Dissertatio de origine idearum moralium, cujus partem priorem consensu amplissimæ facult. philos. Upsal. publicæ censuræ submittunt mag. Dan. Boëthius ... et Abrahamus J. Netzel, Dalekarlus. In audit. Gustav. maj. d. XVII. junii, a. MDCCLXXVIII., P. 1

d. d. DISSERTATIO DE

ORIGINE

IDEARUM

MOR

AL

I

UM,

CUJUS FARTEM PRIOREM

CONSENSV AMFLISS1M/E FACVLT. FH1L0S. VFSAL.

publica censurs submittunt

Mag.

dan.

boet

hius,

In Phil. Theoret. Doc. Stip. Helmfeld.

et

ABRAHAMUS

_{J. NETZEL,}

DALEKARLUS.

In Audit. Gustav. Maj. d. xvii. Junii, A. mdcclxxviii.

H. A,, M. S.

Natura _{propeuß fumus ad diligendoshowiues,}

quoi fundamentum

juris efl. Ciceko.

UP S A LI_Al,

Typis _Edmannianis.

§. I.

Inde

xata

ab ipfis Philofophi« incunabulis,

fuic dubiis moralis hominuin _indoles,

graviflimis

_illatn

ve-

e-nim _{jam, ut fraudi imperantium & educationi}

de-bitam, rejiciendam , jam ab utili formatam, prout

cooa-moda noftra _{poftulaverint, mutandam}

_{defcri'pferunt;}

_nec

mirum, varia adeo eft human« vit« _{facies, alia aliis}

fpeftanda fémet offert, ut _{quid natur«, quid arti,} debea-mus, haud facile conftet. Iili etiam, qui lmmutabilem, &

natura _{ipfa fundatam, virtutis & vitii differentiam}

pro-fefTi _{lunt, originem illius explicaturi in diverfas}

abie-runt _{(ententias, quas haud}

parum difficultatis hac in rc

pepererunt. Non tamen credimus, hane hiftorice ho¬

minis _{partem extra terminos , quos induftria &}

ingeni-um humanum _{attingere poteft, pofitam efle, (ed potius}

fperamus, attenta a&ionum _mencisque motuum

perfcru-tatione

vatque adcurato examine hypothefium indolctp

noflxam _{explicantium, hane materiam defideratam tan¬}

dem lucraturam _{före lucem. Haud equidem difficeor}

,

opiniones de virtutis _{vitiique fundamento} non tantam ad formandes hominura mores habere _etficaciam,

quan-tam fibi finxerunt homines timide _{circtimfpeifi, qui}

rui-nam focietatis ex nova _{quavis, &}

eorum ideis non coti-grueote opinione prxfagiunt, & nefcio quid calamitatis

ex _{quantumvis routata fcientiarum facie}

metuunt;

per-paucos enim homines eo _{vigere animi robore}

deprehen-dimus, ut vitam _{opinionibus fuis conformem inftituere}

queant; & caulfas hominum animos moventes _magis vi fua _{deficere, quam illas, qu« corporum fitum} for-masque mutant, fi vel maxime ignot« manerent, haud re*

forraidamus. Ea vero cum fit _{ingenii noftrij indoles, ut}

fciendi _{cupiditate trahamur, &, ubi veritates deficiimc,}

o-pinionibus

figmentisque

pafcamur, eaque avide

1 2 ( #1

mus, qu# mentis

morbos

elunt,

qui

erumpentes

epide¬

mica _contagione,

_humanum

_genus

haud

_raro

turbarunt

& devaftarunt, neceflum omnino

videtur

illis obftare,

& _quantum

_fieri

_potefl

_medelam

adferre,

_quam

nobis

nec a declamationibus de virtutis pr#flantia, neque

ab

a-liis _quibuscunque

_{ad illius}

_amorem

incifamentis

pollice-mur, fed a vera & folidis

fundaroentis

nixa

human#

na¬

tur# _cognitione,

fenfim>mentibus

imbuenda,

obtineri

pos-fe _{fperamus. Quieflionem de}

_origine

_idearum

moraliurn,

prüfend opella*

illuflrandam nobis

fumfimus,

non

qui-dem ea _{fpe, ut} novi quid

meliusve

excogitati,

quam quae

ad illam enodandam dudum a Philofophis allata funt,

ex-hiberemus, Ted confpe£lum quendam

hujus

controver-fiae L. B. tradere volumus, ut, qua

fieri

potefl brevitate,

Philofophorum opinionibus

defcriptis,

&

iis,

qu#

in

fin-gulis me judice

defiderantur,

vel ad

eas

demonflrandas

di&a funt aut dici potuifient,

indicatis

, quousque

ad

eam componendam jam _perventum

fit,

appareat..

Unius-cujusque relinquimus arbitrio eam, quae

veritati maxime

convenire fibi vifa fuit, fententiam eligere,

eandem

tan-tum veniam nobis non denegandam fore fperantes.

§. IL

In _{originem & fundamenta}

_idearum

_moraliurn

in-quifituri, prascipue

agendum

efie

putamus

de

quaeftioni-bus: an notiones obligationis,

jufii

&

#qui

_pro

arbitrio

fibi finxit mens humana , illasque dein arte

& habitu

firmavit ? An utile & juftum funt unius rei mutata

tan-tum noraina? an omnia ad nosreferimus, nec aliquid

a-liorum caufia fieri aut factum _{approbari potefl,}

_nifi

ra-tionibus ex eo, quod conducit, petitis? an rerum natura

fundata differentia yirtus & Vitium _{diflinguantur? An ad}

officiorura _{Cognitionen! ratiociniis e ionginquo}

_petitis

perventum eft, aut, an ex animi conflitutione

eodem

fe-re _{modo, ac res alias fenfibiles menti} infinuatur?

"\ n (

s&e? j 6 \

Ea _{autem, quas de imputatione actionum}

difputarunt

Philolophi, intaga _reünquimus, nam variac de übertäte

voluntatis humanas _{opiniones longius nos a fcopo} ab«

ducerent , quam ferre poflune ümites

opellas noftras

prasfigendi, terrentque veftigia e^rum, _{qui indolera hu»}

jus libertatis expücaturi in inextricabilem (emet

ingefle-runt _{labyrmthum. Etenim ejusmodi}

imperium a&ionura

homim concedere _{experientia vetat,}

quo fine ratione o-mnique refpeftu ad cauflas moventes voluntas (e deter-minare _{pollet, nam quod optimum fibi. vifum fuerit}

hominem _{(emper elegiile faten cogimur,}

optimumqua

illud a fenfu, _{arbitrio noftro non}

(ubjefto, pendet.

