0 ré-y 2 uK "ly Giîp
[ D I S S E R T A T I O P H Y S I C A
DMM
E
T
A
L
L
I
S
*
S V A Mjipprolante *y
4
tnp lis fima Facultate Philofopb* fif lllu flris Jcadcm ut Upßdtenfr>J K A % I D B
M. P E T R O AUR1V1LLIO
Log. & Mctaph. Profcfl. Ordin*
Public examini fubmttM
i S.* R.* M.*
Alumnat
P E T R U S L. D Y R I N G I U S Ncrie.
I n Judittrh Tet. Mdjtri dd diem n j u n j ta n n o u DC L X X lll.
« P ! A L U
facadit H I N K i e v S C V R I O S. K M. & Acdiem Vtfdlitoft BibUtfU*
R eW enilsfm o in Cbrißo Patri ac Domino,
DN E R l C O G» EM PO RAG RIO,
S* S. T h e o l. D o& ori celeb errim o ,D io cccf Strengo*E p ifcop o em inenriffim o , G ym nafii ibid. R eg. E p h o r o Sc C on fift. P r s lid i graviffimo*
Domino, Mccarnati,Patrono Magno, D e vor a animi R everentia
»ternum proferendo*
Sidit &
Ttuibn. f tyeundis Cldrisfimitqi Vi• f it M D tininit, Ctnfift.Strefti, Ad»
fefftnbut grdvtßtmit.
IA l a v r . w i d b y e n s i . Templi Cathed. Stregn. Paftori
Pœnitentiario dittri&usque adjac. PnrpoGtovîgU
lantilfimo.
D o. G O T S C H A L K O Tranaro, in Reg. S tr/ 'oli. SS. T h . Ledori
& in eUo<5 Pallori dt Prrp.
meritillmo*
W J O H A N N I F R A X E N lO , SS. T h eo l in Reg. Stregn. col-
leg. Leaori dt in &fpWn Pallor» diligenus-
fimo»
f Nec Non
rvudevtijfimii fptftahhbuique firm
dc JDcmtKu.
Dn. E L 1 Æ L IN D E R O O T * Monranoru PhiliplUdenl. Inlpe»
<äori perindnftrio, Rudiorum fuorum faiirori perbe
nevola
D o.B E N E D IC T O SIM O N IS, Rei fabnlis Nerioorum d;re<±.
Rrenuo, Ino fuorumqW fau tori honorariifimo.
Dn. E L U H U L T ,
Ren*m Metall, dr fabrilium a i S5tUïMcf«r , rationario
l&dultno, fautore Gngulari.
fatreu is
f
T r m d tv n h v s,
T<mi«rih*1ue w e it, multi* utmtnibut fubmtÿc u v er tuter que ob[crydndis+Plurim* Rcv«rcndi» Clariilimi, Spcéhbilcsque Viri,
D icendi facultatis nomme y pariter ac fententiarum acumine,
ifot rat cm fufpicere faseß. Quant* n.five frincïpihmf^ei- pub.guber?wuU rationem prafcrtbens, ftve luVembut labarem & indußrtam commendans > Jit utilitati
9
baud paucis dici poteß, QuoV*paSlo LuerarüßuMoß^rogreßum in Iteris faciant9Vel hac Jen* tentia eleganttsfime oßendtt. r vfivaXi asaujo* iromç îkxcIoiç ,*Va>ç et*
<Tuveuo g]** À k y duc ùsnftùetv. JJqc m m ß qU^ detreftaverit, no:
is fe & ingenii v i, qua fortaÇis or natus eß y rerumqj cognitione in dignum reddit: Quam a Verê hac a principe orato; um diSla ßnt9qui faptentU ßudio ducuntur,facile judicaverint. E t Jicut nihil unquam excogitari potefl jHCundim multarum rerum notitia, nec Virtutes ti more qhtequam frucluofiiu : fc nihil tam /apientibus frequens e ß , quam liter arum ßudto[os ad exeri itationes, quibus rerum cognitio acquiritur, adhortari. Qua* fiquis ßrenue aggredi, tur, verum Jane deprehendet illud To'et*e, Labor om nia vincit impr o -
bus.£r N il tam difficile quin quatrédo inveftigari pos- f it .Tromde etiamL hilofopbi pubL difputatiombus ma gis , quam ( rt cum *BataVoquodam Thtiofopboloquar ) tacitis m editationibus , proficere Philofophi* Studiofos fa- pienter atftirrarunt. Sc omnen: in animis inclufam co- m en ta tio n e>difputando> tn veritatis lucem efle pro ferendam prudenter judicarunt. Atquc ut ex duorum filic u m c o liifio n cclid cu rign is, ita difputationc
ccsfit veritas. O cu li plus fid e n t quam o c u lu s, ferrum ferro acuitur. E t id genus, in commendationem difputationum ab eodem allata. Itaque & ego, Praeceptorum bene volentia partim, partim etiam honoru exemplo jvaluq-, motusyaliqua Jaltem mineraliü contemplatione y qu<t Vel ex Veterum , VeUecentiorum Pbdojophi- rum monumentis, pro ingenii tenuitate haberi poterat, ingenium in nocenti fyero , mßituto excercere optavi. Unde mihi Vitio haud ver tendum crediderim, fi hoc exiguo tyroiimi rudimento, Tatronis® Pr<eceptm ibus} quibus poß Deum & parentes Vitam debeo , flu et z orum rationem reddendi occaficnem prabuero. bonorum candi - dorumque Vtrtuti haud diffidens yqumfiiubi in tam difficili argu mento lapius fum , tam placide emendent, quam Veniam concedant. Jdeoque Te ReVtrendtjf. Pater Jubmiffè, Fosque pl. Reverendi, Clarifl. Speciabilesque F in reverenter & officio)erogatos Velim, ut hoc qualecunque fpecimen pia mente Vobis oblatum , benigno Vultu rcjpicere dignemini, Patrocinio, benevolentia, faVoreque confveto, ad ftudia amplius eapefienda, erigere haud gravemini.
