Mag, SAM, G U B B Ε

(1)

• γ ■ v ,

/3.

■ ■

'/

· DISSERTATIO

DÉ

PHILOSOPHIA NATURA

DISQUISITIONI EMPIRiCiE ΝΟΝ INiMiCA,

i.

CUJUS MRTJCULÄM PRI Bl AM 3

C0NSENS17 ÄMPL. FACULT. PHILOS. UPS,

PRISIDE

Mag, SAM, G U B B Ε

LOG· ET MF.TAPH. PRÖFESSORE REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOS ΟΡΗ ί CO

PUBLICE EXA MINAND AM PROPONIT

BIRGER WADSTRÖM

GOTHOBUEGENSIS

3N AUDIT. GUSTAVIANO DIE VIII APR. MDCCCXV Η. A. M. S. _β

UP S A LI Μ

EXCUDEBANT SxENHAMMAR JET PALMBLAD-

(2)

GROSSHA Ν DL AR Ε Ν-

HOGÅDLE

HerrKIKLAS oterbahl

SAMT H0GADLA

Frun CHARLOTTA OTERBAHL

född

åkerman.

ΕDΈ R egnar jag

härmed

en

gård af tackfamliet f5r

den hulda omforg, med

hvilken J städse vårdat min ungdom*

B. WABSTROM

(3)

DISSERTATIO

de

PHILOSOPHIA _NATURA

DiSQUISITIONI

EMPIRICiE WON INIMICA.

Philofophia

Naturae recentisfimis temporibus expofita^

haut fine magno fe£tatorum & adverfariorum clamore, jam diu in quadam adverfus disquifitionem empiricam pu- gna

verfari videtur. Scilicet

jam ex primis illis Kantii conaminibus, quibus notioncm materiae dynamicam evol-

vere laborabat, exorta efi controverfia cum Phyficis mul-

tis Atomisrno addi£lis. Mox vero Schelling, ulterius progrediens & Philofophiam dynamicam ad specialem vi-

rium Naturae inveftigationem convertens, pugnae acrius

inftaurandäe campum longe patentiorem aperuir. Utratn- que, ut fir, disceptantium turbam extra illos faepius eva-

gari fines, ultra quos nequit confiftere re&um, merito exiftimes. Empiricorum pleriquc adfirmate folent, Natu¬

rae Philofophiam nihil intendere aliud, quam ur fobriae phaenomenorum inveftigationi & Mathefeos adplicationi

Poefeos cujusdam pfeudo-phyficae hybridam monfiruofam

fubftituat. Quod quidem, licet inique di£tum fit, non omni tarnen carer fpecie veritaris, Quantumvis enim ipfam Naturae, phaenomena omnia producentis & nexuorganico cbntinentis, ideam dynamicam ab ils, qui Phyficen lpecu- lativam expofuerunt, cnunciatam laudesj apud plerosque

tamen

(4)

r * c

tarnen eorum cpnflru&tanem, quam promittunt, viriun»

Naturs cerram & indubiam deiiderabis: quin etiam apud

multos tantam invenie3_, phntieologise cujusdam tumids

oftentatione male absconditam, ideärum omnium five con- fuiionem, five inopiam, ^ut vel ipfo& infanire,

vel le£lores

ludibrio habere credas. Quod Γι judices tamen re£le mo-

nuerisreprehendendos esfeeos, qui immixta

quaedam,

qux dies delec, opinionum commenra ab ipfa

Philofophix

dy-

namics esfentiadiftinguerc vei nequeant, vef

noünt; idem

mox iftam concedas oportet iniquitarem ex

oppofita,

qua

in Empiricos invehi foSent

Philofophi, judtciorum acerbi-

täte» maximam certe partem esfe enatam.

Cujus

quidera

tion apud ceteros modo, verumetiam

apudScBELLi

wGiun haut ^rara inveniuntur exerapla. Hinc vero

facife

intelligi posfe putamus, qui

fa£tu,m

fit, ut

Philofophiam dynami-

c*m fcrutatorum naturs muiti ηondum ifti, _quo digna

certe ed, examini fevero & candido fubjecennt. Eamdem

enim cum arbitrarentur, non modo ipfam a realt cognitio«-

ne vaeuam, verum etiam realt cuivis cogniiiont inimicam esfe> non mirumeflr, eos operam, phxnomenorum inveili·

gationi

fruåuofx

melius

dicandam^. in talium fpeculatio-

nutn iludio collocare noluisfe.

