MENSURA VERITATIS,

(1)

'

t

DEO DUCE!

DISSERTdTIONISΡ ΗILO SO ΡHICsE, DE

MENSURA

VERITATIS,

BON1TATIS, PERFECTIONIS,

ET

MORALITATIS.

INVENIENDA,

Parte,μ II:m,

Suffragante AmpUJJ. Senatu Philofopb. in incluta

Academia

Upjal.

Candidae bonorum disquiiitioni

fiftunt,

AUCTOR

ENGELBERTUS LAUR.

HALEN1US,

Facult. Phil, in

Reg. Acad. Upfal. Adjunftus,

Atque Respondens

Magnus Marin,

CALMARIENSIS,

In Audit. Guft. Maj. ad diem 8. Maji,

An. MDCCXXXVI.

Horts ante meridiem folitis.

UPSALI

Aß, Liceris HÖJERIANIS.

(2)

Averroes inMetaph. XII. t. ff.

Quieftionum, ^qua; de Deo iunt,nobiliiTirm eft,

qua:

quierit: OEns inteihgat. Quid

Ezech. 33:11. vid.Deut.31:40.

& conf.

Es.

36:10. Joh.j:2j>. C.14:^

: Π1ΓΡ DtfJ "»3« Tl

tfmV#

1D«

Ef.40.-2S.Ρf.147:4.

Pf*

P4:l0*

7·S/im'2:3·

pN

murb

: Π3Η DI« -

ΓΠΓΡ Hlpl V«

/fr**?. /Λ* ij.

£2

βάΒος πλύτχ tij σοφίας ^ γνώσεως Θεζ,

Att. ij: i8>

Γνωςά απ αιώνος εςι

τώ Θεώ παν]α

τα εξγα

άντχ.

Ehr. _4: ι3·

Uavja

γυμνά ώ, τί]ξαχγ)λιςμένα τοις οφΒαλμοϊς άυτ2,

Auguftin.

Lib. XII. de Civ. Dei C. XVIIL

6)ni dicunt, ncc Deifeienti^a, qua infinita

funt, poße

comprehendt⁵ refiat

eis

ut

dicere aude ant

^

atque huic fe vom"

gini profunda

ebriétatis immergant, quod non omnes nume-

ros Deus noverit. Itu^ne numeros propter

infinitatem nefcit

omnipotensDens^, ut usque

ad

quan

dam fummam numerorum

fcientia Dei

pervenerit

, ceteros.

ignoret ? Jjuis hoc

,

etiam

vel dementiffmus,dixcrit. Infin

i

tus

itaque numeri·,

quamv

is

infinitorum numerorum

nullux fit

numerus

3 non tarnen ett in*

comprehenfibilis ei

,

cujus intelligentia non ett numerus.

Scaliger.

Exercit.

307.

Sed.

3.

Stibtiiitates Metaphyfica, etfianimis

otiofis fint

o

ti of

a

&

inutiles_j _tarnen vegetis ingeniis fummam

cognofcendi äffe runt

voluptatem, eaque deducunt

ad fafiigium ejus fapientia

5

qua

rerum omniumprincipia contemplatur. £t

ha rumfubtili tatum

indagatio etfinon ett utilis

ad Machinas farinarias conficien*

das, exuit tarnen animuminfcitia

rubigine, acuitque adaliaβ

(3)

•WS ) o ( «fr €}

§. XIII.

DEI

intelle&MS atque voluntas.

t.

EX

prima, naturamquoque^concludere

^petpenfa ^indole

^antea ^{licuit ad}

mutubilitatU

rationalem,^DEI,

8c

^utpote

dependentia,

in qua^<·**/*at-

tributa rationir & libertutis necefiario fint ad-

mittenda. y.n. z. Hocconfirmatur ulterius

ex iis, qua: de indcpendentia hujus caujfa

fuere di&a

^p.

n. i.z. Et certe,quamdiu Deumagnofcis

rerumomnium

cauffam, §.f. eamquc abfolute primam §. 7.11. 3, non poteris non ejus naturam atqueeffentiam

concipere,

utmo¬

do perfedtiffimo attuofam ^,

adeoque ipfi tribuere virnm,

conf. 1.lit. d. Necfufficitheic conceptus vitaqualis-

cunque, quando de

caujfa

prima

agitur. Vivere enim#

generaliter loquendo ,

dicuntur etiam, modo vegetati¬

va planta:, modofenfitivo

animalia,

in cujus

utriusque

vita: explicationevarias vias

ingrediuntur varii.Vid. Joach.

Oporin. de Immortalitate mortal» c. 11.§. 2.

Praeftanti-

ori modovivere dicuntur agentia rationalia ^,

tr&ctio(<Tei

ad agendum fefe determinantia ^, §.2. n. 4.

& §.

4. n. 1,

quorum ideo vita rationalis

appellari fölet

atque

intelie-

Uualis a). Quando itaque Qm,

qualis jamvita caujfa pri-

I ma

a) Hinc _quoque confare volumu* ^? Deum ejfe Spiritum.

Ipfi enim^, in har §.,vindicamusa£tWltatQVC\,quam quoque

fa-

pittsantea Uli

tribuimus, conf,

§. ^γ.

lit.

a.

