• No results found

Zum Silberbecher von Järnsyssla nach seiner Restaurierung Künzl, Ernst Fornvännen 92:3/4, 129-138 http://kulturarvsdata.se/raa/fornvannen/html/1997_129 Ingår i: samla.raa.se

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zum Silberbecher von Järnsyssla nach seiner Restaurierung Künzl, Ernst Fornvännen 92:3/4, 129-138 http://kulturarvsdata.se/raa/fornvannen/html/1997_129 Ingår i: samla.raa.se"

Copied!
11
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Zum Silberbecher von Järnsyssla nach seiner Restaurierung Künzl, Ernst

Fornvännen 92:3/4, 129-138

http://kulturarvsdata.se/raa/fornvannen/html/1997_129

Ingår i: samla.raa.se

(2)

Zum Silberbecher von Järnsyssla nach seiner Restaurierung

Von Ernst Kiinzl (mit einem Beitrag von Ernst Foltz)

Kunzl, E. 1998. Zum Silberbecher von Järnsyssla nach seiner Restaurierung (mit einem Beitrag von Ernst Foltz). (The silver beaker from Järnsyssla.) Fornvännen

92. Stockholm.

The grave from Järnsyssla in Västergötland, Sweden has an inventory of the Cl- Period, i.e. about 200 or the beginning of the third century A.D. The grave con- tains a bronze bucket (type Eggers 48), various other fragments and some silver objects: the remains of a Germanic silver beaker with ornamental decoration made under Roman influence; a tiny fragment of a Germanic silver beaker of the Danish Sjaelland beaker group, and a deer's head which was presumably the ap- pliqué of a vessel or a piece of furniture. This ensemble makes the Järnsyssla grave outstanding among the finds belonging to the Museum of National An- tiquities (SHM), Stockholm.

Ernst Kiinzl, Römisch-Germanisches Zentralmuseum, Forschungsinstilut fiir Vor- und Friihgeshichte, Ernst-Ludwig-Ptatz 2, DE-55116 Mainz, Germany.

Im J a h r e 1906 u n t e r s u c h t e T u r e J. A r n e in Järnsyssla, Ksp. Skara landsförsamling Väster-

götland, Schweden einen Steinkreis mit Grä- b e r n . Aus Grab B dieses Komplexes stammen die Reste eines Silberbechers u n d a n d e r e Silberteile. Es ist vermutlich ein B r a n d g r a b

(Holmqvist 1954, s. 271) d e r Periode C l , das aufierdem einen gewellten Bronzeeimer Typ Eggers E 48 in Fragmenten, zwei Keramiktas- sen, einige Holzreste (verschollen) u n d einige H a s d n u s s e enthielt. (Fornvännen 1907 S.

304-306, Fig. 155-158; Ekholm 1935 S. 74, 78, 84, 87; Oxenstierna 1945 S. 222 Nr. 149; Eggers 1951 Nr. 461; Holmqvist 1954; Eriksson 1974 S. 15 f. Abb. 5; Stenberger 1977 S. 282 f.; L u n d Hansen 1987 S. 451. - Zum Fundplatz: Arne 1905. - Stockholm, SHM Inv. 13314.)

In diesem Grab fanden sich vergoldete Sil- b e r f r a g m e n t e : vier F r a g m e n t e eines Bechers mit eingepunztem Dreiecksmuster u n d einem Riefelmuster (Abb. 2); ein Hirschkopf (Abb.

3); ein kleines D r e i p a B o r n a m e n t (Abb. 4 ) .

Diese teilweise blattvergoldeten Silberteile wur- d e n von W. Holmqvist in seiner ausfiihrlichen Publikation des Bechers auf einen gemeinsa- m e n Kern montiert u n d damit als Teile einer typologisch sehr interessanten Gesamtkompo- sition vorgefuhrt (Holmqvist, 1954; die Re- konstruktion dort in Zeichnung: S. 272 Abb. 1;

die Montage der Teile auf Holzkern vor der Re- staurierung: Abb. 1).

Die Silberteile waren im Laufe der Zeit sehr b r u c h i g geworden. Der Becher kam deshalb zur Restaurierung ans Römisch-Germanische Z e n t r a l m u s e u m Mainz. Er w u r d e 1983 vom Goldschmied Ernst Foltz r e s t a u r i e r t Die origi- nalen Teile w u r d e n nach d e r Konservierung nicht m e h r an einen Träger montiert, sondern blieben als Fragmente getrennt. Die geriefd- ten u n d mit Dreiecksmuster verzierten Teile h a b e n wir im AbguC zu e i n e m Fries ergänzt u n d als o b e r e Zone des Bechers auf ein Ple- xiglasmodell m o n t i e r t (Jahrb. RGZM, 1985;

Abb. 5).