Dice-remus _{itaque forfan, hominem eo}

pa£to liberum efle ,

ut _{pro arbitrio appetitusmentis}

regere& Übere (ead hanc

vel illam rationem moventem _{ponderandam vertcre} pos^

fit, _{illicitarumque fugere imprefliones. Sed a Scepticis,}

preecipue recentioribus, mota _{quoque funt dubia contra} hanc libertatis _{explicationem, haud facile refolvenda.}

Naturalem hominis conftitutionem _{ejusmodi in a&iones}

fuas imperio _{iropedimenta graviflima}

opponere

conten-dum, & adcuratior indolis noflrae _{cognitio docere}

vi-detur, nos efle rerum , quibus ab infantia circumdamur,

dilcipulos, ne dicam lervos, & ab illis mentis _appetitus & formatos & dire&os efle. _{Sponce agendi faculcatem}

itaque (olam homini reüftara eile _{contendunt, ut}

fcili-cet ea _{ncceflario fequatur,}

quas pro indole (latus (ui Uli

placent, manente _{quoque Übertäte externa, qua tum} frui-mur, cum nullum neceflarium exfecutioni _volunrati»

ob-jicitur _{impedimentum; pleniorem} vero Übertatem nobis

competere negant, quum de rerum ufu & in ialutem

no-flram efficacia non fine _{experientia fenfim crefcentc}

e-rudiamur. Ad noftrum _{propofitum fufficiat nominafle} libertatatis _{detra&ores optime conviilos}

evadere, fi

iu-am conlulant _{conlcientiam, eodem enim modo}

lemper

ä§s

)

4

(

fere _{agimus, ac}

_fi

_libera

inter

bonum tnalumque

ele-dlione frueremur. Non poflunuus tion

affentiri

fentenciar

Celcb. D. ALEMBERT d), qui certitudinem de

über¬

täte hominis ejusdem elfe indohs contendit ae

perfua.-fiotiem de corporum effiftentia, quarum utramque

con-fcientia uniuscujusque ut veram anopleditur,

fed

argu-mentis & demonflrationibus dubiam 5c vacilJantem

rcd-dimus. Praeterea libertatis explicationem, non femper mo

ribus necelTariam hahuerunt Ethices Dolores.

Schola-flici _{Theologiam &}

_Philofopbiam

_temere

mifcentes

illara

primum in

Philolophiai

moralis

prolegoments

non

omtt-tendam efle dttxerunt. In Grsecia cum floruit do^hina rnorum, infer fingulos melioris frugis

Philoibphos,

de

re-ali virtutis & virii difterencia conveniebat, in diverlas

tarnen abierunt fcntentias, qusftione mota;

Pirtutem doEirina paret, naturane donet.

b

)

Quae ARISTOTELES c)

neg)

haalv

^ ccruc-lx,

de

ris,

qute (ponte aut contra

voluntatem agimus,

tradir,

extra

ex-ternam hominislibertatem 5cfpontaneam illam agendi vira,

qua; inforo humano

valere

debet,

non

extendere videtur.

Nec _{Philofophi, qui fato}

_{inevitabili omnia}

fubjeila

eile

crediderunt, de virtutis meriro quid

detrahendum

puta-runt. Sfoici flagrantiflimo ftudio

virtufem

coluerunt. Et

pofteriori tempore

Illuftr:

LFJBNITZIOS

d) Syflema

fuum de harmonia pra;ftabilita & principium rationis

fufficientis ncceflitati cuidam fatali favere videns, meri*

tum a&ionum legi conforniium non tamen magis

fub-latum voluit, quam nos negamus virtutes Divini

Nuroi-nis, iili quamvis

effentiali

neceflirate

competant,

laudan-das & adorandas efle. Nec non Celeb. HUME e) qui

Seepci-«) Elemens de la Philofopbie Videfis Platonem in Menone.

2Efc. Socrat. Dial, 1. Senec. de otio. r) Etbicorum. Lib. II. Cap. 1 &

Sequ. <St Ethicor. ad Eudem. Lib. Il Cap. VI <St Sequ, d") Theodic.

C§)?3 "\ _{( rSS»}

Scepticis dubiis

libertatis

naftrae indolem vexavit,

n&tura-Jem virtutis & vitii difrer-eotiam in disquifitione de prin-eipiis Pbilvfopbice moralis

deferidere

adniritur.

Sed ad

va-rias de _{origine idearum}

_{rooralium opiniones}

examinan-das _properamus.

§. »b

Antiquorum de diferimine inter virtutem & vitium

doltrina, non multurrs lucis prtefenti disquifitioni de dif¬

ferential hujus fundamento & _{origine adferre pofeft,} ve¬

rum cum hypothefibus recentioribus occafionem

qualern-cunque pr^btnfle videatur, illius breviter mentionem

fa-ciemus. Aiternam & immutabilem notionum jufti tk injulti nnturam profefil funt maximi nominis in Graecia

Phiiofophi, SOCRATES , PLATO & ARISTOTELES ,

quamvis nullo tempore defuerint illi, qui varietate

judi-ciorum de jufto & honeflo apud varias gentes earumque

variis moribus in eam inducerentur _opinionem, quod

virtutis indoles non _{magis natura} ipfa eflet fundata _&

fhbilis, quam fit conftans apud fingulas gentes tritici

fruroentique menfura. Ortmem itaque inter virtutem <5:

vitium differentiam arti & arbitrio Legislator^ deben ,

& ad _{leges humana opera Lmcitas metiri ftatuebanr; nara} ei, qute a natura originera ducunt femper & ubique com

ftantia manent: _{Lapis in aerem projeéfus in quolibet}

terrarum loco terram illico _{petit, ignis urendi vi}

nus-quam deftituitur.

PLATO

a) de Sophifiis

fui

»vi,

pefici-lentara adeo & moribus perniciofam doctrinam

juventu-ti inculcantibusj graviter ctmquerirur. ARISTOTELES b)

quoque eandem, ut fibi contrariam, adfert. Audiores

ve-ro _hos, realem virtutis a vitio difFerentiam._propugnantes

A _{3 fi}

con-a) Vid. Disiog. in Gorgiam & Thesfetum: & Lib.' X. de

Legi-bus I>) Erhieor. T,. V. Cap. X. & Rhetor^ Lib, 1, Gap. XIII, quo lo¬

) ° K ^

flconfulas, vereor, ne de ilHus origine parurrferudicum

te fentias , parera enim & conf-ule adraodura trattarunt

quasftiones, unde difcrirnen hoc primum notum fi»ic ,

& _{quo anirai adu percipitur. Virtutis deicriptiones ab} iilis _{traditse, quod fit convenientia cum natura vel viven¬} di modus fecundum _{rationem, in illam nos indueunt}

o-pinionem, quod difFerentia inter juftum & injuftum, ea-dem mentis _{facultate, qua veritatem a mendacio}

diftin-guimus prirnura perfpecta fit, cum vero ibidem de pul«

cricudine virtutis & deformitate vitii, de virtute

pro-pter fe ipfam expetenda perorent, aliam _quandam men¬

tis facultatem tacite conüituere _{videntur, qua difFerentia}

hasc _{cognita fit, quum aliud pulcrum & per fe}

appe-tendum haud _{vocemus, quam quod immediate fenfui}

cuidam fe _{probaverit. De tora veterum Philofophia}

valere videtur _{Judicium: quod, quamvis fortem} viri-lemque morura doftrinam profefli fint, & _agendo

fir-munci adeo animum _{prodiderint, ut facta eorum admirari,} imitari vero _{nequaquam poflit imbecillior pofteritas, de}

certiori & folidiori rerum _{cognitione feroet ja&itans, ta¬}

rnen confufae admodum & _{parum fibi conftantes eorum}

fuerunt _{opiniones de hominis} natura & afFetfcionura illius

indole, origine & progrefiu; unica enim certaque via ad

cogmcionem adquirendam tam in iis, qua? ad notitiam

fui quam ad res pbyficas perfnent, illis vel parum no¬

ta vel _{neglefta fuit. Nefciebant adeurata analyfi ad}

i-dearum!_{ocigines afeendere & obfervando rcrum cauffas}

inquirere. EPICURUSr) fere foius naturaeoperationes

at-

tentio-c) Diogenes Loertius Lib. X. Lucretiiis e fententia _Epicuri

pri-aaitivam hominum conditionem bis delcribit:

blec commune _{bonnm poterant Jpectnre, nee ullis^}

Morihus inter_{fe (abnnt nec lepbus}

uti;