Vires

autem

illat

agendi, quat. Dei, non poteris non concipere ^, ut in hujus

ejfentia independenti radicatas, §.9.lit. c. Jjhtod fi anteahinc

licuit-,vulgär iobfervatione,exiftentiam agentium ex

ratione

inferre^, §. 1. lit. c. ,· quanto evidentitts ^, ex

hoc fundamento,

erit

(4)

μ* -ο* y o r Hi-

fit tribuenda, clariffime _patet, removendam efie ve

getativam &fenfitivam , quippe quas utraque rebus tan-

tum competit materialibus. In vita itaque intelleBuali

eil fubfiilendum, _atque _ex iiac, juxta viam eminentia, argumentandum, eo quod fola hsecproprie^y & per ana-

logicam attributionem intrinfecam, Deopoilit competere^).

Ex hoc

eritargumentumpro Del Spiritualitate,vitaquefiiritualiy in primis fifimulfuerit obfervatum, in efientia ejus immuta-

bili & necefiaria prorfus contradiBoriam efife omnem compO'

fitionem ex materia , quippe ex qua mutabilitas §. q. cum

imperféBionibus§.j. n. i.planeeß infeρarab ilü> conf§.η.lit.

b. Hinc nonfolum contra Antropomorphitas craffiores,[ed

etiam contra Vorilium Socinianos, patrumque eos, qui

Deo fubtile corpus tribuerunt, Deum purifiimum fpiritum ajfirmamus, conf.§. ii. lit. c. Immo Deum propriiflime fpi¬

ritum aß^erere ^non dubitamus. Vide tarnen Wittich.in The- öl. Pacif. §. ipj.

b) Gjuando fic vitam Deo tribuimus , ut in reliquis attributis,rejetfaxquiVOC2Ltionej analogiam probamus. Sic

nihilominus agnoftimus infinitam iIIam, ratione perfeBionis, diftantiam^, qua eft inter vitam Dei & creaturarum, adeout

quando ha, reJpeBu hujus communicata, dicuntur viventes,

ilieper excellentiam ipfa vita, omnisque vitae fons appelle-

iur_y vid. i. Joh.j: ig. Pf. 36: 10. & AB. ij: 2g. conf. §.u.

Ht. c. Neque [olum eminenter, fed & formaliter Deoexi- fiimamus competere vitam. Eft enim hac inter Olas perfeBi-

ones, quay licet harum in ^creaturvs deprehenfa tantumfint veftigiay tarnen , non pracife utfunt in creaturis , fedprout

in fe confiderantur , atque abilraéle^* dicuntur (impliciter

tales §. 9. lit. by qua etiamy nid Deo ineßent formaliter,

neque ei eminenterpofient adfcribi. DiBo enim confiderandi

modo nil imperfeBionis important. jjgis dicat abfolute^, De¬

um c(fe

(5)

) O C _}# »i

Ex hoc fundamento Tntelleclum & Voluntatem, h/e. _poten-

tiam quafi & facaltatem, ((it venia verbo, qvum com- modius non fuppetat) tumuno, aterno,purijfimo& immu-

tabili aclu, fimul, perfettiffime & exattijfime, introfpiciendi

& cognofcendi, feipfum & omnia, quocunque modo , cujus·

cunquefintgeneris, λ/<? diverfa⁷ tum etiam ab aterno afe ipfo volendiy uno, conftanti & liberrimo ablu ^, omne bonum

ab intellettu cognitum, Deo re&e tribuimus, nec fine ra-

tione, in vita Dei intelleftuali ^y hasfacuitates, falvamo¬

do in applicatione Dei eminentia, concipimus c).

Ii i. Di-

um cjfe, quidformaliter non vivens. Rcple verodixerisy De·

um non formaliter _, fedeminenter videre, audire tfc.Afi

heic obfervandum , ro eminenter firitte τω formaliterop-

poni. Alias enimper viam eminentiae Deo vindicamusperfe*

ftiones^non folum fecundumquid,fed etiam fimpliciter tales. Illa tamenftriffe dicuntur Deo convenire tantum emi¬

nenter, eo quod illarumformaIis ratio imperfettionem invol-

vat. Nec ^eapropter de bis negandum , quin in confiderati-

one concretiva Deo infint, gradu infinities eminentiori. Sic de vitafignificanter dixit Dionyfius de divinis nom. c.<?*.Deum eife omnium viventium vitam fupervitalem. Nes con-

fultum arbitramur in hac attributione cEquivocationem, fo- lamque nominis communionem admittere. Vid. Spinoz.Etbic·

Propy XVII. Wittichii Tbeol. Pacif. §. iyS- atque ejusd.Ap- pend. ad Tbeol. Pacif. fbuaft. 124., confer. Anti-Spinoz.ρ. γι%

Certe nihilfic interejfet, utrum Deum juftum velinjuftum,

vivum velminusappellaremus. Immo, qua ratione potuiffet ipje Deusfuamfanbiitatemnobisproponere imitandam?Lev.19:ζ^m c) Licet vi iimplicitatis atque fenfu identico, vita

Dei non fit nifi ejus eifentia, cogitatio , intelledus ÖV.

