3~7
DE
ARTE' XENOPHONTIS HISTORICA
<^UAM
CONS. AMPt. FAC. PH IL. UPS.
P R M S I D E
DOCT. CHRIST OPH.DAHL
GRJEC*-LITT. PROF». REG. ET ORD. REG. A CAD. LITT# HÜM.
HlST. ET ANTIQUIT. HOLM. MEMBRO
PRO GRADU PHILOSOPHICO
p. P.
ji-vsiewsrov.\s' gvrvs <§ymem.g
HOLM» STIP. THUNIANUS
IM-' AUDIT. GUSTAVIANO D. X' JUNII MDCCCIX-
Hi F» M. S.
U PS ALIiE
TYPIS" EDMAKK1ANIS'1
BB
ARTE XENOPHO NTIS HISTORICA.
Dap mit dem kindlichen Herfen, und männlichen Gsifle » . , ,
Matthissost.
(f jjuo tempore belli«? & artibus &c übertäte floruit Hel-
las, hiftonae fcriptores habuit tres, prae ceteris
bouore ingeniique fama infignes. Horum princeps, a Cicerone Hiflonce Pater falutatus, Herodotus, hiftoriam,
Poetarum & Logographorum manibus ereptam, ad exi-
tniüm dignitatis gradum provexit. Quippe cum in ve- teris Logographiae hiftoriis nullus nifi fortuitus, vel io-
corum vel temporum, inter res fingulas intercederet
nexus, primus omnium Herodotus ingentem rerum va- rietatem uno in opere ita complexus eft, ut, quascumque in diverfis terris, a diverfis populis, veluti numinis cu«
jusdam aufpicio gefta narret, cundta, cum fine, quem fibi propofuerat, cobasreant, inque hoc demum concur-
rere videantur. Via fic planiere fa&a gresfu jam firmio-
ri inftitit Thucydides, qui alias Herodotum admiratus potius, quam imitatus videri posfit; tiam mythorum quaevis commenta, poeticasque omnes dulcedines, a qui-
bus Herodotus, Logographorum aetati propior, haud
magnopere abhorruit, ex hiftoria plaue ablegandas cen- fuit hic, unius veritatis feverus propugnator & vindex;
quumque hiftoriam belli, fua aetate gefti, Peloponnefiaci,
hac mente exaravit, ut tum quis ftatus Graeciae civita-
tum ante hoc bellum fuisfet, tum quas belli cafibus mu- tationes fubiisfet, exinde fideliter & yere appareret;
A ta»
) 2 C
tanta utique cura in rerum causfas & niodum quo fin*
gula accidisfent inquifivit, tam apertum p>as fe fe»t hi-
floricam fidem tuendi , omniaque baud conteftata mi¬
nus ve explorata incorrupto judicio examinandi fiudinm,
ut hoc refpeftu fecundus hifioriae ccnditor merito dicatur.
Hos qui facem praetulere, fecutus demum efl ter- tius apud Grsecos hiftoriae princeps, Xenophon, is, qui
Socratui nomen, a Cicerone inditum, vei ex re ipfa me- ritisfimo traxir. Neque enim e Socratis difcipulis unum aliom phiiofophiam praeceptoris majori amplexum an.o-
re i); neminem. ad Soeraticae fapientice finem, xaAoy.cc-
yccBiocv ifiam, ad quam addifcendam Noftrum invitavit Socrates 2), acriori ftudio enifum fuisfe, conftat. Hinc,
quam in omni vita fervavit sequabilitatem & ten)peran- tiam, quem inter finguias tum corporis tum mentis vi¬
res fapienter inftituit confenfum ac veluti harmoniam,
in hifioriam quoque fuam defluxisfe arbitramu» : in hac eterim nullus Ibnus nifi temperatus ubique & lenis; ta¬
lis vero finguiorum inter fe concentus, is animi candor,
ea ingenii generofa fimplicitas, ut nemini fere, 1 ifi So-
cratico Philofopho, ifta contingere posfe videantur — Ce-
terum ut hiftoriae fcriptor excelleret Noder, hand minus
juvit exculnsfima otnnique urbanitatis & humanitatis ge-
nere ornatisfiina, qua flornit, aetas. Xenophon, Athe- nienfis, nobili, ut credi par efl, loco natus 3), forma corporis pulcherr jma, egregiisque animi virtutibus, ho- neflisfimorum fine dubio maximeque iliuftrium id tem¬
poris Athenienfium confuetudine & familiaritate ed ufns;
inde
I} uvtig rct re «XX« ysyeuos uyctSost xui , . . . Ewxparg
&\waue <x.y.ot&u<. Laert. in vita Xenophontis 17.
