PR IN Cl PIA POL1TICA

(1)

PR IN Cl PIA POL1TICA

IN STITUTIO NIS PUBLICAE.

QUORUM

PARTEM PR1MAM,

CUM CONSENSU AMPL1SS. SENAT.THILOS. INAC. REG. UPSAL, PUHLICO BONORUM EXAMJ.Nl SUBJICIUNT,

PRAESES,

E R 1 C FILEN1US,

PHIL. MAG. ET VICE"BIBLIOTHEC ARIUSJ

atque

RESPONDENS,

NICOLAUS LINDERHOLM,

Ve r .yl b lan d u s.

in audit. gustav. maj. d. novembr. mdcclxxix.

H. A. M. S.

upsalia:,

apud JOH. EDMAN, director, et reg. acad. typogr.

(2)

ILLU STRIS SI ME VIR!

Academicas

^hafce

qualescunque Lucubrätiones, hxc

Principia Publica: Inftitutionis Politica, confecrandi

TUO Nomini, Mascenas

Illuftriffime! facultatem mi-

himet & materiam

praebuit feliciter illa Animi Tui

excellentis

magnitudo & gratia,

qua

Reipublicae Lit-

terarix

(3)

terarias ^non minus

indulgere dignar

is, quam

univerfe

Patrik,

cujus utriusque lucem

^a

TE arnplificatam

miramur omnes, &

fufpicimus.

Efl: vera illa, &

genuina, Patriae falus, fpes &

gloria

^,

in

qua

indefeffie evigilarunt

^curae atque co-

gitationes TU IE: &,

^cum

Nominis TUI

aeternas laudes innumeris aliis illuftribus meritis, tum unico

illo &

fulgentiffimo TIBI potiffimum praeparavifti, quod Gueernatoris olim officio funiEtus.

^, quantum Telemacho ffio Mentor, tantum cöllocaveris fa-

pientiae & virtutis in educando Juventutis

^tunc

Prin¬

cipe adeo incomparabili,

^nunc

Auguftiffimo REGE,

quem

Patrue Patris glorioffinmo

nomine veneramur.

Potuiffies omnino,

quia univerfae dudum Svionicae

Genti

optime confuluifti,

hoc

ingentis famae titulo acquiefcere;

verum

fecit antiquus ille TUUS in

Regem

& Patriam

^amor

Angularis,

ut

futurae infuper (ingulorum Civium felicitati profpicere volueris

pru- dentiffime, &

formandis

ab ineunte aetate

Popularium

animis facem

quaf/i praeferre. Placuit igitür TIBI

tanto- pere

(4)

pere

favere inceptis Scientix illius, quam Educatrhem

appellare iiceat, in Patria, eamque Patrocinio TUO

indulgentiffimo tuerij

atque

erit hoc ipfum, MaecenaS

Iiluftriflime!

quod

non

in publicis

tantum monumen- tis,

Ted

etiam

in praecordiis Incolarum Sveciae omnium,

fempiterna fervabitur memoria.

Invidiam ^meremurdudum

Sviones; & veniet

aetas, auguror,

incolumi optimo REGE, fapientiffimoque,

virtutum feracior altera: feruntur

arbores,

quae

fecu-

turis

temporibus fint profuturae. Si colere decus &

amabilitatem Pofteri refte noverint;

fique altas adeo apud fe egiffe radices, reperient, utriusque Ordinis

virtutes, &

Socialis,

&

Civilis,

ut

animentur veri ubique honoris gloriaeque ftimulis,

utque

libertatis

fuae, non

fueatae, confcii, ad

veram

felicitatem,

com traäo

quodam perfedti animi habitu, adfpirentj eve-

niet _certe, _{ut ter} quaterque

beati Nepotes

non per- fentifcere

poflint vitam,

nec

attendere ad

catenam

illam dulciffimarum fuas

profperitatis fenfationum,

nifi

Juxta laudibus in afira extollant immortale illud,

quo

(5)

quo

jamfTruimur, Imperii

nomen

GUSTAVIANL

Erunt hxc

gaudia TIBI Gentique devotas

communia, MascenasIlluftriflime! d

fuperftitem TE fata fecerint•

nee, nid

fufpiriis, fecuti tendentem olim ad Superos

TE, dbi

perfuadeant boni

omnes,

Heroum inter ani-

mas exhilarari de Patria

optime meritum, deque be-

nedciis laetari,

apud

gratum

locatis Genus Humanuni,

& vel de beatitate frui

fupra

communem

Mortalium

fortem

longe maxima.

