fi fubditorum opes crefcunt, Princeps varia ha¬

bet media, quibus aliquam partem earum, in uTus ^po-

blicos impendere poteft; fl vero hac exhauriuntur, hand

exiguum incommodum ex illarum amiffione fentit,

Media autem, quibus ad hunc finem perveniri poffit,

nulla alia Tunt , quam Jgricultura fenfu generali^,

mo fumta, Mänuf/tUur* & Commerct/t. Horum auxi.

lio vidimus regiones, quibus natura fatis parca fuit, ta¬

rnen ad eulmen perveniiTe felicitatis atque opulentiat,

& contra, gentes , quat benignis naturac doribus ter·

ras confecutas Tunt fertihfltmas, in Tumma tamen ex ne·

gledu horum mediorum vixifte paupertate.

§. III.

Haec tria jam nominata fulcra Teucolumnac Oecono-

miar, bafin folumodo habent unicam, cui innituntur, qm efl: labor indefejfus. Omnes igitur cives adigendi ^, ut

laboribus hacc fulcra corroborent, nulla vero defiå

& ignavia ifta debilitent. Ex hiTce eoncludi potefti quemlibet diem immo qtiamlibet horam, a civibus (i-

ne labore intermiflam, regno damnum inferre inter·

miflioni laboris reTpondens. Hoc praegrande Vitium et·

jam in patria noftra, nimis proh dolor ί altas egiifi

radices, ex eo patet, quod tam in urbibus, quam in

yillis ruralibus homines deprehendere liceat, qui tern·

pus nihil agendo terunt. Et ex hoc unico fonte, cen

feo derivandam etfe cauTam, cur in noftra patria com

munis egeftas locum obtinuerit. Suppone enim im

49* © §Φ· f Svecia däri ιβο. millia hominum» qui laboribus quo·

tidie quartam folumraodo partem thaleri cuprei fibt

comparare poflunt j unusquisque dies > qut atantamul-

titudine hominum fine labore intermittitur, damnum infert Regno 25000 thalerorum; quantum autem pro«

veniat damnum ex negligentia tctius anni> facile col- Iigitur. Originem vero detegere hujus mali, non erit

difficile, fiquidem fole meridiano clarius, illam ex ma¬

la profluere liberorum educatione, penes nos univer-

faliter recepta. Omnes fere ex negligentia parentum

in prima actate ad labores non facis applicantur , &

hinc multi in maturiore aetate Jabores refpuunt 5 de-

fidiam hiice pracferentes.

Heic etiam coniiderandum venit , λη OeconomU _ρα- tri* commodum inf erat multitudo eorum 5 qui Uteris operam navant? ii liceat meas circa hane quacftionem » propo-

nere cogttationes , lubenter fateor, majorem multi-

tudinem literis ftudentium , quam quar muneribus pu- blicis a literatis peragendis fufiiciat, parum Reip. prod·

efle. Non tarnen fic mihi animus eft omnia ftudia e

Repub. ejicere: perbene enim mihi cognitum habeo*

fine literarum eultura regnum minime florere poflo·

Sed contendo tantummodo nimiam multitudinem ho¬

minum in literas incumbentium Reipublica* eiTenoxiam;

quum in tanta copia neeeßum fit ^* ut quamplurimi

dentur, qui in otio tempus inutiliter terunt. Etquoniam

(ut ex fuperioribus Iiquet)Talus reip.confiftitin obfervantia Oeconomiar; Oeconomiac autem eultura requirit inde-

feiTum laborem _j certiifime concluditur falutem Reip.

requirere indefefium laborem. Ubi itaque ceflat labor,

ibi cefiat falus imperii. Dicatautem quis» oranem erudi-

tionem fic tnterituram fore. Quod fåne Iubensconcede-

rem _, fi mihi monftrare vales, rem Iiterariam quaedam cepiile incrementa ^ex multitudine Erudkorum. Studia

A _$ «nim

<* -Φ3 ®

enim rede dicuntur incrementa capéré i quando is

fcientiis varia inventa antea incognita deteguntur. Sei pauci omnino, quorum fublime & divinum fuit inge

nium , huic negotio fatisfecerunt. Quem in fineni igitur ceteri » qui nihil detexerunt ^, in literas incu-

buerint, nefcio ^, nifi forte eam ob caufam ^{, ut} habe·

rent quo ignaviam celarent. Quapropter parentes li<

berorum ingenia fummo ftudio explorare decet, ^utrutn

ftudiis vel aliis negotiis applicari poffint, Si itaquc deprehenderint illorum ingenia fublimioribus cogni-

tionibus apta , ad literas iilos applicarent, & fic nul-

!um eilet dubium®, quin ex hujusmodi ingeniis incre-

menta fumerent fcientiac ₅ hebetiora vero hberorunL ingenia, aliis potius negotiis addicerent« Rationen^

cur adeo magna Ht copia literis ftudentium, credo e<

quidem eam effe, quod, nefcio ex quo praejudicio pa¬

rentes arbitrentur, fe contra decorum peccaturos, fi

liberos fuos ad agriculturam, manufaduras, commercii vel navigationem applicarent. Sed, ut in fequentibui

monftrabo > haec perverfa opinio facillime cadet\ I perfvaderi poifint, labores nemini hominum in dede-

cus verti debere. Varia. ^a Politicis circa hane rem

fcripta, digna funt, quae legantur. Imprimis de ^eo loquitur Nob. Dn. Seckendorf in ejus (&i)X\$VCi-Sut, El

hifee jam patet, Regnum majore numero opus habere

laborantium, _quam literis operantium, liquidem ifti funt»

qui hos fuftentare debent.

§. IV.

In antecedente §. de liberorwm educatione geni'

raliter didis, quaedam fpecialiora adjicere animus eil

Omnes qui de liberorunt educatione fcripta ediderunti

in eo conveniunt , quod ab ipfa infantia ad labores

adducendi fint liberi , & hoc non eo modo ? ut p«'

BIS

4Φ3 ® ₇ nis ad laboris fubeundos _cogantur, fic enim ftatim o- mnis animus & cupido laborandi perit ^» fed ut cum

gaudio opus arripiant, honori iibi ducentes» quod la-

boribus interefle _queant. Circa hoc autem negotium

adhibehdi funt viri prudentes, qui omni lenitatc atque

prudentia tra&are fciunt liberos. Neque adeo fum

ridiculus , quaii Jiberi ejusmodi fubirent labores, qui

hominibus prove&ioris aetatis competunt; fed folum- modo contendo, eos per ludos atque modo luforio informari debere in omnibus illis, _qua: in .adulta ^aeta-

te iilorum negotiis infervitura fint» Quod ad illornm

ftudia attinet, nihil praeter pietatis ftudium, eis majo-.

rem acceleraret utilitatem, quam ftudium Oeconomiar.