T ib i RcverendifT. Pater : & vobis
PL Revcreadi CUriff. Spcûatiff. Viri v . ^
Obfcqutnriffimiif & < ' ad officia devinâiffirmiî,
f
P R I F A T I O
A d benevolum & candidum L c& orem .
A
Dmirandam Conditorii rerum fapientiam,
dum
opera ej us contemplamur,
r i p a r eß.
JHaximâ namque admiratione
dignum e ß , quod minima quaque , imo qua pedi
tus noßt is
calcamus y immenfam ipfiu
&
bonitatem
nos
doceant :
tumvis latentes terra,
to s, in fui nos admirationem non minus trahere
debere,qvam lucida illa coelefiia corpora,haud ne
gandum quam vis hac illis multifariam pr a ferri
poffent,
cumprimis ob
i
&
corruptione,
cui
terren
tamen bac aq-,
ac illa maximi'fun
ne digna, ob ipfim Author em, qui noluit, ut. in
grati
&
drfides deprehendi
operibus pernofeendis. Sanearq* admiratio-
nedignü effe colorera
Sapphiri,duri-liciemtie Adamantis,perfpictiitatê Cry (le
l i ,pulchritudinem auri, ac orga
v eipertilionis,
ut
h
, q
nos
arbitramurabjeäisfima,
evidenter
mtamhumnis
fapientiam^q
admodum nobilia > oßendunt. ldeoq} ditisßmo <
or bis penu perveßigato, materiam difputatio
de metallis, qua a Confult.Loccenio
Subteri
neum Svecice Ærarium
adpellantur, an
mo tantum dtfeendi 5 ô fiaufpicatb ! con ferit
Vroinde
BenevolumLeäorem
atq
etiam rogatum volo, ut pro Candore fu o , q
alios Literarnm ßudiofos commendatos fibi b,
bere a{]'olet -, hoc meum etiam qualecunque tjr ,
cinii rudimentum, benignis afpiciat oculis.
C a p. I.
De Metallorum Tdriliumquc Infirumen
-
torum Inventione.
N teq u a m ad Examinis incudem adhibeantur m etalla,pauca de eo rum in v en tio n e tradenda videba tur. A n im os m ortalium ja m d u - dum tantam effodiendorum m e- talloru cu p id in em inceffiffe c o n f iâ t , ut verifEmum fit illud P h a lerei di& um de m etallis A tticis feribentis j£ru ffvf[cvcoç o *
çv]nv txç ùv&çêiirXf , àç d,v ‘srÇ$rcïoKCM>vTc/u; ctvrov etvctïeiv T*virhxrurcLt
a lleg a n te P o fid o n io a p u d Strab. G e o g r J . 3. p. r o i .& o b id ptJIere jam aurum, rcfpondifle D io g en em teftatur L aertius. Scriptorum om n iu m Antiquiffim us M ofes G en . a. A urum inventum efle optim um in fluv. Phi- fon tradit & c a p ^ .d ic it T u b a lca in L am ech i fil. m al leatorem fu i (Te & fabrum cudentem omne opus ferri & *yu.
H in c etiam a p p a ret, P oetas d e V u lc a n o fabulandi occafion em aceepiffe; cum igitur V u lcan u s à T u b a l- cain quoad v o c em , n o n m ultum diferepet, & is artet e x c o g ita r it, q u * per ignem e x ce rn u n tu r , D eusquc i- g n is A rtisquè m e ta llic * creditus f it , Æ tn æ m ontis C avernas in quibus m agna vis ign is fubterranci ex- s f t u a t , ejus officinam fuifle & C y clo p a s fam ulos
b o iflc crediderunt veteres. V ir g . Æ n eid . 8. v. 4 2 3 .
