vTIP % AUSPICE DEO,
dissertatio gradualis,
DE V1TIO
noAYnpamosYNHS,
Quam,
CONSENSU AMPLISS. FAC. PHILOSOPHIC^
IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,
PR^SIDE,
VIROAMPLISiTMO EI
Mag. LAURENTIO
DAHLMAN,
Moral, et Polit. PROFESS. Reg. et Ordin.
PUBLICO EXAMINl MODESTE SUBMil IIP Stipendiarius Regius,
NICOLAUS PAULIN,
JEMTL/iNDUS.
IN AUDITORIO CAROLINO DIE XV. JUNH,
ANN. MDCCLV1II.
B. p. m. S.
U I> S A L i m,
ExcuJ. Li M HGJER, Reg. Acad, Typogr.
Si/e R'j£ M:tis
MAGNI/E FIDE! VIRO,
R VEREENDISSiMO , FAC
D:NO OLAV O
KtÖRNING,
S. S.Theologie DOCTORl CeIeberrimo,Per Norlandias
occidentales SUPERINTENDENTI Eminentiflimo, Ven.
Confiftorii Herncefandenfis PR/ESlDI Graviflimo , Regii Gymmfii Scholarumque EPHORO Adcuratiflimo,
M/ECENA 7 / MAXIMO.
Ignofcasmen TUUMqusefo,REVERENDrSSIME PATER, quod No-Venerabile,hisce incomtis pagellis,prse-
figere aufim. Diu hsefifavi, utrum hoc periclitarer an
non;cum autem juventutem noftram e plaga illaborealiin
TE colendo certare videam, neminem autemgratiseTU/E repulfam tulirte, fperavi fore, ut eadem rrdhi venia conce- datur,nec ego audacisenotam incurram,dum meam plera- temVad iiminaTUA ducentem,(implici animo fequor. Ac- cipias itaque,REVERENDISSIME PATER, fubmifie oro, hocvenerabundoe mentispignus, in quo fi nihil aliud,certe
tarnen innocuam puramque mentem, Ermumque propofi-
tumTEMETcolendireperies,cujusfavorinunc & inporte»
rum me totummeasquefortunas venerabundamentecom«
mifto. Quod fupereft, vota ardentflirrufsd Supremum Nu-
men mittere non defmam, velit Ecclefise noRrce boreali, TILT,REVERENDISSIME PATER, cur® commiffe,ita
favere,ut non,nifi port: muitorumannorum decurfum,TE,
fulcro fuo firmifllmo,carere cogatur.
RE VEKENDISSIMl NO MINIS TirI
Cultor & cliens. dfvotffimus N1COLAUS PAULIN.
1. N.
$. i.
t omnia in Republica bene feJici-
terque fuecedant, neceflum effe,ut
munera, civibus conceffa, rite ad- mlniftrentur, extra omnemdubita-
tionem po/itum efle exiltinaverim, Quantumautemftbhnetipfis &Rei-
______ public«noceant, qui ea obeuntne¬
gotia, quibus, etfi omnem adhibent operam, tarnen, invi¬
ta minerva, fatisfacere nequeunt, contraautem, quantum fuis privatis publicisque rebus profint,qui iis funguntur,
ad qu« veluti fa natura nati funt, is facile videbit, qui
rem jufta perpenderit iance. Hinc igitur, uniuscujusque
defua & publica falute foliciti,eidemque inpoflerumcon*
fulere cupientis, intereft, id vit« genus eligere, cui,pro-
pria tentata indole, animique exploratis dotibus, fe aptis-
fimum eile comperit: hoc ipfum, ut mature & pruden- terfiat, eft quoque necefiarium. Plus autem jufto differre deliberationem, quem vit« curfurn fequi quis velit, aut
nullamprorfus certam vit« rationem iibi proponere, vix
A aliud
:
.) i C
aliud eft, quam] tefatem fruftra confumere, incumbere
in id, quofl, quo tendat, nefcit, & nullum fuis aftiorn.
bus conftitutum habere finem. Elecfto autem vit®gene-
re , ad quod quilibet a Creatore Sapientißime deftinatus habilisque fa&us eft, iis fe immifcere rebus, quaruir.sut
capaxnoneft, aut qu®fcopum &negotium ejus non refpi- ciunt,eft ambire TroAvTrgxyfxcxrvvyiv, de qua in fequentibus plura? adferre, animus mihi eft. Faveas autem rogo B.
L.| huic innoxio meo conatui, quamvis vires eidem non fint pares.