2) Ibid. §. i.
3) Ut ita credamus, nionet vetus illud hofpitiura, quod ei rum Proxeno Boeotio, viro fane inclyto, intercedebat. Laért,loc, cit, 8'
) 3 (
jnde Iimatum illum, admirabili eiegantia & lepore inftru- étuiti, orationis habitum, cujus Cyropedise fermones &
episodi vel cla-isfima exftaut monumenta, maxisitam par¬
tera, derivandum putamus. Quod fi infuper prseconii ioco accedit, fuisie Xenojphontem fortem& bonum bello cLucem, ipfumque niagnam parten* eorüm, quorum hiftoriam iitte-
ris confignar it, ideoque Philofophi & Irnperatoris gemi-
nam fibi vind easfe laudem, multum fåne commendationis exinde etiam habebit Hiftöticus. - His animo repntatis, ad aiiquid, quod operae prefeiutn esfet, disputare meditati,
pauca qusedatn de Arte Xenophontis Bilorica apud ani-
mum conftitmmus obfervare: qnod fi conatui, quoutinus
fuceedat, obftiterifc virium inopia, nobis certe in mate- riei gravitate, tuor B. JL> miti judicio, excufationis ali»
quid relidtum erit.
P-imum vero qua in re confiftat, five ad quae ca¬
pita revocari posfit Ars Hiftorici, expJicari necesfe efi:,
ut exinde ordo rerum & via, qua progrediemur, patefiat.
Hiftoriae non una efi: forma. Sane quidem illa, quae
'Pragmatica dicitur, cum in recentiori Hiftoria omni per-
vagatisfima fit, facile cuivis innotuitj verum alteram
quoque dari, ab iila diverfam, aliis plane legibus tempe-
ratam , hatid diffitebitur, quicumque Hiftoriae apud Grae-
cos ingenium, prima adhuc aetate, cui Xenophontein adfctibimus, attentius paullo examinare voluerit. Hane
forinam, utrum Poeticam, an alio detnum nomine dixe- ris, haut refragamur: eam vero de natura esfe Hiftoriae Xenophonteae certis omnino indiciis demonftrare cona- bimur.
A n For
) 4 C
Forma ipfa explicata, fequitur, ut de O.-dine, quem in materia traétanda fervet fcriptor, disferamus: qua arte perfkiat, ut inter fe cohsereant diverfi temporis
locive res, atque vel conne&antur traniitione, vel illa- ftrentur digresfionibus atque epifodis.
Odine, quem perfeqnitur Hiftorieus oftenfo, reftat,
Elocutionis five Styli genus, quo fuerit ufus, indicemus.
Paque quum in eo fimus, ut hiftoricam Xenophontis
artem adumbremus, haec fingula in Judicium vocare &,
prout inftituri ratio pofiulat, a forma incipere, conlen-
taneum videtnr. Quaenam igitur formae, quam poetieam appeliare placet, eil indoles? porro; eam Xenophontis
esfe, quo padto probamus?
