A 2.
C U M
DISPUTATIO POLITICA
DC A U S I S
R E S P U B L I C A S
C O N S E R V A N T I B V S .
In Genere addudis.
Q u a mEx adprobatione Clariifimi Collegii
Philofophici Acadcmix Vbfalienfis
T ^ J E S I V E
H E N R I C O A U S I O
Græcarum Literarum Profeflbre
Publico & Ordinario.
Pro Nomine & Laurea, Magißerii
reportanda
,
Publice examinandam proponit
M
a g n u s
W
i r æ u s
Wexionenfis
In „Auditorio Gußaviano 7 horis confuetis.
XV i M I t Æ * Ex Officin*
J a n s s o n i a n * . I f l fT I B
Laudatisfimæ Diœcefeos Wexionerilfw
E P I S C O P E ,
A c Confiftorii cjufdem
P R Æ S E S
graviffimc.
J f d m o d u m (2$'e y e r e n d e ,d
.M . Z A C H A R I A
p
. L
u
N D E B E R G I ,
Evergeta & Promotor omni Reverentiae culta
multum & perpetuo honorande.
V
0 <B I S Q ^ U E
^ e y e r m d i & C la r is ß m i,
M . P E T R E S P A K I , Praepofite & Paftor
in
D . I O A N N E S M A G N I W EX IO NEN SIS,
Paftor in ^offttwntiatorp. Patrue Venerande.
M . N I C O L A E M A G N I W EX IO N E N SIS,
Præpofitçjfc Paftor in
Parens
aman-tiffime.
M. D A N I E L P E T R I L V N D E B E R G I ,
in Gymnafio Wex: S. S. Theologiae L e& or, &
Gonfiftorii Senior.
Relicjuifque Reverendis ejufdem Gymnafii
Ledoribus, Confiftorii Adfefforibus, aepraedidæ
D iœ cefeos Præpofiris & Paftoribus.
H u n e D ifp u ta tio n c m , e x ile o b f c r v a n t u a m o ris à * g r a t i t u d i n i s p i g n u s , c u m o m n i
p r ofp er i t a t is v o to .
C V I T D E O .
T
h e s i sI.
Q
U tm ad m od u m valetudini noftræ confe
rvandr,
m ax im am quilibet 3c o p e r a m im p e n d im u s & cu ram , ne p ropriafortasfis ex c u l p a , m a g n itu d o exfurgentis mali, rem ed ia anteire p a re t \ calore enim h um i d a s & pingues, parteis dcpafcente, a u t nimiâ a lim e n tor u m ingeftâ co p ia , iemiftae d i l i g e n t i * , ni m aturd o b v ia m glifeenti m o r b o iverim us, i n - gens fubituri periculum : Ita n o n disfimili fortasfis c o m p a r a tio n e , civilis c o r p o r is , id eft, Rcip. C o n f e r v a tio n e m d e fc & io n e m q u c h a b e b i m u s , q u o d incuria negle& um , a u t infeitia vel arte prava c u ltu m , concuti a tq u e im m a n i m o t u u m æftu flu& uare, neccfthm h ab e b it.
II. Q u o d fi m a x im u m V irtutis & vitii efle d isfid iu m c u m Ariftotele a d ftru a m u s , ja m f u n d a m e n t u m firm isfim um , ac caufam R efp . c o n - fervatriccm o p t i m a m , V ir tu te m , u t vitium d eftru& ricem videbim us: fccus q u a m de hac re q u id a m p c sfim è fen feru n t.R c fp .c o n ftitu tæ fu n r, xgjr Tf t v »acxuS § , t ôcCi bene lentire, rc & è q u c facere fatis eft ad b e n e b e a te q u c viven d u m , o p tim è a f t u m cum eo v id etu r,q u i quam longif- f im e a b ea difccflerit , R e p . qua: fine injuria vitiis à fra u d ib u s g e r i n o n p o te ft.
III.Q u o c i r c a aftutiae ilia: to lle n d * fu n t,eaq u c m alitia, quæ vult illa q u id e m videri fe eftè p ru d e n tia ra ,Iè d a be ft ab ea, diftatque p lu r im u m . N e c eft quifpiam ullius gentis, qui ducem n a tu ra m n a d h i s , Virtutem n o n p ro p riu m hom inis b o n u m , f œ d um q u e h o m in e m n o n pro cu l à R c p .h a b c n d u m ccnfeat: N a m u t de Principe & R e g n o d i c a m u s h o c g e n u s i m p e r i i a d hominesjuftisfimos & fapientisfimos'p rim itu s d e la tu m f c r i b i t C i c . R e g e m conftitui ex id o n eis aptisque o b eminentium Virtutis a u t a & io n u m quæ a V ir tu tc jn a m ad faftigium h ujus Majeftatis n o n a m b itio illos popularis,fed (peftata,inter bonos moderatio provehebat. A t q u e h x c lo c u m h a b e r e n t , Ii d a r e m us , q u o d fine fcelere dari n o n p o te ft, n o n cftc D e u m , qui n e g o tia h u ma n a infpiceret adtiones h o n c - f t a s i m p e r a r e t , u t r a r u m q u e r e m u n e r a to r cxifteret & o p tim u s & f c - vcriftimus.
