Herr O L 1) F G Ε R D Ε S,

/ChO ^.

D. D.

DISSERTATiO PHILOSOPHICA,

O STENDEN

Ρ Ε K

v i r t υ t ε μ

NATURALEM

03tineri νον posse,

QUAM

CONSENT. AMPLISS. PACULT. PHILOSOPH.

IN REGIA ACADF.MfA UPSALiENSr,

präside

FIRO CELEBER

Mag. LAURENTIO

DAHLMAKT,

Moral, et Polit. PROFESS. Reg. et Ord.

PRO GRADU PHILOSOΡ ΗICO

rUBLICO EXAMINI MODESTE SUBMITTIT ALUMNUS REGITTS

nicolaus gardell,

GOTHLA NDUS,

IN AUDITORIO GUSTAVIANO DIE XII. JUNII,

V AN NI MDCCLXIV.

Η. Α. M. S.

UPSALI iE·

KONGL. MAIJ:STS

Trotjenare och Ordinarie LANDTMÅTARE

Uti Uplands Lån,

och HÖGAKTADADEL

Herr O L 1) F G Ε R D Ε S,

MIN GÜNSTIGE GΓNNARE.

Atankan af

den

fynnerliga

gtmft jag

i flera år

haft

tiliråckelig^{, att göra} mitt finne både giadt och vord- nadsfulk; men når jag tillika erhindrar mig de mer ån många formoner, famt den utmärkte ynneit jag

under Edrakåra ochålfkansvårdaSoners handledande,

ånnu dageligeo får erfarajkan jag fannerligen, intagen

af cn fordubblad glädje, ej nogfamc ikatta mig lyc- kelig, fom blifvft ett foremål for få mycken huldhet,

och om jag ån ågde den gårvan att uppfinna de lifli- gaffe ord, ^vore jag åndå ej mågtig, att nog värdigt

tala om Ert Ädelmod, eller i flånd att uttrycka den

rena och nitfulla årkånfla, hvaraf mitt inre år lågan¬

de. Tillåt derfore , Min Herre ^, att deffa _öppna bladen må få allmånt vittna om Eder beftåndiga god¬

het, och anfe med blida dgon, min menlofa affigt,

når

når jag de famma for Eder i ödmjukhet nedlägger,

til! ett bevis af ouphörlig årkånfla for all Eder ^öm¬

het och många välgärningar, hvilkas åtanka ej i- genom någon glömfko ^, hos mig /kal! kunna för¬

åldras. Den Milda Förfynen vare Edert beikydd

och låte Eder med hela Eder k. Vårdnad , under

en blomffrande trefnad framlcfva Edra dagar till högfta åidren ^, få af t lyckan må vara i Edert fol¬

ge, Nåden den fkugga ^, i hvilken i magen hvila >

och omfider , då aftonen bodar Edra dagars ilut,

blifve en Fullkomlig Lyckjaligbet den hamn, i hvil¬

ken J mågen ftanna. Under denna uppriktige on- ikan, har jag åran med all högaktning till döden

framhärda

ädel ocb högaktad herr ihgenieurens

ödmjuke tlenare

NICOLAUS _GARDELL·

ClarliTTmo DOMINO AUCTORI.

Ζpropediem ejje dejcnfitatvrumV,

Cl(trifft

Candidate,

torfuturusfis, tanttim ab fl, ut dubitem, ut indolém edo·

ätts ftm navnttf literis _opera, qu£ copiam ef) vårtetaietn

er ttditioms partucjucifi exäudit. Ncc eft,quod Tuzpramia

dexteritatts def_{perem,quippe veram} ejjéftabilewque,quam

fcetibus felicifftmi Tui tngenninis, rationem Pieridum ^ex- periundi muntficentiam, novi. Qiiodvero animi e(l ^ta

atnicum opttme affedi, id^rnpum quoque afficit. Seiltcet, quamjanguinis conjunBio ingeneravit amorem Tui, 7~k/f JLepornativus, ingenii virtutumque prχ(läntia nobilitatus, niirificim reddidit; ff proinde nen pnffum non ex Ίuis

debiti honoris commodis Utitiam ptrcipere veimaximam,

pereeptam vero 7ibi publice heie ftgnificave. Licet mode- flo Tuo antmo, multis laudibus _nequaquam turbando,

leftiam facefjcrc notims Licebit tamen di^{v t}nare, före, ?/r

Eccleßa Dei ^, tv// 7^<? Tuatfique operam dtcavißt omnem, magno ufui fit aque fidelitas Tun atque folida traditio.