§. 11.i tarnen hocnon obftat, quo minus fenfu formali diftin-

gvantur , inprimis qvum multa poßint venire fub conceptu

vitaf,

(6)

66 *M) ^O ($&-

2. Diximus, cum quadam

eminentiä Divina, hane

vitam Deo eiTe adfcribendam. In his enimfacultatibus,

åro ut

^: Variationen!

in nobis

,

funt,

per intimam experientiam

^veram eiTe plurium diverfitatem

edocemur,

eo quod fe invicem

fucceiTive excipiant

potentia

&

aftut,

Unde earum mutabilitatem & limitationem §. 3. & f. in-

ferre eft pronum. Pariter

has facultates in nobis valde

eiTe dependentes §. 4. atque in exiitendo contingentes §. 6.

non poterit

eiTe

obfeurum.

Qu^s

non

videt, ab omni

hac imperfeclione, ante quam Deo

tribuantur, omni-

no eile purgandas.

Modus

enim operandi

fequitur

modum ejfendi,omnisque aftio conditionem refert

fui

prin- cipii, adeo ut

quadibet

res,

eodem modo,

quofit atque exiftat, quoque fit attuofa. Hinc ^patet ratio, ^cur

has

facultates in creaturis fint arftis adeo limitibus circum- fcriptas, ^eo

quod

nempe

harum

exiftentia

fit mutdkilis,

§. η. & contingens 8, ejjentiaque depcndens ^, §. y.

HillC

etiam evidens eft, harum facultatum, fi modo Deotri-

buendae fint, conditionem modum & indolem concipi-

endam

vitae, qu<£ tamen foli conceptus

cogitationis, uitelle&us

&c. ^non exhauriunt. Vita enimBeigeneralem conceptum a- Civitatis divina abfolvit, adeoque locofundamenti a nobis fubßruitur omnibus Beiattributis ^, qua

reliquam Bei aftivi-

tatem intimant, adeo ut per vitam Beus dicatur

intellige-

re, velie, operari,

fe ipfo frui tfV. Sic medium inter

duo extrema tenemus, quorumunum esl

Worftii &

Socinia-

nörum _, contendentium, in Beo vitam ^,

intellecdum,

VO- luntatem differre ut totidem res diverfat', alterum

Carteili

iSfequaciumf ne formalem quidem inter hac

diflinilionem

admittentium _, quodprobant van Mafhickt, Gar/gran.

Seil.

2. C.g. Prins ejfe Abfonum, ex §. //. patet.

Pofierius

^quoqs

infuis confeftariis

ejfe

periculi plenum, ex

inf

ra

die

en

dis in-

teUigemus.

d) A<fli~

(7)

endam efic infinitiesperfe<ftiorem

& fublimiorem, quij>

pe cujus & exifientU

& ejfentia, quod locis

mox

citatis

quoque

eft probatum

,

eft immutabilis

^y

necejfaria& inde~

pendens. Immo

vel fola /imp/icitas,de Deo demonftrata,

§. ii., jubet eandem his, quae

eft

exiftcntia

& ejfentia,

immutabilitatem , necejfitatem & independentiam affignarc, ipfasque inter

fe adeo

non

habere diverfas,

ut

potius

pro certo fit

ftatuendum, ipfas

revera

nihil aliudefle,

quam ipfam

eftentiam Divinam,

quxprout a

nobis

concipitur in ordine

ad intelligibilia & volibilia, has deno-

minationes diverfimode fubit d). Quod fi hsc nonob-

ftat divina ßmplicitas, quo minus plura Deo

adfcribamus

attributa, §. nn.i.; nec quidquam

impedit,

quo mi¬

nus eandem fimpliciifimam Dei ailivitatem

f.

vitam

fub

variis conceptibus

reprxfentemus.

In

hac itaque

vita Dei, _qus operationum

divinarum

, tam

internarum

quam externarum,

concipitur principium

,

harum fa~

eultatum dißinttionem admittimus tantum formalem, atque in harum

confideratione relativa ad

^externa

praeci-

fe, priorem ut principium a&ionum divinarum dirigent, poßeriorem Ut adprobans Iß imperans , pro more

humanOy

tarnen ^ex certo fundamento, confideramus e)m

I _J §. XIV.

d) A<ftivitas illa Dei infinitesfe exerere

poteH modisy

in quibus licet mutationem atque fuccefiionem

Iß

^c. ^varie

fingamus; tarnen in ipfa , quat. inträ naturam

Dei

^lmmu-

tabilem confideratur^, ta/e quidnon admittes, β

memineris

,

ßnitam noftram ^mentem, fuccefßvis

cogitationibus (ß inada-

quatis tantum conceptibus eamfibi reprafentare, ut

jam circa

hacyjam circa aliAy mox hoc mox aliomodoy

verfantewiy atjj

a mutatione Iß fucceftione, in objettis re vera prafenti,

extrinfece tantum denominare. §, ^//. //V. c. conf.