Et ficut hoc unicum eft ftudium» quo fibi vidtum com- parare poftint atque amidtum, etiam in praxi hujus ftu-

dii inftruendi. Quem in finem contendit Jul. Bernh.

von Rohr in Dißert, de excolendo fiudio Oeconomico _{» ut} inutilium crepundiorum loco , qua liberi vel inter munufeu-

la natalitia » vel alio _{tempore a} parentibus, aut aliis acci-

piunt, ipfij div er [a machinarum» adificiorum (5 infirumen*

t orum in re domeßica occurentium exemplaria emerentur ₉

nimlrum inßrumenta ^, qua ad colendos adhibentur _{agros ,} inßrumenta pifcatorum» _aucupum , venatorum , quibus ^«-

tunt ur ad capicndos ptfces» aves (5 feras beflias ^, (5 c, (fe, Sxemplaria adificiorum, horreerum, fiabulorum , diverfarum

molarum _, domuum» in quibtts panis (5 cerevifta coquuntur, (5 c, (5c, cuntta ad magnorum inftar in parvo efformatas,

Harum rerum nomina (5 ufus liberts debent explicart, Cum

vero infantes (5 puert rarifftme otioß queant effe , (5 timen- dum fit, ne faßidium ipßs crearetur, β fofummodo machin as

hafee afpicerent, permittendum ipßs eil , ut puerilt modo ludentes _, inßrumentü hifee utantur , ita tarnen, ut femper

alt quid in feiern i ^a 0 economic a profit iant«

§, V.

s ® l·®·

§. v.

Finem jam imponerem huic difcurfui, niii adhuc

plura effent, quac circa hane rem monenda.forent. £(

tanto magis ad id faciendum incitor ^, quanto certius

fcio, in reda educatione juventutis falutem Reipubli·

cac confiftere. Si itaque liberi adhuc infantes fuperficia·

riam hauferint cognitionem rerum Oeconomicarum

eo meliori fucceffu perfedam fibi comparare poilunt

notitiam, quando vires intelledus, crefcentibus annis»

augentur. Quare cum in adolefcentiori artate ad Gy·

mnaiia & Academias communiter a parentibus mittan¬

tur , occafio quoque ibidem illis non déeilet folidiorera

Oeconomia: theoriam hauriendi. Heic nobis confpi«

cuum eil fummum commodum, quod in Rempublicani

redundaturum nonnulli contendunt , ii ad Academiai

Profeffor Oeconomia inftitueretur, qui publicis Iedioni·

bus ftudiofam juventutem in hac fcientia inilrueret. A

tali autem viro requirunt, ut haud levern fibi in va·

ftiffimo ftudio oeconomico acquireret cognitionem, &

hinc ftudia Phyfica atque Mathematica calleret, quo·

rum ope nova quacdam experimenta detegere, varia·

que mächinarum genera invenire queat. Hujus Pro·

feflforis fummum oftendunt fore negotium , Oecono·

miam Principum & privatorum exponere, varios mo·

dos acquirendi & confervandi bona tradere, agriculru-

ram, manufaduras atque commercia cum omnibus ad

Oeconomiam pertinentibus, ftudioiis proponere: atque

eum oportere, non aliorum virorum experientia circa

res ceconomicas contentum eflfe , fed variis in rebus

proprias cum publico communicare obfervationes. Uf

evincant inilitutionem hujus Profeffionis, fore medium

efficacifiimum, quo Oeconomia in flore fuo conto

eretur, fic argumentantur: quum incivitate quamplu·

rima dentur munera, quibus folida & diftmda Oeco-

nomii

0 9 nomiae cognitio neceiTaria eil, patet omnino ^quam proficuum iic Reip. fi officiis pubhcis admoci> antea in

Academiis perfedla Oeconomiac initruili fuerint theo-

ria, jam ad ipfum ufum applicanda. Alias fane, ut

communirer fieri folet, non fine damno Reipublicar,

hanc cognitionem in ipfa muneris fui praxi iibi ^ac.

quirere necellum habent plerique , & fic faepe theo-

riam iibi comparant con/ufam, quam deinde praxis

minus accurata fequitur. Omnes fere, qui de Oeco-

nomicarum fcientiarum neceilitate fcripta ediderunt,

hanc fovent fententiam. Immo Morhofiut in Polyhiß.

Lt^Tom% j. p. 24. Geconomic*, inquit, Doftrinx dignitac

t anta eß , ut ejus Profeßonm in Academiis conjfituendum

ego quidem arbitrer, Joh. Chriitoph. Becmannus in Po-

ll-tica Parall. Cap. 10. §. 10. In Profejßonibfus Phi/ofopbi-

eis t inquit) ne ßngularum vitia examinemus ^, deßderamus Profcfjorem Oec.onomia , qui non terminU altquibus genera- Ubåts i Jed ipfa praxi ßudiofos informet, 6Γ ad futurarn rem

domeßicam praparet. Conf. etiam Cl. Mag. Georgii Morl·

telii part. prior. Difiert. Acad. de Commerciu j p. f. qui

hanc rem egregie pertradlat. Ceteros ob brevitatem

mihi propofitam praetereo. Hinc _{quoque in} Acade-

mia Halenfi ProfeiTor Oeconomica: conilitutus eil ^a

Rege Boruffiae ^, qui rerum Oeconomicarum fummus

eil promotor.

Sed objiciunt alii, non opus efiTe _profeüione Oe¬

conomica, fiquidem complures editi funt Iibri,equi-

bus hacc feientia addifei queat. His vero fic refpondet J. B. von ROHR in Diff. de excolendo fiudio Oeconom. §, ij.