Haec ut accuratius disferantur, ad Graecos redimus,
quorum ex Epica Poefi primum prodiit hiftoria; unde hujus formam multa ifii Poefeos generi propria fervare debuisfe, facile etiam colligitur. Novimus autem qualis
fit T8 Epos antiquisfimi natura: fcilicet Aétio enarranda
pr ponitur. Proinde omnes & fingulae partes, quo or¬
dine plurimum deleclationis alferunt, carmine vatis ple-
ne perfedteqne explicantur: cafus fortunasve mortalium, labores, gaudia, curas, res denique, quarum mentio fit,
quascunque, baud verbo tantum indicat, unoue quafi fpiritu effert Poeta; fed fingula haec primum exiftere,
dein progredi, demum abfolvi narratione jubet, ocu-
lisque ita fubj'icit, ut non quae jam aéta fint legere, fed
qnae agantur coram cernere videamu**. Id vero quo Poe¬
ta efficere posfit, ars, qua fadta didtaque uniuscujusque
refert, ut plurimum prodeft. Etenim ubi quid confilii eapiendutn vel operis perficäendum erit, Heroas ipfoS loquentes vel fermone congredientes inducit: tum quis»
que>
) ts
que, quid fentiat, aperit, quid faciendum, fuadet, &
quomodo, demonftrat; interdum qnoque Olyropi domus rpfa pandi: Deornm vox, de Achivoriini Trojanorumve
fortupa ftatuentium, audiri: vel Jupiter, He&oris ali- quando labores miferatus, fati Lances tentare videt?: hå«
via narratro plerutnque pergere, cun&aque ordine ape- rire ledtori. Neque ut inores ingeniave depingat, te-
norem rerum interrumpere necesfe habet Poera, quum qui loqunntur, deiiberant, jubent, jnslave exfequuntur,
fatis luec ipfi figuificent. Idem cum res geftas narrat, nihil omnino, quod de iis ipfe fentiat, expromit, fed tan-
tura quidquid fit, id doret atque explanat,
Enimvero fimiiem in modum expresfa fuifc prima apud Grsecos Htftorise forma. Namque ab hesjus memo- riae feriptoribus res folas, proufc gefise funt, traditas ac-
eipimus ; origines vero causfasque rerum band feripto-
ris potisfhnum ore indicioque enuntiatas, verum maxi¬
ma ex parte, non aliter ac res ipfas, in hiftoricam fee»
nam produ&as "cognofcimus. Res enim hac setate
meraoriae proditas quascumque, vel in Deornm voInn-
täte, quse oraculorum editur vaticiniis, fitas; vel ex ar- bitrio populi, ideoque, quse hunc fleftit, O atorum fa-
cundia; vel denique ex fingulorum, qui cogitata perfe«
cere, hominum ingenio & indole, pendere deprehendes:
jam igitur feriptor causfas expofiturus, oracula vel qui in rebus gerendis verfantur homines ipfos loqui fa¬
cit, quo fit, ut fatorum ordo, rerum fontes, homi-
numque chara&en s fua quafi fponte aperiantur; Hifto-
ricus véro non tarn causfas curiofe expiieare, quam eo-
rum , qure contigere, nudara feriera evolvere videatnr.
Rerum humanarum grande fpe&acufum ob oculos poß-
tum
*) Ufc apud Herodotam fgeplos»
) 6 (
tyni miramnr, fiunt & currunt fingula, nullo quafi fcri- ptoris negotio; hunc potius C fpeftatorum numero unntji
aliquem remotisfimum esfe credas, adeo fe nihil in con-
fpedtum dat, ve), fi quando dat, vultum adeo tranqitll-
lum ubiqne fervat atque ferenum, ut nihil omnino mo- tus turbidi, nihil amoris odiive, pedfori ipfius inesfe fu- lpiceris. Sibi ipfe gaudia fingat, fperet doleatve leétor,
res itidetn reruinque eventus diligenter obfervet, animo luftret, judicio expendat: nullam l'uam in bis audfoMta-
tem , ftudium nulluni interponit fcriptor. Denique fi de hominum rerumque pretio judicium aliquando fibi per- inittere videri posfit, tarnen in hoc qooque eum a prag- matico haud parum dlscrepare, Xenophontis exemplo
lufficienter infra comprobabimus.
Talis jam hasc, quam fupra monuimus, altera, a prag- mätica diverfa, hiflorise forma, apud Xenophontern puj-
cherrimum in habitum figurata apparet. Acceditautern Xe- nophon potisfimum ad Dramaticam narrandi fpeciem quae
coiioquiis & fermonibus cqntinetur; etenim in his exponi plernmque rerum causfae, hominum charafteres, cetera- que,quae alius quicunque fcriptor fuo ipfius nomine faepius
narrare foleat. Inprimis hanc causfas rerum declarandi
rationem in Cijropcedict animadvertere licet. Cyrum, cujus
vitae memoria traditur, cum arnicis .fermones ferentern, conßjiaque de rebus gerendis ineuntem, fibi conftans in- ducit Scriptor. Sic de expeditione adverfus Armenios fufcipienda cum Cyaxare avunculo deiiberat Cyrus 4);
fub itinere cum Chryfanta 5): idein pluribus locis cum
Cyaxare, Chryfanta, Tigrane 6) Hyrcanio 7) Gobrya %)
Gadate 9) aliisque permultis, quorum in negotiis con- ficiendis minifterio utitur. Nec fere, nifi proelii aut ex*
pe-
4) II. 4. 5) ib. 6) III, 1. 7) IV. 5. 8) IV, <5. 9) V. 3.
