TIC LIB

(1)

■

' v 3

^.

D. D.

HISTORIA

LIB ROR UM

CA TE CHE TIC OR UM

IN

SVECIA,

CUJUS

PARTEM TERTTAM,

VENIA AMPI. ORD. PHiLOS. UPSAl,

PU3LICO DEFERUNT EXAMIN I

Mag. GEORG. FR ,

A SAGRIS ORDINJBUS,

ÄT

$ ACORUS BR ANTENBERG ^r

STIP. REG. NERICIUS.

IN AUDIT. GUSTo MAJORI D. ^XI JUNII MDCCXCV.

H. C.

UPS A LI JE,

&ITTEÄIS JOH. FR. EDMAN, REG. ACAD. TYPOGR*

(2)

VIRIS,

ADMODUM REVERENDO & CLARISSIMO

Domino,

£jv$. m jtgyzr&wß am g,

COMiMINISTHO IN TUMBO £X RÅBY MEHITISSIMO,

PATRUO OPTIMO!

NEC NON,

MAXIME REVERENDO ATqUE PRJECLARTSSIMO,

Domino Magi st ro _,

SACRjE REö. MAJ. A SACRIS ORDIN AR TO

,

AD REG. AC AD.

MILITAREM LECTORI

,

ECCL. LIÜCOP. PASTORI

_j

FRATRI OPTIMO!

O ^{b maxima} ⁱⁿ ^fe, ^a ^tenera ^inde ^setate ^Cariffimo orbatum Patre collata beneficia opufculum hocce Academicum, in gratiffimi animi pi

gnus, facrum

voluit

f

debuit

NOMINUM VESTRORUM

eultor dbfervantijjimus

JACOBUS BRANTENBERG.

(3)

åfr ) O ( 4^ n

51. Catechismus Swauß med fkrifftenes fpråk til Beati

Lutheri förklaring, fpörsmål med fkrifftenes fpråk m. m.

Conjun&im cum verfione Fennonica Aboae prodiit an.

1666 in g:o pagg. 96. 1670 in ^12:0. 1673 in ^11:0. 1681 in

16:0. Seorfim prodiit Svecana an. 1683 in ia:o & 1684

in g:o. Fennonica an. 16S0 in 16:0 & 1683 in 16:0 a\

Hujus Auftor eft Epifc. Johannes Gezelius, Senior.

In IV dividitur partes, quarum I:ma continet Librum Abcdarium; ILda Catechismum Lutheri minorem;

IU:tia Quoeftiones; IV:ta Diéfca Scripturae. Inter quae- ftiones variä quoque citantur S. S. difta. Pars IV;ta

fiftit diéta fecundum ordinem Theologicum. Calci ope- ris anneélitur Auctoris Cdtechismi Appendix. Denuo ty¬

pis vulgatus eft, Aboae apud Joh. Winter an. 1701 in 12:0 fub titulo: Ett rått Barnaklenodium; _quae editio diftis

S. S. fubjungit fermone Latiali atque minori charaftere impreftas admonitiones, quomodo docftrinae partes ani-

mis Catechumenorum rite inculcentur.

52. A ågre enfaldige Spår smååt, hroilka är o uthdragne af t be förrige ocb widlbftigare Spbrsntåål (fom åro författa¬

de Jér them, fom villja Lutheri förklaring grundeligen af

t ben H. Skrift bekraft a) och åro utbgångne, att een lykbeet

må bollas i Förjamlingarna. Aboae apud Joh. Winter

an. 1673 in ^12:0 E). Hic procul dubio eft Titulus Bre-

viorum earum Gez«lii Quaeftionum, quas una cum Fennonica earundem verfione v. St)ernman in Aboa fua

Litterat a meinoratr) ibidem an. 1670 & 1671 in ia:o fuis-

fe promulgatas. Nefcio fåne, quae harum fuerit, quam in explicatione fidei & remiffionis peccatorum S. Pan¬

dels repugnare contendit Rev. Bång, in Relatione fua, faepius citata; certum tamen eft Catechismum Ce%elii

F ad

a) v. Stjernman Aboa Litterata _p. 71 feqq. V) Coli, Palmfch»

0 p. 71.

(4)

38 4* ) o c

ad noftra usque tempora in Fennonia fuifte ufitatum;

quare S. R. Majeftas publico in Edicfto d. 22 Dec. 1773 decrevit, juniores faltem, quum refragarentur feniores,

ad duétum Explicationis Svebilii caelefti doétrina fore

inftituendos.