£>)uare lettiones Τίοεο/οξίοα frequentantur, cum mole labo-

remus librorum , e quibus Theologi a hauriri ? Gjuare ßu-*

diofi coUegiU Juridicis interfunt, cum ex libris Jus addifei pofftt ? Rationes denique adhibet; fcilicec ^, quod non obilante infigni librorum oeconomicorum multitudine,

B nul-

I© O SH5*·

ßullus adhitc adfit, qui hac in parte abfofrjtus dici ^pot·

eft: immo quod in libris Oeconomicis multa1 falfa re- periantur, qua: in praxi mini me fuceedunt. Tandem

dicit) ctiamfi praftantißimi libri ctconomici a de β en t, juve>

nes multo melius tarnen rebus fitis confulerent, β vhi Pr£- eeptoris Scholas vißtarent f in libri enim lefftone fapiu* oc·

turrunt dubia, ubi quis fcire avetr annov etiam res fucce·

der et, β hoc ^ρ el iUo modo tr aßt are tur ^, α vivo vero praceptort

dubia eximi poffent, See. linde abundanter patere exi-

ftimat neceflitatem Profe (Tio η is Oeconomiae, quam ad

Acadernias infticuere Principibus ^tanto magis ^cur« at·

que cordi eflföt, quanto certius fibi perfvadet ex illau

magnam parte m felieitatis imperii dependere.

§. VF,

Ad to magis augenda incrementa O economic*

fcientiae, haud minima-m conferret partem , fi quoque

Societates O economic# erigerentur) quarum membraes-

fent fubterraneorumy vegetabilium, rei mechanicae ac

commerciorum peritiflima. Eorum praecipuus feopili

foret y media inveniendi varia > quibus Oeeonomiau corrigenda vel emendanda. Igiturr qui ex iociis- re·

rum metallicarum atque fubterranearum eukuram in fr

lufceperunt ^j provincias peragrarent, inquirentes qui¬

bus ^rn locis variae fpecies metallorum & terrarum de·

prehendi, ad quos ufus adhiberr & quibus modis e-

mendari ρ offent. Qui vero Mathematicas fcientias fibi

habent cognitas, in id incumberent, quomodo varia

genera machinarum invenirt ^, vel inventa corrigi

$>offent ad fublevand'arrr indigentiam hromanam. Qui

Agriculturam fibi fumferunt excolendam ^y varia expe*

rimenta iniTituerent in propagandis variis exoticis plan*

tisf fibi cognitum redderent, cujus na tu rae unumquod.

q[ue folum foret in univerf» regione> Sc curarent > ne

4Φ3 O II uila pars foli relinqueretur fine culfura. Cum re pe- cuaria, fylveftri, hortend &c. eis negotium föret. Qui

ex Membris Cornmercia _atque Maaufadturas fibi habent cognitas, diligemer inquirerent, quibus mod-is Manu- fäiturac _atque Cornmercia ad majorem perfe-dionis ^gra-

dum evehenda, quibus ^ex Iocis Opifices adducen.di, &c»

Unusquisque ex fociis teneretur omnes fuas obfervatio-

nes, & machinarum inventiones Charta tradere, ut col- ledione fada « fyftema quoddam Oeconomicum exin-

de confici pofTec ab omni ^parte abfolutum. Hoc fy de¬

rna Oeconomicum in Academiis publice praelegi atque

explicari podet. Doleo brevitatem mihi propoiitariL·.

finem jam hifce fpeculationibus ^imponera. Qua: in_»

hac £. propofui, mutuo fumii a j. ß. Rohrs Jpautf*

balittngÖ BibiiOtbec ^, a pag. ύι.. ad η o. Cond Projeft DCE

Qiconemu in form ei«et' pag, 48. ad ^fu

§, VII.

Quanta Princip is effe debet ^cura in augendis opi-

bus civium, tanta etiam erit in illis confervandis. ^- Et

quoniam magna pars hrmitaris impeni in abundantia pecuniae confidit, omni ftudio in id incumbendurtL·

ut argentum non migret in exteras regiones# fed in¬

trä limites patriae maneat* Modum vero, quo hoc

fieri pofllc, in antecedentibus,, praecipue vero §. 2,

generaliter tradidi, in fequentibus autem fpecialius

proponam. Interea haud prstereundum ede cenfeo, quin hoc loco quaedam dicam de iiimmo inc&mtnodo, quod patriae nodrae infertur ^ex mmia peregrinantium ce-

pia» Illos arbitror, qui iolummodo voluptatis & de-

liciarum caufTa exoticas regiones adeunr, atque dc Re-

gnum pecuniis privant. Certe huc fpechnt verba Mon*

zambani de flatu Imo. Germ, Cap. y, §. ^3. £>)uod per discur- fationes juventutis Germanica; ad exteros non parum argenti

B £ extra

ii © Η*·

extra nAtale folum trAhatur. Ν Am etß er affinem genil Ten*

tonici converfatione exterorum temper art fors non tnutile fu*

erit j tarnen merito ludibrtum > an miferationem , merentur%

qui ex ItAÜA noftra nil niß delicias quasdam vitiorum Trans-

alpinis inufitatorum ^> & formulas blaffhemandi rariores da*

mum reportant. Neque vero Gallia plerosque peregrinatores

AÜts inßruftos artibus dimittit, quam ut fordidius tuburci*

nari detneeps norint, gradusque Venerea feabtei ex propriie

ut plurimum experimentis recenfere· Unde eo majori jurC

contendo, quod non omnibus fine diferimine permit-

ti deberet exteras vifere terras , quo certius fit, argen-

tum eile nervum rerum gerendarum , eamque ob cau-

fam intra limites regni confervandum. Bene igitur Reipublicac confulitur, ubi illi, qui ad exteras regio-

nes iter cogitant» a nonnullis ad hoc negotium confti-

tutis viris examinantur i utrum debitos progreiTus in_j

ftudiis fecerint > utrum tantis ingenii dotibus excellant,

ut commodum» quod patria olim exfpe&abit, acquiva-

leat fumtibus, quos e patria exportaturi funt. Inqui-

réndum denique foret, cui ftuaio fe maxime addice-

rent; quem in finem varia illis praeferiberentur ftatura,

juxta quac iter fuum inftituerent, ut in fuo ftudiorutiL·

genere maxime proficere poiTint. Port reditum in pa-

triam denuo difpiciendum eftet ^, utrum ftacutis fibi praeferiptis fatisfecerintj quod Π faftum fuerit, illis of-

fieiis admovendi , in quibus cognitionem fibi compara-

runt j fin minus, quia argentum dilapidarunt , nullam

neque fibi neque regno accelerantes utilitatem» haud

digni cenfendi ^, qui muneribus admoveantur publicis.