Hebenftr»

Phil, Pr.P.ß.Seft.z. C.t.§. ^{z^.}n. u.

e) A&ivitati divina refiondent adiones, qua com-

tnunlter

(8)

^8 4$·ϊ ; ο (Ht®

§. XIV. ^- ^'*

Scientia DEL

i. Quando autem intellettum in Deo> utpote cog*

nofcendi facultatem atqueprincipium dirigens^, concipimus

ut in aftufecundo conftitutum ^, ^more loquendi noftro ipß

muniter difiingvuntur in immanentes (ß transeuntes. Hae referuntur adterminum_, _re _vera _extra effentiam Divinam

produElum, ut creatio mundi (ßck lila autem dicuntur du- plici modo: vel enim referuntur ad terminum intra effenti-

tiam Divinam, #*·adualem, ex. gr. adio quaDeusfe ipfum inteüigit^y atquefeipfofruitur; vel etiam referunturadter¬

minum extra eßentiam Divinam quidem, ^non tarnen ut pro- dudum producibilem, ex. gr. attiones intelledus (ß

voluntatis_, quibus ab^atemocirca exiftentiam (ß effentiam

verum extrafeproducibilium verfatur. Primum Cß ultimum

genus aElionum divinarum nofira heic est confiderationis, in

qua non absqueratione plura concipimus operationum divina-

rum} tanquam principia , quorum i;m efi intelledus, ^tan-

quam dirigens, z:m voluntas, tanquamadprobans

Ü

im-

pérans, ß-m potentia tanquam exequens , nec uüum bo~

rum, in figno rationis, cumaltero efi confundendum. DetCF- tio pluribus infra. De primo (ß fecundo heic verbo tan-

tum duofunt monenda. Primum eft? Deo vere(ß formaliter^

conf. h. §.lit.b.y competere intelledum Iß voluntatem, in

quoprobando licebit nobis eo effe brevtoribus, quo idex diffiis

modo de vita conftet evidentius. Etfane negaveritnemo}qui

in bis perfedionem ^, ^cum omnitudine divina compoffi-

bilem agnoverit §.γ. η. β., quorfum pertinet argumentatio Pfalmift# Davidis Pf βό: ιο. Vidimus etiam §.?.n.i. 2.ejus£

Ut. c. a conceptu independentiae confcientiam fuieße infepa-

rabilem. Jguantum vero advoluntatem ^ diximus illam in.

concept»

(9)

) ο ( 6?

ϊρΓι afllgnamus

Scientiam

,

circa

quam

Deo tributamea-

dem ac antea recurrit cautela, ab omni nempe mutabi-

litate

eonceptu rationalitatis includi, j, n. 2. qua etiam mente

hanc effe pracipuum rationalitatis pradicatum ^, atqtie indt-

vulfo nexu cum intelleffu coharens, afferit

Gerh. de Vries,

Exercit. Rat, 19. §. /. Addimus tantum abfurdaalias mani- fecutura, primam nempe rerum omnium

cauffam

^,

Deum fed idolum, p/V. Pf. uj: 6. 7. »ei- affionum fuarum do-

minum futurum , nullamque in mundo contingentiaiTl /"<?>·<?

togitabilem, §. 6. lit. a. Taceo, nuüam ßc ejus fore

adora-

bilitatem, & reliqua. Alte^rum eil, non parum referre^quo

ordine proponantur b<ec affionum divinarum principia. Dixi-

mus , in bis attributis Deo vindicandis, retinendam effe ana¬

logiam

attributionis intrinfecas,

9-

lit, b.conf.h.§.lit.

b. In bac proprios eorum ISformales fervamus conceptus ^, re-

liffis tantum materialibus^, quas in creaturbspro indole ba-

rum exiftentiae _atque efTentiae habent,

condirionibus

^, fe-

cundum quas realem fui ^afubjeffo

diftinitionem, limita-

tionem, fimilesqueimperfeffiones important, quorfumetiam referimus paffivitatem illam ^, qua intelleffui noftra adfcribi-

tur} §, i. lit. b. conf. h.§. lit. d. Jam dicimus atque con~

tendimus, in ipfoformali eonceptu horum attributorum inclu- ßi, quod adiivitas illa, qua

voluntatis

atque potentiae

nomine infignitur ^, facem omnino intelle&US pralucentem quafirequirat Hfprafuppondt, neque hocnaturaperfeffionum,

fimpliciter ita diHarum, uUo modo repugnare deprehendimus, modo reffe inteliigatur & dextre explicetur. Eleganter in hanc

rem Gerh. VriesExercit.Rat. /<?. §. p. Quoties inquit, a-

genti

rationali poilibile quid eile cogitamus,

tantum-

que

attendimus vim

exequentem,

nil cogitantes dein-

tellcftu tanquam dirigente, mox idtanquam agens ra¬

tionale COgitare deiinimus. Ab intclleffu itaque divino ju-

dicamusineipiendum ^, in quam remplura licebit addere infra.

(10)

/ο 4M ) »■ C *«H

litxte, dependentla,verbo, ab omni

imperfedione,

con^

eeptutn, qui de illa

formabitur

^,

efle purgandum

a).