Nobis iftam pugnam

confiderantibns,

turpe

fere Sc

miférabile videtury magnas rngenii vires fibimec invicem

adverfantes ternere disperdr, cum tamen ad unam verita-

tem concordi ftudio quxrendam focrari St posfent Sc de-

berent. Licet enim fentenriam noftram bac occafione ^e- nitcieatius exponere non posiimus, absque

ulla

ramen

du-

feitatione contendimus, Veram Naturs Philofophiam non

posfe non cum Naturs fcrutatione vere empiriea amicis-

åme confpirare,

Ea

difciplinarum

hac,

qua vivimos, s-

, täte

(5)

) ₅ C

täte omnium eß ratio, tit fra&is abstra&ionum inaniuui

ca ηcellis» ad mutuam coujun&ionem vere organicam ine-

undam tendant. In prianis vero

Philofbphia,

quam

ißius

fcientiarum omnium organismi animam

re&e dixcris,

a

nullo ejusdem merobro abesfe

poteß, Quum

vero

fic fie»

ri nequeat, quod multi poßulare

videntur,

tit a

Naturae

fcientia iejungatur Philoßjphia; fieri certe optime

poteft,

ut in ißius diicipünae regione amicam cum

empiria Tocie-

rarem inear. , Ad eamdem enim Naturae cognitronem

di-

verfis modo viis fpeculatio de empiria

exfurgere

conan-

rur: quare quorum altera

necesfitatem univerfalem demon-

ßrat, eoTum oportet altera

expresfam

in

phaenomenis ailua-

litatem Cpecialem agnofcat, & quae

altera phaenomehorum

fingulornm obfervatione

decexeric,

eorum

altera

ex

ipfa

Naturae idea genefin

peripicere laboret.

Ißam vero in hoc disquißtionis campo

Philbfophiae

& empiriae harmoniaru

fic potisfimum praeparari

putamus,

si kreide, ut fieri certe

poceß, ofteqditur

^,

quodcumque

phacnomenorum

inveßigatio

vere

experimentalis dcmathe-

nvattca docet, id orane, cum Acomismo vix ac ne viχ qui-

dem *onciliandum, cum idea Naturaedynamica plane com gruere; ideoque non contra

ipCam empiriam, Ted contra

empiriam modo

falfa quadam Philofophise fpecie

corru-

ptam, veram pugnare

Naturae Philoibphiam. Non id

^no-

bi's fumimus, ut hanc disquifitionem

confummatam exhi-

beamus. Quam vero etiam inter

noftrates jam crebrius

moveri cceperit quaeßio

de ißis.

qu#

empiria?

cum

Philo*

Tophis Naturae

intercedant, inimiciiiisj

non

omnino fuper"

vacaneum esfe duximus, aliquantulum,

quod vires noßrte

permiferint,

aliorum forfan conaminibus felicioribus

pro·

ludendo, ad finera, quem

diximus, obtinendura cfticere,

Itaque

(6)

)

4\ C

que in hac

opella ad ipforum potisSmum Phyficorum Ju¬

dicium provocamus:

judicent

vero

hi,

ut nos

disputamus,

fine ira & ftudio, _quorum causfas

procul habemis. Afque

inprinais ne quaerant,

cuinam

nos

philofophantium fe&ae

fimus adnumerandi. " Sciant enim nos, licet ab aliis nes didicisfe grati

agnofcamus, nullius

ramen

joraré in verba

Magiftri. Itaque ne quaerant,

noftra Naturae Pbilofophia

utrum Schellingiana fit, an non

fit, fed quod

unura

ipfi quaefivimas,

utrum "vera

fit

an

falfa.

Qäum vero disquiiitionem vere

éxperimentalem de

oiathematicam cum Pbilofophia Naturae dynamica opti-

me congruere adfirmemus; primum

expresfius dicendum

videtur, quid ^per iftiusmodi empiriam ihcorrupram

Intel«

le&um velimus. Scilicet hanc eam esfe arbitramur, quae in ipfis phaerromenis eorutnque legibus

obfervatione,

ex- perimento & Mathefeos adplicatione

inveniendis & de-

terminandis tota verfatur, nulias vero ad phaenomena ex*

plieanda hypothefes admittit, Qua inveitigatione

ipfam

Naturae esfentiam, ipfam phaenomenprum genefin & ^orga-

nieam in Toto conjun&ionem minimeperfpici, ft monue-

risj idem tarnen, fi cognoveris, quantum fit illud,

quod

per tria }am faecula in ifto empiriae campo

dete£lum fue-

rit, facilt concedes, vix in

ullo

alio perfpicaciae & dili- gentiae humanae vim cerni admirabiliorem.