Hisce rite obfervatis, facile crediderim ^, multas haud

neceflarias peregrinationes cohiberi, & mukum pecuniac

in patria confervari pofife.

$. VIII.

Ut autem omnes Oeconomiac partes ad fummum perfeftionis gradum aflfurgant, opus eft, ut ingens

mul·

•mos®· π multitndo hominum intrs limit ^es Reg ni ht ^um habere ρ »ff t.

Regnum enim non dici poteft florefcens,nifi infignem

fuftentare valeat hominum copiam. Multos vero ho-

mines alere nequit, niii ope variorum laborum, quö-

rum prarctpui verfantur circa Oeconomiam excolen-

dam. Muititudinem hominum Reipub. ^non ciTe no- xiam, fi ad labores applicatur, Π vero ignavia regitur,

damnum inferre maximum , omnibus ex hisce didtis conftabit. Illuft. Dn. Chevalier Ter»ρ le dans fes remarques

fur TEtat des provinces unies des Pays ^- bas.Chap. VI- p. it9»

j-ationem reddit cur Batavi ad tantum pervenerint fa- ftigium commmerciorum ^, dicendo: Je m'imagine donc

sju? la veritab le origine U? le fondement du ^commerce fe tron-

ve dans U quantité d'u» peuple referré dans une petite éten«

due de pais, ou toutes les chojes neceffaires a la vie font βberes? & ou toutes les perfonnes qui ont des t er res font ob»

ligées de menager , ceux qui nyen ont point font reduits

au travail ou a /' induftrie ^, a moins qtfon ne veuitte f ex·

pofer k manquer de tout.

CAPUT SECUNDUM.

De Agricultura,

IX.

JAm ^corpore fuftentationem ^{me accingo Politico,} porrigit; ad confiderationem ^{quae ceteris} />gruulturam arbitror, 8c ^membris illius ^vitamatque partis in

quidem in latiiTimo fenfu acceptam, ut f«eb ea compre- hendi _queat fcientia de re metallica , mineraiibus, &

verbo, de omnibus quzin terra vel _aqua deprehendi poiTunt, & ^ad uHjm humanum converti. Si quis ^con- tendcret, vocabulum Agriculturac hisce rebus fignifi-

candis nimis eile anguftum, & potius aliud adoptaret,ei

B _{3 aen}

14 4M o

non £ro contrarius, fiquidem rei intentus de verbis

nunquam litigo. Traftationem hac in re non polhce-

or niii generalem, quia ii fpeciales ingrederer tra&a-

tiones hujus fcientia, qua tam varias iub fe compre-

hendit, ut funt agricultura ftrifte fumta, res pecuaria,

cultura vitium, lupuli , fylvarum , pifcatura, venatio,

res metallica ^> falinae &c. &c. multa volumina noa-·

fu-fficerent, rnulto minus hac pagells.

5. X.

Ägrictjlturam in patria noitra admodum negiigi,

inde patet, quod varia merces, ut linum, cannabis,

cafei, butyrum, lana, varia genera fruduum & frumen-

torum, &c. ab exteris regionibus huc advehantur;

qua: ^cmnia inträ limites Regni comparari poflent, &

noftram indigentiam fupplerent» ii iabore atque indu·

itria uti vellent cives. Erit itaque nobis axiomatis lo-

CO i quod in univerfo regno omnis pars foli, e/u* coli poffity

fine cultura non relinquatur ^, [ed per Jaboriofal agricoU

manus in ufum convertatur. Hane regulam in Batavia-»

praccipue futfle obfervatam, conitat; in Sveda auterru

non adhuc locum obtinuiiTe ^, nos docent varia ioca-«

deferta» varia paludes, iramo agri reli&i, & ejus ge¬

neris alia negligentia fpecimina ^, qua oculis peregri-

nantium fefe prabent. Alterum axioma haud minori

cura in agricultura obfervandum cenfeo » quod expert'

menta fine intermiffione variis modis iuftituantur. Experi*

menta enim _atque tentamina funt quafi anima agricul'

tura; quapropter eurandum, tit experimenta accuratc

inftituantur , hoc eft, determinate & adhibitis omnibui

circumftantiis, ne error in obfervando committatur»

Hac in re Anglos excetlere, fatis claret ex libro Du.

Scbarrock , quem in !ucem edidlt of the propa^ation and

improvetnent of Vegetables ^% item ex fcriptis Ψ alt er i Bur·

nä & Dn, HugbpUtt, aliorumque.

§o ΧΪ»

o Μ* ts

§. XI.

Quod itaqué om η i um primo ad rem frumcnttrUm attinet, curandum eft, ut tantum frumenti in patriae produci poifity ^{quam um ad} fuftentationem Regni fuf«

fieiat; quo pecuniar omnibus ann is ad exteros prsfer-

tim Germanos exportata, inträ regnum manere queat.

Quapropter agricolae non folum euram gerere debent

agrorum, qui järn dudum exculti fant , fed etiam ο¬

ρέ ram dare ^f ut no vi elaborentur. Pbyfieorum ftu-

dium föret y varia inflituere experimenta » quomodo

frumenta vaiidius augeri, quomodo folum» cu-i frumen.

tum immititur, vari is modis emencbri, quomodo fru-

mentum confervari potfit, &c. Qua de re legi etiam

meretur elegantiilimus t rad: a tus Celeb. cbriß. JVolfii. Ma- thematicorum atque mechanicorum _opus eiTet , va- rias invenire machinas, _quae in Agricultura adhiberi poflent, vel etiam inftrumenta antea ufitata corrigere

atque perfediora reddere* Si itaque novi al i quid

vel ^a Phyficis vel Mechanicis inventum fueritr rurico-

lac fine mora erudiendi _, quomodo illud ad· praxin fit

deducendum; _quem in finem honoratiores & intelli- gentiores agrorum poiTeiTores rufticrs praclucerent fuis cxemplisy quae tllos multo magis, quam praeeepta mo¬

vere folent, Experimenta quoque infhtuenda funt» u- trum alii frudus fubire poifent vices frumentorum, in ufurn pauperum » fi annona earior fueric. Teftatur fane experientia» frudum Americanum, nomine Po·*

tatoesi loeo farinae adhiberi poiTe. Apud nos hie fru-

dus exoticus in ufu eile coepit; adeout in Dalekarlia ,

ab Amencano climate ita diverfa, _magna ceperit in-

crementa. Certe _, haec efca Dalekarlos multum juvaty

cum annonae diffieulute _quam faepißime cogantur pa¬

us vefci cortice©,

5.XII.