VuUamanomine teïus H oc tunc ignipotens Çalodefcendit ab alto. Ferrum exercebant Vaßo Cyclopes inJntrox
'Brontes q ; Steropesque Ô? nudus membra Pyracmon,
Caeterum Profani» Auri Inventores varios tradunt. A - lii enim C ad m ü Phaenicem ad m onté T h raciæ Pan gaeum ,a liiT h o a n fc& E a c lid e m u t h a b et Polydorus V erg. d e invent, rerum
1
. 2. c . 19* A rgen tu m M ercu - rius quintus invenifle dicitu r,und e vivum Jroentu H er*curium appellant,probatur etiam eidem P olydoro haec
le n te n tia ,q u ia ad illum Thraciae m on tem aurum & A r g en tu m m axim e abundare feribit Herod* 1.7.p.m. 4 j
T.
D a& ylos Idaeos,
( praeter a lio s,
) ferrum in v e n ifle ,abei fdemque mu(ic. ßu d . captum tinnitu rfw ^ S olin ^ ol. c. I 7 . p. 259» jfLrariam fabricam alii C y.clopas , alii C h a ly b es in ven ifle volun t. Ignem ê (ilne P y ro d es Ci* Ijcis fil. in v en it, eundem que in ferula (ervare (Prome theus d o c u it.Q u in & A rborum attritu ign em P a llo res antiquitus accep ifle tradunt* A nacharlidem Scy* th a m /o to in v e n iffe perhibent. Strab. G cog. 1.7^*209..(ligneosenim h oc noltro tem pore a noftratibus in ven
tos,q uod rn*nônulli G allis vel G erm anis tribui volGt) A t D iod otu s Siculus
1
.3*0 14. dicit M ttallorG inven tionem perantiqua efle & p rifcosjR eges habuifle au- tores. N p s v r re&ius u t d e c e t C h rillian os , D ei in- ftiu A u illic o ab initio m onftrata fuifle conten dim us.Q u a n d o aatem prim am in Patria noftra chariff. fo n t inventa,refert A m plilï. L o c c e n iu s c x V a fto v io , tum fc. eam R eligio C hriftiana ad nov adveéta fu it,q u o d a n te a n n o s o& ingëtos c ô tig iffe c o n fta t.A te x K .S v e r - ris’Saga m ulto âteainvétac(T e,poftea oblervat. Q u o d etiam verifim ilius, ut cn im A ntiquiflîm um hoc noftrü R e g n u m , fie etiam m etallorum inventionem per a n tiq u a e fle , quod autem tem p ore R egis
2
at)U fd (i£vclSverris inventa fuifTc prodant m em oriae,inde eft quod ab eorü cultu affiduis armis Prifci avocarentur. Plu rim um vero au&am & prom otam fuifle a R eg ib . G lo - riofiflT .m em .C aroloIX *& G u ft*M agn o rem m etal l i c a m , # hiftoriæ & etiam num faperftites m o n tic o las teftantur, qudrum ille quidem luftrando m oriticul- tu ra s, ut alias ta c e a m , in fign em illam W crm oru m Paroeciam antea B o ifk o g en d i& a m , e x denfiffima ïylva(" ut nom en (bnat) in om nis generis op ifiéia, U - R rinas, m alleos majores & c. m utavit. H in c de nom i ne luo Carlfkouga nuncupavir H ic v. utut armis o c cupat ifltrr us, opificum tam en ferrariorum focietàtem k quae Ö reb ro -fa&orie dicitur a fc inftitutam , im m uni
tate don avit. Q u oru m om nium ad am plificandum fta tu m , ChViftinaTiegina C o lleg iu m M inerale H o l- miæ inftituit* Sententiam a. im periti Vulgi cöntrariS e l l e , teftatur Olaus Magttus
1
.6
. c. 4. venas (c.argen-!
ti ab A gricolis inventas fiepiüs c c c u li quam detegi. Splendentct\ncyi\t,drgenti Vendi proVtdtoi Agricola fimo
abjcQn-ulfconJit y potius agro pacifico contentu*, quam argentea mine* ra /pontefe ojferente ; unde fuam } juaque [obolis vitam educare poße cognofcit. Formidat enim agricola nobilem Vel fifcum , cu jus ager efl , Vifa argenti miner a majors* lucri Caufa , eum a
pradio amovere Velle, ne amplius fit agritulturay ubi fertilis fit argenti minera.
C a p. II.
De Metallorum Definitione, Generatione
& caufis.