(3)

130 E r n s t Kiinzl

Abb. 1. Silberbecher von Järnsyssla. Rekonstrukti verbägare frän Järsyssla.

ir 1982. Phot. RGZM T 8 3 / 3 3 8 . MaBstab ca. 1:1. — Sil-

W a r u m s c h r i e b e n w i r n u r d i e s e T e i l e d e m B e c h e r z u , u n d n i c h t wie H o l m q v i s t a u c h d e n T i e r k o p f u n d d a s k l e i n e D r e i p a B o r n a m e n t ? D e r G r u n d l i e g t in d e n E r g e b n i s s e n d e r R e - s t a u r i e r u n g d u r c h E r n s t Foltz. I c h z i t i e r e d e s - h a l b s e i n e n a b s c h l i e B e n d e n B e r i c h t v o m 15. 3 . 1 9 8 3 :

Werkblatt 8 2 / 3 0 7 . Järnsyssla-Becher. Das Silber der geriefelten Fragmente [Abb. 2] ist d u r c h u n d d u r c h k o r r o d i e r t u n d besitzt keinen metallischen Kern mehr. Auch Bruchstellen sind schwarz. Die aufge- legte Goldfolie ist sehr d u n n , stark zerrissen u n d durchlöchert, u n d an vielen Stellen vom Silber ab- gelöst. Die Goldfolie ist 0,025 m m dick.

Das Silber des Hirschköpfchens [Abb. 3] ist wenig korrodiert, nicht n u r d e r Bruch, s o n d e r n auch die Oberfläche sind metallisch blank. Die Goldfolie hat eine Starke von 0,05 mm, ist also doppelt so dick wie

an d e n mit Dreiecksmuster verzierten Becherfrag- m e n t e n . An d e r Basis des Köpfchens ist die Goldfo- lie noch ca. 10 m m breit in d e r gleichen Weise wie d e r Hals dekoriert. Diese Punzeneinschläge haben keine Ähnlichkeit mit d e n e n d e r Becherfragmente.

An d e r Basis des Köpfchens verlaufen links u n t e n zwei parallele Linien nach auBen, die ebenfalls zum Dekor d e r Becherfragmente passen. Eine Zusam- m e n g e h ö r i g k e i t von Hirschköpfchen u n d Becher halte ich fiir sehr unwahrscheinlich.

Das dreieckige „Nietblech" [Abb. 4] scheint nicht aus Silber zu bestehen. Es handelt sich um ein gelb- liches, n u r wenig korrodiertes Metall (Messing?), das mit Goldfolie belegt ist. Hier ist das perldrahtartige O r n a m e n t von d e r Ruckseite einziseliert u n d nicht, wie an den Becherfragmenten [Abb. 2] u n d auch an d e m Hirschköpfchen [Abb. 3] von d e r Vorderseite eingeschlagen. Die beiden u n t e r e n Dreieckskanten sind geschnitten u n d sehr blank, e b e n s o die drei leicht a b g e r u n d e t e n Ecken. Die obere Kante ist rauh (durch Korrosion); hier hat sich das Gold etwas von Fornvännen 92(1997)

(4)

Zum Silberbecher von Jämsyssla 131

Abb. 2. Silberbecher von Järnsyssla. Frag- mente mit Riefel- und Dreiecksmustern.

Phot. RGZM T 83/638.

— Fragment av silver- bägare från Järnsyssla ornerade med kannely- rer och trianglar.

der Unterlage abgelöst. Auch bei diesem Teil halte ich eine Zugehörigkeit zu dem Becher fur unwahr- scheinlich, wegen des anderen Materials und der an- deren Technik ist sie sogar auszuschlieBen.

Die Rippen (Kanneluren) an dem Becher [Abb.

2] sind sehr sauber von innen heraus getrieben, und die Zwischenlinien auf der Vorderseite mit einem Schrotpunzen (meiBelartige, aber leicht abgerun- dete Bahn) glatt nachziseliert.

Die Folgerungen fur die Rekonstruktion waren die, daB wir darauf verzichtet h a b e n , d e n Hirschkopf (Abb. 3) u n d das DreipaBorna- m e n t (Abb. 4) mit d e m Becher zu vereinigen.