ιί 6 4φ·§ o fr®·

§. XII.

Camporutn , fylvärutn atque prat&rum cultura fi rC-

&e inftitueretur , non pofiet non eximium exinde iru

ruricolas profluere commodum, Varia igitur tentami¬

na facienda ^, quibus modis gramen in pratis atque cam- pis, non tantum emendandum fed etiam augendumfitj

fylvac quomodo meliores reddendae, varia plantando

arborum genera, &c. Hinc fufliciens materia fuppete*

ret conficiendis navibus apta. Hinc quoque res pecua*

rU majora.fumeret incrementa. Eflkiendum igitur eft,

ut hovet optima; indolis & fpeciei ex aliis regionibut comparandi apud nos propagari queant. Praiiertim au-

tem bovei Anglorum atque Batavorum laudantur ab eorurn magnitudine fimul ac pingvedine. Cl. Lagerlöp in-,

traftatu fuo de ^re pecuaria, contend-it, vaccas Belgicas o-

ptimi licet generis, in Svecia tarnen non pofle propagari,

cujus aflertionis prarcipuam reddit rattonem, quod non

tanta pabuli copia heic comparari poilit, quanta alimen-

tis illarum fufficiat. Verum exiftimo nullam pabuli fö¬

re inopiam, fi prata atque campi emendarenturf atque paludes ficcarentur. Quantum commodi ex iftiusmo·

di pecorum cultura in patriam redundaret , fatis liquet

ex natione Belgica,quae hujus ope non folum alimen-

ta fuis civibus pracbet, fed enam ad alias nationes trans-

mittit. De oviarlis comparandis earumque fumma ne- ceflltate, neminem dubitare opinor, prsefertim ^quum

tam alimenta quam veftimenta nobis pratbeant. O

vium cultura praccipue in Hifpania ^atque Anglia quin.,

etiam in Polonia floret: hinc tam Galli _quam Batavi,

omnem lanam , qua ad conficiendum pannum atquo

ceteras res laneas _{utuntur, ex} Hifpania deportant« An¬

glia vero, in Oeconomicis ^vere excellens, fuam lanam ipfa ad confeétionem ^rerum lanearum confumit. Im-

mo Angli adeo foliciti funt de ovium cultura , atque

provw

ty

providi, ne ill aliis regionibus inilituafur, ut prohibu-

e-rint, ne näves» qua: ad eorum terras appellunt» ex ovibus,ad vidum neceilariis, fecum deportcnt mafculuna

iimul ac fceminam. _{Praeterea omnino interdidum} eft, lanam e regione ernittere. Si itaque neceiTariac funt manufadura:, ovium culturam omni ftudio promovere decer, quoniam ex hac parte agricuitura?, maxima _pars rudis materia:, quae ad manufaéturas adhibetur, de- fumenda. Cl-ariftimus vir, atque de rebus oeconomi- cis patriae optime meritus Bn* Conful Jonas Alflröm , va- riis modis, licet fumma cum difficultate, aliquot oves

utriusque fexus, (non tarnen omnes una vice, fed mul- tis) in patriam ex Anglia tranfhilit, _{atque prope} civi-

tatem Alingsås, in ufum manufadura: lanea: ibidem in- ftrudae , eas propagari curavit, ubi non fecus ac in_,

Anglia illis _hibendi bene ed. Quapropter omnes agricoia: ad«

funt, ut ovium culturam fumma induftria infe

fufcipiant, quo materia rudis, lanificiis fuiBciehs, ία patria comparari queat.

§· XIII,

Quod poft curam ovium, regno fummam afFerret utilitatem _{, meo fenfu} eft cultura lim. Nam quoniam

lintea ab omnibus confumnntur, propagatio lim, in- gentem pecunia: vim in _regno ccnfervaret. Sci»o e-

quidem in quibusdam Regni provinciis , ut praccipuC-»

in Helfwgui atque Weftrogothia linurn crefcere; fed con- tendo lini culturam etiam ceteris in locfs inftituendam,

atque jam inftitutam emendandam eiTe.

$. XIV.

Forfan quibusdam ridiculus 'viderer, fi contende- · rem _, bcmbyces^xn ^Sveda alendos efle, ^ut rude bomby-

cinum ad manufadurarum indigentiam haberi _queat»

C Noa

ι* -Φ5 o

Non exiilimo eam ob caufam hane praxin impoilibi-

lem eile, quod noilrum clima ab Indiano adeo (It di-

fcrepans; nam experientia conflat? herbam nicotiananu»

India:, in Svecia etiam propagari poiie. Itaque expe¬

rimenta inilituenda ^, utrum res ex voto cedere pofilt;

fi non in Lapponia vel iis provinciis, qua: ad fepten-

trionem vergunt, certe in Smolandia vel Scania? quae

minori vexantur frigore. Pratterea notum eil? bom-

byces a curiofis heic iuilentari. Hatc eadem res impos-

fibilis quoque vifa eil Gallis, ante tempora Ludovici XlV\

hodierno autem die in Gallia bombyces vivunt & vi·

gent ? cura hujus Regis vere Magni» qui Oeconomi*

am fui regni feiici fucceilu emendavit.

£. XV.

Quoniam experimenta atque tentamina quafi ani-

mam atque vitam conciliant Agriculturae (§. ioOplam

ta utile $ peregrina omnis generis, terris noilris manda-

rentur, experiundi gratia, num cum noilro folo con-

veniant. Nam differentiam climatum non omnem ar- bitror abfolvere rem? fed potius crediderim, decentem plantarum eulturam maximam partem huic negotio

conferre. Pr^fertim autem inquirendum eil? an herb*

tinttorU in confedlione _pannorum adeo neceilaria?» feri

poiTint. Certe fi inter quinquaginta experimenta non

nifi unum bene ceiTerit ^> hoc unicum tamen omnem

impenfam largiter repleret.

§. xvr.

Pari modo exiflimarem examina apum in patria no»

ftra majort copia comparanda efie ^, ne adeo abundan»

ter mel atque cera ab exteris regionibus advehantur.