Quod cuique obtulernt _{preeda fortnnn ferebat}

c?&> _{} *7 f}

«SF j 1 K w

tentiori oculo _{perfcrutatus, phaenomena illius viribus}

de-bita _{porcentofis cauffis tribuere noluif, fed, deficiente}

ex-perientia, iis prascipue temporibus angufta & manca,

fin-gendo defeftui illius mederi volens, lufus imaginationis

haud raro _{ampkftitur , veritatemque inter atornos}

perdi-dit. Ille _{quoque ad originem planam & facile faltern}

mente _{concipiendam notionum jufli & asqui afcendifle}

Tibi vifus _fuit, cum moralem hominis indoiem ab

utili-rate _{quarundam aftionum derivandam &} omne _juftum

& _injuftum a pactis & legibus, _{quas homines proptec}

commune bonum _{lanciverunt, arftimandum elfe docuit.}

Quam fentenriam a recentioribus reftauratam, & toties

damnatam examinandi mox dabitui occalio. _Qui,

Philo-fophiam Romas profeffi funt, Grascorum inftiterunt

ve-ftigiis, & de Magiftrorum dowlrina vix aliquid

muta-runt, vel novi quid illi addiderunt. Vigere tamen cce-pit, haud multum ante tempora Augufti,. Se&a, quas no¬

mine Ecleåicorum _{inligniri cupiebat, quasque originem}

& indoiem _{virtutis per innatara quandam & menti}

co-aevam benevolentiam _{explicavic* Illius fenteneiae plura}

apud CICERONEM d) videre licet documenta. Vehe¬

menter _{quoque eadem nonnullis Ecclefias Patribus arrifit..}

Illam rurlus noftro _{tempore novis prrefidiis haud pauci}

munierunt, atque benevolentiae innata;, ceu unico natu¬

ral _{convenienti, fundamento moralem hominis indoiem}

fuperilruxerunt.

f. IV.

Qui, pof! palingenefiam literarum, Philofophiae

ope-ram navare _{coeperunt, & ARISTOTELIS ejusque} Com-mentatorum _{afpernati funt au&oritatem, tritam adeo viam}

calcare nefas _{putantes, nova condiderunt fyftemata,}

oc-cafionem _{qualemcunque nafti ex iis, qua; jam} nomina-vimus d) De Legibus Lib, I*

e?9* \ Q ( &&>

/ o V. «3^

vimus, antiquorum placitis. In primis negata

omni

na¬

tural! inter virtutem & vitium difFerentia, veterum

So-phiftarum & EPICURft do&rinam

reftaurarunt

HOBBE-SIU6 & MANDEVILLE. Iile _{egregio animi vigore &}

perlpicacia prmditus, hiftoriam hominis eo tempore o«

mnino fere _{negledam, exquifitiflimis}

_{obfervationibus}

lo-cupletavic, féd, in maiam parterr»

fingulas hominum

a-ftiones & conftlia _explicans, naturana humanam atris

nimis _{pinxit coloribus. Experiendara fciiicet}

_conlulens,

videre fibi vifus erat, nihil _unquam ab homine

pera--«ftumefle, quod non proprium quodammodo

fpectaret

emolumentum, unde concludebat, illum quoties fuis

commoditatibus conducere judicabaf, invidum &

malevo-lum natura non abnuente evadere, & cum quisque

fua-rum a&ionum fit naturalis aroderator & judex, natos nos

efle credidit aliorum inimicos. Conditionem _{itaque hu«}

mani _{generis ante foeieratum civiliuai}

_{inftitutionem,}

_per bellum omnium in ornnes defcribendam efle putavit.

Cjrdibustantura defeftihominestandem ut (ecuritati

confu-lerent (ocietatem inire voluerunt pa&a fancire,magiftratus

creare, qui leges eonderent, ut

faciendorum

&

omitten«

dorum certam mortales haberent normam, juris &

obli-gationis antea omnino ignari. His prtecipue contra ma«

Jiriam hunoanae indolis cavendum, ne cuidam liceat, fua: vitae _{proprium efle moderatorem, aut aliud quid}

_juftum

habere, _{quam quod} a magiflratibus

mandatura

fuit, Ted

flngulos voluntatis fua: normam ab irnperantis

arbitrio

defumere _{cogendos efle; quod fi non}

_fieret,

metuen-dura ne trifte illud bellum omnium in omnes denuo

revivifccret, focietati legique omni ruinam portendens.

Graviflimos roovit hrec aoårina adverfarios, fieri enim

fi _{potuiflet, quod tarnen haud metuendum putamus, ut} coromuni hominum confenlu _{pro vera aflumeretur,}

pro-bitatis nimias ederet ruinas. Exarlerat _ingenium

«

5§tb >₎ Q (t &b y V. ■%>

BESIl contra nimiam ordinis facerdotalis in aniroos

ho-minum _{potentiam, ex qua perniciofiflinii in}

rempublicam

kreplerunt abufus, gravi/Timaque lecuritas publica tulit

darana; videratque ipfe, trifli patricS £u$ exeraplo, motas

civium _feditiofos, furorna imis _{mifcendo, peftilencifllmos}

feeam tulifle locieratis _{niorbos, quibus}

_fingulis

_obviam ire aliata voluit _{doclrina, qua omnium confcientia}

coa-giftratui civili fubjiceretur. Uli vero evenit, _quod

ple-rumque felicioribus etiam ingeniis accsdere fotet, qui ni¬

miam in una idea vel _{hypotheli attendonena collocarunf,}

ut de veritate iliius fenlim _{perfuadeantur, & quid}

a con¬

traria _{parte dici poflit, vel non videanc, vel}

param curent. Verunu omnia _{illa", qu$ fua doclrina probare voluit}

HOBBES1US, arguraeatis hominum felicitati

amiciori-bus. dudum ab omni dubio liberarunt viri _{eruditi, qui,}

jüdicandi vim de iis , _qute fibi & _qua? public# faluti

conducunt, non penitus eveili ex animis hominum pos-(e, nec debere, viderunt. Prteterea in _{ipfo principio ju¬}

ris erralle _{HOBBESIUM, non fine fuccefTu demonftrarunt,}

qui illuEO refutare aggreffi funt. Non quidem omnino

approbamus eorum _{fententiam, qui bellicofo &}

male-volo HOBBESI1 homini _{oppoluerunt timidum, & fenfu} proprio infirmitatis omnia metuentem, _{quique igitur}

pa-cem ut _{fupremam natura fu# legem omni nifu}

appete« ret, cui in _{primis opinioni favent PUFENDORF1US}

CUMBERLANDUS & _{JVJONTESQUIUS i qua; enim hic} attuiie ad illam _{corroborandam, ex eorum exemplo, qui} in _{Europa; filvis invenfi lunt, cafu feram degences vitam,} minus _{quadrare videntur in hominem ferum,alioruro} con-lorcione non omnino _{privatum. Nihilo timen minus 4 na¬}

tura malevolum & invidum formatum hominem vix fin¬

gere poflumus, nili illi in rudiflimo fuo flatu _fingulof

appetkus affe&usque, poffc longum denique in vita ci¬

vili cum aliis _{commercium oriundos, tribueremus,}

re-; B äiui

•SQj ro f

«&S3 ) IO \ «&S»