Stattdessen haben wir d e n Becher als griffloses GefäB rekonstruiert (Abb. 5), wobei der Dekor n u r aus d e m Dreiecksmusterfries o b e n u n d d e n d a r u n t e r l i e g e n d e n Riefeln besteht. Die Form des FuBes h a b e n wir, u m uns nicht zu sehr von d e r v e r t r a u t e n F o r m Holmqvists (Abb. 1) zu entfernen, auch in ähnlicher Art gestaltet Der Becher k o n n t e freilich auch ei- nen a n d e r e n FuB gehabt haben, etwa nach Art der germanischen Becher von Dollerup, Amt Ribe, Dänemark (Voss & Orsnes-Christensen,

1948, S. 252-270 Fig. 38-39) u n d Lubsow (Lu- bieszewo), P o m m e r n (Kunkel, 1927, S. 122 Taf.

15), die beide germanische Arbeiten der Stufe B2 sind, die aber auch an älterkaiserzeitliche römische Vorbilder zuruckgehen.

Das DreipaBornament (Abb. 4) ist freilich ganz deutlich in die Zeit der S e d a n d b e c h e r zu d a t i e r e n , u n d darf als Rest eines S e d a n d b e - chers wie j e n e r von Himling0je (Amt Pravstta), N o r d r u p (Amt Praest0), Vall0by (Amt Praesto) u n d Brokoer (Amt Ribe) a n g e s e h e n werden (Abb. 6; L u n d Hansen, 1995, S. 237 mit Abb.

8:16). Dies hatte im ubrigen auch schon Holm- qvist so gesehen (Holmqvist, 1954, S. 286). Da die S e d a n d b e c h e r im wesentlichen schon der Stufe C l a n g e h ö r e n , d e r Riefelbecher von Järnsyssla aber wegen der Zusammenhänge mit

Lubsow u n d Dollerup als ein Silberbecher der Stufe B2 angesehen werden känn, ist schon von d a h e r die Kombination d e r Riefelfragmente mit d e m DreipaBornament der S e d a n d g r u p p e k a u m möglich. Das heiBt, daB wir Reste von mindestens zwei GefäBen vor uns h a b e n .

Fornvännen 92(1997)

(5)

132 Ernst Kiinzl

Abb. 3. Grab von Järnsyssla. Hirschköpfchen, ver- gröBert. Phot. RGZM T 84/762. T 83/640-742. — Det lilla hjorthuvudet, förstorat.

Das eingepunzte Dreiecksmuster ist d u r c h die beiden germanischen Becher von Lubsow (ehemals im Museum Stettin, seit 1945 ver- schollen; - Kunkel, 1927, S. 122 Taf. 15; Eggers, 1949-1950, S. 86-89 Abb. 9-10; Kunzl, 1988a, S. 41 Abb. 7) u n d d u r c h d e n G o l d a r m r i n g von Sampohl (Sapolno)in Polen (Sprockhoff, 1928; Roggenbuck, 1988, Nr. 1186) als typisch germanisches O r n a m e n t bekannt. Ein jungst publiziertes Beispiel stammt aus d e m Hortfund von Beelen, Nordrhein-Westfalen (Grunewald,

1995, S. 291). Die Riefelmuster sind ein römi- sches Element, welches wir von fruhkaiserzeit- lichen Arbeiten wie d e n beiden Bechern d e r

Abb. 4. Grab von Järnsyssla.

DreipaBornament. Phot.

RGZM T 84/761. — Trepassformigt ornament.

zweiten Hälfte des 1. J a h r h s . n. Chr. aus d e m Grab II von M a r w e d d , Niedersachsen (Laux, 1992, S. 353 Abb. 27) h e r k e n n e n (zu germa- nischen Imitationen römischer Vorbilder:

Kunzl, 1988o, 1988^ Widowiejski, 1982,1989).