Apum eultura ^> quam ruricolac fine fuo incommodo

fubire poifent, ^{non parum} pecuniae ipfis acceleraret, _hauJ &

4M 0

baud concemnendam argenti fummam intra limites Rc- gni confervaret. Nam annaa confumtio ceraeab exte-

rts huc allatac » 30, 35·, immo 40 millibus librarum ^,

quarum unaquarque uno folummodo thalero cupr· at-

ftimatur , squivalet ^, & fic regnum quotannis mnltis pecuniis privat. Deinde multi qucque homines

occuparentur candefaciendis ceris. Leftores hn-

jus rei cupidos, brevitatis ergo abiego ad traftatum_i perelegantem Dn. Mart, lrie\v/ild ^, de apibiu ^f lingua

vernacula conicriptum.

$. XVIT.

Longum foret omnia enumerare, quihus Agricul-

turam emcndandam cenfeo: ίΐ nempe recenferem illa

commoda , quae fluunt ex re pifcatorisi, venatoria^ equi-

t Iis _, inftitutione vin ^e ar um , lupuli ^, &C. Itaque me ad

rem metaliicam converto , haud dubitans, quin ea quo-

■

que ad majorem perfeftionem in patria noitra redigi poffit, Π modo varia ftatuta Regia faluberrima ^> variis temporibus edita obfervarentur, Phyiicorum & Chy-

micorum eilet officium, media "detegere, quibus in.*

metallorum purgatione , in eis cudendis > alnsque ne- gotiis ad ^res metallicas pertinentibus, confumtio li-

gnorum minui poffit, &c. Mathgmatjeis incumberet,

varias conficere machinas , metallorum e fodinis ele- vationem facihtantes. Sed miilam facto hanc trafta- tionem, _quum rei metallicae cultura in regno .fatis vi-

geat, adeoque heic non nominanda, ubi praecipue de negleftis Oeconomiac partibus agitur.

§. XVIII.

Coronidis Ioco afferam, qua» circa falinas egregie

rronet Vir in Oeconomicis Celeb. /Ind. Bachmanfon O- feris fui Tomo L c/ip. iz, ubi contendit ^> coftionem falis

C ^ Sveciae

ζ © ® l·®*

Zvcclx proficoam non eiTe. Nam pmerquam quod eftendat, _aquam noitram roarinaro huic fundioni mi¬

nus aptam eile, ecfam probat, ii falinx inftituerentur,

filvas noftras inträ breve temporis fpatium deiolatumj iri, in interitum omnis rei metallicae. Deinde mon«

ftrat fummam utrlltatem > quam Svecia ex Hiipania at- que Portugailia per commercia faiinaria quotannis per«

cipir. Qui notitiam hujus rei defiderat adsquatarru ^>

adeat caput antea nominatum operis hujus praeftantiilimi.

s. XIX-

Quoniam commimiter praemia atque pcense potius

Iocum" obtinent, _quam rationes atque perfuaiiones 3 &

Publici tarnen intereft , ut Agricultura fummo ftudio cxcolatur; pracmtis agricolae ad agriculturam perficien-

dam alliciendi funt. Sic e. g. pracmia diftribuenda illis, qui aut plures agros excoluerunt ^, aut excultos variis

modis emendarunt ₅ qui campos vel fylvas adeo melio-

res reddiderunt, ut majorem quantitatem graminis

vel arborum proferant: qui oftendere poiTunt majo¬

rem copiam boum, "&c. pra^cipue ovium, quarum ma¬

xima eft in regno neceditas j qui lina abunde femina-

runt,· qui exhibere poiTunt quandam copiam herbarum

tinduris aptarum a fe feminatam eiTe \ &c; Hac

fane ratione _{, non} folum ipfa regio intra aliquot anno-

rum fpatium in ßorentiflimo deprehenderetur ftatu, ^ve¬

rum etiam ingens agricolis voluptas oriretur hujusmodi

©pera perfequendi*

CAPUT TERTIUM.

De Manufafturis.

§. XX.

Λ Griculturam fequitur tradatio Oeconomica åt/

* Maxufacluris, quae rüdes materias per agricultu-

ram

4^ o $&· a*

ram probtas, ad fummum culmen evehunt perfe&ionis.

Sic enim materia rudis minimi pretii, per manufadlu-

ras exculta tribus, decem,immo centum vicibus pretium

fuum exfuperac. Manufaddurarum culturam fuiile uni-

cum medium, _quo multa regna ^* prxcipue Anglia at- que Batavia Tummas fibi compararunt divitias ^, ratio- nibus fimul ^ac experientia luculenter probari poteft ^

negle&um vero horum mediorum, regno Sveciac piu-

rimum damni adtuIiiTe, monftrare conabor, media de-

nique, quibus ha:c incommoda avertenda, qu& etiam

ab aliis nationibus adhibita, propofiturus,

§. XXI.

Exiguum amorem erga manufa&uras communiter Regni civibus ineiie, experientia nimis evidlum eftj Ted originem hujus mali detegere admodum difficile vide¬

tur. Non equidem eå Tum opinionc, quafi ha?c borea-

Iis plaga quid impedimenti conferret manufadiuris: ne- que quod in civibus naturalis quatdam deprehendatur impotentia ; nam experientia fepius docet ^, optfices

Suecosin exteris regionibus ceteris ionge praeftare. Sed prarcipuam hujus rei cauiam efle exiftimaverirn commw vem illum npud nos contemtum oftficum atque eorum, qut~

bus cum manufaEiuris ^res eß. Ämbitio adeo dominans nonnullorum tenet animos, ut potius velint liberos eivilibus & ecclefiafticis negotiis admotos, etfi vitam_»

fatis miieram interdum trahant, _{quam ut} opificia ^co-

lentes in feliciore vivant ftatu. Conftat enim , omnes

homines ferri cupidine honoris _atque gloriat, ^{ea ve¬}

ro quae contemnuntur, omnimodo vitari; unde fequi-

tur, quamdiu manufadiura: _atque opificia habentur vi·

lia, tamdiu progreflum in illis fieri non poile. Hoc Angli atque Batavi bene fecum reputarunt, qui opifi¬

ces atque manufadturiftas in conffiiis Reipublicae addi¬

er _I bere f

ii 0 l·®*

bcre immo ad juftitiam diftribuendam evehere, fibi

in i-gnominiam hon duxerunt. Hinc i Iiis tantus eft a-

mof atque ardor in manuiaduras: hinc etiam magna·

tes fuos Iiberos hifce negotiis admovent. Cognitum

quoque mihi habeo, eiTe apud nos quosdam » etiarrb

ex Magnatibus, qui fummo amore in patriam atquo

fublevationem rei oeconomicae capti, Iiberos fuos ad

manuiafturas applicarunt , quorum exempla ut plures

fequi velient, magnopere optandum eilet. Credo e·

quidem , dignitatem manufafturarum atque amorem..

hoc modo civibus procreari poiTe, quoniam apud ra.

tione parum utentes, exempla plus valent, quam pra:·

cepca. Niii autem amor communis in manufafturas

civibus oriatur, nullus otiam conftans progreilus in il·

Iis fperari poteft.