&ius forfan fibi confulentem, aliorum parum _cupidum',

immanfuetum _{potius quam malum defcriberc licec} ho-minem _{ferum, cuique ignorantia vitiorum locum baud}

raro tenuit virtutum. Refie _{quidem monet}

CUDWOR-THUS, juftum injuftumque a voluntate imperantis non

derivatum _{efTe, antequam enim lex quaedam ferri posfet,}

necefUtate_{quadam&obligatione teneri debuerunthomines}

adillam _{obfiervandam,verum cumobligatio hzectotae} eon-fideratione _{commodi, inde nobis redundaturi, derivarifor¬}

fan _{poflit, illius argumento non probatum eft, juftum Sc}

utile eandem rem _{primitus non fignificafle: manent} igi-tur _{quaedam ex hac do&rina, de quibus difputandi} dabi-tur _{occafio, ubi fyftema HELVETII eandem}

, a

gravio-ribus hifce erroribus _{purgatam, tangere conflituimus.}

Tbeoria notionum jufti & _asqui, quam exhibuit

MAN-DEVILLE, ejusdem fere efl indolis, nec omnino

refuta-ri _{poteft, nifi fimul demonftretur, omnem difciplinam,}

quasutilitatera,utunicum vendicat moralium idearum

prin-cipium, defeutu quodam laborare. Pleraque tarnen ejus

placita fideliter expofita veritatis fpeciem amittunt»

De-cantata illius Fahila de _{apibu* proprium emolumentum} finem _{fingulorum appetitoum conftituit, ut ille,}

qui fe

aliorum caufla _{quid fecifle confendit, callidus fit non}

pro-bus, vel ad fummum fe _{ipfum & alios fallere velit, nam}

virtutcm alio _{pa£io coli non pofie credidif,}

quam

fin-gulos naturales _{appetifus omneque proprio felicitatis}

flu-diura _{enecando. Defcribit}

itaque rempublicaro apurn

fiorentem

_felicemque,

_{quamdiu quisque}

civium Cux

ve-lificans faluti rebus _{gerendis occupatus efiet, miferam}

vero & _{inopia omnium rerum prefiam,}

ut de virtufe

affeffcuuroque

internecione cogitare cocperunt; privata

i-taque vitia falutem conftituunt _{publicam. Sed corruit} haec doctrina, fublato falfo, _{quo n}i ti_tur

, fundamento ,

traditaqus idea virtutis hominis indoli non contraria ,

non enim fingulos naturales hominura _{appetitus damnan^}

dos _{efle putamus. Erravit MANDEVILLE, deceptus fal¬}

la illa virtutis _{fpecie, quam Scriptores quidara, pietate} forfan _{magis quam rerum cognitione inlignes}

cornmen-darunt, qua? pcrfedam omnium appetituum

_fuique

_ipfius

denegationem requirebat, & illa pro vera aflumta,

pro-batu _{ipfi facile fuit, talem virtutem nobis non datam}

un-quam fore, & fi illam fedaremur, ruinam focietatis a\~

lacuram.

§. V.

Ab altera _{parte immutabiiem & rerum natura fun«} datam virtutis & vidi differentiam e fententia

PLATO-NIS & ARISTOTELIS fartam _{tedamque fervare}

ftu-duerunt eorum _{Commentatores, parum vero ad} verita-tern eruendam & dubia _{tolienda, a Sophiftis & Scepticis,}

tam _{antiquioribus quam recentioribus, contra illorum}

do-drinam _{mota, effecit eorum induftria} ,»potius contorta &

fubcili nimis _{argumentandi ratione res per fe perfpicuas} tenebris involverunt. _{Qoaeftionem, an notio juffcitiae &}

obligationis a lege primum orta fuerit, ad Divinam

quoque legem Scholaftici extenderunt, novam _ideoque illorum opera ortam videmus controverfiam, de

morali-tate adionum objediva vel _{fubjediva, refpedu} ad Deum, five bonitate & malitia earundem antecedenter aut

con-fequenter ad voluntatem Divinam, ut illis _{loqui placet.}

Theologi & Phiiolophi, qui virtutis cauflx maxime

fa-vere _{videbantur, fententiam de moralitate adionum,}

an¬ tecedenter ad voluntatem _{Divinam, adoptarunt. Pendec} haec controverfia a _{placitis eorum de eflentia rerum} as-terna & _{immutabili, quse nos eo libentius relinquimus,} quo certius videmus, quasftionem de origine idearum

juris & _obligationis parum inde illuftratam fore. a) Ab

B 2

anti-rt) Si cuidam volupe fuerit has fibi notas raddere controverfias, adeat CUDWORTHUM, De ttsrua tef immutabili_{jußi & bimefii natura.}

&

)

12

(

II

antiquiflimis retro

temporibus inter

Philofophos, qui

mo-rum doftrinam, reali & naturali virtutis a virio

difcri-mini, fuperftruxerunt,

de

eo

convenifle dudum

ohferva-vimus, _{quod rationis}

_{ufu & argumentis}

_priroum

peripe-&a fuerit ha;c difFerencia, qua; fencentia communi fere

Philofophorum maximi nominis

confenfu

recepta

fuit.

IJIos inter nominafle .fufficiat MALLEBRANCHIUM ,

CLARCK1UM, LEIBNITZIUM & MONTESQÜIUM.

Nonnulii, a principio quodarn generali rnencj humanse infixo, & anticipatione quadam cogmto, jura & obliga«

tiones _{fingu'ias deduåas eile confenderunf;}

_alii

_ex

con-fideratione _{ordinis, quem totum boc univerfbm prodere}

videtur, & ex quo volußtatem Divinam, illiusquc per-fecliones _{cognofcinaus; e rerum indole & in faiueem}

no-ftram _{efficacia, fingulatim officia noftra deduåa eile}

pu-tarunt, _{regulasque illas formafas, quarum ope} juftum ab

injufto, virtutem a vifio, diftinguere didicirnus* Alii

de-nique, praeeunte WOLASTONIO, b) virtutem Sc

verita-tem _{commifcuerunt, & inteile&um eodem modo illam} a

vitio diftin&acn _{perfpicere tradiderunt, acin}

quacunquea-lia re evidente idearum convenientiam & pugnam _primo

intuitu obfervat. _{Unamquamque tarnen harum}

fententia-rum fuo iaborare nxvo _{c) paulo} adcuratius _rem

ponderan-tibus _{patebic, Primo contra cmnem verifimilitudinem} & _{analogiam eorum , qua; de origine idearum} obferva-mus,. propofitionem quandam generalem officia

com-plecfentern innatam efle concenderemos, & optato cum

fucceiTu dudum demonftravit LOCKIUS, d ) nec theo-retica nec _{practica principia menti innata dari, Uli i.}

pfi, qoi ejosmodi principium juris natura; innatum

fta-tue«

bj Religion of Nature delineated. c) Optime de rationis officio

in _{diffingueoda iKoralitate egit Hutchefon Illufhations lipon Moral} len-fe. ßc Merinn de fens Moral. _{d) Vid. Effioy on human «ndcrftan.}

&

)