53. Enfaldige och Korte Frågor fampt Sm ar aff Tbefatt'

ro Catecbetico Paultni, Jammanbemtadt for Lapparnes ung¬

dom til nytt ig b och gudeligb information utbi tberas Cbri- (lendoms S ty eker i Lycbzela Ubmeå Lappmark, pä Lappeßa Tungomålet förvänt och fammavfattat af Olao Stephani

Gra an, F. D. Commimßro, p. t. Padagogo. Col. 3 Cap.

jHolmiae apud Viduam Georgii Hanth an. 1668 in g:o pagg. 134. Svetice & Lapponice, pofita e regione ver-

iione. Has _quoque priori anno editas fuilfe Auélor eft

Se be ff erus a)

54. Catecbefens enfaldiga Förklaring efter Bookßafven

medb underfögade böner. Skr rf ven off Erich Cabrielsfon Em¬

por agrio, Bifkop i Strengnäs. Strengn. apud Zach. Broc-

kenium an. 1669 in g:o pagg. 304. Hoc opus Cateche-

ticum publice ideo fuit prohibitum, quod uxores vocaverit Jupelle&ilia bj quam periculofam didtionem in explicatio-

ne X:mi praecepti ufurpavit, ubi ad queftionem: Hvad

dr tå t het. Jom lagen förbjuder ßola begåvas? refpondetur:

Ens nåftas bufiro, oxe in. m. tbet år bans lösören eller rör¬

lige egendom, ebvad nampn ban bafwer, af brvilken Hußrun

år tbet förnämfla flycket. Siniftrum hujus libri fatum im- primisReg. HEDWIG! ELEONORE adferibitur, quam jfta diélio maxime offenderat. Mirandum tarnen eft,

eam tantam gigtiere potuiffe indignationem, quum in ipfa lege, qujpe tunc temporis vigebat, non pluris aefti-

matae fuerint uxores; enim in I:mo Capite ljufwubalcken

L, L. ftatuitur: Baßa ting Bonde bar i fit bus, är lagliga Hußru

a) Svec, Lit. p. 246, b) Alnander Hift. Libr. Probib. p. 18.

(5)

4 ) o ( 4 39 Hußru bans, den fam henne ftjål han år ßhrßa seh acirßa

tjufmer ocb fkatl bäriga ofmer andra tjujmar. Nee multo

lecius in Laelio dillerit Cicero : Quid ftultius eft, quam

c cft era par are , amteos non par are, optimam & puleberrimam

vita, ut it a die am, fupelleEtilem. Hoc vero opus non mf.

tius, quam fubiit, fatum mereri, quisquis facile conces- ferit, qui id pervolverit, adeo enim obfcoena, & quae

natura tegi voluit, in ^eo alieubi occurrunt, ut non pos- iit, quin pudicis auribus fit offenfioni. In explicatione

enim praeeepti Vl:ti lafeivius exfpatiatur; neque parvarn

in indaganda conceptione Servatoris, partu & virgini-

tate Maria prodit curiofitatem. In univerfum diffufius,

quam par eil, res pertra&at; cujuscumque enim vero vocabuli, in Minori Lutheri Catechismo occurrentis,

fiftit definitionem, & praeter quod Latiales locutiones

huc iliueque infperfit, profundiorem omnino, quamque captui vulgi fit accommodata, redolet eruditionem.

55. Kort ocb enfaldigh förklaring b öfver dhen mindre

DoEl, Mart. Luthers Catecbismum igenom visfe frågor ocb

fvar, förd ftält af alla Lutherfke Predikanter utbi Frankfurt

vid Oder; Sedan ä nyo öfverjedd ocb förbättrad, ocb nu omßder beela Smeriges ungdom, ja allom enfald 1 gom , utbi

tberas Cbnflendombs (tycker på Sven/ka utgången. Holmiae apnd Nicoi. Wankyff an. i6gi in 12:0 impenfis Reusne-

ri pagg. 284 cum praefatione Mag. Johannis Vulteji, Paft.

Riddarholm. Hujus opufeuli, quod vulgo attdit Cate-

chismus Francofurtenfis, interpretem non au&orem,

quod refert v. Stjernman al), fuiffe Doél. Svenonem

Broms, Archiatrum Regium, non minus ab ipfo Titu-

lo, quam praefamine Fulteji hauritur; ibi enim dicitur:

Traétatum a quibusdam Theologis atque do&is Germa-

niae viris, ufui juventutis olim fuiffe exaratum. -— Deca-

F a lo-

a) Cent. II. AnoDym,

(6)

40 fr ) o ( fr

logum & Orafcionem Dominicam ad legem, Symbolum

vero & Sacramenta ad Evangelium refert. Haud _pau-

cis definitionibus & diftindtionibus perfpicuum fefe red-

dere (ludet. Quaefliones fubtiliores minori charaftere funt impreffie. Didla integra allegat. Praecipuas inter

libidinis illecebras annumerat: Det forvitlige Faßlags- vefendet} Fbr mummel]er, förekaßa ofvugtjambeten, bolla Con*

cubiner, m. m. Ad peccata contra praeceptum Vllimum

refert plures inhoneftas, ut dicitur, vivendi rationes, geflus puta hiflrionicos, artem funambulatoriam, aleam»

iufurn chartarum pi«5larum, ceteras. Genera coinmutii- cationis idiomatum non omittit. Monet, ut fancta cru- ce nos fignemus, antequam mane vefperique preees fun- damus; non tarnen quafi exinde vis peculiaris fefe ^ex- ferat, fed ut crucifixi Chrifti nos fubeat recordatio. Cu-

ra A. Frid. Herm ^anm prodiit hi.c Über fermone Teuto- nico, Gothoburgi an. 1682 in 8'o in ufum gentis Germa- nic?e, ibi degentis a). In Bibliotheca Gymn. Lincop.

fervatur Pro Memoria, mfc. IVafr in dem fo genanten

Franckfurtifcben Cntecbismo bedencklich zu fein fcbeinet F).