§. XXII,

Hare jam didla mirum in modum conferre ad ne·

glpftum manufafturarum, evidens eft; fed neque hare

unica ratio eft, fociam enim habet aliam, quae conii·

flit in prtjudiciU defumtis a Majorum exemphs, ef intern»

peßivo contcmtu novit ^ätts* Qui enim hoftes funt manu·

fadurarum, communiter ita argumentantur : Ex hifto·

riis patet, patriam noftram inde ab antiquiiTimis tern·

poribus * manufafturis atque commerciis nunquam o·

peram dediiTe ^, & nihilominus nemo negare poteft,

quin omnes fubjedli, immo totum regnum in florentis·

fimo confhtutum ftatu ^, admirationem & terrorem vi·

cinis fuis incuiierit. Linde igitur har novitates prove·

niunt > quafi regnum noilrum fine manufa&uris haud

pofifet fubfiftere ? Refponfum afferam tibi ^, qui ita in·

caute argumentaris. Certetecum non reputafti omnet

circumitantias , quar ad hane tuam requiruntur argu·

mentationem, Nam prioribus temporibus firmitas Re·

gni conftitit in fodinis noftris argenti atque acris; &

quo

ο Μ»- 2*

^uomam majores noftri in vidu atque ami&u non (um-

tuoii fuerunt, Ted paucis content!, quantitas illa ar- genti atque aeris fufticere potuit ad comparandas merces

ab ex&eris, ufibus quotidianis necefiarias. Atque hoc refpedu majores noftri dici poiTunt non opus habuifte

manufa&uris: licet omnibus judicandum relinquamu»

numne major illis fuiftet copia argenti atque aeris, fi

manufaduris dederint operam. Deinde cognitum eft,

fodinas noftras, unde aes atque argenturn effoditur >

ne dimidiam partem nunc producere, ii comparatio-

nem cum antiquis temporibus inftituis. Immo regnum noftrum jam novis indutum eile moribus atque viven¬

di modis, antiquis haud fimilibus, adeo ut quas olim

exiftimabantur Juxuriofa, jam neceftaria fint. Quo-

modo itaque eandem formare vis conclufionem ex

tarn difparibus pracmiffis? Deinde exiftimo'» faluterrij Reipubl. haud fundari debere in vetufta quadam con-

fvetudine, Ted potius in rationibus. Ad orcum ita¬

que profcribatur noxia & fuperftinofa majorum vene- ratio. Complures adhuc funt rätiones, quae fubditos re-

gni a colendis manufaduris detinuerunt ^, qua etiam

recenfitac atque mafcule everfac deprehenduntur in Ii-

bello quodam Svetico ^nuper edito ^, iub titulo, ©cm fagor οφ Up'pöningar öftrer SyftematijTe Sftöfcftieip&tanc*

favtieö grunöfaijer/ quo etiam ledores hujus rei cupidos

brcvitatis _ergo mitto.

§. XXIIL

Antequam magis fpecialem ingrediar tradationem»

pa-ucis Ioquar de utilitate mAnufafturarunt, prarcipuo

cum tanta fit» ut ceteras Oeconomiae partes longo

tranfcendat. Et ficut id dicendum eft: Oeconomix Re-

gni maxime proficuum, quod maximum ei prxftat lu-

cruTn; ita manufadurae fibi merito hoc nomen vindi-

cant>

24 @ §Φ·

cant 5 quoniam maxime hunc fcopum prom©vent.

Quod ex eo cernitur, quod rudes materiae iooo tha-

leris arftimandae, per manufaduras excultae atque ad perfedionem redadae pretium exiuperare potfint na¬

turale, non una» fed 6, 12, immo 10, vicibus. Quan-

tae myriades auri atque argenti hoc modo in patria_,

non folum confervari, ^verum etiaaa comparari poilent

incredibile efi: didu; optime autem patebic illis, qui

hane rem penitius fibi fumunt trutinandam. Demde pratftantia manufadurarum inde dijudicanda eft, quod

omnes cives ex illis ali poflint. Nefcio enim quinara

homincs ad illas ^non poilent applicari ^; nam qui vi-

tio quodam natura: laborant ^, ut claudi ^, furdi , &c,

etiam ad quoddam manufadura: genus adhiberi pos- funt. Mendici, qui alias tempus terunt nihil agendo,

manufaduris atque laboribus fibi vidimi atque arni-

dum honefto modo comparaturi Pubhco nulla infcr-

rent incommoda. Memoriam jam fubeunt varia ftatu.

ta., quibus in ceteris imperiis fublata funt incommoda,

ex multitudine pauperiim provenientia. Stockholms

etiam egregia concinnata funt circa hane rem edida, c

quibus praecipua mihi videtur inftrudio ALdifcii publici (TStafpiOcj) 0ptnnf)UfeÉ/O in quo pauperes antea otiofi»

fequioris imprimis fexus ^, fuftentantur, & variis labo¬

ribus pratcipue in conficiendis veftimentis laneis, atque colo lanam torquendo exercentur« Qua in arte jam per exercitium Jadeo usque (perventum eft, ut ad;confi-

ciendos pannos fubtiliftimos fila applicari queanr.

Videor itaque mihi haud rationibus defiitui , (i

dixerim, manufaduras eile optimum medium, quo &

argentum comparari & homines in Republica luften·

tari poftunt. Axiomatis igitur loco hane propofitio-

nem pono, quod manufadurat fint bafes atque funda-

menta falutis ReipubliccC ^, adeo ^{ut *} ubi manufadurac

non florent, _corpus politicum non poffit non gravis-

iimo laborare morbo. §, XXIV·

o £<§*·

§. XXIV.