I V . Q u a r e h o c p rim u m pcrfuafum civibus fit , D o m i n u m cftc o m n i u m rerum ac M o d e r a t o r e m D eum , eaque quae g e r u n t u r , ejus ju d ic io geri ac n u m in e , c u m q u e o p time de genere h o m in u m m ereri; & qualis quifauc fit, q u id ag at, q u id in fe a d m i t t a t , q u â m e n t e , q u i
pietate R e lig îo n ém colat i întuéri, pîortimqtie Sc im piorum habere r a tio n e m . N a m mihi pro vero c o n fiâ t, o m nium mortalium vitam divino num ine invifi.neque b o n u m ,n e q u e malum,facinus cu/usquam p ro nihilo h i b f r i , fed ex D e o diverla b onos malosqnc præmia (equi. In tu em ini fecundas Res veladverfas, tam evidens numen adfui fle hac tem peftate rebus noliris anim advertatis , ut om nem divini numinis ig n o rantiam exem ptam h om inibus p u tem .
V. E t quin om nia profpcra colentibus Deumeveniant adverfafper- n c n tib u s,a d e o o m n e m d u bitationem dilcuflam exi(timem , ut Sc hu manae felicitatis, Sc om n ium om nis aevi m alorum , hanc unicam fermé caufam allegare aufim, In n o v a tio n em idcirco red ii, & vero m o d o revelati vobis à D eo. Sui cultus adfpernandam , illosque •ïw tt ms feioî&s 7k axdk^xÅx 7JJ* ij» vfitit 7mis<ni+ y jS' tviStdiIw
y i)[ tu i I<Vy t, e ifo x ly ù v r ù v d ix -vis i v — \ e y i x s emiJuJJ r& çdixi t o v cLxg.xu'i. l{om . u lt. 17. i S .
V I. D uabus R c m p . R o m a n a m artibus crevifîè n o tat Salufl. In bclLo audacia,ubi pax evenerat, aquitate.Ez certo Tm^'xZxns S » *j viuunt. m agnas fernper excitavit feditiqnes. 7*'
n e q u e e n im p id lo r diffarmem animali pedem affinxerit quamvis pul- cru m jE t c h o r i , altius cantantem ferre non potell tenor. Ideo q u o d plus minusve eft 7* a«V» w *f(*r,ftatim im par. Eft in judiciis, ell in pjtHis>modus,ftcut rerum rcliquai um Sc quaedam mediocritas. Sànè tibi malosprrfwi* fequuntur, inter bonos malofquc diferimen n u lliT q u is g ra tu ito bonus e rit? U n d e Sc fpiritu & voce acerrima C . M em m ius a p u d Saluft. talem Romae m orem praevalentem perllringit. Beneficia p . R . penes o p tim o s non audaciffimos elle debuiflfe: R egna, Pro,» vincias, Leges, J u ra, Judicia, bella & P aces, poftrem o divina & h u m a n a o m nia penes paucos fcelcratiffimos idemque fuperbiffimos; p er era cos p.R .incedere magnifice.facerdoria confulatus.pars triu m phos fuoso H en tantes, perinde quafi ea honori non praedae habuiffenc. Hæcægrae Civitatisacfatifcentis jam fignaerant m anifefta.,
V II.Qu^dPnon te aetatis fpatio metirisfed g/örM,adeoque niliniuftum ducis,in q u o Imperii Sc magnaglorialocusrNovi b en è v o b is elfc m a g n a s. /fitu u ) magis quam utiles ; Sc, fi in fecundis rebus b onam quoque m entem I I d o n a re n t D i i n o n e a fo lù m quaeevenilTent, led quas evenire pofTcnt
reputarem us. Accipies quaefo fecundis auribus Barbarorum n o n bar b aram vocemjSi h o m o e s , femper te elle cogita, fin Deus, tribuere m o rta lib u s beneficia debes n o n fua eripere« C u n & a m ortalium in
in certö q u a n tö pluà a d e p ta s (Is,tan to te magis i n lu b ric o cflè c en f as. O rie n te m fo rtu n a m m o d e ra te fe r , ad u ltim u m fortasfis m a g n r
u d i- nem ejus non capis. Q u i s aviditate d o m in a n d i flagrantior & a
p u d P rin c ip e m validior S ia o? Q u is Caftare felicior? P a rm e n io n c acce ptior? H o s o m n e s d eftitu c n s in rapii.iftimo curfu fo rtu n a , gravi a d - flixit cafu. Tur, k&kvvhvcc/ njrctT&iiniir a p u d S t o b x u n i verè T i m o n p ro fatu s eft; cui facilem adfcnfum Arift. d a t , cum
hifce duabus caufir o m n e m adfcripfcrat m u ta tio n e m , C la r u m ejus rei.do cu m en tu m Graeciam h a b e m u s , qua: adinftar m u l t o r u m cen&ri d eb e t; in qua cu m o m n e s Civitates taeda dom inandi l ib id o in vifcera p ro
p ria exacuit, fingulaylibertare & im pe rio exciderunt, d o n e c tandem
velut anim alia amilTo aculco to r p e n tia a n im o s fimulÆc V i r t u t e m ami
fitTe v id e re n tu r.