Den Hirschkopf (Abb. 3) kennzeichnet eine Punzverzierung im Kopfbereich, die am Hals in Strichdekor u b e r g e h t Die halbwegs natur- v e r b u n d e n e Darstellung e n d e t d a n n , das Sil- berblech geht rechtwinklig nach auBen u n d ist dort auch mit einer Art Ranke verziert, die n u r noch schwer zu e r k e n n e n ist. An dieser Stelle m a c h t das Relief e h e r einen r ö m i s c h e n Ein- druck u n d sieht wie der leider sehr beschädigte Rest eines Blattornamentes aus (und nicht wie das von Holmqvist, 1954, S. 280 e r w ä h n t e Fischgrätenmuster). Die wenigen T r i n k h o r n - p a r a l l d e n , die vom breiten Ansatz her g e n a n n t werden k ö n n e n , hat Holmqvist schon ver- zeichnet (Holmqvist, 1954, S. 280; vgl. auch Ell- mers, 1970, S. 260-263 Abb. 70-78, sowie d e n typologischen Uberblick bei Redlich, 1977,

Fornvännen 92(1997)

(6)

Zum Silberbecher von Järnsyssla 133

Abb. 5. Silberbecher von Järnsyssla. Neue Rekonstruktion. Phot. RGZM T 84/770. — Den nya rekonstruk- tionen avjärnsysslabägaren.

u n d Andrzejowski, 1994). Fur mein Auge sieht d e r Hirschkopf e h e r wie ein Phalerarest mit Tierkopf aus. Man k o n n t e an die Phaleren von T h o r s b e r g d e n k e n (Werner, 1941), wenn diese auch flacher sind.

Tierappliken (Stiere) finden sich am Bron- zekessel vom Illemose, Funen (Br0nsted, 1940, S. 97 Fig. 79). Eine r u n d e Silberphalera von 57 m m Durchmesser mit einem Kopf in Vorder- ansicht stammt aus d e m Grab von Agersb0l, A m t Vejle (Br0ndsted, 1940, S. 166 Fig. 162;

L u n d Hansen, 1987, S. 407); sie zeigt drei Nie- ten, war also auf einem U n t e r g r u n d befestigt

Könnten Stiicke wie die Phalera von Agers- b0l o d e r das Hirschköpfchen von Järnsyssla

auch Reste von Kästchenappliken sein? Holz- reste waren im Grab von Järnsyssla j a beobach- tet worden, o h n e daB man sägen känn, woher sie stammten. Ich d e n k e dabei an Objekte wie das Holzkästchen von Lalendorf, Mecklen- burg-Vorpommern (Keiling, 1972, S. 157 Abb.

80) o d e r die Holzdose aus d e m Grab I von M a r w e d d , Niedersachsen (Laux, 1992, S. 335 f.

Abb. 16).

Es wäre als lectio difficilior allenfalls n o c h denkbar, daB ein germanischer Silberschmied d e r Stufe C l in Västergötland die Reste von m e h r e r e n Objekten zu d e r von Holmqvist vor- geschlagenen hybriden Form zusammenfugte;

er hatte d a n n einen Riefelbecher der Stufe B2

(7)

134 Ernst Kiinzl

(Abb. 2) mit einem DreipaBornament der See- l a n d b e c h e r z e i t C l (Abb. 4) vereinigt, u n d auBerdem noch einen t h e r i o m o r p h e n Griffin Form des Tierköpfchens (Abb. 3) hinzugefugt, wofur wir beispielsweise aus Hoby, Amt Maribo

(Silbertasse J o h a n s e n , 1923, S. 149 f. Fig. 28:

Griff mit Tierkopf) u n d Mollerup, Amt Viborg (Bronzetasse Klindt-Jensen, 1953, S. 59 Fig. 38:

Griff in stilisierter Tierform) Belege k e n n e n , die freilich nicht ganz identisch sind. Diese n e u e Montage aus vorgegebenen Teilen ist j e - doch nicht wahrscheinlich.

Zusammenfassung

Im C l - G r a b von Järnsyssla, dessen nach d e n MaBen gröBtes MetallgdäB der gewellte Eimer Eggers 48 war, vereinigen sich d e r bisher nörd- lichste Beleg fur einen S e d a n d b e c h e r (Abb. 4 u. 6) mit e i n e m g e r m a n i s c h e n Silberbecher wohl der Stufe B2, der mit d e m Riefelmuster auch ein genetisch römisches Element enthält

(Abb. 2 ) . Die vermutlich von e i n e m Gerät s t a m m e n d e Hirschkopfapplike (Abb. 3) ist ein zusätzliches reiches Element in diesem auBer- gewöhnlichen Grab.

Anhang: Metallanalysen

Da zu j e n e r Zeit das Römisch-Germanische Zentralmuseum n o c h keine eigene Analysen- maschine besaB, sollte die Materialbestimmung 1985 vom Geochemischen Labor des Minera- logisch-Petrographischen Instituts d e r Univer- sität Basel durchgefuhrt werden; dies brachte j e d o c h keine Ergebnisse ( u n d leider wurden

auch die Proben verbraucht).