56. Eenfaldige acb korte Frågor, eikr Cbrißelige Spörs¬

mål Ifwev tbe fem wara Cbrißendoms eiler Catecbismi läros

Hufwuäßyeher; fom och öfver alle ßorc bugtids oeb beige da¬

gar, Matth, m. 32. Rom. 10. 10. ^/ Petr. 5. /j, /<f.

Menmfkiones artb år at önfka gjårtia

Och fyelf ver figh altidb t bet büße ärna:

Jagb toeet ey båttre hnfkat oeb begärt

Om tu ti*i Caiecbes och Spörsmål bar lart.

Vpfaliae reeufae funt hae qnaefliones an. 1683 per Curio«

nem in 8:0 pagg. ag. Auetor ^harum efc D. Petrus Rudbeckius, t. t. Prim. Theol. Prof. Vpf. tandem E- pifcopus Scarenfium r).

57- Ca-

a) Coli. Ekholm. 6) Linköp. Bibi, Handlingar. c) v. Stjern.'-

man Centuria II Anonym, p. 50.

(7)

4* ) ° ( 4^ 41

57. Catechismum quendam publicavit Magiftratus

Rigenfis, quem litteris prohibitoriis, Kongsohr d. 26

Febr. 168a datis, Rex caftigavit, putans, eum novum efle librum Catecheticum, licet, ut ipft faffi Tunt Rigen- fes, multos _per annos ibi ufitatus fuerit, quem tarnen

commodo juventutis, setate ac intelligentia accrefcentis, qmeftionibus ^ex Dodt. Dieterici aliorumve fcriptis Cate-

cheticis hanftis emendarunt & locupletarunt. Quam-

quam ne transverfum quidem unguem a Lutheri fcriptis

difcedat hic libellus, indignationem tamen Regis ideo

incurrifle fertur, quod non fuae fed Clericorum loci ^cen-

furae delatus fuerit a).

58. Alium Catechismum Rigenfem ^ex Livonico quo- dam Hymnorum & Precationum, libro contexuit Super¬

intendent Fischer f).

59. Enfaldige Spörsmåbi, (Her Cbrißendomens fårbbry

inrättat for ungdomen vid Itiddarholms Fbrfambling och tbes

Annex Bromma , tbem til ^en trogen underwysnmg. Hol-

mise an. 1648 in 4'o per Eberdt pagg: 33. Audtor eft Mag. Johannes Vultejus ^, Paftor Riddarholmenfium c).

60. D. M. Lutheri Catecbismus med enfaldige Spors-

mal förklarad och efter höga Of ver betens befalning utgången, pä t bet Praßerna enhälligt ofwer hela Ryket (kola bruka Jam-

ma [ätt wid ungdomens undervisning och Fot bor utiCbriften-

doms fiycken, Sumtn Regio, Holm i se apud Henr, Key-

fer an. i5§6 in 12:0 pagg. 92. Hic tenellus magni Ha-

qu ini Spegel ii foetus, Catechismus Epifcoporum vul-

go appellafcus, abortus inftar in confpedtum hominum

vix dum prodierat, cum vivere defiit; dignus fcilicet

vifus fuit, qui ad ufum prohiberetur. Litterae S. R.

M:tis d. ₂₃ Nov. 1.6g6 ad omnes Regni Epifcopos le- gabantur, ubi eis prolpiciendura injungitur, ne hujus

F 3 libri,

0) Göll. Palmfch. b) 1. c. c) v, Stjernman. Cent, IX Anonym..

(8)

42 ^ ) o ( «$"

libri, _qua? receperant, exempla in publicum d i fil paren¬

tur, led ad Regem remitterentur; liquidem, ut opus

non omnibus numeris abfoiutum, cenfurae eorum fubji-

ciendum atque ftriéturas fubinde Regi infinuandae. Etil apertas haerefeos notas ei inurere nequiverint Cenfores,

haud pauca tarnen delicatiora in eo vitia notarunt Sa¬

muel Ruppendorf3 Ericus Benzelius, Petrus Bång, Petrus Rudbeckiusy Petrus Holm, Julius Micrander, /lsm. Scha¬

ria, Jac. Boetbius, Anonymi & Confiftoria Visbyenfe, Stregnelenfe & Hernofandenfe af. Horum omnium ob-

lervationes allegare ^totum opus compleéleretur; nos ve- ro, aréfcioribus conftrifti ^cancellis, quae maximi fint momenti, adferre contenti fimus. Cenfor quidam Ano-

nymus generalem hane ei infert notulam: Ea> qua fa¬

tta £r utiIi a [unt in hoc Caiechismo

^y

fere verbotenus defcri- pta funt e Catecbismo Germanica Prancofurtenfi, Riga im- presfo, qua vero ex Juo addidit /3u£iory partim jul fa ^er-

ronea, partim confufa, imperfecta £? inutilia Junt. Ericus

Benzelius & P. Bång non minus, ^quam loca 53 diftrin-

gunt. Obfervationes Benzelii generales, latine verfae,

ita habent: I:mo Catechismum Lutberi integrum fbre fervandum, titulus poliiceri videtur, heic vero alia o-

mittuntur, alia vero ita confunduntur

^,

ut alicubi ne di- fcrimen quidem charadlerum obfervetur. a:do Difta e S. S. allata non citantur. 3:tio Quaedam eorum incom-

mode allegata videntur. 4:to Quod numeri per totum opus continuantur, minus proficuum elTe videtur, qnum, inftar Lutberi Catechismi, quodcumque caput fuis nu¬

meris infigniri poteft. 5:to Ipfe ordo in rebus traétan-

dis interdum confufior deprehenditur: lic do&rina de Lege quasftiones immifcuntur Evangelicae. 6:ta In

quse- a) Haec afta, quae pagg. 278 in fol, 4:to & 8:0 faciunt, in Bibi«

Gymn. Lincop. refervantur.