V H I.M o n e t Arift. d>vXttK»ir mXirtttci 'S pvJiv* 7n>iéttp.iy*v- Na* tu ra m q u ip p e m o rta liu m imperii a v i d a m : Periculofum etiam privati h o m in is n o m e n ,fu fp e & u m q u e jam nimia: fpei fupra Principis attolli. I m o juxta, dicente L ip fto .H æ c n im iru m eft illa rc r u m p .mupiT&x un d e coalefccndarum p a rtiu m tiv%nm vi caufam m u ta tio n e m h a b e t Arift. n e c e n im corpus fine m e m b r i s , n ec m e m b r a (\ncpropor tione, id e o q u e nec Imperia elTe poflunt. O m n e m Im p e rii vim in co
n~ fenfu obcdien tiu m ,h ic in aquojure, a d proportionem fcilicet,date fra
enos im p o t e n t i n a ru rx & in d o m ito a nim a li,& fperate ipfos modum licentiae f a & u r o s , extem p lo (imul pares e(Te experint fuperiores erunt.
Ita iAxlraf o\tre cttu; ijzi fKncitjtTi.n&i unioTiui Q u e m q u e p r o fua m ag n i t u d i n e , p o t e n t i a , e o q u t R e m p . in extrem o litam : h a n c inter b on o s a m i c i t i a m . f a & i o i n t c r m a l o s e r it , q u æ f u i t , e r i t q u e p lu r ib u s pop
ulis m ag is exitio, quam bella ex terna, quam fames, m o r b i ve, q u x q u e
alia v e lu t ultim a h o m in ib u s fupplicia Dii i m m ittu n t. N o n n e illa inter C x f a r c m P o m p e iu m & Cralfum Potentia ejufdemque Société o rb i
t e r r a r u m & ipfis erat exitiabilis? A rd u u m quip pe e o d e m loci & potentiam ê c concordtam f o r e , cu m ille nec fupcriorc-m, nec hic p arem ferret in-d ig n a r e n tu r q u e cum o m n e s cives ju re h a b e re n t p a r e s , q u e n qu a m aequalem confpicere. Illa a u tem pars fem per potentisfima quifarmu
fu t- tin fta &c in q u a belli r o b u r conftftit. H in c occultus civium petftora i n
t r a t metus} malus diuturnitatis c uf to s , o d e rin t q u ip p e c u m m e tu un t, n e m t n e m q u e ei fatis f id u m q u e m tim et.
I X . P a re n tib u s & D e o im m o r t a l i & patriae n o s p rim u m natura c o n c ilia t
eodem enim
te m p o re & fufeipim ur i n h a n c lucem & h o ccœlcfti fpîrîtu aug em ur Sc certam in fcdem civitatis ac libertatis, ad- fcribim ur. <E><x/*» jS plyift» ti»cu rut clycjui&ïi mXtojtyîsm $ *i nxif&
vtÇtx&ii* Commune enim voluntates C ivitatesque conne& it , q uod fingulorum,d is fipatjQ uare publicamagis q u a m privatac urentur u b icu n
q u e enim neque contentionumnaodus e f t , n e q u e privati commodi■ Viic decus publicum , & glifccnt difeordia, quarum nullum alium exitum i n t e r d a t o s Sc p o t e n t e s , nifi aut univerforum interitum autvi& oris dominatumreperies. Cavendas idcirco diffentiones, non vulgares, vires q u a n tu m v is validas, eludenti artes. A n n o n T r ib u n itia,P o teftasfuam ipfa vim in fregit,intercedendo, dum temporump o tiu s quam M ajeftatit m e m o r e m ei a dhibuerunt patres orationem? aut qufccillamiferabilis re ru m Darii facies, maeftiria fim u l& defperationc plena , dum nil in communeu t antea confulcbatur?ncc m inor lu&uofa, erepto Alexandro, d u m nec velle nec nolle d iu q u icquam poterant paenitebarque m odo confilii, m o d o poenitentia?; afltillud, om ne in turbido confilium.