Si i&aque cives in patria .noftra manufaduras en- ge re velint ^, id negotii illis primo incumbit, ut opi-

<fices, inftrumenta, quin etiam rudes materias fibi ab

exteris regionibus comparare neceiTum habeant, fi- qüide<m omnia hare in Regno haud deprehendero liceat. Quod ad rudem materiam , praecipue lanam atque bombycem attinet, eadem noftris ac Batavis ^ce-

terisque regnis, qua? manufaduras colunt , aperta efi:

via. Quod ^vero ad opifices atque inftrumenta perti-

netj haec etiam debito modo comparari pofie exiftimo.

Sed diceret quisquam ^, quoniam in patria noftra_.

neque rudes funt materia? , neque opifices ^, nequo inftrumenta _{, non video quem} uium ex manufadu-

rarum inftitutione fibi poiiiceri _poftit 5 & quidem

eo magis, quod extera: nationes , ut Anglia, Batavia,

&c. ferio prohibuerint, ut neque inftrumenta, _neque

rudes materias huc transportentur. Argumentum hoc magnam fåne haberet vim in eorum animos, qui hane

rem fibi non reddiderunt cognitanrft ad fingula igitur

momenta diftinde refpondebo. Mea non eft fententia, Sveciam quotannis rudes materias _atque inftrumenta_j ab aliis nationibus fibi comparare debere , Ted hoc tan- tummodo in ortu manufadurarum fierij donec agricul-

tura melius fuerit exculta. Et licet nunquam agricul-

tura ad hunc gradum perveniret perfedionis \ fed co-

geremur omnia ad manufaduras conducentia omni tem¬

pore ab exteris mutuari, attamen in Regno tantum ar-

genti confervaretur, _{quantum in} opifices impeadere-

tur. Pone enim > unam Iibram nauticam, (0fieppunt>)

lanac optimas conftare 6co thaleris cupreis, Sc varias

materias tindorias _atque olea ad confedionem necef- faria ₂₅₀ thal. _quorum fumma erit 8fo. thal. Ex hac unica Jibra confici pofifunt 303 paria tibialium, quar t ζ

D _rhale-

ιβ -m °

thaleris acflimata j produnt fummam - - 3600

ζ j ft- @föfftev - ^- a 96 thal. ^{- 2400}

ζ fr. ^öi/cv - anythal, ^{- 270}

Sum. - 6ijo

Quum itaque rudis materia, non ηίΠ thaleris ^{Syo as«}

ftimata, _per manufafturas autem exculta valeat 0270

thal. apparet patriam 5-420 thaleros ex unaquaque Ii*

bra nautica, _ope manufadlurarum lucrari pofie. Ad

alteram inftantiam refponfio eo faciiior eft, quo cer«

tius conftat , omnes prohibitiones aliarum nationurrb,

tarnen impedire non poiTe, quo minus aliquo modo

inftrumenta e terris eorum efferri poffint. Certe pe- cuniac omnia obediunt« Opifices vero in nullis regio«

nibus mandato aut vi obligantur, ut intra limites ^re- gni maneant, Ted optimae conditiones atque maxima^

praemia totam penes illos rem abfolvunt,

f. XXV.

Quapropter jam monftranda funt media ^, quibus opifices cornparentur. Quem in finem potius addu-

cam exempla aliarum rtationum ^, ut ex illis conftet,

i]U2 media ad manufafturas inftituendas adhibuerint.

Refpublica Batavorum probe videns, nihil a genere hu·

mano praeferri Iibertati, manufafturas penes fe inftru*

itura, editis edicffcis unicuique permifit, qui illas adire

vellet regiones ^, ut non folum certo tempore liber

efiet ab omnibus tributis ad Status Generales ? verum etiam licitum foret unicuique hbere fuAtn exercere reif

gtonem. Hoc ultimum privilegium eam fecum habuit

vim _{j ut cum} Gallia, haud contenta difparitate reli- gionum intra limites regni, expulifiet ^omnes Refor-

matas religioni addidlos , plurimac partis ^eorum refu-

gia fuerint Batavia> Anglia atque Boruifia ^» quac ea-

ο l·®* ₁₇

dem quoque conceflerant privilegia. Damnum quod

Gallia inde cepit , irreparabile fuit, eam inprimis ob

caufam , quod multa millia imperialium e regno pro- volabant ad exteras nationes, _qusc expulfos excipiebant benigniter. Practerea etiam id damni tulit, quod ma-

nufaäurar, quas maxima pars fugientmm colebant ^,

antea ut myfteria habitae, jam apud ceteras nationes deteélae atque propagatae fint. Exercitium omnium re-

ligionum in Anglia tolerari, omnibus notum eil» No-

tatu dignum efi:, Elifabetham Reginam Anglia: pru*

dentifiimam * Vallonibus e Gallia profugis non folum conceiTiife liberum exercitium religionis & immunita-

tem ab omnibus tributis publicis, verum etiam _pro-

priam ^per aliquot annos Jurisdiftionern. Hanc liberta·

tern religionum admitti etiaiti in Ruffia teilatur man»

datum quoddam Imperatoris Ruilici Anno ₁₇₀₁ edi*

tum» in _quo verba latine reddita ita jacent: ^Et licet

in Rcqno noßro jam ^antca conccßum fit omnibus, ctiamfi cum

ecclefia noßra haud concsrdantibus feflis Chriflianis ^> Itbc-

rum exertitium rel'/gionü ^j s.ittamen (am de novo cunfiku*

tum fit: quod nos ex potefiate ncbis a fupremo Numine ^cqh- cefja nullam vim in confcientias hominum nobis tribuamus _, fed benigne concedamus ^> unicuique Chrißianorum in fr,*

Jufdpere curam (alutu [u<e. Vidirnus jam exteras natio' nes, qua: commercia _atque manufafturas ad florenij redegerunt, hoc medio prarcipue ufas fuiile ; id ipium

tarnen an .patriae noftrs confultum fit, Theologis no«

ftris potius difpiciendum relinquo.

'§. XX vr.

Opifices abexteris regionibus pramiorum dlfiributione alhciendi _funt. Haud enim credibile eil, opifices ce¬

teras regiones relidluros (efie, in quibus magnis fruun-

tur privilegiis, nifi certi fint fe in aliis Joels majorju

D ι «an-