(9)

•fy ) ° C 43 quaeftionibus & refponfis quid obfcuritatis atque defe-

<ftus reperitur. Praeter ceteras omiftiones nec refurre-

cftionis nec defcenfus Chrifti ad inferos ulla heic injici-

citur mentio. Rev. Bång inter alia oblervat: I:mo Defide-

rantur in Textu Epilogus Decalogi, & efficacia S. Coe-

nae. Qv. 229 ita habet: Quid fignificat Vocabulum Ca-

lix? R. Potum, qui in calice ineft. Haec reponfio eft delenda, quod nos Orthodoxos deferat & faveat Cal-

vinianis. Ad calcem vero obfervationum: Adde _quo- modo quidam Articuli omittantur: De imagine Dei,

de Angelis &c. & nonnulli porro confufe ponantur, of-

ficia Chrifti prasmittüntur confiderationi naturarum &c.

Eandem cantilenam canit eruditus quidam vir Upfalien-

fis & hac fententia fuas claudit obfervationes: Opus, quod auéloritate Regia prodeat, atque nomine libri Sym-

bolici honoretur, accuratius fit confeftum, necefle eft,

fi enim in linguas exoticas transferreretur, graviorem for-

taftis fubeat cenfuram. Neque mitius in hoc opufculum

invehitur Anonymus quidam, cujus fequentes funt fti-

<ftu ras: Qu. 7 Evangelium definitur, quod fit Uta annun-

tiatio de gr att a Dei cf remisfione peccatorum per Jefum Cbri-

ftum omnibus tis, qui in eum credunt, Het c defimtio eft ab- fur da, jufto anguftior fere contradi&oria. Cum enim fi-

des fit ^ex auditu ver b i Evangeliet, quomodo fides potuit ad- fuisfe ante prcedicationem Evangelii. Onde fufpicio orivi pos- fit in hac definitione låtit are errorcm Calvinianum, qui cum

mifericordiam Patris, meritum filii & gratiam S. S:ti fa-

ciant particularem propter abfolutum fuum decretum, Evan¬

gelium quoque negani omnibus es fe deftinatumy nec Deumper

illuå omnibus, id audientibus fidem offerre. Qu. 62. An Cbrifliani ^nos ftmus obligati vivere [ecundum legem Dei? R.

per dictum ¹ Job. 2, 5. Per boc fcimus, quod nouimus eumt

fi jus ja i lHus obfervamus. _{Qui diett:} novi eum Sf pracepta

ejus non fervat, mendax eft & in to verit as non eft. Hac

refpon-

(10)

44 4* ) Ö( 4

refponßo iftcongrua eß, Nam Apoßolus ditto loco non loqui ^-

M?/?x ff prxceptis ßmpliciter legahbus, de

praceptis ff jusfis Cbrifti, in ordine jalutis ff Cbrißi- ^»

anismi nobts dedit, Pontificii ^autem, quando prob ^are volunt t ren ata s posfe legem Dei per fette Jer vare, ad hoc dittum fo-

lent confugere. Qu. 6q, <fj\ Numne [er vantes legem Dt i aliquid mer tri posjumus? R. Non. Cum feceritis omnia,qu&

preecepta funt vobis, 4/V/fr ÖV. Zw. /7. 7. banc qua- flionem incongrue refpondetur ff allegatum dittum ad ean-

dem quctßionem non rette adbibetur. Slam ^revera ß fervare-

mus legem Dei ff quidem per fette, ^quam maxime mer ere-

mur. boc ff vives, Cbtißus in Luc„ ^/0, £?V.

autem per legem non posfumus tnereri vit am äternam ^, causfa eil, eam Jer vare ff tmplere non posfumus. Ex

allegato autem ditto id tantum jequitur ^, perfette ^nos ^non ^pos¬

fe fatisfacere omntbus prxceptis divinis, /1 jatisfaceremv.s,

»// tarnen nos apud Deum mereri merito juris ff mercede proprie ditt a, acitaque non posfe juftificavi ff falvari per bo¬

na opera. Stfi exinde ^non fequitur, y? opera legis perfette

praß ar emus, »ox »Z&// merituros. Qu. q2, Quid eß pee-

catum originis? R. Eß mala illa concupijcentia, nobiscum

nata. Hcec dißnitio eß valde vitiofa ff mutila. Nam pec-

catum originis ^quam maxime comprebendit privationem feu

carentiam jußitia, Janttitatis ff faptentia concreatee ff in-

esje debita, ff ponit totius natura corruptionem. Eß ^quo-

que eo nomine mepta ißa definitio, quod Auttor pro Syno-

nymis habet concupifcentiam originalem ff ipfum peccatum originis pluribus locis ff fic idem per idem definit. Qu. 76.