Senefcentibns vero Parentibusgratulor Pilsum, cujus mo¬

resJvaviffimi ff pietets oerumnas Jeneélutis , β non toi- lent, lenient ^corum. Tu vero3 amicorum Optime,

FtTrf Felicitate dum difputas ^, continua ipßi Ipfe ut

fruaris⁵ mente^, quam calamo, fufius opto voveoqite.

GEORGIUS ^L. BACHERUS.

D. D.

d animam noftram vel parum at- rendcntes , eani illius eile natu- ram experimur, ut malum, pro«

ut fbi noxium, averfetur; ^con¬

tra vero ad honom feöandum,

ex quo fe voluptatem perceptu-

ram fore exiftimat, conrinuaqua-

dam iηc!inatione & nifo ferator;ita quidem, ut unum bonorn _propter alterum continua ferie adpetat;, do>

rsec ad furnmum qnöddam & pradhmtiffrmum perve-

niat, ex quo adeo fummam fe percepfuram fore vo*

luptatem arbiträtor, (per prioc. Pfyc.) Hinc ^veras felicitatis deiiderium homini in(itum efie luculenter patec. At vero? licet iinguli mortaliuni felices ^eva-

A dere

\

@ )ϊ( ®

cfere geftiant, plerique tarnen, vel qusnam vera fe·

Hcicas fit ignorant, vel ad modlim ^, quo illa tutiffime

obtineatur cscutiunt, adcoque ^a regia, qus ad il-

lam ducit, virtutum via, plus fspe defle£tunc, un- de bene Seneca: vivere, inquic ^{, omnes} beate volunt, fed ad pervidendum quid ßt, quod beatam vitam efficiat, caligant a). Tanta enim humans naturs eil ^corru- ptio, ut per philautiam perverfam, & blandas fenfu-j

um illecebras ac lenocinia, affeäuumque turbinem ^a

re£le rationis duEu abducatur, Sz falfum _pro vsro,

nubemque pro Junone fspius ample&atur; ita ^, ut

ne quidem bona vera fibi cognita confianter appetat vel appetere poffit, fed tales haud rarofufcipiat a&io-

nes, quae felicitati ^e diametro repngnant, & cumMe¬

dea illa, de qua canit Pacta, meliora licet videat pro-

betque, deteriora ^tamen iequatur* Hinc ^tot funt bo¬

na, tantaque eorum diverhtas, _quspro vario fangvi-

nis temperamento, vers felicitatis nomine cupiunt mortales, tu numerari vix queant; inprimis verotri-

bus propenlionibus cardinalibus 5 ambifione fcilicet, voluptate St ^avaritia, fuam metiuntur felicitatem; ita quidem, ut ex tribus illis objectis, circa ^quae hx ver-

fantur, ^unum pro fummo bono habere foleanf. Sic

in gloria & honorum annplttudine quidam ^, alii in

blandis organorum fenforiorum titillationibus, in opi-

bus & divitiis alii fuam qusrunt felicitatem, iecun-

dum illnd: v ^{· .}

Ambitiofus bonos, ξ$ opes fxda vohptas

Hac tria pro trtno Numine ^mimins- habet.

Quod vero in hisce rebus^, adeo eaducis, inftabilibus

Sil

Φ ) 5 ( β

& fortnnas cafibus ohnoxii«, felicitatem veram & _per-

ennem iaon inveniant, fupervacaneum föret oitende-

re, qvum experientia faciie quemvis hoc edocebit;

nam5 fi amitti vita heata potefi, heata ejfe mn potefi ^, quis enim confidit, femper fibi iHud (labile cf firmum permanfuvum, fragile (S caduCum fit? b). Si vete-

res Philofophos reipieimus, in ratione & fonte verac felicicatis indagando, (inguiari quoque dudio defuda-

runt,ad in ^eo inveniendo,in tantum c<ECutivi(fedepre- henduntur, utVarro, referente Augudino, opiniones

eorum erroneas 288 numeraverit c). Horum vero omnium opiones fpeciatim notare, nimis föret proli-

xum, ^nec idfert nodri indicud ratio, durnineotan-

tummodo: quod pevfeBa feiiiitas per virtutem natur^

lem obtineri ^a^/,cogitationes nodras periclitari da- tuiinus, quas mitioriTuae, B. L, fubjicimus cenfurae.

a) Lib. de vita beata C. I. b)Cic. de fin. I 2. c.27.

t) Walch, lex. Fb. ρ. m. 1470.