13

₍

_H

fuerunt, in diverfas abeunt _{fentencias, quodnam fit,}

in-dicaturi, quafi ea, qua? ab intimo confcientiae _penu

quisque erueret, non eadem efient, led natura alia aliis

dåre _{voluerit, quod haud magis cohasrens videtur,}

quam particulariuro omniumj officiorum fcientiam menti cox-vam ffatuere. _{Ineptiunt pra?terea}

firiguli, qui ab unica

propofitione univerfali, quocunque modo nota-, officia

derivanda efie _{putarunt, qute enim illis ut m^xime} ge¬ neralis _{arrifit, fingularium omnium rationem in fe}

con-tinere _{propius rem confiderantibus haud deprehenfa fuit.} Nec lites de _{principio juris natur® generali}

plus

homi-num _{cognitioni & philofophias moraii profuerunt,}

quam

ut ofticia _{jam pridem aliunde cognita, principiorum} ope, certo ordine _{propofita & explicata fint. Quod vero ad} illos _{actinet, qui ex finibus Divinis, ordine mundi &}

rerura nobiscum _{relatione, rationis ope cognofcendis}

,

originera offieiorum fingulatim repetendam efie flatuunt,

baud _{quidem refragamur, poffe appetituum & a&ionum}

majorera _{minoremque cum illis rebus convenieadam,}

at-tenta illarum confideradone _{perfpicä, an vero h®c}

con-veni^ndaeandem involvie notionera , quam per juftitiam

& honeflatem _{fignificare volumus, vehementer dubito>}

utrique enim ideam quandam obligationis connexam

fen-timus, quam ratiociniis dafam non _{magis contendere}

pos-fumus, quam fyllogismis ideas colorum _{ingenerandas fö¬}

re _{fperandura. Verum, animo ab agendo fejun&o, &}

odofo rerum _{fpe&atori faspifiime accidit, ut nimium}

tri-buat abftraåis _{ideis, quas de ordine rerum & fine, quo}

tendant, formavit, fuaque deceptus phantafia eadem ju¬

ris & _{obligationis efie fontem fibi perfuadeat, qu® fe}

otiofum _{voluptate quadam afFecerunt, ea enim voluptas} debilior _{eft, quam ut appedtum movere & obligationis} perpetuam communemque normam parere pofiet.

De-monfirari

_quidem

_{potefi, totum efie exceilentius fua}

par-> B

tt

)

14

nC

O

te, iiliusque

falutembuic

anteferendam,

vereor

tamen,

ne _parum fe

inde

obftriffos

fentiant

finguli

homines.

Uli _praterea , qui

rationi

fundamentum

obligationis

fu-perftruunt,

haud

raro

vagis

ufi Tunt verbis,

cum

enim

de rerum nobiscum relatione

loquuntur,

dubitationera

o-nanem, an fenfus proprii

commodi

aut

alius

quilibet

ma¬

gis immediatus

percipiendi

modus

hujus

relationis

origo

nr, haud fublatam

crcdimus.

Indolem

mentis

humanae

penitus

perfcrutantes

,

variasque

illius

facultates

ea,

qua

par eft,

attentione

diftinguentes,

rationi*,

quatenus

iliatn

nonj pro tota mente

fumferis, unicum

eile

officium

vi-dent, rerum convenientiam

&

pugnam

obfervare,

no-vas autem quasdam

fingulares

&

individuas ideas

for-mare nequit, nullam

iaeoque

rem

fuo nomine

expe-tendam elfe ratio docere poteft. Nil nifi bonum

expe-timus , & bonum immediate

fenfibus

cognofcimus,

fi-ve fit ejusmodi, _ut jucundos in illis excitet motus,

five

liberationem a dolore fecum ferat, finguli enim

appeti-tus, proprie

loquendo,

fenluales

funt.

Afiociatione

tan-tum cum rebus per fe gratis res quoque

indifferentes

aut _per fe dolorem _moventes

appetitus

ciere

poffunt,

& cum ratio , experientia duce, viam ad bona

adqui--renda monfixet, <5c de rerum majori minoreve in

felicita-tem nofiram efficacia comparando judicet, viam _quo¬

que & inftrumenta ,

quibus

a

malo

liberamur,

vel

boni

quid adipifcimur, bona

improprie

quamvis

nuncupamur.

Qua? fi ad praelentem applicaremus

qu&ftionem,

conclu-dere fas eft, virtutem aut immediato quodam anirni

a-8u bonam percipi, aut ut inftrumentum aliam

quam-eunque deleftationero

adquirendi

approbari. Si

nemi¬

nem laedendum efte ex finibus, quos Deus creaturus

mun-dum fibi _{propofuit, demonftraremus, atque etiam quam} maxime concederemus, nos eorum fufficienti gaudere

pofle cognitione, qua^ri poffet, unde

perfuafionem nobis

cfßa ^ t r (

/ «ät? J 1) v, ^

cum finibus Divinis concurrendum efle _{hauferlmus, tum}

forfan _{refponderemus, nos aut immediate obligationens}

hane fentire, aut bona quaedam inde expe&are, illud

im-mediatum _{percipiendi modum praefupponit, hoc}

vir-tutem inftrumentura voluptatis efle innuit, _{& in neutro}

cafu ratio excellentiam illius docuit. Nec a _{vitio, quod}

petitionem principii Logici vocant, fatis nobis cavemus, ejusmodi ratiocinio, niii innatas ftatueremus ideas

per-fedionurja Divinarum & ordinis mundi. _{Si porro}

co-gnitos elfe oportet ordincm univerfi, hnemque a Deo

intentum, antequam folida officiorum cognitione quis

gaudeat, verendum, ne quam pauciffimi illa unquarn

im-buantur, maxima enira mortalium pars, abftradarom i-dearum meditatione infueta _{eft, nec verifimile}

haben-dum, naturam humanum _{genus in re tanti} ponderis _vel

heglexille,vel ejus notitiam ndeo abftrulamreddidiße, cum

tarnen _{fingulas reliquas neceffitati eorum infervituras pla¬} nas adrnodum &: _{cognitu faciles conftituerit. Huic}

ar-gumentandi rationi non qnidem fufficientem ad

proban-dum vim trib» eremus, nifi _experientia fimul _conftaret,

nullam tam rudem _{*amque feram unquarn extithTe}

gen-tem , qua? non benignitatem magni habuerif, & aliorum

infortuniis fe rnotam fenferit. Sed collabi hxc _argumen*

ta contra rarionem moralitatis _genetricem forfan crede-remus. fi il:am _{opinionem ampletteremur, qua} intelle-£lus eodem modo differenriam aetionum, quo res evi¬

dentes _{perfpicere perhibetur, verum veritatem cum}

vir-tute hac _{hypothefi confunderemus, & unaquaeque aftio}

canffis moventibus conformis virtutis nomen mereretur, & fic vitia _{quoque pro virrutibus haberentur, qua? enim}

fcientes & volentes _{peragimus, contra cauflas moventes}

a&a effe dici non _{pollunt. Si autem illa opinione}

indi-catum tantnm _{volumus, virtutem efle vivendi} ratio-nem cum vera rerura indole conformem, & h.a?c _non

m

>;

16

c

&

niß _{experientia cognofcatur,}

_eadem

_remanere

_dubia

quis-que animadverdt, qua;

jam

attulimus.