ILLUSTRISSIMI NOMINIS TU!

Cultor

Devotiffimus,

ERIC FILENIUS.

(6)

Nemo aäeo ferus eß, itt von mitefcere pofllt,

Si modo cidtur(2 patientem

adcommodct

iluvem.

Horatius.

(7)

PRINCIP!A PO LI

TI C A

INSTITUTIONIS PUBLICAE

tubm—t

PRAEFATIG.

Qui

^berrimus

^sapientiam

^Leibnitz,

circumfcribere

^eam efte Felicitatis

terminis conatus,

Scienfiam cc)

cele-

profitebatur, non nifi genuina

Felicitatis Civilis

principia, qtiae fcilicet ex humanae

Mentis

natura atque

conftitutione phyfica Microcofmi petuntur,

intendiftc

a- nimo, necefte eft. Nec enim erit diffitendum, beatiorem

fieri pofte neminem, quam cui

ad majores in dies

progredi liceat perfeäiones: Scientia autem,

cujus

ope atque

auxilio illa patefiat felicitatis via, Sc qua

Cives finguli iis

perfruantur commodis, ^quorum

caufa potiftimum infti-

tutae fugrunt Respublicae, & confervatae; qua

confici

pos- fint feliciter ^tot negotia fummorum Principum,

Sc obti-

neri, quas fufceperint, vora tot boni

cordatique Cives

;

vera omnino Sapientia eft. Ejusmodi, ni

fällor,

catenata

veritatum feries, fruchiofifiuna teftimetur Patrise, Sc non

tantum perutilis judicecur, oportet, verum

etiam maxi-

mopere neceflaria, qu£ perdifcatur,

Civibus; immo pri¬

ma omnium, cujus principia atque

propofitum, Educatio-

nis ope imprimi debeant animis tenerae

Juventutis. Ha-

betur certe eå, qua vivitur, setate, htec publicae

Inftitutionis

do<ftrina, quod omnino fatendum,

excellenriffima, in

^quam conjiciantur oculi tenentium gubernacula

imperii;

verum juxta acftimandum eft, quod, ft vel

laudatiftimae forent

nobilillimaeque inftitutiones Civiles

reliquae, maximam

ra¬

men hujus Scientiae cura atque tutela

fummo Imperanti

gloriam compararet.

A senten-

#) V. in PraefaC. ad Codicem Juris Gent« Piplam.

(8)

2 Pr

tefat io.

sFNTPNTias Morales plurimas

invenimus Tublimiores

in veterum PhiloTophorum

Tcriptis,

quae

Pofieritatis

me-

rueriint admirationem; nec dubium eft, quin originem

idearum Moralium_atque Socialium, Naruram

ipTam loquor

Humani Generis, unde potuerint haurire

fiia

praxepta antiquiores Morum

Magiftri, faris bene cognoverint:

ve¬

rum ubique eft aliquid,

quod deliderari videtur; fepius

rationes praeceptionum

fuarum

non

quidem adeo

apte expoTuerunt, quin

potius auftoritatis aliquid immixtum

doclrinae videatur.

Sunt celeberrimi quidam Viri, quos

nofira jam diu

vidit astas, qui falutaribus

Litterarium Orbem inftruere

voluerunt praeceptis educandae

Juvenrutis, quibus,

ut

Tun-

damentis nitatur > e re ed, Populi Talus

Imperiique ho¬

nos; praeceptis inquäm,

quibus cdoceantur Docbores Pa-

tresque Familiarum, quo

mod

o

rationem rcddant Infbitti-

rionis commiflseverum erfecir ipTa

difficultas

atque

emi-

nentia materise,. ut parum,

feu potius nihil%

vereamury

ne iterata repetitio

diTpliceat.