5. IL

Quandoqnidem bonum, relative fumtum, illud

vocatnr _, quod nos datumque nodrum perficit, &

homo tanquam ens finitum, abfolutse perfe&ionis ^ca-

pax non ed, fed perfefliones fuas contingentes fue«

ceflive habet;-facile inteiligifur, neque furnmum il-

lius bonnm eo fenfu dici pofle, quod ipfum abiolute perfeffciifimum reddat. Quam obrem, ^cum nemini mortalium, majus in hac vita excellentiusque obcin-

gere queat bonum ^, quam d eam inierit vivendi ra- tionem, ut perfe&iorem fe in dies reddar, & ab ^nna perfeflione ad alteram continno progrediatur; Beati·

tudinem hominis philofophicam feu fummum illius

A 2 bonum,

7

Φ ) 4 ( Φ

honum , praeeunté perilluilri Wolfio, in non impe-

dito progreffu, ad majores concinuo perfe&iones,me*

rito ponimus. Quatenus vero , qui hocce iruitur ^,

feu qui in pérfeÖionibus magis magisque crefcif,hu- jus fui ad perfectiones continui progreilus, fibimet eti·

am (ine dubio confcius fit, cumque ex intuitiva co·

gnitione verx perfe&ionis, quae ad nos pertinet, Ve¬

ra quoque oriatur voluptas, ^{eaque eo} major, ^quo ma¬

jores piuresque perfemimus perfe&iones (perprinc.

Pfyc.); iimui patet, fumraum bonum confecueum ^,

non pofTe non vera perfundi voluptate, Sc quidem

conftanti & durabili, frqoidem per hypothefin conti-

nuo progrediatur ad majorem majoremque perfeÖio*

nem veram, immo tali, qua? in tasdium degenerare

non poteft ^, quin potius prae omni tsrdio dominetur.

Ad _{vero, cum} prsdominium vohiptatis, gaudium dicatur, fummum quoque quod diximus bonum, in-

divulfo nexu cum gaudio conjongi manifeßum eil;

unde _prono etiam quau alveo fluit, eum, qui fum-

mo fruitur bono, in eo efle dato, quo vera voluptas perdurat & prsedominatur ; hunc vero fbtum felier-

tatem vocamus, quam ergo , per datum vohiptatis praedominantis ^, hve gaudii perdurabilis , re&e de¬

hn imus.

Coroll. I. Summum honmn philofophtcttm & vera

felicitas, licet nnum idemque non fint, ^arclι([imο tarnen

nexucohitrent, ita quidem3 ut aliquis eorum fine alterο⁹

tninime obtinert queat.

Coroll. II. Status, _{quo mens} nofira, exactione^pa¬

irata_^ accuratiori licet examini(ubjc&a\ nuttum tcedium

fer*

@ ) 5 ( O

ferféntit, vehementiori cjfeciuum turhine eißicrtur,

cmjcieiuice velanimi tremquillitas äicitur. Per fe igitur

fätet, batic a vera fehcitate ^eo minus divelli pvjje, quod

eandem fottus fuo conceftu includit, ejusque continuam jruitionem} tanquamneceßarium requißtum involvit.

§. m.

Denm noitrum Dominum ^ac imperantem po·

fuiffe nobis legem eamque cordibus noitris infcripfis- fe, & hane legem non modo in Dei glorianqfed & in

noftram perfektionen) tendere, neminem inficiasitu-

rum eile crediderim, utpote toties clariffime demon-

ftratum. Qnicunque igitur legem hancce fankte cu- ftcdit & ^ne unquam violetur follicite iibi caver,is non

poteft ^non ab una pcrfektione ad alteram haud impe-

ditus femper progredi, omnemque flatus fui evitare imperfectionem ^, adeoque, cum voluptas ab amplifi·