J

^>

Quod fi humanae fcientiae , (quae

ideo

cum divina eft eomparanda, ut imperfediones in

illa deprehenfe ab

hac eo melius removeaiatur), indolem expendere volu- erimus, videbimus illam, in intelledu noftro finito,

valde efte _mancam, atque jam prasfentem, incrementa-

que fumentem, ^mox abeffe atque quafi obliterari, dum ideae, rebus licet in repraefentando

conformes,

(ut de

carum difformitatefatis frequenti jam non loquamur),

feniim _, ni(i continuo exercitio excitatae, evanefcant

atque oblivioni tradantur ^, donec nova iterum opera fuerint excitatar. Sic fcientia humana variatur & muta¬

tur, quantum ad modum fciendi, varie. Jam enim

clarius jam obfcurius apprehendimus, vel pro

diverii-

tate 797 edii, quod interdum probabile ^, interdum demon- firativum, vel etiam pro diverfitate perfpicacix in intel¬

ledu, unde eft, quod aliusalio perfedius rei veritatem perfpiciat. Quin & in ipfo attu fciendi magna eft vari-

atio, a) Sapius inculcAtum eft ^, Deum effe adum puriiTl-

mum, quorfum etiam pertinentverba Schertzeri: Ut Dci, inquit^, intelledus eft eftentia ejus intelligens, ita ^vo-

luntas eadem volens, non facultas eidem fuperaddita,

non adus ab eadem diftindus. Sytt. Theol. Loc. z. §. iq%

Ht. γ. Attamen, ut noftri ingenii confulamus imbccillitati,

vitam _, intelledum & voluntatem ^pro ea, qua hacomnia

in nobis obfervamus ^, ratione, quoque in Deo, per modum adus primi ö* fecundi reprafentamus, conf.§.iz. Sic vita, intelledus & voluntas, in adu primo ^, fignificant principia operationum divinarum, immanentium & trxnseun-

tium, in adu fecundo Operationen ipfas ^, v.gr. intelledi-

onem, volitionem, ^nec alias inter intelledum & intelle- dionem, voluntatem ö" volitionem liceret difiingvere.

(11)

4& ) © ( l·®· a*

atio, quando ab uno ad aliud

confiderandum,

apoteneia

ad allum , a dijpofitione ad habitum , ab habitu ad attum fromtiorem progredimur. Rationem hujus imperfedio-

nis & limitationis, §. i$. n. i. indicavimus; undeetiam

a priori patet, cur pluribus

fimul

diftiride cogitandis

non fufficiamus, & cur in noftra cognitione locum ha-

beant gradus varii, cum oblivione & reminifcen-tia,

Nec enim in entia finita cadit omnitudo realitatum con-

venientium fimultanea. conf. §- 7. n. 3. A vofleriori ve-

ro resj per longam exp.erien.tiam eft evidentifiima,nec defideramus documenta alia mutabilitatisjkfinitudinisml·-

jora & evidentiora.

i. Praeterea in ipfo quoque modo fciendi

noftro

ea-

tenus magna eft imperfedio, quod ^non ^, niiipervaria media, ad rerum cognitionem perveniamus. Diximus

mediis ad cognofcendum nobis effe opus, per quas in- telligimus ^, non modo refpedu cognkionis noftrac

externa, ex quibus antea cognitis ad aliud cogno¬

fcendum nobis antea ignotum , deducimur\

fed

etiam interna _, quas nulla praevia fui cognitione no¬

bis cognitionem alterius fubminiftrant , ipfamque

fcientiae noftras conftitutionem certa ratione ingrep diuntur, qualia funt imagines atque ideλ, a rebus obve«·

nientibus varie defumta? _, conf. §. 1. lit. b., fine quibusi

noftra cognitio atque fcientia fane föret nulla. Res e- nim ipfae, fecundum ejfe fuum fcibile , intelledui finito

fimul omnes inexiftere nequeunt, h. $.· n. i.,earumer¬

go cognitio eft acquirenda. Neque earum poterit fub- ftantia, cum fuis attributis atque modis> quaiiimmedi-

ate exire de fe ipfa, ^atque eadem manens penetrare ad

' intelledum _, inque eo federn figerej nec ab altera par¬

te anima noftra immediate fuo intelleduad rerum naturam pertingit, quod fatis fuperque ipfa docet ^exper

K rientia

(12)

Ii 4Φ4!

)

°

C

l·®*

rientia b). linde patet hasc requiri media, ideasnempe, quas vices rerum

cognofcendarum fuftinentes, ipfas in-

telledui reprsfentent, adeoque

objechim

cognofcen-

dum, cum potentia finita

cognofcente

uniant. Qiiis

autem non viderit, hane fcientias humana» indolem, atque hunc

cognofcendi modum,

non

modo apertifiime

mutabilem, & contingentem , fed etiam maxime

ciTe

depen-

dentem?

3. Quando autem fic indolem &

modum

fcientias

humanas nobis habemus perfpe&um, facilius ex oppo- fito naturam feientias Divinas cogitamus, ^quam verbis explicamus. Ut

enim

^>

vi fimplicitatis Divina,

fotentiay

quae

b) Ex qua heic loquamur hypothefi, fatis liquet. Nota funt triaihafyftemata-, Influxus nempe,cauffarum occafio- nalium, i?'harmonias prasftabilitas. Hujus,ex cerebro illufir.

Leibnitii primum enata, patrocinium poßea ajjumfit Ccleb.