TVÆ EtalIom m d en o m in a tio n em a p fl* $ <]c . *-* ** du cere p lacet P lin io , quia in q u it, ubi uns efi me-
talli VemiUico & alia fefe prodit.R e& ius vero
i: e. htqvirere, quia multo labore in Venis terra eruuntur, d ic u n tur etiam mineraliaquod in mineris, i. e terrae m eatib us & vifceribus generentur. Fosfilia etiam appellantur ,
quam vis in terea & m etalla diferim en aliquod velit A- riftoteles 3. Meteor* c*rf. Sveticè aut
Oennitur autem Metallum Qorptu naturale mixtumy W . V. u t./iy . mammatum e [ulphure Mercurio Öf Sale, beneficiopropri* form<e ». i , W emineristerr<e, ,
maflcujueicluduStikJPrin-cipia feu c a u l* ratione Eflcntiae lunt m ateria & for m a . M ateria rem ota fecundum Arift. 3. Meteor*
6
. lunt halitus ex vapore & exh alation e com p ofiti. F or- tallis n on minus r e ô è dicim us cum Sennert. Hypom * 3* c. i . A to m o s e f l e , c quibus com potita g en eren tu r,le in quæ rurfîim refolata abeanr,eandem q; fuifle fen- ten tia m le veterG & R ecentioru ibidem teftatur.Cui fen ten tiæ etiam Becher M etallurg part.i.p. 8 i. aflen- titur* P roxim a v# à c h y m icis tefte Senn. S a l, fiilphur, & M ercurius ftatuu ntur, præcipue v. Mercurialis m*- teria ,qu<t cum Sulphure Çxo, Vel Volatili Ô» [aie feu terra atra- mentoja varie em m ifla, varia met alla oignit. Becher, p. 8a.
6
c p ç .a d e o q u e in fodinis ubi unum eorum decft non ge nerantur Bech*p49 8 .V tut hanc habeant m ateriam ge- n e r ic a m , fpecie tam en differan t, non enim habent m ateria ultim a eandem ,cum differant forma fubftan* tiali le fp ecifica .H ocv. probatur prateunte Scnnerto Phyf.1
. J*c4 5 . cx e ffe d is le proprietatibus tam variis, ut ab una form a fubftätiali proficifci om n in o neque ant. Ex Effoflorum etiam morbi* cxhujufm odi haliti bus proxenientibus idem probari poteft, Caufa effi ciens , fecundum b e n e d id io n em Altiffimi, eft ipfafor- m a , Principium illud plaflicum [eu Vis[emmalit »in ipfa Creatione in d ita ,quae m ateriam apte difponit. C alor & frigus m ultum quidem h ic r a ie n t, fed inftrum entaliter, ve rum natura quatdam quinta Scalig. Exerc. $07. S. 20. a quatuor E lem entis diverfo eft q u a ex m ateriàdifpo- fita m etallum fo r m a t, Forma n. eft fui diffufiva le m u ltip licativa, quæ fola facit ut Aurum vcl Argentß, n o n pinus aut quercus generetur. Soliditati* & duri tie i caufam cflcfpiritum lapid»ficum v e llu c c u m la - p id cfcen te ncc n ö concretionis lapidu m incralium q;cum v erè m etallis inefTe teftatu rS en n .d e C o n fe n f
8c
difT. ch. c. A rid c . i i . p * i 8 i . U n d c e tia m d ic it a fp i- ritu plum bi coagulari argent, v iv u m , dec. M etallum generat M etallam , non qu id cm ficuc L a A u - ca aliam L aA u cam , ( e o m o d o en im animat viventi & vegetanti com p etit m ultiplicari) hoc tarne certum ed^mincralia non in prim a creatione o - m nia fecundü individua creatae ffc ,q n o d experientiaSc hiftoriar evincunt. \d e o ficut inplantis ab A m m in femi ne Utente corpus plantarum formatur ; ita etiam a fpirituhoc
Hi&focTronrnxä, animam arcbitcSlmcam in fe continente Metalla
generantur„ Sen. H yp. 4. c.
6
. p. t o p .C a p III.
De Subjeäo, Affeäionibus M e t a ll in gene
re* & in fpâcie de Metallic per fe S is.