catione perfektion^um noftrarum féparari nequeat,

me ηtern iilius, qui legem naturalem obfervat, vera&

durabili voluptate affici, necefTe eit, quam volupta*

tern rse aliquando taediis luat, tanto minus ei eit rne-

tuendum, qnod ex perfeétionibus veris orta, in taedi-

um permutari nefciat ($. II.). Verum enimverosab

hoc infigni & perennaturo voluptatis, ab omni tx- dio imniunis fenfu, cum Felicitas avdli nequeat (per

def fel.); veram felicitarem cuÖodia legis raturae no- bis conferri, facile intelligitur. Porro, cum lex na¬

turs tales nobis injurgat sktiones, qua; per fe ad nos

ftatumque η oItrum perficiendum tendant, qui eam

non fervac, cjusmodi aktiones non edat, necefTe eil;

quam ob rem, cum ad fuam perfektionem ^{non con-}

A ₃ ten-

b

·. @ ) 6 (

tcndat, neque fummum bonum confeqtiatur, qui in

non impedito progreflu ad majores concinuo perfe-

öiones confiftit (§. II.); jam vero fummum bonum

& Felicitas hominis, aräiffimo vinculo ita conjungun-

tur, ut haec fine ilio obtineri ncqueat (§. IL cor. i.), luculenter admodum conflat felicitatem _neque iine

cuflodia legis naturalis obtineri poife.

$. IV.

Sic cuflodia legis naturalis felicitatem etiam ^con- fervari, iiquido patet. Etenim, qui legem cuftodir,

is omni nifu in id incumbit, ut iuas ad amuffim illius

©omponat aöiones, fub ^quo continuo bonarum a&io-

num iludio, ad majores quoque femper progredicur

perfe&iones, ex his ^{vero non poteft} non novas con¬

tinuo percipere volupcates, qua; quia verae funt, i-

pfam quoque conf iruune felicitatem ^, adeoque ^tam-

diu durat atque confervatur felicitas , quamdiu no- bis ^curae eft cuftodia legis. Contra vero , quampri-

mum legem transgreditur, Felicitas etiam,.quin firriul

amittatur, non eft quod dubites; qui enim legem violat, is ratione ejdem contraria fuas determinat ^a- ftioncs, eas fc. committendo, quns prohibet, easque omittendo, _quas prsecipit lex. Jam vero nos obligat

lex naturse ad ea facienda ^, _{quae nos} pcrficiunt, ea-

que omittenda, quae nos imperfe&iores reddunt, ad¬

eoque qui legem transgreditur, ad fuam ^continuo

contendit imperfe&ionem; ceflante igitur perfe&io-

ne, quae fons eil verae voluptatis, ceflat ^etiam & a-

mittitur voluptas, & per confequens ipfaFelicitas,quas (ine vera voiuptate concipi nequit.

§. V.

β ) 71 e

§· v.

Ex iis, _quae ha&enus breviter allata funt, quod

ilie, qui fslix evadere cupit, habitura fervandi le¬

gem, fi b i comparare debeat,iua iponte fequitur. Narn

quousque legem fequitur quis, ^eoosque felix evadic,

ica quidem, ut tanti detrimenti ascipiat felicitas ejus,

quantum recedat a lege, eamque transgrediacur. De¬

bet _ergo, qui Felicitate potirUcupit, comparare dbt promtitudinem legi conformiter agendi, ita, ut qua-

libet data agendi occafione, iine mora velie, quod

conforme ed legi, nec patiatur fe ullo modo dimo-

veri a propoiito ita vivendi. Quando ^autem quis in

omni cafu eodem ad idem tendic, dicitur ejusvolun-

tas perpetua; confhns vero dicitur, quando in dato

cafu non mutatur (per def.), debetigitur, qui fe¬

lix fieri gedit, dhi comparare condantem & perpe-

tuam voluncatem non commictendi alias a&iones,

quam qu$ legi naturae ex afie conveniant. Sed haac

condantia & perpetuitas voluntatis habitus ejus dici¬

tur. Ergo habitus fervandi legem naturse medium

onicum ed, per quod quis naturaliter felicitatem coniequi poted, ita quidem, ^ut felicitas crefcat &

^ perduret pro gradu ^, pro hic habitus incrementum capit. Habitus autem fervandi legem Dei, dicitur virtus, quas igitur condituit medium felicitatis.