> 7 {
peditionis cujusdam defcHptiohe, colioquia haecce inter-
rupta deptehendiinus. In Anaboß itidem Cyrus, Clear-
thus, Xenophon, ceteiique duces inter fe eongrediun-
tur, atque deliberant, vel ad milites conciones habent.
Quod fi in Hißoriis Grcecis pauciores lennones occnrrunt,
matefiei quoque ratio diverfa ed. Narn hic eorum,
quae geruntur, fann? a pen es populum ed poteftas,ideoque
in üripriyogictt? popoii decretis juftisfimam expiicatio-
nem habebunt priuiordia rerum; cetera vero, proufc lefe
cafu exceperint, fcriptor ipfe narratione perfequetur. Ve¬
rum & heic faepe, cum retr» narrare poterat, fermones
roavult referre; cujusmodi unum, inftar omnium, iis,
quae diximus, lucem allaturum, proferre lubet exem-
piuin. Lyfauder, Lacedaemoniorum dux, a Cyro, qui Magni Regis nomine pecunias Lacedaemoniis fubmini- ftrabat, petiit, nt nautarum Lacedaemoniorum ftipendia
augeret. Id fe fadtmutn negavit primo Cyrus; ad ex- tremum vero Lyfandri voiis ad.iuit, priori ftipendio
addendo oboium. Quam rem Noder, cujus verba latine
reddemus, in hunc modum enarrat:
"His illi (Lyfander cum Lscedaemiorum legatis) col-
"laudatis, hortantur, ut in nantas fingulos Atticam
''Drachmain unam conditueret (Cyrus): quod futurum ''dicebant, ut fi hoc ftipendium detur, Athenienfium nan»
"tae relinquant näves fuas, ac minorem ipfe fumtum fa-
"ciat. Ille redte quidem basc dici ajebat, verum fibi non
"fas esfe, ut aliter quid faciat, quam rex imperasfet.
''Subticuit tum Lyfander. Verum a coena quum propi-
''nans ei Cyrus interrogaret, quam rem gratisfimam ipfi
"facere posfet: Si ad ftipendium, inquit, fingulorum
''nautarum, oboium adjeceris. Ex eo tempore quattuor 'oboli ftipendii nomine pendebantur, quum antea tres tau- ''tum
) s C
"turn numerarenfcur." io). Ubi fimul videmus fermonem initio indireétum in dire<5fcum poftremo definere: quod
vel maxime documento eft, quantopere Xenophontis ingenio arrideat haec narraudi forma.
Charafteres, ratione haud dispari, per fernaones vei
nudam fa&orum narrationem,exprimeretamat Xenophon.
Quid e. g. Jafou Thesfalus moliatur, quas in fpes as-
furgat, quo pafto fe efFeéttarum putet, ut Thesfaliae im- perator creatus finitimas omnes gentes fuo irr.perio fub*
jiciat, haec & id genus alia, partim ex lermone, quem
cum Poiydamante habuit Jafon ii), partim ex comme- rnoratione rerum, quas dein »ggreditur 12), comperimus.
Equidem abfolufcisfimam charadteris expofitionem haud
asque planum fecisfe, arbitramur, quale fuerit viro caili-
dum & foliers ingenium, quam faciat haec di&orum vel fa<5tornm fimplex & Candida reiatio. In Cyropccdia Cy-
ri adhuc pueri ingenium & mores arguuntur longa ferie fermonum, quos cum Aüyage avo confert Cyrus 13);
licet enim id tantum agere videatur fcriptor, ut feflivis
& lepidis pueri dietts Jectorem dele&et 14), in his ta¬
rnen animi nobiiis praeclaram indoiem multis iisque cer-
tisfimis fignis oflendit. Haec eadem charafterum figni-
ficandorum ratio per totum opus permeat & tranfit, ac
veluti naturam ejus propriam & fingniarem conltttuit:
.omnium perfonarum ita praefens liftitur imago, rerum tam
10). Hell. I. 5. ex verfione Veliiana.