Quanam funt media falutis noßra? R. Ferb a, Sacramenta

ff Minißerium Ferbi. Hic verocrasfus eß error, juod inter

media falutis refertur in pari ordine cum verbo ff Sacra-

mentis, Minißerium. Sicuti ab fur dum eß, fi quis die er et, tne-

iia wutritionis humance funt cibus, potus ff Coquus, Non

eß autem ille levis error. Nam reuer a involvit in fe funda-

men-

(11)

4 ) © ( 4- m

mtnia Pontificii. Qp- 77. Quesnam funt falutis noßra c aus»

fei R. Dei gratia Ef mifericordia, Jefu Cbrißi meritum,

Ef jußhia atque fides, applicans fibi gvatiam Dei Ef meritum

Chr ißi. Hatc refponfio dupplici nomine vitUfa eft. Prima, quia omittitur tert in principalis causfa , qua efi gratia S. S:ti applicatrix. See un do, quod fidem fine ulla rtftriElione collo-

cat pari quafi gvadu cum gratia Dei Ef mevito Cbrißi ^> dum

ßdes tant um eß medium lepticon. Qu. 123, Quid eß hic fan«

Siipcare ^> quando S. Situs dicitur ^nos fanftificare qu, 124. i R.

Eß feparare ab illo, quod eß peccaminofum Ef immundum.

Heec refponfio eß valde jejuna & imperfeSia, nam ea fan&i- ficatio Tion fantum in ejusmodt fepavatione ab eo, quod im~,

mundum eß, confiflit, fed in eo etiam, ut nos vera Ef inter¬

na janéhtate donet. Eid. 1 Cor. 1. 2 Ef c. —- Sunt Ef alia %

qua notari merentur Ef Le clor es morari posfunt. Ex. gr.

quando qu. 6, Lex definitur, quod ßt explicatio Divince vo- luntatis Ef jußitia ^ecterna ^> cum lex fit obfervanda per jus- film Summt Legifiat.orts, circa quod a fnbjeSiis fieri vel omit-

ti vult. Quando qu. 16 omittitur idololatvia crasfa Ef gen- t iIis: quando int er c aus fas peccati non numer atur mundus, fcandalo noxius. Quando qu. 7g Ef g2 Fides imperfeEie ad-

viodum deferibifur, omlsfis duabus ejus esfentialibus partibus,

nempe notitia Ef asjenfu, tantum fit mentio fiducite. Quan¬

do qu 232 Ef 233 co Ilat a cum form 11 la fecund a confitendi ⁹ Jpccialis peccatorum anmmerütio requiritur, quod omnino im- posßbile eß, Ef ^mere Pontißcium r). ffoh. Gezelium. Juts.

t. t. Superint. Narvenf. quem Audlorem hujus libelli duxifc Benzelius, ejus faltern fuisfe propugnatorem, vel exin-

de hauritur, quod Brevem difeusfionem objervatorum ad

Novum Catecbismum Holmenfem feripferat, contra quam Rev. Bang dein contexuit Obfervatorum ad Nov. Catecbis¬

mum Holm. Apologiam brevem, docentem, brevem eorum dis-

G cus-

■ '

4

«) Paltnch.

,

(12)

<# ) ^Q ( «*^r

Gusfionevti ab Anotiymo quoåam jcriptam , esfe levern a), Qu od

l\ vero vitia, quorutn infimulatus eft, exceperis, vix

ullum librum Catecheticum filtere vales digniorem, qui

tique dein excerpfit SvekiUus. Nova hnjus editio Aro-

fias, eodem anno, quo prima prodiit, a Boethio Hagen

facfta eft, quse Keyferianse illi, qua formarn atque con-

tenta ad asfem refpondet, etil numerus ^, ad quaeftionem

ultimam in Editione Keyferiana adpofitus, fit a66, in Hagenian a vero 26g £).

61. Enfaldig Förklaring ifwer Latheri lilla Catechis•

mum, ftald igenom Spörsmädl och Sirar af Ola o Svebi-

tio, fadta eft Vpfaiiae an, 1698 in ra:mo oblongo pagg„

99. Juffii Regis hoc opufculum contexuit Rev. Svebi-

mus, in quod, Epifcopis Regni & Confiftoriis EccJefi

erat injunétunv, fuas allegare oblervationes, quas dein

qui dam Clericorum cenfurae fubjicerent, atque exinde ^P

Rege approhante, opus for maren t, ab omnibus teren-

dum c). Poft iilam disquifitionem communi Clericorum

ftiffragio prodiit, mandato Regis CAROO XI:mi de fu-

fcuro ejus in omnibus Regni Ecclefiis ufu munitus tlf

Non minus, _quam Libri Symbolici autoritärem Catechis-

mo fuo conciliare ftuduisfe Svebil'itwi, jitterre ejus ad Re¬

gem teftantur, eui tarnen baud dubie obftitere graviffi-

mas, quae rn eundem exhibebantur, obfervationes ef

Collntio cthotKqiTcs not anm Adm. Rev. D:ni DoB, Erici Ben-

%elii, S. S. Tbecl. Prof. Vpf ad novum Cateebismum cum ipßs cjujeßiombus reperitur in Collect Palmich. De fin-

gulari

#) Inveniuntur in Palmfch. b) Almnder Hift, Libr. Prohibit. p.