$. VI.

Odenfo jam, quod virtus unicum felicitatis^con- /equendse medium conftinuat, irrdicuti podulat ratio,

tit ulterius åifpiciamus, utrum foomo virtuti perfc&e ftudere poffit * quod vero hocnequeat^ fequentia nos

facile

B )8( B

facile- edocebunt. Nam licet homo vera & diflin&a cögnidone earurn rerum, quas pro (lacu & fiiie (bo

noile debuit, gaudere potueric; lugubris camen tc·

ilatur experientia, lapilim dcplorandum primorurn

hominum , rancum in naturam humanam invexiife corruptionis, ne in perfpicictidis a£tlonum detcrmi-

natioriibus, fufficienti fcpiilime deitituatur cognitio*

ne & hujus cognicionis defe£tu, ab incunabulis inde

& univerio ilio _tempore hboret homo, ^quo non- durn exeuleus eil ufus rationis. Cum vero eo ipfo

tempore , neque eo fecius aliqnid appetere & aver*

fari pergat, & hoc verum bonum ^verumque maium femper effe nequear, quiaanima iiiins obfeuris invo- luta eil reprsefentationibus ^, & fine ulla rerum ex-

ploracione agit; fequicur, homtnem in prima fua in·

fantia & _quamdiu ufii rationis deflimitur, habitum

bona fenfualia & apparentia appetendi contrahere, qui denique habicus, diTpofirions ad ^omne maium,

qua nafciturhomo & quam la£te quaiT marerno fugir,

magnopere promovetur & tancas demum agit radi·

ccs, ut, quando poil plures annos ratione fua uti in»

cipit, quoties ei occafio datur bonum verum appe¬

tendi & malutn ^verum averfandi, maium tarnen ilib fpecie boni plerumque appetat & bonum fub fpecie

mali averfetur, meliora licet videat atque approbet.

5. vir.

Sic naturam hominis iibi reli£li, connata quadam difpofitione, ^a pravis fuis propenfionibus regi & in falfa _atque apparentia bona propendere cernimus.

Cumvero homovi aniime indica adiümmum aliquod bonum,

θ ) 9 C &

bonum, orrmia ratiocinia, adpecicus ac ftudia, fan- quam ad centrum dirigat; prona confequentia f3uit:

tam internas illiusquam externas a&iones, ^ex deplo·

randa, adverfus indebitum bonum propeniione, ^non pofle nen valde corrumpi & malas e.vadere ^, faeul-

tatesque animae, cognofcitivam pariter ac appetitivam

inde graviter depravari. Q nod enim ad diam, tan«

ta illius eft depravatio, ut de vero & apparenti bo·

no, rite judicium ferrevix queat. Nam quacenus

homo, ad voluptarem percipiendam naturaliter fer-

tur, nihil bonum iibi exifHmac,nid quod delefratio-

nem ipfi creat , adeoque cum (per dem.) connata

qnadam difpöiitione, faifo bono maximc dele£leeur s

fequitur, eum ex i is rebus vcjuptate ^, ut plurimum perfundi, quae propeniioni ejus natural! indulgent,

in quibus adeo ^omnem attentionem omnemque co-

gnofcendi vim figit,fibique unicas otibonas appeten- das judicat, qvum contra, ea iibi noxia atque fugi-

enda puter, quse inclinationi illius non faveant. Quam

ob rem _, cum ea , quas felicitatem illius veram pro- movent, inclinationi illius nafuraÜ adverfentur, illa

quoque pro malis putare non dubicat; adeoque ratio, fenfuum illecebris fe vinci paticur & in iis, qtfae illis

arndem, exeogitandis inprimis occupatur, Ad fa«

cultatem.vero appetitivam quod attinet, illa etiam ^a raturali, in bonum apparens propeniione, non minus depravatur. Homo enim maximam pereipit volupta«

tem ab ^eo objecto, in quod, ex dominanti fua pro-

peniione, tanquam fummum bonum propendet, &

in illad obtinendum omni cogitatione & Audio in«

ϋ cum«

Φ ) >° ( Φ

cumbit, contra vero ea, qua: felicitatem illius ^vcram

{'pettanr, tanquam inclinationi illius ad^verfaria, pror- fus faepiffime negligit, adeoque etiam obedientiarn