11) Hell. VI. i. 12) Ib. VI. 4.
»3) T- 3- 4-
14) Te<eevr« y.iv dt/ jrtXX« o Kvgos T. 4.
) 9 (
tam naturalis inter fe & cum chara&eribus ipfis apparefc
nexus, ut jain non miremur, quod inimitabili arte con-
fiftam, veram demuai esfe hiftoriam, haud exigua pars le&or-um omni tempore fibi perfuaferit. In Anabaß fu-
fius omnino charaéteres expiican, haud negamus ; neque
tarnen fic explicantur, ut vel Cyri' vel Clearchi mores
ingeniumque uno alterove judicio generatim comple&a-
tur Nofter, cujusmodi apud recentiores confuetudo ob- tinet; verum pofius ex rebus quas quis gesfit, ex tetsi- pore ipfo locove, occafionem petit finguhs animi virtu- tes enumeratidi, quarum inde a prima setzte incrementa tradit,
_ teftimoniaque perhibet. Hac via tantum non omne Judicium, quod Pragmaticus fcriptor fuo ipflus
nomine enuntiat, apud Xenophontem in narrationis for-
inatn abit. Sic, präster alias virtutes, Cyro etiam fidei
& integritatis famam, quas in homine Perfa hujus gevi rarisfima erat, vel maxiinam tribuic Xenophon; eam ve- ro tribuit hoc modo : "Pofteaquam a patre in Lydiam, ''Phrygiam magnam, Cappadoeiam, cum Satrapae titulo
"'misfus, & eorum omnium, quos ex officio necesfe eft
"in Caftoli campum convenire, praetor delignatus fult:
''primum declaravit, nil tibi antiquius esfe, quam ne
'"falleret, fi quis esfet forte, quicum vel foedus iniisfet,
"vel esfet paétus, vei aliquid pollicitus, Quspropter &
"civitates, quse erant iplius curae creditae, fidem habe-
"bant ei, fkufc & homines ipü. Immo pofteaquam pa- vdba conventa esfen t, nihil (ib i metuebant, ne quid pras- ''ter pafbi aceide»et" 15). Unde f.cile patere txiftima-
mus, ad charafbernm defcriptiones, quo apud recentio¬
res fenfu occurrunt, haud legitime referri Xenophontea
hascce morura elogia.
B De
15) Anab. I. 9.
) «o (
De hae Hiftoriae forma esfe, ufc res, proufc evene- rint, fine fraude narret, in judicio vero abftinentisfimus
fit fcriptor, jam fupra innuimus. Id quoque luculentis-
fimis exemplis Hiflorise Xenophontis teftantur. Unutn
vei duo afferre placet. Duces ocfco, qni proelio ad Arginufam navali interfuerant, in Senatu Athenien-
finm per calumniam accufati, re ad populum deiata,
per infidiofam Caiüxeni cujusdam follertiam capitis da»
mnantur. Praefentes lex (uppiicio afft&os tradit Xeno- phon. Haud fane inopport-unus fuerit hic locus ad dis-
ferendum de incommodis & vitiis, quibus Athenienfium respublica laborabat, ubi ex xs^orovla malefanse plebis,,
in improborum quqrumdam gratiam agenfcis, honefiisfi-
moruin hominum vita penderet; praefertim cum bujus reipublicae forrnam Xenophonti minime probari 16), alibi plane conftet: faltein de talium öl tantorum viroruna exitu , quid fcriptor fentiret > fignificari exfpeftasfes. Ho¬
rum vero nihil Xenophon: indigna ducum morte narra- ta, narrare tantum pergit: "Ku) é 7rcÅÅoo v^egov fxs-
"repuKs reis 'KBvjvnlots" 17); judex, quem mox judicii pee- niteat, quo padto ferendus fit, id vero lectori ipfi judi«
eandu-m relmquit au&or. — Iridem fequens, cui idem
moderationis inefi deeor, Leéfeuro forfita-n baud dispfi-
cebit exemplum. Laeedsemonii, copiis in Afiam traje- dfcis, Agefilao duce, Perfarum regi bellum inferebant»
Quumque illis res bene cederent, regi vero male, Ti-
thrau-
id) mSi h rys 'a3",ivcc'wy noXirrlxs, er/ /ttsv tiXoyTo txtov tuv rgortor*
nrys nxtXtrslUs, ttx sncttvw éV« ro'JV, 'ort ruvr iXo/usvoi,tTXavro rzs rtovygxs u.pu-
yov n-gxTrstv y tus %pi}7xsy £y tZtq xm. ixxim.-XeflOph» De Athen.