Syfbemata

Scientiarum, Moralis atque Foliticse, re¬

perimus

pluiima,

ii

bi & haec ipTa expofuiffe Educationis

praecepta,

necefTe fuit Aucboribus.. Decorare Bibliothe-

cas publicas,

haud

certe

inanis loco Tupplementi, ifbhrec

vidimus Tyfbemata, qute ceterum

conTpicua omnino Tunt

exifbimatione qualibet

egregia, fi excipias, quod ^raro

legantur.

Conticuerunt fcilicet haud pauci Syftemamm

Au£bores, qua ratione

inftillandus eflet animis Juvenilibus

modus, quo vlrtutjs ^comparetur

habitus

^,

Teu jufba ^con-

Tvetudo virtutem exercendi: & fic

Tbeoretica potius

quam

Pvattica nuncupari

debuifTet Scientia,quae

non

edocuerir,

quomodo teneantur

adeo

mente

virtutes, haereantque

pe&ore, ^ut

evelli

non

pollint, nifl Tuerit aliquis Tui

_im

ipfius

_me-

(9)

Pr

c?fat

ⁱq. 3 immemor, fuoeque felicitatis,

Sc in

quo

humanitatis fenfus

nullus (it, nec honoris, nec ignominias,

cujus Sc

venera-

tio Summi Numinis nulla, Auctoris Sc

Confervatoris

re-

rum omnium.

Inter do£trinas, quas Poliricam

Scientiam comple£ti

■novimus, nulla forte veritas

majoris reperietur raomenti,

nullaque Scientia

gratior

^, qua

animos fuos excolant Ci-

ves, quam haec ipfa,

quod bene ordinara Respublica

non

libi aliud pollit habere

propolitum, nili

ut

obtineatur

lingulorum falus Civium ,

profperitasque vitae; Sc inter

cognitiones, quoe

perdilcantur

,

univerfales,

ea

certe elt

praeftantillima, cujus

convincantur Cives, regi nimirum

fe, Sc beari, gubernationc

adeo fclici Sc

exoptata.

Sunt

Homines Subitantiae intelligentes Sc

fentientes

^, quarum qucclibet fuae faluti

aliquid contrarium defiderare haud

quidem polfe crederetur:

in hoc igitur cardo rei verti-

tur, ut probe norint, in quo

conftituta fit

eorum vera

falus atque incolumitas;

Se quod hacc ipfa

nec

ab inco»

lumitate Civium mutua, nec a publica Civitatis

falute,

fejungi fine errore

pollit. Inltruendi igitur Cives funt

de vera fua Sc non fucata profperitate: quae ut

libi

ac- quiratur,

conjunbtas Sociorum vires intendit inltaurarus

ille bono omine Civilis Ordo. Publica: inftitutionis ope,

ejusmodi funt praecepta

mentibus inltillanda Juvenilibus,

quae Facultatibus animae

accommodata, ingenium huma-

num pariter ac delideria

noltra dirigant ad fruetum

ca- ])iendum Sc vcram

voluptatem

ex

uii praerogativarum

Sc beneficiis Natur«; ad amorem in

Patriam, libertatis

vindicem; & ad meritas gratias,

jufta veneratione Sc ob«

temperatione lubmifla

perfolvendas Summo Imperanti,

feu Audtoritati in Republica

gubernatrici.

Confuci

(10)

4 Pr

af

att

CoNFUCi! Tuos mores, prsecepta, inftituta & glorio-

fum illud tuum nomen, non niii cum fumma admira-

tione venerabundi conftderarunt fummi Viri. Tarrarus

ipfe, qui ferocitare fua celebris, anima tarnen gavifus eft

fatis eminenti, qua antiquas, etii Viclor fuerir, nihilo

ramen minus praeter rnorem belligerantium confirmatas, quaft per adoptionem, voluit fubjugati Populi leges ^mo-

resque. Verum enim vero, anne Sinenfe unicum eft Im¬

perium Globi terraquei, ubi virtus Sc confilium fummo-

rum Principum id egit, ut re ipfa fuerint conjun£Ise

Moralis do£h*ina ^ac Politica? Auguftiftimusne Au£tor

Poematis _, quod Moukden infcribiturj fapientiftimus ille

Succeflbr Imperatorum excellentiftimorum, Yao & Xun;