Eine in Stockholm am 26. Nov. 1996 von Kate T r o n n e r u n d A. G. N o r d (RAÄ/SHMM ATm) d u r c h g e f u h r t e Analyse (A-nr 197) mit R a s t e r d e k t r o n e n m i k r o s k o p u n d Mikrorönt- genanalyse (SEM/EDS) ergab folgende Werte:

Hirschköpfchen (Abb. 3): Die Oberfläche besteht aus 22 Karat Gold (Au 9 3 % , Ag 7%), d a r u n t e r n u r Silber.

D r e i p a B o r n a m e n t (Abb. 4): Vergoldetes PreBblech aus Silber. Die Vergoldung besteht oben aus 21,5 Karat Gold, u n t e n aus 50% Gold u n d 50% Silber.

Bibliographie

Andrzejowski.J. 1994. An ox-head drinking horn ter- minal from Scarbantia and its background. In:

H. Friesinger u.a. (Hrsg.), Markomannenkriege. Ur- sachen und Wirkungen. Spisy Archeologického Ustavu AVCR Brno 1. Brno. S.331-340.

Arne, T. J. 1905. Ett urnegraffelt i Västergötland.

Svenska fornminnesföreningens tidskrift 12, S.

233-248.

Brendsted, J. 1940. Danmarks ohitid. III. Jernalderen.

Köbenhavn.

Eggers, H.J. 1949-1950. Lubsow, ein germanischer Furstensitz der älteren Kaiserzeit. Prähist. Zeitschr.

3 4 / 3 5 , S . b 8 - \ \ \ .

— 1951. Der römische Import im freien Germanien. Atlas der Urgeschichte 1. Hamburg.

Ekholm, G. 1935. Zur Geschichte des römisch-ger- manischen Handels. Acta Arch. 6, S. 49-98.

Ellmers, D. 1970. Zur Ikonographie nordischer Gold- brakteaten. Jahrb. RGZM 17, S. 201-284.

Eriksson, A.-L. 1974. Kannelerade spannar. Date- ringsundelag och fyndmiljö. Uppsats för tre betyg i arkeologi sårskilt nordeuropeisk. Uppsala.

Fornvännen, 1907. Tillväxten under år 1907. S.

209-319.

Griinewald, C. 1995. Ausgrabungen in Beelen. - Neue Erkenntnisse zur Fruhgeschichte im östli- chen Mönsterland. In: H. G. Horn u.a. (Hrsg.), Archäologie in NordrheinrWestfaUm. Ein Land macht Geschichte. Köln, S. 289-294.

Holmqvist, W. 1954. Der silberne Becher von Järn- syssla. Acta Arch. 25, S. 271-294.

Jahrb. RGZM, 1985. Beigaben eines reichen Brand- grabes aus Järnsyssla, Schweden (um 200 n. Chr.), in: Jahresbericht 1984. Jahrb. RGZM 32, S. 725 f.

Abb. 36.

Johansen, K. F. 1923. Hoby-Fundet. Nordiske Fortids- minder 2 II Fasc. 3. Frz. Res. S. 159-164: La trou- vaille de Hoby. Köbenhavn, S. 119-158.

Keiling, H. 1972. Ein fruhkaiserzeitliches „Fiirsten- grab"von Lalendorf, Kreis Gustrow. Jahrb. Boden- denkmalpfl. in Mecklenburg, S. 127-177.

Klindt-Jensen, O. 1953. BronzekedeUm fra Brå. Tidlige Keltiske Indflydelser i Danmark. The Bronze cauldron from Brå. Early Celtic Influences in Denmark. Aarhus.

Kunzl, E. 1988a. Germanische Furstengräber und rö- misches Silber. Jahrb. der Lauenburgischen Akademie fiir Wissenschaft u. Kultur 1, S. 31-53.

— 1988A. Romanisierung am Rhein - Germanische Furstengräber als Dokument des römischen Ein- flusses nach der gescheiterten Expansionspolitik.

Kaiser Augustus und die verlorene Republik. Kat. Aus- stellung Berlin 7. Juni - 14. August 1988. Berlin, S. 546-551 und Katalog Nr. 377-407.