Wolfius, c ut us de naturaffirituum ingener e, mens fatis eil·

nota. Hinc anima quoque H:<e naturam in vi reprasfentati-

Va mundi conftituens, Met. §.894, conf.§. _784, circa ipfum

quoque modumper ideas mundum reprafentanåi, alia^prorfm

ratione philofopbandi , fua harmonia praflabilita accomodata,

utibur, vid. Met.§. 8iß. Immo, eo usqueprocedit,ut ajferat,

animam_, ad ideas de rebus corporeis formandas^, adeo non e- gere corporis iß organorumJenfuaiium minificrio , ut ideas

quoque iflas in iß e fe effet formatura, etfi nec corpus uttumf

nec univerfum corporeum exifteret, ibid. §. 777. Novimus^, quibus induffuf rationibus hane hypothefin adoptaverit, nec ta¬

rnen illa nobis funt tanti, ut reiifta illa antiquiori, hane no-

vam affumamus , pluribus c erte dißcultatibus laborantem. Ex hypothefi igitur antea recepta loquimur §. /. lit. b. quam ob

rem eo minus erimus eulpandi , quanto eft certius^, iliam pri¬

orem a nitiis, atque inde dedusendis abfurditatibus, nonfatis

adhuc ejfe vindicatam.

(13)

.) o ( J4»· 75 quae in Deo a nobis concipifur, intelleSlba, a parterei

eft ipfa ejus effentiay $. ii & ir; ita etiam ipfa a&ualis

Dei cognitio feu intelle&io non poterit non easdem

cum illa, ^ut iterum incommode liceat loqui, affeitio.

nes pariter participare. Erit itaque haec Dei fcientia a>

que immutabilis c), omnem fucceillonem,_atque unius

ex altero illationem , omnia incrementa & decrementa

penitus ignorans, eandemque ob rationem adeo perfe-

da & determinata , ut nullum quacunque ratione fci-

bile (absque relatione ad quod non datur _conceptus fcientia) eam, qua talem , ullo modo fugerequeat, in

qua etiam ideo absque contradi&ione gradus concipi

non poterit major vel minord). Quod ü itaabaeterno,

K i kl

c) Dubia _, _qua _contra fcientia Div. immutabilitatetn

folent moveri, ex.gr. quod ab aterno cognofcat mundum in

potentiafaltem obje&iva,jam v. ut actuaiem &c.\ elegante obfervatione refetiit Frid.Beckman. inDifJ]de Sctent.Dei^C.f^

§.j. Infcientia Deiy inquit, ad tria habendus refpeSlus. i. e- nim (peftanda eil ipfa eilentia Dei, qu<eyquat ad obje&uui COgnofcibile terminatury fcientia vocatur. 2. Objeftum. ₃₊

Kifpeffus, quem effentia Divina habet adobjeEiumf qui refpe-

cius duo connotat. 1. aliquid Deo intrinfecum, quod eil ipfa

Dei effentia. 2. extrinfecum, nempe objeffum.Hispramiffis di~

cimut, fcientiam Div. _quo adprimum non mutari ^, efi enim ipfa eßentia Divina. fifuoad fecundum v er o accidit aliqua mutatio, objeftum enim fcientia D:a mutari, nemo negave¬

rit. Ex bis intelligitur, quid de tertio fitfentiendum. Nem- pe refpeblus^quo ad intrinfecum^nonmutatury fed folum_quoad extrinfecum. Sic effentia f. fcientia Dei terminatur , jam

■nonadaliud,fedadidem obje&um,f».^r0 hujus aituali^mutatione, fub diverfa ratione^y fine intrinfeca fui mutatione:

. extrinfecum ^v. mutari faciles concedimus.

d) Talesgradus Uli »ideηtur actmittere^ qui cognitio-

nem

(14)

74 "Φ3 ) ο C ΜΗ

infallibili, uno & immutabili aftu, omnia cognofcibilia conftantiiiime & penitiilime videt, (ine omni variatio-

ne & mutabilitate j fequitur etiam,hunc modum ^cog-

nofcendi per {jedes ^atque ideas, tanquam per media ^,

heic nullum invenire locum, eo quodfuccejßonem,

Ationem & limitationem involvat. Quin & hoc modoin-

telledus Dei haberet fe _per modumpotenti*paßiva ^, aut

etiam per modum habitus ^, ipfaque fcientia Dei

foret

quaii ex

pluribus

coagmentata,

id quod fummae Dei

im-

mutabilitati §.y. n. 3« & fimplicitati §, 11. e diametro re^

pugnat.

nem Dei, ejusque objeffa, [altem nonnuüa ^, voluntati atc{

libertati Divinae fubjiciunt. Et licet Cartefius dependenti-

am omnium cognofcibilium ex intelleclu Divino videatur deri-

vare; in ^eo tn. anobis difcedit, quodcontra monitum nofirum

§. ^13. lit.e.} confundat, in ßgno rationd omnino dißingvenda}

quando Vol. I.Epifl. uz. expreffe dicit , in Deo idem effe velle

atque cognofcere^, ita ut hoc ipfo ^f quod aliquid velit, zdeo cognofcat, Iß ideo tantum talis resfit ver a. Voluntati enim adfcribit attus affirmationis negationis atque]udici\,eam- que dicit ab aeterno indifferentem, ad veritatem ^, bonitatem^,

credenda Iß agenda de^t^erminanda. vid. ejus Reß>.Sext.§. 6.Iß conf. Vittichii Theol. Pac. §.199. Quid hinc tandem fequa-

tur_, docebit abfurditasfententi<e Poireti,qui licet inIfago^e

Libelli: Vera & cognita omnium prima p> u. (ßζγζ, fe

auHoritatem Ca-rtefii agnofcere neget, ejus tarnen fententia

videtur ulteriusinßßere, quando ibid.^{pag. 33.} ^aperte ^negat,

Deum omnes ideas

excogitaviffe,

quas poteft. Exifiimat

n. potentia Deilimites poni^finegetur, eum in aternumrfra-

ter quasexcogitavit,poffe excogitare plures, ab his alias atejy plane diverfas, immo Iß, quod ejus eil probandi inßitutum,

contradiÜoriasf. Qu# vero hinc Vlterius fequantur corollaria, tiemini? cui fanum finciput probanda ^, videbimus infra^, ubi

etiam hac omniapluribus erunt refutanda.