C
A terum fubjeAum generationis M eta llo ru m , tam Phy fici quam M etallurgi venas8
c vilcera terræ ftatuunt,praecipue v. locis m o n to fis oc
inter la*- ' T ^ p id eC Sennert.1
. 5. c. 4. p. 4 1 8 . H inc y aide cognatam^affinem ejjc lapidum Metallorum que materiam, quod m n jolum locus natalis, fed äf multaaliaoßendunt. C aulam tradere c o
natur Baftol. 1. de M at.& M ixto» Int. 1. Art; 4 .V n d c m etallorum affeA ion es nonnihil imitarr videntur la'
p i d e s : liquefiunt n .in U d r in is * vehem enti ca lo rea » -
d e n tib u s, Seal. Ex. 88; f. 1. m alleo v# d id u ci haud d i xeris , quod quidem ex raritate de im puritate oritur. S icut
S icn t e tia m M etalla arrogine
6
c ferrugine, ita lapides fr^ - Hgtne tnfeßtrttur. Seal, ex Plinio Ex. 1 3 7 . f. x„ A lioquln tcftanrur Phyfici M etalla quoque pratfertim Im perfe- Ä a in planittebus e r u i, ctfi raro* & ob id in I n d i a # A ffr ic a rara effc Ionft*deadmir„ foflih vel ob planitie l o c i , v e l o b æftoiti nim ium . A li latos & Gafàndos A - rabum p op u los, m agnam auri argcntique vim habe r e ^ cu n icu lis artatura f a & is , fponte n a ti> idcoquc U7WPW d ici >ferri vero & atris penuria laborare, teftatut D io d o r . Jrcu f.I. 3. c.4 'é* p # i7 ï„ Q u in & in ftagnis & paludibus argillae adinftar in Sm olandia & Dale- k a r lia e ffo d i noft rates teftantur,unde etia Svet. S t i f f rejem dicitu r. M erallom m A ffe ftio n et v. funt,rfG - lore fundi t a frigore concrefcere Juci malleo extendi, ar^entU V/V.imbitere3folviaqua ferti. Senn. I. j. P hy fi c* Ol> M ercurium facilius fluunt d u cu n tu rq ue, in quibus v. Sulphurea ficcitas Sc Sal pratvalet, difficilius. O - mnium a. Perfeétiff. & PurilTjmum ratione Ipeciei cenfetur A u ru m , o b d e c o ftio n cm m axim e efcquifi- tam rquod hunc in m odum definitur. Bêcher, p. 244^ Jurum eß metallum perfeSlisfimum e Mercurio puris fimo, ferfe- Slisfimè excoSlo te maturato, vi Sulphuris rubei praßamtsfimi Ö maxime f ix i, cum quo exaSltsfime wiitus e ß , Öf mifittycotiflaW. C h ym icisSp l dicitur. P roflantia Auri vel hinc co n fiat , quod ignis exam ina fine detrim ento luftineat. Séampliilime dilatetur* D e O p h ir terrporc Salom onis & pcrfc&iflimum & copiofiflim um allatum cft» 2* Pa
* ^ * ^ V a d « c t ia O b t y z u m & f y n c e r a m dicitu r,q uod b en e purgatum & pretiofum c d . In Htfpama J*pe ara- troexfcindite flatur Iuftin:
1
.4 4
.c 3, Indar cera moUefce« — re calore carnis Gallina refert, Seal. Ex, £8. C 1. Auri tertia pars grani in ß a 134. cubitorum trahi pote fi, Scnn. dc ConC ôc Dili. cap. i.p . îo.In tenuiffima fila elim ari poflfe, vel m oderna com probat luxu ria, ut certet cum c a te n a , quam ad eo affabre L em nius ille cu d it,0 * id : M etam orph. 1.4. fab. y*--- Extemplo graciles ex are Catenas j etiaque & laqueos, qutlumtna fallere poffent
Elimat.
A uram C h yraicercfolu tu m tam fpirituoftim e v a d it, u t calefaSlum ignem cum fonitu concipiat, Ô? potentim m us ejus 0- peratur Scrupulus quam dimidia pulv* tormentarii libra. Senn. de C onfi c. 18. p. 364* N u lla m praeterea alendi vim habere exid im an t M ed ic i, quibus tam en creditur p otab ile reddi. T am fa n d e denique teftatur Io n ft.ex r\ f leç aere aurum fieri p o fle , ut im pudentis fit,in q u it,rejicc- J *tU/J ■ re. Imo Metalla transmutari toties hodie experientia compro
batum efl, u t dtfputando cie eo frußra tempus teratur» inquit Senn ert:de C h y m . cum A rid Conf. c. 2 .p .io . Etiam in TJngaria ad Oppid. S molnitium in monte Carpatho ; fontes funt , in quos ferrum conjeSlum in Cuprum optima nota Vertitur• N eque hoc [alum per aquas naturales ,fedetia arte fieri poteß. Ferro enim in aquam Yitnolatam, conjeêlopulvis rubeus adbarefeit, qui igne fufus cuprum evadit. Ope*
rofum e ffe t nim is, om nia in hanc rë reftim onîâ adhî* b c r c .H o c tn .b reviter,affirm arepoffum usnö formas verti in form as,fed decedëte una (uccedere quoad d o -> " * // m in iu m altera,dequ o etiä videatur B ech .M et.3 Part*
p .io p * & i i i . qui plum bum quoq; in aurum mutari poffc , c o n te n d it. Sic plantae, olera & c. in C h ylu m m utantur. Alterum perfe&um M etalli genus eft yfr- gentum (C ,hyw . luna) Cujus natura efl humida & frigida,quia conßat Mercurio pane fixo ac julphure albo, etiam pane fixo. Q u o d talem colorem repraefentet, plus m ercurialis naturae in leco n tin cre arguit quam Sulphuris, quod etiam cum liquefit,accidentia com p rob an t. Igni ceu Aurum nonrefiftit,fed cum funditu^ aliq uidd e eo pe r it, auro etiam facilius corrod itu r, lande liquores in
A rgen teis vafisdiutius flan tes,n on m anent finceri. In H ilp an ia& G erm : val!e lo a c h im ic a , etiam in Patria noftra potifïimü Salaemonti uberrim e eruitur ; ut m e rito Ærariü Sveciae dixeris. Q u in & hodie vel primu in v e n itu r , ut in Lapponia , L o ccen iu s Antiq, c. 18. W erm iandia & N e r ic h ia ,v e
1
olim inventum & ef- foflum den u orecrefcit (teftatur n. Sen n .c. 9. de con f. 'venas pofl temporum intervalla facundas reddi)ut Salaemonti. Haec de perie&is fufficiat,fequuntur jam imperfedta.C a p I V .