Sinenfis Imperii qui nunc tenet gubernacula, Kien-long,

eå ne qua vivitur setate unicus erit, qui exemplis proe- eundo bene moratam ante omnia defideret fuam Civi- Mtem, ut conftituta eft optime eadem Sinenfium Respu»

blica ? Illene unicus erit, qui fummo fuo jure ^nuncupari mereatur Patricefita Pater? Minime: Sc nobis con- ceftum a Divino Numine eft imperio parere Summi He- roisj Auguftiftimique Regis, qui praeter reliquas omnes>

vera Majeftate venerabiles undique, virtutes, ingeniique

dores excellentiftlmas, vel hoc fummopere eft colendus

nomine5 quod fuo clementiftimo nutu atque au£loritate,

in Patria noftra vehementer omni ftudio _atque _opera contendatur, ut genuinse virtutes honori fint Civibus

Suis, utque decus atque dignitatem concilient, qua fieri poftit maximam, obfervatoribus; vitia autem femper Sc ubique in ruborem vertan t confcios; famamque fiagitioft

viri lacerent: _quo tandem fiat, ut complemento per- fecUftiraarum Legum inferviant boni ^mores.

Est _quidam fons opinionum erronearum in Repti- blica, ignorationem loquor praecipuarurn rerum, quae ad

vitam

(11)

Pfisfatios

5

vitam & mores pertineant; eft haee iniquorum ^mäter judiciorum, quae & importtinas ubique aiit

cupiditates

5 htec eft ignorantia, cui fua

femper

placent,

verfante

ani-

mum eontinua indignations eorum, quae

ab

aliis

a£la

fuerintj haec illa eft, quse oraculi fe loco haberi, cun&is annuentibus, optat, cum de Providentia DEI conqueri-

tur, deque ordinarionifyus publicis, & vel fic innumeras

Societati Civili contrahit moleftias, Hujus infcientiae la- tebras, hos receftus, ubi tot vitia occultantur, Summine

cura REGIS noftri, Potentillimi, Auguftiftimi, penerret?

Efficiatne GUSTAVIANA de falute & flore Populi Sui follicitudo, ut his tantis malis fua fit medela? Utique;

cedat, neceUe eft, luminibus caligo: eft ingenium fublime

Clementiftimi Principis, quod in fpatiofos Patriae ^cam»

pos penetrando fingulos ^, jubet perfuadetque Incolis, ut majoribus fuis fimiles fint, ut evadant Sviones, id eft,

Cives probi cordatique. Eft hoec Scientia Monarchae

Svionici creatrix, quae Patria exulare jubet indocilem petulantiam eorum, qui, fenforiis licet vel maxime gaudeant organis, nobiliori Sentientium generi propriis,

ft

tarnen mores confiderentur, nec bruta dicas animantia*

nec Humana,

Ut unicum siT, atque prsecipuum ^, quo diftipetur ignorantia caligo, remedium, Publica qutedäm Inftitutio;

fenfentia eft Auguftiftimi REGIS, & erga Populum fuum

In du 1gentifilmi P ATRIM PATRIS,v

Obvenir

nobis Li¬

ber elegantiftimus, cui titulus, Memoire fur V inflruStion publique, ab extero quodam Viro compofitus, cujus inge¬

nium, do£lrina, morum probitas, ac ftyli elegantia, in

omnibus fe produnt, qute Ipfius manu exarata funt. Hoc

ut confcriberet opufculum, excitatus eft Au£lor Anony¬

mus, per Negotiationum Gallicarum Procuratorem,

{Le

Conful de France,) ab Excellentiftimo Viro, Regis Regni-

A j qu@

(12)

6

Prtffatio.