legi debitam, utpote fbi ingracam, averiatur. Deni-

que cum voluntas in appetitibus fuis, re pra?feηtatio-

nibus inteilcttus fe accommodet , hoc perverfe de

rebus judicante, ^non poilunt non omnes attiones li-

berae indé pcrverti ac depravari. Hinc pronum eil

concludere, hominem naturaliter eo minus virtnti pk-

ne & perfette fludere poilé, quo potius ad verae vir-

tutis itud in^m plane ineptus & contra ad ca proclivis fit, _quae legi repugnant, adeoque,Ncnm virtus uni-

cum felicitatis conféquendse medium ht, luculenter

etiam patefcere exidimamus, quod homo per virtu-

tem naturalem perfette feliχ evadere nequeat.

VIII.

Hoc inde etiam clarius patet, quod ad iludium legi obedientiam pradhndi, pouiJimurn requiratnr,

ut adfint amor Dei & heneplacitum in legibus illius ; horum vero neutrum,homini fbi reiitto, actribuimus.

Nam _, quatenus homo natura ad ^omne malum jam

pronus eits non poted non continua ferie, quae legi

adveriantur commirtere, & Deum iimul tanquam ju·

ftum Szfeverum judicern malorumque vindicem ^con- iiderans, tancum aberit, ut Eum amore amplettatur,

ut potius apud eum, odium clandedinum in Deum,

metui judicise 'illius junttum ^, oriatur. Jam ^vero,

iublato ^amorc Dei, tollitur iimul beneplacitum in le.

ge illius, idque ^eo magis, quod hxc pofeat, utin-

clinawones fuas malas non iéqnatur, adeoque locp

ben«

7

Φ ) ^1« ( Φ

benéplaciti, odiiirn in illam concipif, eamque ut: fibl

iusque imagiuans felicicaci inimicam confiderat. Ec

liGjBt concedamus, hominem in datu naturali perplu-

rimas quidem peragere attiones externa fpecie legi conformes, inde tarnen non fequitur, ^eas véri no- minis virtutes efTe , quia non animo legi obtempe·

randi, Ted rantummodo, ut deftderijs illius pravis fa·

tisfiat, & proprer indgnem quandam utilitafem quam illi5 annexam opinanrqr, fufcepts funt, adeoque ma¬

terialiter tanrummodo, minime aurem formaliterbo¬

ns funt. Qvurri igkur virrus in habitu legem fer-

vandi confiitai (§. V.\ & feliciras cudodia legisnon modo acquiratur (§. IIL)? & eonfervetnr, fed etian?

illius transgreiiione amfttatur (§. IV.)» bomo vero

legem perfefte fervare nequeatob impotentiam quan- dam _connatam; fat lucide condare arbitror , homi¬

nem per vircute-m naturalem perfe&am felicicatem confequi non poffe. Quocirca tarnen obfervandum, legem naturalem ideo frudra non eile datam, fed ^e-

ximio nobis ufui effe, quia non modo regula ed, cui

mores nodros coniormare nitemur _% fed etiam ns-

vos nodros detégit, peccara arguic, & psdagogi quafi mnnere fungitur ^, nos ad Chriftum ducendo, qui legem pro nobis perfeétiffime implevit. Quomo.

do autem mertto Illius felices evadere & falutem ae- ternam confequi poilirmis, ignorat ratio ^, abunde

Vero nos edocent Sacrs ptmde&s. Nos antem heic pedem figentes, finem dietts irnponimus hisce Cele-

berrimi Formey: Heureux donc ^, mille fois heu-

reux ₅ celui a qui Dieu ed ici bas toutes chofes ⁹

puis·

/'

Φ > 12 C φ

pnisqu il porte en lui me'me la Source d'un bont

hcur, qui ne finira jamais.

Cen eft fait des btcns du mande Je connois ία vanité.

Mon Dien, Jur Toi féul je fonde

Tonte ma profpirité;

Je Te ^prends pour mon partage Dien de mon cocur _, je m'engageι Λ Taimer , a Te fer vir.

O feliciié durahlef

O Fortune veritable_f

Que rien ne peut me ravir1 a)

a) Melanges Pbilofopbiques Tom. [[. ρ. m, loj.*

SOLI DEG GLORIA*

l

i