X .D uobus diverfis vitiis R o m a m vexantibus, quae omnia magna Im peria evertunt Avaritiâ n im iu m & luxuriaj Schytas tanta moderatione
& alieni abflinentiaegifle n o ta t J u f tin u s , u t plus in ipfis profuerit vi
t i o r u m ig noratio, quam in his cognitio virtutis, adhuc enim eadifei- plina paupertate magiftra fte tit, quare nec lervirc ulli, nec imperare d clid erarunt.V erum quid G ato ad R om anos ? quo melior laetiorque in dies fortuna eft reip. & quo magis im perium crcfcit,etiam in Aliam Graeciamque tranfcendimus,omnibus libidinum illecebris repletas,& Regias etiam attre& am us gazasjco plus horreo, ne illae res magis nos ceperint, quam nosillasrinïèfta, mihi credite,figna ab Syracufis,illata funt huic urbi .& altet: humanitatemh anc a p u d im peritos vocari, cum ta m e n pars fervitutisfit, adeo vera rerum vocabula amifimus !
X I. N e c fefellit prud entiflim um Lycurgum haec peftis,dum cavit, Ju v enibus n o n amplius una vcfte uti toto anno p e rm itti, nec quen- q u a m cultius quam alterum ingredi, nec epulari opulentius, ne imita tio in luxuriam verteret. Luxu etenim & peregrinis moribtu infetfti ve teres Philippi m ilites, rudis natio ad voluptates palàm talem cultum a fp ernabantur. Q u id enim illud purpureum diadema , Sc amulatioperfici faßigii, quam o m en malum vi&oris indevidfi tranfeuntis habitum? & quæ illa vatum interpretatio de vagina acinacis Perfica in formam G r x c a m im m u ta ta} Imperia ad eam devolvi gentem yquo tum imitamur mores. Q u a re m unditias mulieribus, viris laborem convenire. Q uam quam fcctindlim Ariftot, tt itmts inXirtixu ÇtcvXdç /s%j&s yjixïxxf, 7
t ï t nv*t»{ in j f f t t f y v m u unde L aced em on iis crîm ini d a b a t , q u o d Vyuy*» vjKçpJnmy. D ig n u s ante om nes ftudio & anim advetfione h a b e
tu r locus a p u d T a c it. 5. A n n .5 3. ubi d e ingenti h o c m alo atque o m n e r e m e d iu m fuâ m agnitudine fupcrgrelfo d ig n u m aeri & m a g n o fuo in g en io inferit difcurfum hiltoricus.
XII. Illos pen ates, eam civitatem id R e g nu m , aeterno in g ra d u fa* cilc ftetifle, ubi m in im u m virtum veneris petuniaque c u p id o fibi v in d i caverit dixit Valerius. P o ltq u a m e nim divitia h o n o ri eflc caeperunt, & eas gloria , imperium , potentia fequebanrur. hebcfcerc virtus, pauper tac probrobubeti, innocentia p r o malevolentia duci coepit, igicur cx divitiis ju v e n tu te m luxuria a tq u e avaritia cam fuperbia invalere. Q u a r e idem la u d a tu s modo» L y c u r g u s , emi lingula no n p e c u n ia , fed com penfa- ti o n e m ercium v o lu it a u ria rg e n tiq u e u fum , velut o m n i u m fcelerum m a t e r i a m fuftulit. N o n nobis folum divites clTe v e lim u s , fed liberis p ro p in q u is , amicis, maximèque Reip. fingulorum enim facultates & copias, divitiasejfe Civitatis. Alias quaeftui ha b e re R e m p . n o n tu rpe m o d o fed fc c le r a tu m etiam , ac nefarium , im # p ern itio fu m a d fe n tien te P ythio A p o llin e a c d iv in a n te , fpartam nulla alia r e , nrûavaritia perituram . Illa e n im fid cm ,p ro b ita te m ,c « tera sq u e bonas artes e v e n it,p ro his fu- p e rb ia m , crudelitatem , D e u m negligere, & o m n ia venalia hab ere edo cu it. Quae res alia C atilin am ad nefaria im pulit confilia,aut u n d e M a r i a n a S yllanaquetem peftas q u a m ab opulentia paritura mox egefla* tem ïn ec a b n u tt Arift. pol. 5. 6 . fUmßoX») ^'jÿy-TWf o tuo imXÛntn tu ih*
tin X ÿ ù r ÇuyTts, Yÿ-t f i %iirot fytxtrt.