Illis addi

quoque

poteft differentia illa, a

quovis

attendente

facile

percipi-enda, _{quam inter}

_veritates

_prafbcas

_&

_theoreticas

obfer-vamus, _quaruro illas

obiigationis vi orbatas,

hßs

_vero

cum _obiigatione

conjunctas

_{nequaquarn roente}

concipi-mus. _e)

^Nonnuilos

quidem contendifle

conflat,

naedi-catione concinua _{regularuro generalium, de jurto & a;quo}

ratiocinando ortarum, fenfum qualemcunque

habitua

cm

formari _{pofle, quo & in agendo Sc judicando trahimur,/)} fed infantes _{rudesque homioes, qui meditari nefciunt, Se} vitiofi , qui regulas non curant, tarnen bonos

benignes-aue nec _{improbare, nec fe iua caufla unice nacos} elfe

libi _{perluadere queunt, omnesque, interdum etiam}

invi-tos, cladis & infortunii innocentium miferet. Huic ju¬

re concludere nos _{pofle credimus, do&rinam de virtute,}

per rationem primum nota, communi adeo

Philofopho-rum confenfu haud receptam _{fuifTe, fi plus attentionis}

atque cura; ad diftinguendas mentis operationes & idea¬

runa fundamenta adhibuerint. His tamen confendere

no-lumus, nos rarionis ope in recia ide* virtutis & vidi for¬

manda carere _{pofle, indicandi tintum nobis fult am«}

mus, rationem pro fundamento inter utramque

diffe-rentiae haberi non _{pofle, verum illud repetendum efle}

ve) a feafu utilitttis, vcl alio _{quodam omni} ratioclnatio-ne _{priore, ntturas noftra propenfione ad aliorum}

angen-dam ftlicitatern.

§. vr

1 1 -- 1- 1 - niMl-, - , 1-1, - m 6

e) Loquuntur nonnnlli de fen fil veri & falfi, ilio aurem nihil aliud

indicare volunt, quam naturalem «nenris nolha? conftiturionem, qua contraria Temet invicem excludunt, quicum nullam jucunditatis perceptionem immediare _{conjunftam experitr.ur, unde perperam iili obiigationis}

origi-nem tribueremus. Senfus reri interdum _{quoque fumitur pro promtiori}

qoodarn ufu & habitu adquilko res rite dijudicandi.

f) Vid. Mobs Mendelfonii Rechercles_{fur ks fenttmems tnoraux a} Celeb. Abbt in Gall. Idiom, translaiuni.

$

)

17

(

H

§• VI.

EPICURUM, HOBBESIUM _aliosque, rerum

geren-darum initia _{profe&a efle a corporis voluptate & dolore}

docuille, jam indicavimus. a) Eorum _{veftigia prefllt,} noftro tempore HELVETIUS, novamque adeo

antiquo-rum do&rin«, de virtute voluptatis inflrumento,_induit

for-mam, ut neiciam, an quid magis ingeniolum

captiofum-ve excogitari poflit, _{eoque majorem} fententiae _lu«

ad-verfariis _{peperit laborem, quo plura Vera & egregia ad}

illam ftabiliendam _{perfpicacia haud vulgari}

accumula-verit. Nos breviter fummam do&rinae in libro De P E•

fprit contentam exponemus, & ea, qu« jure contra illam

monita _{funt, adferemus. Homo, variis nafcitur inftru&us} fenfibus, quorum ope indigentiam fuam mox nofcere

di-fcit 5 aj _corporis dolore & voluptate oriuntur

cupidita-tes, ad quas latisfaciendas omnia tentat, nihil illicitumÄ

nihil turpe putans, quod fibi placet vel dolorem

amo-vet. _{Fructibus, quos terra fua Iponte procreavit, vitam} fuftentabat , verum, generi humano fenfim au&o _cum

illi non _{fuftecerint,'quisque neceflitatibus fuis}

profpici-ens easdem res _{cupientibus fuccenfebat, hinc irac &} bella, quibus defatigati homines, fax faluti confulentes, prsecipue poftqnam terramdenique colere calluerunt,

domi-nia _{pofleßionesque introducebant>}

quarum null« cum

fine fecuritate confifterc _{poflent, partem quisque natura¬}

lis iibertatis amittere _{aflentiebatur, reliquam ut fartam}

tc&amque fervaret; certis _{itaque pa&is legibusque fefe}

obftrinxerunt _{homines. Quo eorum vivendi}

genere fuc. xefTu _{temporis ftabilito, magis magisque perfe&o,}

prim«-va _{«qualitas ceflavit, prout cafus fortuitivel}

propria

in-duftria alium alio _{potentiorem fecerit. Quieta hac & fe*}

C cura

fl) Eandem tuetur do&rinara Dux De la Rochefaticault: _Reflectionst fentences & maximes morales. CaufTam _{quoque illius agic Illuft.}

41

)

i8

(

ü

eura vivendi ratione, crefcere quoqiie cceperunt

vita;

coramodicates, & plurima; antea ignots

cupiditates

orcae

funt. Bonum & malum, quibus primum indicavimus

naturalem voluptatera & dolorem, nunc

ad ononia

ea

de-fignanda

adhibebantur,

qua?, pro

hac mortalium

condi-tione, ad qualemcunque

corporis

dolorem

toilendum vel

rmnuendum & vitas delicias excitandas, vel

augendas

conducunt. Sic divitiis & honoribts operam navare ccc-perunt, &: ex ea

cupidine,

pro

indole cujusvis

focieta*

tis, nata iunt vitia & virtutes: ut e. g.

avaritia

,

invidia,

fuperbia, patrkvamor,

magnaniroitas &c\,

qua;

fingula,

ut _indigentias

cuidam corporis

fatisfiae

adpetimus

vel

fu-gimus.

Sed

ex

mentis

humanas

indole

fieri

interdum

poteft, ur

affe^us

hi, quos

inftrumentales

vocare

pofTu-mus', ufu habituque eam adquirant

vim,

ut

indigentia

fe¬

inet, cruciari patiantur homines,

graviffimaque fubeant

pericula, ut

inftrumenta

adipiicantur,

eorum

ufus

omnino

oblith Hifce _prcemidis, fpecialiter

avaritiam,

luperbiam,

defiderium honoris & aniicitia? intimas inter homines

vinculum , quae vel contraria

voluptati

corporis,

vel ab

illa _{longa diverfa videntur, tarnen ex}

hoc

fonte prius

emanade odendereconatur ingeniofidimus HELVhTIUS. Non tantum illi, _qui divitiis

adquirendis inhiant,

ut

ilias

denuo _{voluptatibus velificaturi dilapident,}

fenfuum

ille-cebris trabuntur, verum fordide avarus ille, qui opes

cumulat, _{quibus uti metuit,}

_{fenfuum voluptate}

impelli-tur, nam infehci huic vitio

deditos

eos

pierumque

fu-ide, experientia condat, qui vel

ipfi quondam

egentes,

vel horrendis miferorum exemplis perculd fuerunt,

quip-pe qui natura

timidi, & nimium

circumfpeåi,

foturam

metuunt _{egeftatem,;cui}

medicinarn allaturi

_in

praelénti

fe

affiigunt, usque

dum

metus

hic, aetatis habitusque

progres-fu, firmas adeo egerit radices, ut ex animo evelli

ne-queat. Sic honoris

avidus ilium

perfequitur,

ur quam

plurt-#

) 19

C

H

plurimos Tibi devin&os habeat, & mancipia ad curara

voluptaeum fuarum iubievanbam _paratiora.