De
Alet aliisImpcrfeäii,tß
I
Mperfc<cidentia tam ^bioluta funr,ut ignem fin ed etrim e-5
tafunt,quae n e c quoad fubftantia nec A c tofu ftin ea o t * e a fu n tVlumlïi, Æ s, Ferrü. Qua?quamvis qu oad fubflantia no fint ad co ex q u ifitè pcrco& a & p r x -
fU y. **./>, parata in (oo tn . g en ere optim a lut,q u od on e ex for
m a p to ficife itu r; m ateria e n im ad perfcCtionem atq; præftantiam aliquam v ix q u ic q u a praeftat. H inc for m a Vivinumquid A riftoteli dicitur i. P h y f. c. 9* N ec
obflat naturam inrendere o p tim u m ,c r g o fèmper per-
feCtiffimum q u o d q u e ; n am illu d verum eft in fuoquic-
quecenfu* bcalig. Excr. i o 6 .f , 2. A ccid en tia etiam im
perfectionem o fie n d u n t, ut ignis purgatione m in u i, fti iCturas habere. &c* Ex his m ollia duo fu n t, Pium*
bum Candidum,quod
8
c Stannum,( C h ym . Jovem vocant^)+.
1
$. ^ nigrum, quod etiam Plumbum [impliciter appellatur* Plu-lumcandidum, d efin ien te »Tennerto, eß Metallum Imper- feSlum molle, album, ex Mercurio m ulto, minus quam in perfe
c ts puro & fixo , quam tamen in Plumbo nigro, puriore & fixio re, ac Sulphure albo impuro & minus maturo, conflans* Auro-
& P lu n b o adm ixtum ea traCtabilia r e lin q u it, fed re liquis a d ju n ä u m ,p ta fe r tim ferro,facit ut fub m alleo frangantur B e ch er p . 2 0 5 . D en tib u sm a n fu m ftrid ct o b porulos materiae loh d iu s compaCtae m agisque h o- n ogeneae im m ix to s, optim u m q u e cenfetur Ôr A n - g licu m dici lo let , S v e t ^MltiUiartCClI. Stan num diutius retin et a q u x calida; particulas ig n e a s , non tam o b participationem plurium ignis a- tom oru m , quam materiar m ajorem loliditatem . î l i n c n ob iles f e m in a s aqua calida la g en is (lanneis
-c o n -c l u t ,hyberno tem p o re iter facientes,ultra d ecem horas,pedes a fiig o rc defendere pofle reflatur Senn*1 Hyp* 3. c. i . p. 9o .P lu m b u ( C h y m . Saturnum n om i nant^ ex impuriore crudo ac Sulphure pauco itidem impuro,quod
fcori* tcfta n tu r,genitum. O m n iu m facilim e liquatur, quod pori la x io r e s, m ulto fint aere r ep le ti, q u o fit ut ig n is eo citius ingrediatur. B ech er, p 257« H in c in e - xam ine p e r fe ro r u m adhibitum im p e r fc d a a b fu m it, & una per fum um abripit, aut in (corias convertit.
C a p* V .
De JEre feu Cupro.
Æ
Sfeu cuprum ( C h y m .V enerem n u n cu p a n t)^ M e- taS. ImperfeSlum, durum, ex pauco Mercurio & Sulphu re plurimo rubeo,impuro, nondum plane maturatü majore, quidem e x parte, non tamen uniujuaque fix is , confiant , colore rubeoprœditum. H m c aure cognatum, Senn.