Kunkel, O. 1927. VorUiufige Mitteilungen iiber neue kai- serzeitliche Funde in Pommern 5. Ergänzungsband Mannus 1927, S. 119-128.

Laux, F. 1992. Uberlegungen zu den germanischen Furstengräbern bei Marwedel, Gde. Hitzacker, Kr. Luchow-Dannenberg. Ber. RGK 73, S. 315-376.

Fornvännen 92 (1997)

(8)

Zum Silberbecher von Järnsyssla 135 Lund Hansen, U. 1987. Römischer Import im Norden.

Warenaustausch zwischen dem Römischen Reich und dem freien Germanien während der Kaiserzeit unter be- sonderer Berucksichtigung Nordeuropas. Nordiske Fortidsminder Serie B Bind 10. Kebenhavn.

— 1995. Himling0je - Seeland - Europa. Ein GräberfeUi der jungeren römischen Kaiserzeit auf SeeUind, seine Bedeutung und inlernationahn Beziehungen. Nor- diske Fortidsminder, Monogr. 13. Köbenhavn.

Oxenstierna, E. C. G. 1945. Die Urheimat der Goten.

Mannus-Bucherei Nr. 73. Leipzig.

Redlich, C. 1977. Zur Trinkhornsitte bei den Ger- manen der älteren Kaiserzeit. Prähist. Zeitschr. 52, S. 61-120.

Roggenbuck, P. 1988. Untersuchungen zu den Edelme- tallfunden der römischen Kaiserzeit zwischen Limes, Nord- und Ostsee. B. A. R. Int. Ser. 449.

Sprockhoff, E. 1928. Ein ostgermanisches Brandgrab

der römischen Kaiserzeit aus Sampohl. Mainzer Zeitschr. 23, S. 34-40.

Stenberger, M. 1977. Nordische Vorzeit 4. Vorgeschichte Schwedens. Neumunster.

Voss, O. &. 0rsnes-Christensen, M. 1948. Der Dolle- rupfund. Ein Doppelgrab aus der römischen Ei- senzeit. Acta Arch. 19, S. 209-271,

Werner, J. 1941. Die beiden Zierscheiben des Thorsberger Moorfundes. Ein Beitrag zurfriihgermanischen Kunst- und Religionsgeschichte. Römisch-Germanische For- schungen 16. Berlin.

Wielowiejski, J. 1982. Römische SilbergefäBe und ihre Nachahmungen in Polen. Concilium Eirene

16, Bd. 2, S. 221-226.

— 1989. Die römerzeitlichen SilbergefäBe in Polen.

Importe und Nachahmungen. Ber. RGK 70, S.191-241.

Forskningsrön i samband m e d nyrestaureringen av silverbägaren från Järnsyssla

Sedan mycket länge har ett givande samarbete förekommit mellan Statens historiska museum och det arkeologiska forskningsinstitutet vid Römisch-Germanisches Z e n t r a l m u s e u m

(RGZM) i Mainz. Åren 1982-1984 utförde institutet, som ett led i detta samarbete, kon- servering och nyrestaurering av ett av Histo- riska museets förnämligare föremål från ro- merskjärnålder. Föremålet ifråga var en silver- bägare från Järnsyssla i Skara landsförsamling, Västergötland (SHM 13314) som ca 40 år tidi- gare rekonstruerats av s e d e r m e r a professor Wilhelm Holmqvist som redogjort härför i Acta Archaeologica 1954. På RGZM visade sig emel- lertid att Holmqvists rekonstruktion inte kunde godtas, man k u n d e nämligen på stilistiska och tekniska g r u n d e r konstatera att kärlet rekon- struerats av fragment från sannolikt två, möjli- gen tre olika silverkärl - ett från period B2 och ett a n n a t från period C l av d e n romerska

j ä r n å l d e r n . Därtill fann man ett, som attach på kärlet av Holmqvists rekonstruktion monterat, plastiskt utfört hjorthuvud som kan vara ett phalerafragment, ett beslag till ett skrin eller ett tredje silverkärl. Man beslöt därför att avstå från att ånyo m o n t e r a originalfragmenten. I stället gjordes tre kopior av d e största frag- m e n t e n från det klarast påvisbara kärlet. Dessa m o n t e r a d e s och fördelades m e d ett exemplar till vardera RGZM, SHM och Skaraborgs läns- museum.

Det är o m detta rekonstruktionsarbete och vad det ledde till som Kunzl och Foltz berättar i sin rapport från RGZM och som av Kunzl sam- manfattas på följande sätt.