27. c) Palmfch.

^{^}

d) Rtryzelii .Epifcp. ^p. 73, e) Fant HhS:-,

Libr.. Symb. iü Svecia p,

(13)

4 ) o ( 4 ^4J gtiläri Regis, in hujufce libri perfecbionern, ca ra loquifcur Epiiiola ejus, d. 23 Jan. 1693 data, ad SvehUiutrt, ubi ei injungit, Tj^pographica, quae in Catechismo ejus huc iilusque irrepierinfc, menda, emendatum ire. Quemad-

liiödutö infcernum hujus Jibri pretium fere nemo no»

norit, qui Evangelicam in Patria profitetur dodlrinam,

fic defcriptio ejus heic aeque esfet lupervacanea ^, ac vU

ces, quibus prodiit, perdifficiles forent enumeratu. Sufo

ficiat faltem indicare editionem, Holmiae a Petro Mom-

ma an. 1747 eadem forma ^ac Liber Hymnorum pagg.

178 fsuftam, quae, praeter quod variis figuris legentium

oculos pafcit, Tabulae Oeconomicae continet enodationem.

Ad communem Patriae ufum ut deftinatus fuit, ita quo«

que in Fennonicam & Lapponicam linguas tranflatus

eft ille iiber claflicus, quamquam magis ad noftra usque tempora Job. Gezelium caeleftis do&rinse ducem fecuti

funt Fennones a). Neque Rev. Svebilius de Catechis¬

mo fuo in Gallicum fermonem transferendo curae fefe fubtraxit, ut pubes, huc degens, Gallica, eo melius co-

gnitionem faiutarem haurire posfent, quem ad fin em „

mandato Regis d. 2 Maji 1691 dato CC thaleri argenteü

ex aerario ei adjudicabantur. Verfioni prsefigitur titu-

lus: Eclarisfement jiiv le petit Catecbisme de Luther, par

Jemandes par repoxfes danné en Svedois par le Reveren- disfme Olaus Swelilius, Archeveque d"Upj'ale & traduit ett Frangois en faveur de la jeunesje. A Stockholm eher, Jean Billingsleg 169a in 11:0 pagg. iao F).

62. Petrus Bång, Epifc. Wiborg. confcripfit lingua Fennonica, Exegelin in Lutberi minorem Catechismum*

G 2 fub

4) Vid. fupra p. 37. b) Inftar fupplementi hunc librutn quibusdam plaguiis, Gevaliae impreffis, auxit Magn. Thelaus, Praep. & The Leftor; atque in eum prolixum admodum & eruditionis plenum

Commentarium noftris temporibus edidit Rev# Archi-Prsep. O#

Andreas Knöt*

(14)

4 ) ^o ( 4,

fub titulo Catechetam Luther _anumt _quam Rex CARO-

LUS XI litteris d. 39 Apr. 1690 ob varias Catechismi

mutationes carpit. Hane quoque Epifc. Job. Get&elius quibusdam notis, ad Regem miftis, perftrinxif In prae- eepto lano, ut inquit, vocabula: Jag år Herran thin Gud, plane praetermitfcuntur. Ibidemque: Du [kall

icke bafwa jrammande Gudar, vocibus vero för mig

caret ny. Mann e contrario Rev. Svebilius laudibus

extollebat by. Incertum tarnen eft, an uinquam typis

fuit promulgata r).

63. D. Abasiperi Fritfchens högt nodi ge Chrißendoms Frågor, al!a Guds ål(liar ^e, jymier ligen t be tillväxande C hr iß-

ne till nyttig npbyggelfe, föreß ålte at betr ngt a i 26 LeElio-

ner. Fäderneslandet til tjenfl på Swenfka up la a de af Hängt Håhk [Bokbindare i Stockholm) Hoimiae in Tj/pographia

b. Nicolai Wankyf an. 1691 in 12:0 pagg. 119 praeter prooemium. Recufae Tunt an. 1724 & 1726 in 12:0. Li-

bellum praefamine mun i vit Samuel, Schultenius ^, Paftor

■Swedvienfis Weftmannise. Ledb'ones nil, ni-fi fidelium

cum Deo unionem, didtis S. S. probatam, continent,

haud occulta tarnen produnt Pietismi veftigia. Inter a- lia enim pertradtat Undtionem fidelium, obfignationem eorundem, Potentiam fpiritualcm, internam atque oc- eultam Chrifli manifieftationem, fpirituale fidelium facer-

dotium & quae funt reliqua. Calci afligitur Precatio ad Servatorem.

64. Luther i Catechismus öfrverjatt på American Virgi*

fiifka Språket. Hoimiae an. 1696 in Typographia Buchar-

di ab J. J. Genath in gro pagg. 160. Hujus opufeuli in- terpres efl Mag. Johannes Joh. Campantus, Sveco-

rum quondam in America Paftor, tandem Paftor in Fröft-

-

a) Palmfeb. b) Colledtiones Mfo. Olai Brcmanni. »n Bibi. -Na t.

Heifmg. Vpfaliae vifas. c) v. Stjernman Aboa Litterata p. gö.