1
. 5. c. 5* C u mA r g e n to etiam cognationem habet,quoniam in Arg6* tariis ven is fx p è reperitur. In C ypro optim um in v e niri p erh ib et Strab. Geogr. I ,i4 .p 4 7 0 4& L 3*p. 113.*- pud In d o s adeo fplcndidum,purum, fyncerum quc re- periri, ut c o lo r e & fpecie nequaquam ab auro difeer« ni queat. S en . de Confi c. 3. p. 25. Æ thiopum G e n s, A u to m o læ d i r a , Æs (q u o d parum ibi reperiatur )
pretiofmsjuro cenfet œre exornatur,auro y, yincula jonttufa-
bricat. P om p.M ela.de fitu o r b .l .j .c .i o .p .i j d l n C y p r o ,
A gricolaecuprüin n in u tafru ftacon cifû ferunt, quod pluviis h u m cr a tß ,c d o r eq ; vivificatu c r e fc it, a e p o
i d juftam m aturitatem adoleverit, colligitur* A riftoe. •&' Ex ferro genuinum ars fieri, im o y praeftantius, d icit Senn, de C on f.c. i . è cineribus vitrd i not i f f i mut ru T ra n sm u ta tio haec facilior eft in iis q u x habent materiam m agis a ffin em , quia quaefym- b o la habent,eorum non ita difficilis eft m etam orpho* fis. P u trefad ion c Æs non facile m etu it,& ne alia m e tuant, fa c it.H in c æ r e te é ta m o n u m en ta ,& T e m p la , d iu d u ran t. M etallica pingvedo hum iditati a ttem p e rata in caufa eft. B ech, pare. 3 .T h c f. 7 .p . 258. C upvi- m on ti autem tam largiter conceffit D eus h o c m etalli gen u s e r u i, ut rametfi m onticolae decim as quaternas pro quota ( L o c c e n . antiq. c. 18. ) portion u m in f o dinis, Coronae e x p e n d a n t> reliquae tam en partes tam C o p ioleip fisfu p p etiin t, ut hos om n iu m m onticolavÜ ditiffim os dixeris* H in c cuprim ontu Ærariu R eg n i m erito dicitur. R ariftim èÆ s fotis ardore ib id e prae paratum invenitur* C a d m ia tin& um in aureum abit
colore & O richalcum appellatur. C a p. V I.
De Verro.
F
E rru m fC h ym icis Mars dicitur ) efl Metati. Imper* feclumex pauco Mercurio Sc plurimo julphure fixo confiam, Coloreliudo albicante praditum. JTenn. Hinc fit ut tardisfime fundatur. F jus etiam pori tam ar£tè m ateria m agnam partem terrea claufi (u n t, ut ignis a cccflu m re jiciant , m ctallicaquc illa p in gved o cum hum?-d itate
f i
clitatetam e x q u ifite n o n e ft tëperata ecu in perfe&is* B cch .part. 3 . I h e f.^ .p , 258. Ign ition em a. diu fufti- n e t, quin Sc aqua reftin& um pr* aliis m etallis frago* rem edit, quod ignis non tam c ito per poros anftos e* vadere p o { ïu ,h in c illa pugna. Q u o etiam clariorem tin n itu m , & clangorem e d it, eom eliu s cenfèndü eft & p a r iu s, o beand ë quæ fupra de ftanno allegata fu it, caufam. R a tio n e M aceri* Sc c o c tio n is, ferri aliquod difcrim fn e f t , G eorg. Agr. I. 8. de nar* fofî. quodda en im cd ten a x & len tu m id q-, optim um cen fctur, cu jus g ereris om n e propem cdi.m eft S v eticu m , feu q u o d in Patria effoditur, aliquid etiam in Norvegia* A lterum m edium bonitatis locum o b t in e t, quod et+ iam e \en is patriis eruirur, id iterum duplicis cft na-y- turar,p*im um quidem frigefaétum tenax eft , at v e io m odicum ignitum d e h ifc it, in caufa eft cupri vel etiam flanni aliqua a d fo cia to , in d e e venis adm ixta, q u o d cr. vel in uftrina vel malleatorum fornacecorri- g i p o t e t .
5
v c tic è5
vôD6
r vic f f dicitur. Secundum v. i- g n itu m d u m c ft,te n a x & lentum eft,idfcum q; m allei patitur, porro frigefa&um propem odum frangitur*J.citur.Ejus rei caufa eft ftannea aliqua hu- ^ »
m iditas, pororum q; ar<ftaconclofio, n ec tp n parttfl 4 ' / ". terrx friabiliu m major c o p ia , fic ferrum hyberno eo*
qu e intrnfb frig jre,v el leviter percufTum frangitur. I- d e m e t a d e v ic ii fragilitate fortaflis judicandum eft. H m c e;iara nu cleus ferri q u o com pa& ior e f t , co
«£ I\ s?</V g ^ or*®c c h -P -^ a alias etîa rr/errî genera & C halybe ,# £ /> . < poröru varietate difeernim us , ob terrea (uâ materia particulis aqueis rxa&è & lôlidè perm iftâ,qui ullam
,
juL
Had m et. frigidiora.V irio in fe lh tu r ,q u o d fe m g in £ y o ç a n t,q u a m h u m o r e ,fale, fulphure, vitriolo, maxi* £ cd ^2? fZ J u 'W b v. fangvine hum anof qui fe aferro h o c m odo qua- i‘jftt+ tf.* . çx nlc ifc jtur^ conta& um , contrah it, diverfin tam eno b rationes haud d ob iè in fingulis. C u i medetur m i- r/ ^ nium fccundarium , cerufTa:> g y p fu m , b itu m e n , pix Vr ^ r oleu m q u e. Ign i acccnfutn, fi non duretur iâ ib u s , &
q u idem crebris, facilecorrum pitur#Ex ferro faepius fi- q u e fa fto , & a recremetis purgato oritur id quod Græ- c i çiftu^ad ic u n t, lat. C halybem & aciem ferri. M a- ïZ J’ip. w 0 . gn eti cft amiciffimum,w<rt#rd enim appetit naturam, fertur q;
fmile ad(tm le, ut ex L ibavio Senn. phyf!