§. it.' A
Etiamfi neminem fugere exlftimamus, quid ftbi velit vocabuium 7SoXv7r^ocyfxeoavyfj^% hujus Differtationis fronti- fpicio praefixum, h«c tarnen de illius origine fenfuque
adferam , quod fcilicet compofitum fit a ttcAu multuoi,&
5r^y/xoc res , negotium, opust hine ^roAu^ay^w, qui multis negotiis fe imrmfcet, a quo nomen 7toT\^7t^ccy^o-
cvvy], (oiicirudo de multis negotiis, & quidem ad noi non
pertinentibus, d fcendit, Ssepe autem vertitur per cu*
riofitatem , quod non tantum apud Lexieographos vide-
re eft, verum etiam ab illa verfione, qua Plutarchilibel- lus, infcriptus tregt 7fcÅv7Tfety/uo<rvvrjfr ab Frafmo reddi»
tur per curioftfarem. Hane aurem fignificationem verbis
tantum ab allata, re tarnen ipfa non diflerre, fed potius
eandem confirmare, in aprico eft ei, qui novir, quid fi-
bi velit curiofus. Cicero dicitr Curiofumeft, eafcire vel¬
ie , qu<e ad nos non pertinent. de Nat. Deorum. [Sumi-
tur heec vox non foium in bönan) partem, qui figni-
ficatus hujus loci non eft, verum etiam in malam, vid*
Stepb. Thefaur. iing. Gr®c., pro curiofitate vel folicitu-
dine de multis negotiisvel rebus, qu® neque ad nosper»
tinent, neque rite affequi valemus»
III.
Hoc 7SQ/\v7r£ecy(Ac<Tvvi!s Vitium nobis feie offert in li¬
teris
JR ' , — ^ :
}
) 3 c &&
teris fhi'diisque9 in artsbus non liberaiibus, aliisque ex-
•ercitiis , in negotiis & funälonibus noftris. Sicin lite¬
ris notam 7rofayn§ccyfMffvviic contrahunt , qui fcienliarum
campum fugitivo percurrunt oculo, ut ibi nihii fere inta®
cffum relinquant, quafi omnia in univerfb orbe literasum
eorum captui oeque accommodata effenr, eorumque in-
-fervirent fini. E. G. qui juris prudentiae fe addixerunt,
huic autem non majorem operam dant, ac Medicin®,A- itronomice, Lingv® Hebr®® & Poefi, quibus utique ca- rere, & nihilominus effe juris perltiffimi, omnique fuc-
eeffu i'ententias inter lifigantes ferre poffunf. Sic quo- que, qui ftudio Theologico fe confecrarunt, Theölogi-
am autem non magis, quamMedicinarn, Jurisprudentiam, -Metaliurgiam , Oeconomiam & ejusniodi fcientias plu-
-res , curant , quse nec proximum eorum propofitum
■neque Ecelefi® adminiftrationem, tanquam firiem remo-
tiorem, praecife tangunt. Poftponenda igitur funt reii—
qua /tudia iiJi, cui fe aliquis dederit , nec alio tempore ab eo colenda,quam cum vacationem habet & otio frui-
tur- Eodem modo in artibus reliquis 7rcfcv7r(>c6yjxuv isms»
rito audi?, qui quidem artem e. g. horoiogia conficiendi
cifcere (ibi propofuit, futoriarn autem, piftoriam, pidlo-
tiam vel alias artes fabriles promifcue feélatur. Ejusrno«
-di homo, defultoria quadarn levitate, nunc hoc, nunc alio negotio fungi cupic, Exemplo etiam nobis ille erit,
cui cura quidem animarum difficiilirria a Deo, hac con- ditione cornmiffa eft, ut prounaquaque earurn, ejus cul¬
pa perdita, rationem reddcre teneatur , tarnen nunc in
inercatiira exercenda,nunc in terra colenda fortunamfu-
am experiri, nunc caufas inforo agere, nunc aliud ag¬
gredi, quod non ejus eft: officii vel fundlonis, haud e-
rubefcit, fed ad talia fatis (ibi otii effe falfo autumat. Nec
minus agricolam dedecet, cujus eft, rationem prsecipu-
am terr® habere, eandemque diligenter colere, fi mes«
A z fem
) 4 C &&
fem redditura erit uberiorem, mari & terra, inftar mer-
catoris, commercium in/lituere , in fodinis rnetallumef«
fodere vel varias artes promifcue exercere. Hi 7ic\v7i$dy*
Hoves omnes haud incommotle affimilari poffunt iis jacu,
latoribus, qui quidem fagittam arcu excutiunt, metam
autem non refpiciunt, vel iis viatoribus, qui, per varia
devia ambulantes, fero aut nunquam ad locum, quo cur- fum direxerint, perveniunt. Dicis autern: Hoc Vitium
qua magnam partem adfcribendum e/Te incuriae Princi-
pum, qui hoc non coercent. Princeps quidem vcKw^cty.
fjtocuvtjv prohibere, magi/trarus quoque inferior, in reti-
nendo unoquoque civium in fuo officio, auxiliatrices ei
manus porrigere poteft: quemadmodum autem homines
in aliis, ita fepiffime in hoc punéto eo Üuititlae proce- dunt, ut pervaria refugia, prsecepta Principis falubeiri-
ma, irrita facere , eademque, fi non aperte. tamen oc- culte, transgredi conentur.,
5. IV.
Vitio hocce, non tantum cives, verum etiam faepe
Re&ores civitatis ,, laborare , non eft quod dubitemus.