(15)

fy ) ° ( fy ₄₉

Fröfthult & Hernewi a). Hoc vero ad man datum Re¬

gis ejusque fumtibus typis vulgavit Gußavus Peringer Liljeblad, Secretarius Regius & Cenfor Librorum, ad- hibita erudita fua prsefatione de variis libris Symbolicis,

in linguas Africanas & Americanas tranflatis, de Lingua Barbarica, terra Virginea, ejus In ventore atque Sve-

cornm in Americam an. Chrifti 996 itineribus. Initio affigitur Mappa Novae Sveciae ejusque fluvii Geographi¬

ca, calcique Vocabularium Öarbaro ^- Virgineorum, addi-

tis paffim locutionibus & obfervationibus Hiftoricis bre- vioribus ad pleniorem linguae notitiam. Ufc Regis lnu- nificentia prodiit, ita omni, qua par eft, itnmo antea inlolito, nitet Typographico apparatu. Quoniam non nudam Min. Lathen Catechismi fiflifc verfionem, fed eurn

ad quodcumque caput nonhihil explicat, eurn heic _prae»

cipue referre confultum duximus. Texfcum Svefcicum

Virginico mimifcit. Impenfis etiam Regiis Gallico liga-

mine nedtebantur 900 exemplaria hujus Iibelli, quorum 500 Sacerdotibus, in Americam iter fadturis, ad ea in ufum Coioniae Svecanae dikribuenda, tradebantur; ₃₀₀

eorum una cum laminis aeneis in Archivo Regio ferva-

ta iiint, & reliqua denique centum, Senatores, Epifco- pi, Coiiegia, Ribiiothecas publicae, Academise atque An¬

bei dono acceperunt bj. Lexelius idcirco, in fua De caiisfts vav i tat is Librorum DiiTertatione cj de veritate qua- dam tenus detrahit, afferens perexigua hujus lihri domi refiduu manfisfe exempla.

65. Cbr t (le lig Anledning, huru Föräldrar, fom icke vie*

del hofxva ungt folk lange til Jcbolan at hälla, fadane ßelf ^ve

underrätta kunna, förr än the t hem til Skrift ocb iben He¬

liga Hartwarden med fig taga, eller til Skriftefadren fira,

t hem at examinera och förhöra låta. Alt efter t ben falige

A 3 Her-

a) Ejusd, BibL Svio-G. p. 789. b) Palmfch» c) p. 24.

(16)

4* ) ° ( 4^

Herrens Lutberi 'Catecbismnm inrättad; och nu pä Smex-fht Tungamåblet åfverfatt. Holmios apud öuchardi an. 169b'

in 12:0 oblonge pagg. 131. Et Auctor & Interpres ^me

iatet. Adeo populariter inftitutu« eft, ut quisquis Min.

Lutberi Catechismum fapiat, facile cuique fere quaeftioni refpondere poffit; quaeltiones enim funt diffbeiores, re-

iponfa vero pleraque n u dam continent ailertionem. Re- iponCa a quaeftionibus rubris diftinguuntur Iitteris. Ca¬

techismum in 6 Capita dividit, ^quorum Vituni Munus Cia-

vium perftringit. Fini adjun&um eft inter patrem & infan-

tem Colioquium, ubi refponfa numerofe cadunt & qua- drant ad quaeftiones. Sic e. gc. ad explicationern San-

éfcae Triadis quaerit pater: Ar ingen liknelfe, Jom detta

dä af målar? Infans refp, Jo, tre och ett dr Sol, des bet- zigbet ocb ftrdlar. De vita aeterna quserit Pater: Tar

TIC LIB

' v 3

D. D.

HISTORIA

LIB ROR UM

CA TE CHE TIC OR UM

IN

SVECIA,

CUJUS

PARTEM TERTTAM,

VENIA AMPI. ORD. PHiLOS. UPSAl,

PU3LICO DEFERUNT EXAMIN I

Mag. GEORG. FR ,

A SAGRIS ORDINJBUS,

ÄT

$ ACORUS BR ANTENBERG r

STIP. REG. NERICIUS.

IN AUDIT. GUSTo MAJORI D. XI JUNII MDCCXCV.

H. C.

UPS A LI JE,

&ITTEÄIS JOH. FR. EDMAN, REG. ACAD. TYPOGR*

VIRIS,

ADMODUM REVERENDO & CLARISSIMO

Domino,

£jv$. m jtgyzr&wß am g,

COMiMINISTHO IN TUMBO £X RÅBY MEHITISSIMO,

PATRUO OPTIMO!

NEC NON,

MAXIME REVERENDO ATqUE PRJECLARTSSIMO,

Domino Magi st ro ,

SACRjE REö. MAJ. A SACRIS ORDIN AR TO

AD REG. AC AD.

MILITAREM LECTORI

ECCL. LIÜCOP. PASTORI

FRATRI OPTIMO!

O b maxima in fe, a tenera inde setate Cariffimo orbatum Patre collata beneficia opufculum hocce Academicum, in gratiffimi animi pi

gnus, facrum

voluit

debuit

NOMINUM VESTRORUM

eultor dbfervantijjimus

JACOBUS BRANTENBERG.

åfr ) O ( 4^ n

51. Catechismus Swauß med fkrifftenes fpråk til Beati

Lutheri förklaring, fpörsmål med fkrifftenes fpråk m. m.