Amiciti-am _coliiBus,

quoniam vitam tutiorem & _volupeatem

commodiorern _{efficiaf. Tatdium}

pra?terea il'ud, quo ho¬

mines _{oegotiis non oceupati laborant,}

graviffimura ,

rna-ximam in actiones _{& appetitus hominum exercet vim}

t

quam quidem non acieo violentam _{experiuntur homi¬}

nes feri, qui _{totum diem alimentis}

adquirendis

impen-dere coft&j _{fuerunt, quanquarn ilJam non penirus}

igno-rarunt, b) ac pöflquam _{vita civilis} & hominum indu-ftria ad necellirates _{fubievandas faciliorem riocuerunt}

viam, tunc eniro iili oon _{mmicnsm cauflarum homines}

moven-tium _{experientia tribuendam jubet}

partcrn. c) Sed af-feduum omnium _{origioem & aåionum huroanarum}

caus-fas ab urilitate deducendas non tantum _{putat laudatus}

Ativlor , verum judicia de bonitate & malitia _earundem

neque aho quam utslitate oui _{fundamento, ie quoque}

demonftralle credit. Ea , qus deleclamentum quoddam

aut coromodura _{aafetunt, diligimus,}

aliorum fa&a nobis

utilia _{laudamus, & probitatis nomine infignimus.}

Atque poftqnam iocietatem quandam inlHtuere coa&um tuit

genus humanuni, quasdam aftiones illius fiori & faluti

Ci _neces*

b) Otium homines amant, fed (imul vindiorilus fenfationibus de

exfiftentia fua rnoneri velnnt, qua: mentis propenfiones, libi invicem con¬

traria?, infer fe tarnen _{mifcentur, & in hotnine aliorom conforrione aflueta}

graviflfimos movent apperitus. Feri quoque America; incola», qui adhuc

non varias adeo _{fortesque experti funt ideas, fno modo huic}

appetni ob.

edire _{coguntur: poftquem fnmem reliquaque virse fua; incommoda}

pro-pulfaverint, ad catnractos fluminum fe confernnr, eornmque motu &

fo-no atrentionem fuam occupntam fentiunt, & xque vehementi deiid?n'o

bunc _{ftotuimoptant, ac nos theatra, frequentioresque lonunom confefTus} vifitamus. _{c) Hujus raedii in menti bus hominum vim}

neque

ignora-runt _{Epicurei antiquiores. Ciceia Lib. I De Finibus amicitiac ftudium e}

fententia Epicnri cxplicans, ait:fi lota, fi fatta,fi urbts, fi gymknfi*, fi

enmputn, fi cähmVfi equos,ß ludicra extrctndi avt ven/indi_{cauffa adnma'}

O

)

20

f

£

neceflatias & utiles comrauni confenfu virtutes pr®ci»

pue appellatmagnique

facit.

Privata

vero

&

publi¬

ca _{udlitas, cum}

laepsflime

difcordent,

_raro

evenit,

_ul

fa&um _quoddam,

_noftri

_commodi

_caufla,

_patratura

im-probemus, vel illi

fpeciem

faltem

boni

non

tribuamus,

quamvis publica: noceat

faluti.

Reipublic®

adminiftra-tor, qui amicum fecuritatis

publica: perturbatorem

fup-pliciis Jege fancitis tradcret, a

privato

quolibet criminis

Jxfx amicitiae _{accufaretur, quamvis a tota civitate}

lau-dem _{prasmiaque mereretur. Varia}

_{fic de}

_una

_eademque

re utilitas _procreat judicia. Fieri itaque nequit, _ut

eadem

ftabilisque femper & ubique fit virtutis

& vitii

notio.

Quam vile pretiuni fa$is publica utilitate

confpicuis, iis

teroporibus & locis, ftatuitur, ubt

infelix regiminis

for¬

ma eorum exiecutionem_{impediverit l Quam varia &}

lon-ge diverfa voci virtutis fubjicitur idea in

imperio,

ubt

libcrtate _{finguli cives gaudent, ab illa, qua:}

_laudatur

_a

tyrannidis mancipiis, qui illius arbitrio

fele

commenda-biles reddere ftudent. Suo _{denique nomine virtutem nec} amari, nec aeftimari docent vari® variarum gentium de

illa _{opiniones, variique mores; cui praecipue argumento} infliterunt _{Sceptici omnes. d) Antiquörum}

_hypothefis,

de virtute _{propter utilitatem fuam adprobata &} appeti-ta3 novis fic coloribus illuftrata adverfariorum novam movit _{turbam, quae illam ut vircuti inimicam &} licen-tix faventem damnare & refutare conata eft , ne captio*

fa illius _{probabilitate deciperentur homines, g)} Monu-erunt, gravifiima alios infortunia, honeflatis caufia

per-peflos fuifle, alios mortem imminentem baud

reformi-dafie,

dy Vid. De la Montagne Eflais L. II Cap. XIII. Ef Lockius iplc

plusy quam par efl, huie argumento tiibuere videfur: Vid- Eflai on hu¬ man _{underftand. Book. Cap. III & IV. e) Cicero üb. II de}

fini-bas contra _{Epicureos difputans, omnia fere comple£Iitory quec ad hanc}

J z 1 V

dafie, ut _{amicos utque patriam fervarent,} cum tarnen

nec a morte nec _{periculis commodum quoddam}

_fibi

red-utidaturum, fperarunt. Et neminem adhuc audivimus,

qui in hominum conventu, eorum favorem fibi

concili-aturus, femet graeum reddere voluit fatendo, fe omnia?

qua; fibi conducunt, _{luaque eaufia facere. Quod} autcm

ad _{prius attinet, baud fine ratione adferri poteft,}

laudan-da adeo facinora non _{patrata fuifie, ubi privata ialus a}

publica fejun&a fuerit aut illi contraria, heroicus

ma-gnusque animus nunquam fine defiderio honoris

excita-tus _{fuic, honor autem primum non ob aliam rem votis}

exoptatus, quam propter vitae commoda3 in

confuetudi-nem vero cum _{abiit, impocenti Iibertatis amore au&us,}

illum _{partem quandam fui exiftimant homines,}

vicam-que perdere, quam illa privari, _{potius eligunt,}

_Ad

ai-terum _{argumenti membrum refpondere quoque pofiunc}

non fine _{veritatis fpecie,}

nihil impedire, quominus fe,

fui emolumenri ergo,omnia peragere quis fateatur, fi tan-tum homines ad rerum initia _{attenderent, ut dubia}

ver-borum _{fignificatione non deciperentur, quis enim nego¬}

tium _{quoddam fibi comroiftum cupiens non follicite in}

perfuaaendo verfatur, fuam fnlutem cum fideli illius

ad-minifiratione conjun&am efie? Et fane non refragandum, do&rinam de _{origine morum a defiderio proprii}

com-modi _{fimplicitate lua fe commendare, plana enim &}

perfpicua admodum evaderet mentis human« indoles, fi

fingula illius confilia a&usque ab una, eaque adeo bene

cognifa, derivata eflent eaufia. Tota in eo h«ret res, ut

examinemus, an tot _{efieclibus, quot funt varii animi} no-ftri motus, _{producendis par fit, tamque varias induere}

pofiit formas. Fatemur veritati _{proximum ofiendere hanc}

doifirinam a&ionum humanarum _{fontem, & quamvis in}

dubium _{neque vocari pofiet, nos propiori &}

_natural!

erga alios benignitatis vineulo tenen, _experientia tarnen

tefta-ft

)

22

(

ceftafur, iilud indoiis

noftrae fegnitiem

&

proprii

com«

modi ftudium vix, ac ne vix quidem , vincere

poffe,

(ed

ofioii & de alioruro falute parum follieiti

homines

ma-nerent, nifi fuum cuique

difluaderet

emolumentum.