Quod quidem

a nobis hoc apertius agnofeendum esfe putamiis, quo

ini-

quius de meritis Virorum immortalium,

quibus fuos debet

dis-

(7)

5 i C

quifitio baec empirica & tnathematica progresfus, jam muitl judicare foleant. Ifta vero, quam

diximus,.

cautione

&

modeftia basc inveftigatio phaenornenorum mere

expcri-

mentalis Sc msrhematica ab empiria diöinguSrur falfa quadam Philofophiae fpecie corrupta, quae cum Naturam hy- potheßbus explicare molitur, theoriae hypothetiöce figmen·

tis ipfam ^quoqus phaenomenorum obfervationem

inftiru-

endam pervertit. Si ^vero conftar,

quod

probare conabi-

mnr, non niii contra iftiusmodi empiriam falfam Sc cor- ruptam re vera valere, quie contra recenriorurfi Ernpiri·

corum multos ir.onere foient Phiiofophi; hoc faltem rc-

fpechi nihil esfe yidetur, in quo Naturae

fcrutatores,

quo-

rum tarnen optimi certe hypothefes omnes e

disquifitio-

nibtis empiricis explodendas esfe fspisfime adfirmant, ve-

vam ipfis adverfari Natune

Pbilofophiam

merito

arbitra-

renrur. At ii in eo omnino cum Philofophis conveniunt, qui femetipfos intelligunt, Empirie», quod hypotheßum iigmenta quaevisrejicienda

esfe

concedant;

fupereft

ut vi¬

deamus, num cum iisdem etiam refpe&u illius convenire- posßnt, quod in i darum hypotheßum locum

fubftitui

de-

beat» Hoc yero dubium non erir, fi probari poterit, tum

ipfam materiae .notionem, quam, cum in omni experientia

exrerna contineatur, Sc ad ejusdem posfibilitatem requira-

tur, omnes fummo jure faltem tacke tamquam datam po-

nunt Empirici, tum eriam iltvm, quae

obfervationibus,

ex·

perimentis

Sc Marhefeos adplicatione exoritur, phaenome¬

norum Cognitionen* re vera, analyß ejusdem adeuratiori inftituta, ad dynamicam Naturae ideam,

lic

veto

ad

Phi- loiophiam Naturae cum empiria intime

conjungendana,

nos perducere-

Quod

(8)

) «

Quod ad ipfam attinetmateriae notionem generalem*

fejun&a omni fpeciaiium ejusdem qualitatum dt mutatio·

num coniiderarione, iftiusmodi disquiCitionem analyricam jam Kant non confummavit

quidem, fed

egregie tamen inchoavit. Qua quidem disquifttione ii

Philofopiria?

dyna-

micae ideam nondum plenam enunciaverit, tamen eamdem enunciandam ira praeparasfe merito exiftimetur, ut nullus fere facilior ad eamdem inteJligendam pateat adiius, ^quam is, quem hac dispurationis analyticae via Kant aperuit.

Scilicer Γι primum modo probari potuerit, materiam ipfam

non, ut in Atomismi fyftematefingirur, primitivum quod-

dam esfe fubftratiim, ex nulla omnino vi producente ex-

plicandum, sed re vera eamdem ex viriam quadam op-

poiitarum eonfli£tatione exfiftere, quam

conftru&ione

in ipatio exhibere licet; mox faltem

iuipicabimur,

illas Na¬

tura vires fingulas, e quibus materiaequalitatesdc mutario-

nes oriuntur, esie vis iitius univerfalis materiamproducen»

tis modiiicationes fpeciaies dt determinationes. Quod ii

adcuratiori rei examine omnino demonftrari poteft, hinc

ad ideamNatura, tamquam Totius cujusdam organici, ^cu¬

jus phanomena omnia necesfaria unius principii evolutio-

ne enafcuntur, continuo reflexionis progresik exfurgere

licebiL Sic vero hypothefium

exploiarum

loeo principi-

omni pbjcnomenorum inveftigatione adplicandum, dt ^cu¬

jus evolutionis in phanomems continua veftigia, quantum

iieri poreft, empirica disquifitione agnofcere conabimur.