I Järnsysslagraven som är från period Cl (ca 200 e.Kr.

eller början av tredje århundradet) finner vi i samma fyndkombination en kannellerad bronskittel typ Eg- gers 48 samt det nordligaste exemplaret av en Själ- landsbägare (Abb. 4, 6) och en nog till period B2

(9)

136 Ernst Kunzl

Abb. 6. Das Grab von Järn- syssla und die Silberbecher der Seelandgräbergruppe.

Karte Autor. — Karta med Järnsysslagraven och den

själländska gravgruppen.

daterbar germansk silverbägare som med sin refflade dekor också uppvisar ett genetiskt betingat romerskt element (Abb. 2). Härtill kommer ytterligare ett rikt inslag i gestalt av ett hjorthuvudformigt beslag, för- modligen också det från ett kärl.

Det kan här vara på sin plats att också något re- dogöra för objektens fyndomständigheter. De hittades år 1906 nära mitten av en r u n d och ganska flat stensättning av inte m i n d r e än 23 m diam. D e n n a låg som helt avvikande m o n u - m e n t på ett urnegravfält (Abb. 7) p å vilket Ture J. A r n e åren 1904-1907 undersökte m e r än 150 gravanläggningar (SHM 13314 och 13322). Första e t a p p e n av u n d e r s ö k n i n g e n publicerade han 1905 m e d a n de senare förbli- vit opublicerade.

Gravfältet, av vilket rester ä n n u finns kvar (RAA 8) upptäcktes hösten 1903 av d e n på trakten bosatte filosofie k a n d i d a t e n B. Berg- ström som då observerade att b r ä n d a ben och

l e r u r n o r i stor mängd anträffats vid grustäkt på de s.k. Järnsyssla lundar (lunnera), en bred och platåliknande grusås nära Järnsyssla gård i Skara landsförsamling (Arne 1905).

Den aktuella stensättningen beskriver Arne i sina i ATA förvarade grävningsberättelser på följande sätt: »I gravfältets västra kant ligger ett stort stenröse av omkring +40 å +50 cm höjd och 23,00 m. d i a m e t e r m e d en platta överst och sakta sluttande sidor, Stenlagret blandat m e d matjord sträcker sig - 4 0 till - 5 0 cm djupt.

D ä r u n d e r anträffades det ursprungliga sand- lagret.» Vid u n d e r s ö k n i n g e n gjordes nära mit- ten av roset (Abb. 7) enligt Arnes egen för- teckning följande fynd på ca - 5 cm djup u n d e r en sten i det övre klumpstenslagret:

Delar av ett kannelerat bronskärl med hank och hängöglor.(Abb. 8).

33 fragment av ett kärl av förgyllt och stämpelor- nerat silverbleck (Abb. 2 och 5).

Fornvännen 92 (1997)

(10)

Zum Silberbecher vonjämsyssla 137

«jf'i KM *SOerrt-

^ I c W Ä W ?

\

'^swss

^4<»;i^cÄ ä^UiiU»*"*fe4,

fO ^ ° S T

infalls

•»A

*s.jc>» W

0 * 5 " / ' «•-•" ***?«-& w - o / j r W

I S S '

°*-o

' K O

t o å

. / D l

\SOÅf

Abb.7. Das Gräberfeld von Järnsyssla mit Urnenbrandgräbern; im Westen der urspriinglich als Grab B bezeichnete Steinkreis, in dessen Mitte der besprochene Silberbecher gefunden wurde. Karte von T.J Arne 1907 (ATA). — Gravfältet på Järnsyssla lundar med i väster den fyndrika stensättningen.

Ett triangelformigt kärlbeslag av silver med tre ni- tar (Abb. 4).

Ett djurhuvudformigt »öra» till ett kärl av förgyllt silver (Abb. 3).

Ett hoprullat silverbleck av 1 cm längd.

Två fragmentariska små lerkärl av synnerligen fint gods och med den nedre delen besatt med sex rader av vårtliknande taggiga utskott (Abb. 8). I ett av ler- kärlen hittades silverkärlsdelar och hasselnötter.

Diverse lämningar av trä, möjligen till ett kärl.

Brända ben anträffades ej upptill jämte dessa sa- ker. Men djupare ned, på -40 cm djup stod ett stort svart lerkärl med infallen överdel som varit försedd med två öron. Urnan var till stor del fylld med brända ben samt omgiven och täckt av stenar. Ome- delbart väster om urnan på samma djup fanns ett li- tet kollager och en liten samling brända ben samt något högre upp några lerkärlsbitar av ljusare gods.