X I I I . N o n parvum etiam R e r u m p , confervandarum m o m e n tu m adfertw??* juventutis tnßitttfio-)^ f i iy&is -mxitHun * ycyyi n w y **Tz,ßX i&Tti
1*} mX'Tn‘* {. N c c fane aliam caufam virtutum remiflionis apud P er-
fas, ac ad vitia tranficionis & lib id in e s h ab e b im a s :in Gynecjeis e n im R e g i n a r u m & im p o te n tiu m fceminarum edu& r, mollitie o m n iu m q n e illecebris infe&i, an im u m inde talem fecum in R e m p .tra n ftu lc ru n t atq; tali luxuria u n d iq u e diffluente im p eriu m amiferunr. R om anis certè ac M a c e d o n ib u s im p eriu m orbis acceleravit haec caufa. Fontem ergo & o rig in e m om n iu m virtutum ac v itio rum , in d e q u e e ru m p e n tiu m bonae m a lx q u e rei caularum hinc deducere licet, d h ly* ™ ù m & pans, U W , , [tiw, fttj dTTUVTU * C<’ ( TO T T Ä ® - tynt, 7,. f i d ^ > ty .T W \
'ifxtav eivcuTTUVTOf.
XIV. N o n abfurdè idcirco idem Arift. f.po l.p legum utiliflîm arum .n u lla f o r c u tilita te m ,
nili
v)ßinßitutißnt homittet & djfåefaäi inRep. & *dRempttb, îd p te e C cn tiK a f ftatui confervando n o n m in im um conducit: 6c quid aliud minifte- rium illud trille P atri 6c C onfuli de liberis pæna: capitnd* impoli tum egit, quam illos in Regno educatos, atque confuetudinc ad imperii c u p iditatem t r a d o s , occafioni vertendae Reip. eripere quam fervare m alle? a d c o q u e n il fuâ potius quam omninm civium caufâ 6c com m o d o facere i n f t i r u i t, e m inente certe a n im o libertatis amanti. A t
T ib e riu s nobiles adolefeentium animos ad fuperbiam extollere n o l u i t , Sic enim Civitatem diduci quorfum enim h o c ; hunc& prima ab infantia eduäumin domo regnatrice, congejlos juvem confulatus, triumphos-, ductatu Matrimonium vefanU, plusquam uvilta agitare? CauCi praecipua cxf&rtni- dtne,ne im perium habere q uam exfpedare mallent:anex iis qui juventa rudimentis adfuijfe videntur,u t quibus unicam viam ad opes honoresque hae artes atque praecepta p a n d u n t , ita potentiae paucorum , atque tur- pilîïmæ d o m inandi l i b i d i n i , per dedecus proprium ac Reip. detri m e n tu m gratificantibus. An vero ex oportuno magnis conatibus re ru m tranjitu;q u a n d o e n im aufuros expofcerc infanda, nifi novum 6c nutantem adhuc Principem precibus vel armis adeant ?
XV. V eru m haec alibi atque alias curatius fortaifis trad abuntur.oc- cafionem m a j o r e m , rerum que civilium fciem iam , altioremquc ex perientiam n a d is 6c n o n minima in praefentiaftim injuria ab ipfo t e m p o re 6c feftinationc adfedis : Haec ccrtc non minima etiam exfti- te ra tc a u fa q u flb o m ina a u d o r u m juxtaadpofitanobis dem eret, T y - p o g r a p h o , fi alias diligenter advertere ut debuit vellet, 6c magnum adcelcratura lab o rem , & m oram etiam adaliafeftin3nti,nonparvary i n j e d u r a , qua exculationc cuivis honeftae m enti,m e fatisfadurum c onfido cujus aut inform ationem aut judicium aequo anim ofubire n o n reculo.Caetcra vero t « -nii» ^ ^ ^ ^ ^ ^ f p c c ie s u n iu s c u ju fq u c R e ip . concernentia ab a u d o r ib u s vel Politicis allata confulto omifi- m u s, inter has generales decurrentes metas : Q u a cautione 6c propo- fito p e rfu n d is vel veniam dari fperamus, vel leniorem caftigandi Ic- v eritatem .