(15)

4M > ° ( Μ*- 75

pugnat. Quemadmodum itaque pptentia Dei inteUeüiva,

eft ipfa ejus effentia, ^a relatione ad objeäum, ^quacunque

rationefcibile,denominata, ij. n. 23 ita etiam attua-

lis Dei intellettio, _quae ejus conftituit Scientiam, ΠΟΠ pot- eil non fieri,absque omni interventu idearum,ffecierum^

intelligibilium^, immediate_peripfam ejus effentiam divinam.

Hinc etiam ipfe cognofcendi adtus , propter objedo*·

rum diverfitatem , adeo _per ffecies intelligibiles in Deo

non multiplicatur, ut etiam,a parterei,cum una&fim- pliciiTima ejus effentia realiter identificetur, omnemque

accidentalem variationem penitus excludat e).

§. XV.

ObjeBuni ScientU Divin& in

genere.

i. Diximus, non dari formarique poffe notionem fcientia , nid in ordine & relatione mentis ad remfcibi-

lem. Quando itaque Deo tribuimusfcientiam, fponte

fua

menti noftrae fefe iniinuat cogitatio

de aliquo objetto,

circa

e) figuodantea de adlivitate Dei ingenerey §.ij.Ht.d.

monuimus _,idem heic de intelleftu atquecognitione Dei eflpro¬

be tenendumconf. h.§. Iit. c. . In fcientia n. Dei ipfa quoqüe eßaeternitas, conf§,$. Iit,d. , quaomnestemporis differen- tiaspenitus excludit. Deo igitur ^, in fua aternitate? cuntta funt prafentia ^, prout ejus aeternitas cuilibet temporis diffe,-

rentia _,fine internafuifucceffione^, coexißit , unåe nec aliter praeterita^, aliter futura» fed cunfta aqualiter (fi prafenter,

per immediatum intuitum, coguofcit. Quodfi objicias, re¬

bus conformes effe debere ideas, fi modo erunt vera, adeoque,

re mutata effe ^mutandas 5 ad hoc reffonfionem ^mox habebis, quando ofiendere licuerit, quanam inter ideam divinam (fi hu-

manamfit dijferentia. Hoc verbo dixiffe fujjiciat, Deum,absfo

nüafucceffione, un ofimpliciffimo aüu^fcirey mepro hoctempo- ris articulofedentem, pro alio Ambulantem,at<fofic in ceteris*

(16)

76 -m ) o ( $&.

circa quod haec ipfa verfetur. Quod fi iterum ad ^Cog¬

nitionen! humanam refpexerimus , ejus hxc eil natura

& indoles, ut non folum fiat mediantibus ideis, §. 14.

n. 24 fed etiam, quod noflri intelleilus ideae rebus ex¬

tra fe exiilentibus conformentur , tum demum verae7

quando ita de

rebus formantur,

prout antea* indepen-

denter ab ilits, ha; in feipiis funt conftitutae. Adeoque

per cognitionern humanam adeo non reale quidquam

rebus cognitis confertur, ut potius ab Iiis idese noilras dependeant, atque in bis realitatem fuam Objekiv^am in*

veniant. Unde enim fkpe eil in cognitione ncilra ob-

fcuritas? Certe ex dependentia idearum noilrarum ab objedo, quod vim perceptivam nonvivide fatis afficiens,

conceptum fui relinquit obfcurum. Aliter in Dei cog¬

nitione atque fcientia rem fe habere ^, abunde iterum docebit ejus COgnita immutnbilitas atque independentia,

§. 14.n. 3. Prasterquam enim, quodmodus hic cogno- fcendiidealis, ex hoc eodem fundamento, illi plane fit inconveniens, §. c. j ejus cognitio quoque mutabilisto-

ret, contingens _atque dependens ^, ii hac ratione a rebus,

extra fe conilitutis,foret fufpenfa ^, illisque, vel absque ideis, conformanda, quemadmodum etiam cognitonem humanam, hoc refpe<itu, ^mutabilem efie atque dependen-

tem nemo negaverit. Quid? quod talis in D o cognitio

fit contradiiloria, ^eo quod, tanquam ^ens independens §.