Conjun&im cum verfione Fennonica Aboae prodiit an.

1666 in g:o pagg. 96. 1670 in 12:0. 1673 in 11:0. 1681 in

16:0. Seorfim prodiit Svecana an. 1683 in ia:o & 1684

in g:o. Fennonica an. 16S0 in 16:0 & 1683 in 16:0 a\

Hujus Auftor eft Epifc. Johannes Gezelius, Senior.

In IV dividitur partes, quarum I:ma continet Librum Abcdarium; ILda Catechismum Lutheri minorem;

IU:tia Quoeftiones; IV:ta Diéfca Scripturae. Inter quae- ftiones variä quoque citantur S. S. difta. Pars IV;ta

fiftit diéta fecundum ordinem Theologicum. Calci ope- ris anneélitur Auctoris Cdtechismi Appendix. Denuo ty¬

pis vulgatus eft, Aboae apud Joh. Winter an. 1701 in 12:0 fub titulo: Ett rått Barnaklenodium; quae editio diftis

S. S. fubjungit fermone Latiali atque minori charaftere impreftas admonitiones, quomodo docftrinae partes ani-

mis Catechumenorum rite inculcentur.

52. A ågre enfaldige Spår smååt, hroilka är o uthdragne af t be förrige ocb widlbftigare Spbrsntåål (fom åro författa¬

de Jér them, fom villja Lutheri förklaring grundeligen af

t ben H. Skrift bekraft a) och åro utbgångne, att een lykbeet

må bollas i Förjamlingarna. Aboae apud Joh. Winter

an. 1673 in 12:0 E). Hic procul dubio eft Titulus Bre-

viorum earum Gez«lii Quaeftionum, quas una cum Fennonica earundem verfione v. St)ernman in Aboa fua

Litterat a meinoratr) ibidem an. 1670 & 1671 in ia:o fuis-

fe promulgatas. Nefcio fåne, quae harum fuerit, quam in explicatione fidei & remiffionis peccatorum S. Pan¬

dels repugnare contendit Rev. Bång, in Relatione fua, faepius citata; certum tamen eft Catechismum Ce%elii

F ad

a) v. Stjernman Aboa Litterata p. 71 feqq. V) Coli, Palmfch»

0 p. 71.

38 4* ) o c

ad noftra usque tempora in Fennonia fuifte ufitatum;

quare S. R. Majeftas publico in Edicfto d. 22 Dec. 1773 decrevit, juniores faltem, quum refragarentur feniores,

ad duétum Explicationis Svebilii caelefti doétrina fore

inftituendos.

53. Enfaldige och Korte Frågor fampt Sm ar aff Tbefatt'

ro Catecbetico Paultni, Jammanbemtadt for Lapparnes ung¬

dom til nytt ig b och gudeligb information utbi tberas Cbri- (lendoms S ty eker i Lycbzela Ubmeå Lappmark, pä Lappeßa Tungomålet förvänt och fammavfattat af Olao Stephani

Gra an, F. D. Commimßro, p. t. Padagogo. Col. 3 Cap.

jHolmiae apud Viduam Georgii Hanth an. 1668 in g:o pagg. 134. Svetice & Lapponice, pofita e regione ver-

iione. Has quoque priori anno editas fuilfe Auélor eft

Se be ff erus a)

$ ACORUS BR ANTENBERG ^r

IN AUDIT. GUSTo MAJORI D. ^XI JUNII MDCCXCV.

Domino Magi st ro _,

O ^{b maxima} ⁱⁿ ^fe, ^a ^tenera ^inde ^setate ^Cariffimo orbatum Patre collata beneficia opufculum hocce Academicum, in gratiffimi animi pi

1666 in g:o pagg. 96. 1670 in ^12:0. 1673 in ^11:0. 1681 in

pis vulgatus eft, Aboae apud Joh. Winter an. 1701 in 12:0 fub titulo: Ett rått Barnaklenodium; _quae editio diftis

an. 1673 in ^12:0 E). Hic procul dubio eft Titulus Bre-

a) v. Stjernman Aboa Litterata _p. 71 feqq. V) Coli, Palmfch»

iione. Has _quoque priori anno editas fuilfe Auélor eft

natura tegi voluit, in ^eo alieubi occurrunt, ut non pos- iit, quin pudicis auribus fit offenfioni. In explicatione

vero & Sacramenta ad Evangelium refert. Haud _pau-

iufurn chartarum pi«5larum, ceteras. Genera coinmutii- cationis idiomatum non omittit. Monet, ut fancta cru- ce nos fignemus, antequam mane vefperique preees fun- damus; non tarnen quafi exinde vis peculiaris fefe ^ex- ferat, fed ut crucifixi Chrifti nos fubeat recordatio. Cu-

ra A. Frid. Herm ^anm prodiit hi.c Über fermone Teuto- nico, Gothoburgi an. 1682 in 8'o in ufum gentis Germa- nic?e, ibi degentis a). In Bibliotheca Gymn. Lincop.

gar, Matth, m. 32. Rom. 10. 10. ^/ Petr. 5. /j, /<f.

nem in 8:0 pagg. ag. Auetor ^harum efc D. Petrus Rudbeckius, t. t. Prim. Theol. Prof. Vpf. tandem E- pifcopus Scarenfium r).