Quod qnatenus ex voto fucqedit, ^eatenus phanomeno·

rum, vqu°runi a&ualitatem in experientia quafi itipeificie pofitam

deprehendimus,

eorumdem necesfitatem inrernam

dt geneiin in ipfa hac experientia, penitius modo confide-

rata, contineri videbimus. Eft hac quidem non^ nifi ^analytica disquirendi ratio, qua a phanomenis experientia

datis

(9)

y 7 c

öatis a8 principia ^exfurge re co natur. Är Π fynthetica

ad-

hibetur philofophandi methodus, quae ab iplis principiis

ad phienomena defieendir, Empiricts plerumque videtur, cohftru&ionem, extra experientiae limites evagantera, ni¬

hil niix figmenta imaginationis luxurrantis continere.

Ab

hac vero fufpicione oppofita illa analytica

disquifitio

o·

mnino eilfejun&a: in qua quid'em ex ipfa, quae nobistum Empirieis communis eft, experientre exeuntes, quousque

tandem progredi posiimus, non niii disputatione ad

finem

.perdu&a cenlor Candidus & peritus judkabir.

itaque prim um' in ipfa materias notione paucis ex- ponenda verΓ«bimur. Haec fcilicer in omni pbssnorneno-

rurn inveftigatione empirica poftulatur, tam quam fubftan-

tia vel fubilratum, cujus modificationes eadem exbibenr»

lftam vero nocionem materias in omni disquifitione em¬

pirica optima jure tamquam datam ponifacile quidem

concedimus? ^ac requiri ramen eodem jure poteftut di-

ftin£te nobismet ipiis explicemus, quid fit, quod hac po- ftuJatione poftuleturvel quid fir, quod hac materias no»

rione concipiatur. lila enim disquifitione ^omniηo negle^la,

vel male inftituta,, fieri poteft, ur oriatur nobis conceptus

materias perverfus,, cui vero, quafi prineipio» prorfus in- dubioi omnemramen phaenomenorum inveftigationem con-

tinue fuperftruimus. Nec alia eil empiriaeT quam- diximus, hypotheftum figmenris corruptae origo:

iftae

enim hypo-

thefes fere omnes ab atomiftka materiae notione profici- fcuntur..

Eft ^vero atotniftica· ac vulgaris maieriae notio ea, qua fingitur, materiam efle fubftantiam in

fpatio abfolute,

id eft, ipfa fua exiftentia, im^penerr abiϊεm- Qua impene-

trabilitatis ^abio luxje notione recepta, fequitury ipfam ma¬

teriam

(10)

) 8 (

teriam, _qira talem, inrra minoris

fpatii limites comprimi

nor, posfe: nec aliter

comprimi posfe

corpora, quam

fi

poros a"materia vacuos

habéant: fic

^vero

materiae parti-

culaS) ex quibus corpus quoddarn conflatum iit, compres·

liöne corporis, poris ejiisdem

ev3nefcentibus, ad

conra-

£tum mutuum tandem redigi posfe,

ipfas

vero minime comprimi. Hse vero materiae

particuloe

quum tarnen

divi-

di atque fic ieparari posiint, mox ne

divifione

particula-

rum infinita materia tandem ipfa evariefcat, cum illa im- penetrabilitatis

abiolutae

notione

conjungitur altera opinio,

esfe materiae particulas ultimas nulla vi

phyfica

^, quae in

rerum Natura invenitur, diviiibiles. Tum vero ex iilius-

modi atomis vel corpufculis ultimis omnis materiaconfla-

ta esfe videbitur.

Iilam vero materias notionem perverfam

esfe, facilli¬

ma disquifitione analytica probari

poteft. Si

enim quae- ritur, materiae notione quid concipiamus; refpondendum

erir, materiam esfe id, quod fpatium quoddarn

implet,id

eil, quod motui cuivis mechanico, hane

ipatii portionem

penetrare laboranti,

refiflit. Non enim aliter,

quam

ifta

reiiitenria fpatium materia impletum, tamquam

reale quid,

a vacuo diftinguitur, vel a mera

extenfione,

ex. gr.

figu-

räe Geometricae, quae fpatii quadam limitatione

vel

^con*

ilru&ione exfiftit, in qua autem

confideranda

ab omni rea- litate, i. e. refiftentia, quae fpatium implec, abstra&ionem

facimus. (Unde etiam re Vera primitive fpatii conilru&io

nihil eil aliud, _quam ipfa, in abstra£lo confiderata, forma

univerfalis a£lionis illius, qua materiae, id eil, fpatii im- pleti, vel refiilentiae in

fpatio expanfac, phaenomenon exorU

tur). Itaque cum mareriam in fpatio quodäm exfiitere, illud- queimplere, adfirmamus, revera nihil aliud mente

conei-

pimus,' : quam in hoc

fpatio

'

iftiusmodi cerni refiilentiam,

quae