que Senatore Celfiflimo, Perilluftri atque

Generofiflimo

Domino Comite C. F. SCHEFFER, Cujus gloriofa &

immortalia dudum A£la reliqua non minus, quam pro Summi Noftri educatione REGIS indefeffa cura, lauros,

nullo temporis intervallo amifluras viriditatem ^, merue-

runt, &, Qui nunc quoque per Secula nunquam termi¬

nanda, Suam in prsecordiis Civium confirmatam red

di dit

gloriolhfimam memoriam, prseparando felicitatem

futu-

rarum Gentis SvioGothicae Generationum. Publicae Educationis prapcepta illa generalia, quibus

inftruere Le-

£lorem voluitCeleberrimus hujus Libri Au&or, explica-

re; & indagatricem hane Virtutis

Philofophiam Acade-

micis tra&are Diirertationibus, conftitui: quod, ut bono

fit inchoatum omine, utque Tibi placeat, B. L. atque utile fit quodammodo^, etiam atque etiam ex toto

pe&ore

opto. Sua quidem in primis dirigit praecepta

Au£tor

hujus Inftru&ionis Publicae, demanäh nu Roi

de Svéde,

ad Ordinem gubernacula in Civitate tenentem,

feu fum-

mum Imperanrem, inuicando, quod lic

potifilmnm ehe

debeat conftituta Respublica, ut Imperium ipfum

Publicae

cujusdam loco Scholas habeatur, ubi Cives ^omnes

du-

cantur, Sc necellitate quadam peramica probis atque

cordatis Civibus, ad comparandum fibi habitum virtutes

exercendi cogantur, cum non nili hae

ipfas in honore

fint atque remunerentur; vitia autem atque

crimina

cum

horrore fugiantur,

defpicatui Sc faftidio in Republica

cum forte ubique fuerint habita. Hoc

modo

concurrant,

e re fore judicavit Au£tor nominati Libri,

fingulae Im-

perii partes, fapienti quadam Sc

prudenti

earum

inftitu-

tione, ad (pargenda usquequaque

lumina Sc communi-

candas virtutes, ad inftruendos Cives, atque

educandos

juxta ad probum quodvis atque

honeftum, ad utile

at¬

que jueundum. Simili Sc nos animo

Au&oris hujus Li¬

bri veftigia fecuti, fed eadem praecepta

Publicae Educa¬

tionis,

(13)

Prtffatio.

⁷

tionis, quantum fieri potuit, applicavimus

ad

Dolores

Patrescue Familiarum, disquirendo de rationibus atque modis, quibus debitum capiant fru&um fmguli ex publica

illa felicitate, qua, ur calore quodam vivifico,

Educationis

ope, inflammari fubdircs Tibi Cives deliderat PATRICE

PATER. Pepercille nulli cura? me, nec

diligentia,

con- fiteor, qua, publice inculcando pvacepta ijla bona mentis>

fundata in Natura _rerum, in Humana? conftitutionis in- dole, parirer ac Civilium Socieratum inftiturione ac con- fervatione, utilitas comparari queat exoptata.

uam altf imprimantur animis Hominum opiniones

& fufpiciones, cum fem,el fuerint lufceptac, vel fi

maxime contrarias (ange rarionis ufui, quotidiana. nos e- docet experientia *). Quid caufa? hujus rei furna*

tur, oportet? fi non quod allentiamur plerumque iis,

qua? partim intelligimusj & fi vel percipiamus repugnan-

tiam idearum invicem contrariarum, non ramen faris ad-

hibeatur remporis folidae refköioni, ^qua exquiratur Sc

excuriatur vcritas, led induftionem quandam animi, deu

volunrarcm, cum determinamus fecundum ^comrnunem

illum guftum ^, accidit, ut intelligentium

Subfiantiarum

*) Munäns refiitur opinionibus, ^vetus eß Proverbium. Opinionis voce

hoc loco inte11ig itur Perfunfio fen firma ^quadam imapnotio mentis, idearn

(juondam efle offirmandam vel nefandam. 1raöavit harn. rem, praeter AuOorem de l'Infiruction publique, CeJebtriimus Le Ctiidre, in Libro,

dt l'opinion.

PARS PRIMA.

GAP. I.