Fie-ri Ii _{poilet, ut unus}

_&

_alfer

_adeo

vehementer

aHorum

inforruniis maveretur, ut laborem & vigilias eorum

caus-fa _{fufciperec nuila fua coir}

_moda

augendi (pe,

_rara

_ta¬

rnen adeo e(Te eorum exempla arhitramur, ut

vix

ex-cepdonem a regula

generali,

de

(tudio

iui

ipfius

filuns

homines movente, formarent. Optimam itaque, ne

di-cam unicamvmm, qua virtus a£hi

fiorere

poteft,

often-dere _{putamus eam}

_doélrinam

, quge

externis

&

a vir tu-te diverfis incitamentis eam commendandam fuadec; & definitio virtutis per fa&a faluti publica?

necellaia &

u-tilia, quam novis

firmare voluit

praffidiis

HELVETIUS,

Jurisprudentia

Legislator, (cientiae,

qua?

Philolophorum

exerceat_|ing®nia,

digmflimae, fundamentum

praebet

_naturae

humana? maxime conveniens, certiflimum,

folidiflimum.

Verum aftiones, qua? difficilem adeo longamque curarn non poftulam, fa&as interdum

e(Te aliorura

caurta,

teftari

quoque videtur

expenentia:

miferum

&

infortuniis

pres-fum cum video, manus auxiiiares illi infcius quafi

por-rigo, illius dolore non meo

quodam emolumento

com-motus. Ef fi attentionem ad eadirigimus, _quse in

intimo

animi _{receflu peraguntur, cum aliorum}

facta probamus

aot improbamus vehementer dubito _{, nos eorum}

fuf-ficientem rationeto in amore noftri noftrisque

commo-dis _{invenire, vocibusque jufto & utili eandem rem}

fem-per fubjectim efle. Magnum anicnum

&

humanira-tem _{ubique magni} facimus, etiam in

hoffe

infefti/Iimo

approbare cogimur, cum aliquid longe a

noftra

aetate

& _{patria clementer jufte & moderate fa£tum}

_audlmus

aut _{legimus, ftudio incendimur maximo, non}

modo

in

geftis rebus, fed etiam in

fiftis,

ut eos

fsepe,

quos

tS?3 \ ** _{( txXh}

sas5 J z3 \

quam"vidimus, vel|forfao nunquam extitere, diligamus.

Et _{quasque dicant Epicurea; fententias patroni, ea}

qua;

cru-delitatern adverfus homines _{fapiunt, nobis quamvis} in-terdum _{conducerent, nec approbare, rec laudarc poftumus.}

Adcuratius fl ea , qua: ad fententiam hane

ftabiiien-darn ex variis _{gentium moribus defumta func,}

argumen¬

ta _{examinaveris, veftigia benevolentiae haud fiifta:}

ubi-que videbis, & fi interdum vindils vel fuas faiuti con-fuléntes humanitatis _{leges infcegerint, non tamen inde}

majori jure omneno benevolentiam naturalem _denegares,

quam fi propter iracundiam & temeritatem, quibus

oc-coecatij hominesea, quas fibi nocent, quotidiecommitcunt,

eas oaini _{propriae felicitatis ftudio privatos efie}

conten-deres. Sed _neque ea tacere fas eft, quas ad difficultates

jam allatas labefa&andas, e prinefpiis Helvetianas

docträ-nac defumi pofiunt. _Dicerent forfan _{appetitus naturales,}

quorum primum fontem in ftudio proprii emolqmenti re£te _{quarras, vi rerura circumftantium & confuecudine}

illam induifte _{formam, eamque procreatam efie idearum} aftociationem, ut ipfi judicii noftri fundamenta non

a-nimadvertamus, fed certum _{pretium certis a&iohibus}

ftatuere confueti , idem omnibus ejusdem generis, alios

quamvis fpeftarent, ducente inveterato habicu

tribuere-mus. Verum annon illa _{explicatione effeutui plnra}

in-eftent, quorum rationem e caufta reddere non pofiemus?

An _{lacryms iil#, quibus inviti fufFundimur, cum}

vir-tutem _{oppreffam videmus? An ira & indignatio}

quibus

malefa&ores, etiam ficlos , perfequimur ? An promt_um

illud auxilium , quod nullo urgente proprio commodo

absque confilio graviter periclitantibus porrigimus? An

hasc omnia non _{teftantur, efie aliam humanas naturs}

pro-penfionem ab amore _{fuiipfius diverfam illique}

congruen-tem , quff benevolentiam in homines fuadet, <3c_qua

yolup-tatis _{humanaejmotus, quorum rationem a propriis} com-mod is

®

5

H

i

®

modis _abfque

_fophifmis'&

_fiäionibns

reddere nequimtis,

explicandi fünf,

Concedimus

aliorum

fa&a

jufta

&

be-nigna, ex

quibus

nihil

emolumenti

ad

ftos

redundaturum

fperamus,

approbari

&

iaudari

non

pofle,

nifi

imaginatio-ne pr»fens

nobis

fifteremus

commodum,

quod

nobis

afflueret, fi eorum teneremus locum, quorum

gratia

pa-trata funt, verum fufficit hane

phancafi» vim

efle

na¬

turalem, & nobis invitis interdum fe prodere, ut

forcius

mod aliorum induifle perfönam nobis videamur

fine

confilio & raentis quocunque labore, ut

inde

conclu-damus, benignitatis & boneftatis

ftudium,

non

elfe

fi-&um , fed natura ipla fundatum.

§. vir.

Alii _{originem juris &}

_obligationis

_explicaturi,

_cum opiniones fingulas jam allatas

defeåu quodam laborare

viderunt, judicia & affe&us, quos defiderio proprii com«

modi aut rationi haud tribuendos putarunt, a naturali

quodam &

immediafo peraipiendi

modo, mentisque

hu¬

man» _propenfione affe&us aliorum

qu»rendi falutem

ci-ente, derivatam voluerunt. Hane novam

percipiendi

viam, finguli, pro fua explicandi

mechodo

,

variis

noroi-nibus _{appellarunt, illam vel inflinttum vel jenfum}

_momlem

vel_{Jyrnpathiam nuncupantes. Ver®}

_Philofophi»

_parens

Illuftrirf. BACO , qui, quemlibetfcientiarum campum

o-eulo acutiffimo _perluftrans , defeåum cujusque

facile

videbat, necellitatcm voluntati human» appetitum

qua-lemcunque boni publici a natura

ipfa

datam

concedendi,

dudum animadvertebat. _{a)Quidquodunicus Patri» noflr»}

quondamPhilofophus Celeber. Doft. ANDREAS

RYDELI-US_{b) fenfuro quendam intimum guftui corporis}

_fimilem

obligationens percipientem

nobis

infitum

cfle contendir.

Gu-a) De nugmemis fcitnmrum Lib. VII, b) DiJ/ertatio de gußu