Rep, C. i.
j>7) Hell. J, g.
) n C
thrauftes, Lydiae Satrapa, Timocratem quemdam i»
Graeciam mittit cum pecuniis, quas in Grseciae civitates lingalas, quo Lacedaemonios bello communiter invade- rent, diftribui jubebat. Succesfit ex fententia conamen illud. Agefilaum ex Alla ad patriain defendendam ar- cesfnnt Lacedaemonii; rex praefenti anguftia liberatur.
Haec vero pecuniarum diltributio inprimis causfa éxftitit
tum belli fequentis, tum pacis haud multo poft Antal- cidicae, in qua Graeciae civitatibus leges, urbibus autem Afiae antea liberis fervitutem impofuit Perfarum rex.
Odiofa fåne & ingratae memoriae res: nimirum G aeeia armis Perfarum vi<5ta, immo vero pecuniis, narranda
eft fcriptori. Equidem Philofophum, Socratis difcipu-
lum, G aeci nominis cnltorem haud jufte objurgaveriss
fi faéfcum indignatus, & quo ruiturum esfet corruptisll-
mum laeculum profpiciens, dolorem infamiae & turpitu-
dinis tantae minus contineat. Tanto majorem admira-
tionem incomparabilis habet temperantia, qua facinus
illud memoriae mandat: nam Tithrauftis confilio explica-
to, &, quod Timocrati mandasfet, relato, rem totam exponit his verbis: "Profeétus hic in Graeciam, Thebis Equidem Androclidae & Ismeniae & Galaxidoro aurum
"numerat: Corinthi vero Timolao & Polyanthi: Argis
"Cycloni & ipfius fociis° iß ).
Quod fijudicium quandoque adhibere Noftrum, ut ve*
ritati litemus, haud imus infitias, admodum tarnen & il¬
lud fimplex & ad rem appofitum & e re quafi enatum miraberis 19): quo fane refpe&u diverfisfima eft Xeno- phon-
18) Hell. ITT.
39) Hell. IV. 5. § ö. V. a. §. 7. Cyropsed, IL I. §. is.
) IS {
phontea omnis Hiftoria ab ea, cujus fcriptori,ut vult Jo-
vianus Pontanus 20), "illud fervandum maxime, atque in
''tota rerum ferie, ut pro locis, rebus, occafionibus, ju-
*'dicis ipfe perfonam induat, ut Iaudet, condemnet, admi-
"retur, deprimat, mifereatur, nunc rideat humanos ca-
vfus, nunc deploret". Contra Xenophon de gravisfimis rebus, ut vidimus, nihil, de perfonis vero rarisfime ju-
dicat. De charaéteribus Anabafeos jam diximus: idem,
ut in vitnperatione, fic in lande, numquam nimius eft.
Praeclarorum virorum memoriam fgepe verbo tantuin
confecrat, ut Thrafybuli faftis egregiis, acerba morte,
narratis, hoc unum addit: Kcc) ©qccrrvßxkce f/évrci, pdkoc,
fioKoov ccvrig ccyccBos moti, stoos sreÅevrtja-eu 21). Sirnilia quo-
que Jafonis 22), aliorumque exempla afferri poterunt.
Hacftenus de forma Hiftoriarum Xenophontis.
20) Citatus a Vosfio in Arte Hiftorica c. 18.
21) Hell. IV. 8.
22) Hell. VI. 4.