Hocinde confpicitur, quod iis fe interdum implicentbef.
iis, ad quae gerenda juftas caufas non habent,. fed arma, vel ad animum tantum oßendendum heroicum, gloriam-
que inde acquiren-darn immoxtalem, vel ad fuae fatisfaci-
endum avaritiae aliique affe&ui, cspiunt. Sexcentaifli-
usmodi exempla bellorum leguntur in S. S. & hiftoria profana. Plurima bella Alexandri Magni &Romanorum, quibus totum orbem terrarum fubigere conati funt, per
7rokv7T(>o&yfxccvvriv fufcepta videntur. Neque notam hujus
vitii evitare po/Tunt, cum aliarum gentium felicitatem
promovere ftudent, plurimis in fua civite negle&is, qu®
prius emendari & Principi curae e/Te debuerunt. Gentem
alteram alterius falutem quaerere, vijurisN. & G obliga-
ri». verum quidem eft, imo veriflimum, hoc autem ut/iat
hne
/
*
§22) ) 5 ( §22)
fine proprise felicitatis ja&ura, eadem lex fuadet jubet-
que. Alias Princepsutceteri cives, eP", quo-
ties ralibus feimrnifcet negotiis, quae Majeftati & fummae
ejus in civitate dignitati minus conveniunt, fed fubdito-
rum proprio funt. Exempli loco fit Sardanapalus Afly-
riorum Monarcha, quem Ju/tinus » Lib. J. C. III» Arba-
Bum inter Jcortorum greves purpuram colo nentem, &
ten!a inter virgines partientem, invenifie tradit.
t § V.
Tandem hac lue fceininaeqnoque infeåacfunt.Multis quidemdotibus anaturaornatce funt fceminse,utpotepulcri-
tudine, blanditiis, res domefticas adminiftrandi tenellos-
que fcetus educandi aptitudine , & quae funt reliqua, qui-
bus, ad obeunda negotia muliebria,uti debent: plurima
tarnen, quae ad res arduas St maximi momenti gerendas,
quibus quasdam fceminas fe implicafle, exempla confir-
mant, utique requiruntur: magnitudo feilicet animi, ro-
bur corporis, conftantia in variis periculis & mole/tiis
perferendis, callidumingenium, prudentia & bis fimilia,
in iisdefiderantur. Singularia exempla excipimus, a qui¬
bus ad univerlalia non valet conclufio. Hinc fceminasad gubernacula regni federe non ordinarie a natura deftina-
tas efie patet: non loquimur de eo, quod incafu neces-
fitatis, aut ob quarundam fceminarum prseclarasanimi do-
tes & heroicam fortitudinem accidere pote/t. Exempla
7toÅv7r^c*yfjic(Tvvr\s fceminarum, Semiramis & Amazonesno-
bis in hac re fubminiftrant, notatu digniffima. Semiramis,
mortuo Nino, marito fuo, imperio potita efb, quod ut majori fecuritate teneret, fexum mentita fimulavit fe pro
uxore Nini, filium ejus efle Niniam, cui duos &quadra-
ginta annos nato poft matris mortem imperium tandem
ceffir. Juhin. Lib. Lc. t. Quod Amazones attinet, hse
etiarn ut folse regnarent, omnem flirpem mafculamin^er-
fecerunt, ibid Lib. II. c. 4. Fceminas adminiftrationi Ec-
clefiae;
5SÄ2J ) 6 C
r-lefis fe itr.mifcuiffej pstet ex i Cor. XIV , ubietum fiLs ner Pauliim fceminis adriiinKlrationem Eiceieli® än-
terdixlt Confer. Clar. Di Wenttrém DilT. de muneribus
min fterii Ecclefiallici, fceminis abiudicatis, An. 1751. In
fiatuconiuaalihsee fceminasum 7roAuzr?«ymterdum
nnais prorumpit. E.G. quantio l!xot, qua iatione nego¬
tia fua tam privata quam publica, peragat maritus, defini-
re cuoit, quando non in lanificio & textura, nonin cibo
narando reliquisque negotiis domeüieiär curandis lefe ex-
f=i-cet fed tempus aliis frivolis occupationibus inaniter
rerdit' Obfervari meretur , nuper memoratos, aliörUrn
vitiorum pariter ac 7tQK\m%ocypo<ruw]s pcenarn lunle pro-
ireritam. Alexander M. veneno interceptus e/t, & re- snaab eo, nefcio quo jure, occupata, fugitiva fuerunt.