Av Arnes spridda anteckningar förstår m a n att h a n uppfattade de sedan länge f ö r k o m n a träfragmenten som tillhörande ett kärl i vilket s m å u r n o r n a varit placerade. Relationen mel-

lan d e n övre depositionen och det u n d r e kom- plexet tar han inte klar ställning till m e n i 1907 års grävningsberättelse skriver h a n att u n d e r d e n stora h ö g e n , vilken s o m m a r e n 1906 un- dersöktes och befanns innehålla en grav från romersk tid »ligga säkerligen ett antal gravar från förromersk tid». Uttalandet tyder på att h a n aldrig u n d e r s ö k t e stensättningen i dess helhet. O m gravfältets övriga eventuella fort- sättning säger han i sina slutord: »Söder om hö- gen och längre m o t väster avtar gruslagret i tjocklek och även gravarna i antal. Troligen finnas ej m å n g a flera åt d e n n a sida, varemot ä n n u en del gravar k u n n a antagas i NV.»

Min uppfattning efter att ha gått igenom ar- kivhandlingarna är att det är sannolikt att fyn- den i stensättningen h ö r t samman och att d e n övre depositionens föremål får uppfattas som bikärl och övrigt gravgods. Tyvärr lämnar do- k u m e n t a t i o n e n åtskilligt övrigt att önska. Var- Fomvännen 92 (1997)

(11)

138 Ernst Kiinzl

Abb. 8. Bronzeeimer Typ Eg- gers E 48 und eine von zwei identischen Keramiktassen, die zusammen mit den Silberge- genständen gefunden wurden.

MaBstab 1/4 und 1/2. Nach Fornvännen 1907, S. 305. — Bronskittel och lerkopp ingå- ende i fyndkombinationen.

ken stensättningen, d e p o s i t i o n e n eller d e n djupt nedgrävda u r n a n fick till exempel något eget n u m m e r som skulle k u n n a u n d e r l ä t t a identifikationen av fyndföremål och b r ä n d a b e n . Därtill k o m m e r att såväl träfragmenten som gravurnans innehåll är förkomna eller inte längre kan identifieras. Dessa pessimistiska ra- der får dock inte bli slutklämmen i d e n n a sam- manfattning o m ett av Västergötlands mest in- tressanta järnåldersfynd. Låt oss i stället glädjas

åt att d e t är ett fynd som forskarna gång på gång återvänder till och som fortfarande har mycket att avslöja. Järnsysslagravfältet hör också m e d hänsyn till bristerna trots allt och para- doxalt n o g ä n n u till d e bäst publicerade av landskapets många, helt eller delvis undersökta urnegravfält.

Sammanfattning och k o m m e n t a r e r av J a n Peder Lamm

Fornvännen 92 (1997)

References

Related documents

Die Oberseite mit Leisten umrandet und mit Tierfiguren im ostskandinavischen (Salin's) Stil I verziert... Doppelkegellörmige Agraf-

Samma motiv, en liten kvinnofigurin som hål- ler fram ett kärl, kan man se på greppet till en bronskniv från Itzehoe i Holstein (Schwantes 1939).. Detta motiv ansluter till en

„Leuchtende Farben bestimmen die Ge- wandteile, ohne diese rational durch konse- quente Farbgebung von einander zu schei- den: was auf der Vorderseite blau ist, känn auf der

Den hypotetiska rekonstruktion av centralmo- tivet i altarskåpet från Hägerstad seim jag pre- senterade i Fornvännen 1993, S.. Den utgick från

http://kulturarvsdata.se/raa/fornvannen/html/1947_reg Fornvännen 1947. Ingår

Vägplaner i projekt E20 Vårgårda-Norr Mariestad, etapp förbi Skara, delen Vilan-Dalaån samt delen Dalaån-Ledsjö.. Bilaga 1 Beräknade ekvivalenta och maximala ljudnivåer

Men den kan ha legat på d e n ås som sträcker sig c:a 1 km öster om Brittas i nordsydlig rikt- ning från Mörby till sjön Boren (fig. Där finns fortfarande rester av

Vid Kämpinge by öster om Falsterbo påträffas som bekant ganska ofta olika slag av flintredskap.. Bland des.sa märkas mängder av flintspånor av ganska