9. 11. 2. , atetnum g. & exclußve unicum §. 9. n. 3 , ex¬

tra fe non habeat quidquam ^, å fe inäependens ^, iibique

c§ exißens, conf.§. c. lit.c, quod fic refpiciat, atque re-

fpiciendo cognofcat.

i. Ut itaque dignum cognitione divina objeclum in- veniamus, illudextra Deum _quaerere adeo ^non eil ^opus,

Ut in ipfa ejfentia Divina _quoque illud immediatum fit ill-

veniendum , quippe cum qua ut ipfe cognofcendi adlus identificatur, §. _14.n. _3,, ita quoque in illa^,

(ine

omni

' variationie

(17)

•m ) o c _ητ variatione & mutatione, uno , immediato , infallibili

& immutabili aitu atque intuitu ^, quafi ^{ex arce} fuae ae-

ternitatis, feipfum,& fimul omnia extra fe cognofcibilia, feu tantum (ut voce utamur _, barbara quidem, iignifi-

Cativa tamen) futuribilia, feu etiam fub quavis conditione futura (qUcC omnia Ut objaäum fcientia Divina mediatum

concipi pofTuntj fecundum ejfe fuum, in quantum illud

his competit , conftantiilime atque intime videt, quo etiam refpeftu ipii fummo jure tribuitur omnifcientia a^.

Ab illo enim dependent omnia, omniumque,in fua tf«

fent a

a) Diftingvunt Scholaftici obje&um fcientia divina in motivum ißterminativum. Illud dieunt ejfe ipfam eifenti-

amDivinam,eo qttodperhane ^, tav.quam per rationem de- terminantem, quacunque prateripfum-)quocunque tnodoyfunt cognofcibilia ^, cognofcat< vid. §.y. n. z. Confery quod inde

in hac §. concludimus. Hoc a.₅ ita difåum ^, quodpro nofiro conceptu huc, tanquam ad objeftum _{circa quod} , tendat fcientia Divina, difiingvuntin primariumatfo fecundarium.

Illud_, fub alio confiderandimodo, iterum effentia _Div.y _qua^

quat. nec ratione _carens, _quofa eminentiori modo efi _cogno*

fcibilis atfa cognita §.<?. lit. ^c. Hoc a. omne aliud, quodnon eft elfηtia Divina, tn. cognofcibile. Conf,Heereb. Mel...

Ρbil. Vol.1.Difp.zp.n.j. Atfa hinc iterumpatere volumut, quo- modo adlus feientiae Divinae, omnis confufionis iß inquißtio-

nis ißc.expert} in quolibet νυν quodlibet Scibile ^c_ompLettatur,■

et licet hac Dei fcientia infe nonfitnifiunica tamen, pro·

diverfitate objeölorum ^, quorum alia neeeifaria^alia contin- gentia ^, alia confideranda uniceut cognofcibilia, nunquam in attum _, intercedente voluntate iß potentia, (qua de^re fuo agimtu loco) deducenda, qua etiam in hac φ. latiorifenfu appeüanturnobis tantum futuribilia,alia ^verofimulutaftua- lia, qua aliasrejpeftu noftra cognitionis dtcuntur vel przefen-

itia velpraeterita velfuturai ideofa dotfrina caufa fölet varie

(18)

7* ) o ( Η*

fen tia, ratlonem cöntinct, _quae _ratiof fimul ac ipii eil in- telledla §. ρ. η. i. , quoqu" omnia ipii determinate funt cognita. Quis autem dubitet» Deum, ut ens perfedis-

iitnum , iibi ipii

eflfe

cognitum ? Eil quippe effentia ejus

immutabilis , atque iic continet omnitudinem realitatum, quacunque ratione convenientium, §.7., fub qua etiam

contineri cognitionem ful antea prabavimus §. p. Et, quaefo, quodnam objeclum intelledu perfediilimo digni-

us 1 Quod ii eadem immutabiUtas 8cperfettio, quae eil e-

jus effentia ^, quoqueeilfcientU §. 14, n. 3. ; fequitur o-, mnino , quoque hane aeque efle perfediilimam ^, inde- pendentem ^, fimpliciilimam & immutabilem ^, adeoque

infallibilem 8cadasquatam ^, in qua ideo neceiTario inclu- ditur cognitio, iimul acfut ipfius, quoque rerum å fe qua¬

cunque ratione dapendentium , h. e. omnium abfolute CO*

gnofcibilium ^, quatenus hsec quoque eil realitas conveni-

ens, atque cum reliquis compoilibilis. Hinc intelledus Dei, in cognita fua ejfentia immutabili 8c independenti, ab

aeterno omnia iimul _, & determinate fingula, fub qua¬

cunque ratione cognofcibilia, intime contemplatur,extra quam aliquod cognofcendimedium, absque contradidio-

ne, Deo affinxerit nemo. Hincdicimus: Deum cognofce-

reper effentiamy ejusque cognitionem eiTe comprehenfivem 8c

intuitivem _, adu etiam reflexo carentem b).

' · ·

3. Hane difiingvi, qua de ^{re mox} agendum eft ρlur i bus. Heic tantum

addimusy quodquandoprior vocatur abilradiva, probe feien-

dum_, quidquid heic eß^{ver λ} abfiraftionis ^, in noßro inteileä-u effe _quarendum.

b) Illa cognitio dr. intuitiva, qua immediata fenfione pbtinetur. conf. §. I. lit. b. Quandoautem mediante re una,

propternexum & cognationem quamvis f concludimus adalte*

ram , quia illa hane ^nonaque evidenter acfeipfam nobisßßiti ideoque hac cognitio mediata minoris eß evidentia. fQfßs non