•Sardanapalus fe ipfum & divitias fuas in incendium mi.
fit, Semiramis mifere a filio fuo intcrfséta, & Amazones AlVxandri M. tempore deletse funt.
i §• VI.
Ex hifcejam allatisnemo anfam fibi fumat exiftiman-
di nos TrcAvTtqccyfjicavvriV ingenere damnare. Concedimus
non modö non culpandum, Ted & necefTarium & iauda-
bile efTeeorum non ignarum efle, quae alfinia funt&quo-
dafnmodo ad negotium alicujus pertinenf. Sic poleli &
debet politicus non modo civitatis lus naturam perfpe-
tftamfibi habere, fed& proximeadjacentiumvires moresqj imprimis noviffe. Verbi Divini miniftro, peritum ede Metanhyfices, Logices, Difciplinae moralis, lingvas Hebraes
&Graec2e, muiti#n ufum prsdtat. Agricolsehaud mediocri-
terprodefTet Phyficae & Mechanicoe cognitionepollere.Ne-
cueinopificiis plurimis ritetrattandis, abs re föret princi- pia novifle Mathefeos,licetinterillanullum tale vinculum, ejuemadmodum inter artes liberales,reperiatur. Quidenim
fabto ferrariocum futoria & futoricumarte piftoria? hic
hane& iileillain tine detrimento artisfus ignörarepote(t.
§. VII.
) 7 (
§. VIT.
Porro, Campus fcigntlarum tam vaftus e/f , ut i!5-
lum mente afieqtft vix ficeat : numerus artium nobilrey-
rujn & ignobiliorum haud n Inor: fexcenta funt negotii inij rcipublicae adminiftraticne curanda j haud pauciora deprehenduntur vita» gener3. Cum järn infinita fit md-
titudo eorum, qua? fcire & peragere debeant rrortales,
haec autem or?nia diVerfae naturae fintj diverfa quoque
requirunt derronftrandi principia, diverfum traékndi Sc
adminiftrandi modum, irr.o diverfa temporum eft ratio, quibusaddifcenda funt. Intelie<ftus prastereamortalium tam roultis laborat imperfedionibus tamque ardis circum- fcriptus eft 1 limitibus , ut non nlfi fucceffive fenfim-
que, cum magno labore & cura, naturam rerum & ve¬
ritates inveftigare poffit. Hinc eft , quod fsepe plures
annos unica? rei impendere neceffum habeamus , ante»
quam familiärem eam nobis reddere valemus. Ad haec
fi vitae noftrae brevitafem confideraverimus, non pos- fumus non 7ioKv7:^ccyfj.oq:\)VYiv tanquam ftultiffimum quid refpicere. Tandem: qui vel ad fe ipfum, vel ad alios paullo diiigentius attenderit, varietatem ingeniorum in- clinationumque haud rnulta opera reperiet* Hic enim linguas e. g. addifcendi fumma facilitate gaudet, ilie ve-
ro per fataiem veluti fortem incaflum laboraret, flin hoc
genereftudiorum induftriam fuam tentarer. Hic bene do-
cet, ille quafi ad res gerendas natus videtur. Aiius in va¬
riis excogitandis machinis adrnirabili prorfus pollet in¬
genio, alius in eadem re omnem perdit operam. Hic
arti fabrili aptus, ille aratro idoneus eft. Hinc homi-
nem non ad 7roÅv7r^y^oo-vvy]v , fed certum negotiorum
genus a Sapientiflimo Creatore, qui nihil fruftra pro- duxit, deftinatum efle, facile negotio coneludimus: ad-
eo ut, qui iis fe implicat negctiis, qua?, invifa miner-
va# ei adminiftranda funtr in iisdem rudimenta vix ca¬
pers
) 8 ( MU
nere poflit , ^ltim millos trägnes facfet prcgremis,
nuns tarnen feeiflet, fi iis nav flet operam , ad qua;,
veluti inclinaticne fua, citrus fulfler.
$. VIII.
Ex his , quae hcc fuper negotio a ncbis difputata
funt, fatis intelligi opinamur, omnem TrchtMfccypcaww
Societatl noxiam effe , quisquis demum & in quocun-
que ftatu fit , qui hoe malo agitatur. Qui igitur fibi
non folum fed & communi faluti confulere cupir, esm
ceu maximum felicis & tranquill® vit® irnpedimentum fugiat, probe memor illius Siracidis. Cap. 3. v. 22. 2j.
14. 25, Qiict tibi pr&cepit Deus, illa cogtta Jemper:
non enim tibi prodefr, ea fcire , qu<c tibi non prxce-
pta funt, W quod nihil tua refert: in iis, que non
tut Junt partes, ne e(lo curiofus: nam plura quam intelleclus bitmamts capiat, demonflrata
Invit tihl
S* D. G4