1
.5 . c. 4 . M a g n e tem trahere ferrum notifl. eft* O ften d itS en n . de C o n f i& D if f c . 18. p, 345^ R es c r e a ta s , finitam vir tutem h ab en tes, alias tam en m ajorem , alias m in o re, quod SpbétramaSlhntatis philofbph.dicunt; V nde corp o ra C oeieftia vires fuas longi ffimè diffundunt. E lem e- torum a& io anguftioribus terminis coercetur ; quae v. perfpeciesfpiritales & occu ltas virtutes agun t^on ge latius vires fuas e m ittu n t, non tam en ad quamvis di- ftantia* T ra h it M agnes ferru , fed non lo n g é remotG, n e c tr a h it, licet proximum fit ferrum , fi aliquo im pediatur, utpote Adamantc,qui ei inim icus eft,& c.S ic fonus denfifiim os muros penetrat. Ita etiam f peciesi-vifibilct in aëre p ro p ilan tu r. Ferrum docente Agricola 1.8. d e n a t foflT. teftc etiam experientia, poftquam per decennia requievit, quail renatum iterum magna copia effoditur.' A- deo ia n c , mir annum eß l)ei beneficium, per tot f'etulorum, ( u t cum A m plill. Locccnio lo q u arj decurfum fatigata 0 effoßa tellurù v if cera, tamen wex bau fla vigere ; Et fi aliquando exhauriri videan tur , nihilominus ex occulto 0 infimo terreeßnu abdita, virtute [emi* nah, ut vocant,per Dei btnediüionem ipfir infufa, paulatim renafcun• tur & [upplenturi Necfacile fi er ile f cere nifi vittis hominum. E x ferro etiam plura opera, qua ex alus metallis omnibus, fiunt, quib9 cum amicis & contra inimicos utimur. D e virgula furcata, & quomodo oporteat Metallicum Philofophiar peritum effe, ul tro om itto; minime ignarus plura & elimatiora dicenda fuis- fe ; fed quia jam potiilimorum mentio eft fa å a , in ftitu ti, & gratae brevitatis haud immemor, gradum fiilo. Vovens ex cor de hum ili, ut hifcc terrenis thefauris ita fruam ur, quo Ccrlc-
ilium illorum, fupra quam dici poilit prctiofilliworum, ali quando participes fiamus.
S O L I D E O G L O R I A .
A d Eruditum Ornat ißimumque D *. P ETRXJ M D T R I N G de M etallis putere differentem Hofpitto & Amicitiafibi functum.
O Bvia non met vio "veniunt quœfita labore,
Magni etiam pretii Terra recondit opes. 2W /fitis eß , oculisquœ funt[ubjeSla, parare,
Non animi eß magni, parta tenere fibi. Vitia fed duri per qui) ere Ytfcera montis,
Tofivlat hoc lires, ditat & dre liros^ Sic ligtles Sopbiœ mittuntur in abdita curœ,
N ec redeunt •vacuae, fed loi uplete penu.
Vum focts hos Montes, V Ï ' f i J N G , generofa M etata, Vilitias leraA?prœmia digna
feres,-OetupttijS. ISRAEL KOLM ODIN.
„Ad eundem.
TVA O®* ^c^cc*
oftcntant reliera Serés ; A V A Dives odorifera meffe luperbit Arabs.Educat in luxum male fertilis India gemmas t Aurea magniloquus flumina ja å a r Iber. A t riget in v id o mea patria plurima fe rro ,
K oboraquc haud flerili fundit ahena (Inu. Scilicet hic decuit M avortia ped o ra c u ltu s,
E t favet ingeniis confcia terra fuis.
Felix D Y R 1 N G 1 , quem nobilis incitat ardor Scrutari ingenio munera tanta tuo.
S i te non pretio cumulabit divite te lla s, Efle potes m erces, dum (apis, ipfe tibi. D at fortuna fuum repetitque volubilis aurum :
H o c m anet, o n o d e r, tempus in omne tuum.
M eati qtéétm vena benigniore RfgratmUHr
_______________ p. **&&&&&% À Monficur 1’ autheur de ce beau dilcoura.
V
Ous cherche^ les tbrejors des monts fort nettementE t montre^ Vo/tr efprit & bon entendement, , JÆats vous en porterez un excellent threforV honneur plus enrichi plus luißnt que /’ or.
de toute bonne affedion, D. L IN D E R O O T . Incundem fö C D ^ n yiö ^iDô p bô>2** ^ 3 Y \p b vr* ' i w ï ü t w y > o v * 3 : ä * Y i Y n >> ir>' d'h^m
Gratulabundus, A croltichida hanc (Im* plicem , ro Tutßie/o» |*jç Çtbt&tpictçi
ceci nie
C A R O L U S E. TISELIUS