De inveteratis opinionibus.

mores

(14)

g

Cap. 1. De inmteratis

A _< ' '

mores .dmni, quo fieri poilir, modo corrumpantur,

Cum

cxemplis atque

au&oritatibus eonfirmati fuerint

mores,

Sc vel fic quoque inveteratae opinationes, quae

intimio-

rem cum moribus nexum habent, earundem ad normani vivitur agirurque , nulla

fere difquilitione adhibita veri¬

taris vel erroris, nec quo fundam^nto nitautur.

Ratio-

nes quidem ineunrur

fiepenumero, ponderantur, Sc de

rebus obviis judicio certo concludirur,

fed penlitata

rantummodo teftimatione opinionis privata arque publicae. Ex ejusmodi fententiis

conformari quali viden-

tur virtutes _atque vitia; efficiuntur Viri

magni celcber-

rimique, pariter ac

flagitiofi Sc nebulones: unde

quoque

earundem impulfui origo debetur converuonum

publica-

rum, nec non Statuum Civilium, ut

teftatur omnis asvi

Hiftoria, & incrementum, Sc ruina.

Quid igitur magis

eile poterit

necelfarium,

quam

Publica Inftitutio,

qtue , univerfae aptata Societatis

commodo Sc fingulorum faluti

Civium, mentibus amoveat humanis ea omnia, qu<e non

fuerint naturte convenientia? Id fcilicet Educatione ju-

ventutis

pervidendum,

ut

formetur aeftimatione juftå ani-

mus earum in primis rerum,

quibus boni malique

vera

eruätur indoles; atque gnftus

ille

mentis,

qui in feritiendi

fasultate, quid re£fum, öeqüum,

juftum,

ac

honeftum, fit,

excolatur, confirmetur, Sc ad veram

fuam aliorumque

perfe&ionem, ab

inftituendis Civibus, dirigatur.* qui vel

hoc potiflimum

modo accommodandi fe totius Reipu-

blic^ faluti Sc publico bono

habitum acquirant. Sic fu¬

turum eft, ut ad faste rationis normam

Sc ad vitam fo-

cialem fevocentur omnia, de quibus notiones

feu adum-

brationes rerum confignari poterint: quo

denique fiat,

ut, cum una, eaque

aequabilis, ratio

morum

in votis lin¬

gulorum.

Civium fuerit, cun&a Gentis Univerfae moli-

mina fucceffu non podint non gaudere exoptato,

ubi

aihil invira Natura aggrediuntur.

(15)

o

pin i

^V

nib

u$. 9 Est animi illa vis refle£lendi ad comparatas inter fe,

& fignatas, ope attentionis, ideas; eft ha:c inquam ani-

mae noftrae facultas intelle&ualis, qua potifiimum diftin- guitur a reliquis Homo animantibus: amie igitur ipfimers absque refpe£tu Edueationis, au£lores fumus errorum

©mnium,quorum firnus.obnoxii, cum corrigere valeamus oppofttas Naturae rerum ideas ? Ita quidem; fed vel

hinc non poterit concludi, nuilo conne£li vineulo ^cum.

defe&ionibus noftris Educationsm Juvenilem: quin potius

inducamus animurn, ut,fi plena Sc conferta fit mens no-

ftra reflexis notionibus, promifcue veris falfisque, eaedem

ante nos conftitutse inveniantur, formatae paulatim^, Sc

ab una ad alteram colleclae setatem in congefium quafi pretiofarum veritatum cumulum, pariter ac perverforum prsejudiciorurn. Raro fcilicet evenit, ut cogitatione cu- raque incumbatur in interiora rerum adyta, donec ad liquidum veritas explorata fit, fed, dum ab aliis quaedam

offendimtur éxcogitata, eadem fua quisque facit fine va¬

loris examine. Inter mediocrirer eruditos fi forte fit

quisquam, qui Philofophi nornen amet, ille in eorum

eft aliquod per temporis intervallum hårefi, qui Scepticos

efie fe venditent, donec apud perterritum multitudine Sc au&oritate _eorum, qui contra fentiunt, valeat tan¬

dem reflexum quoddam animi decretum, iis fimplici-

ter acquiefcere di£tis, quae memoriae quondåm prodita

teneantur.

Verum, quod plerumque fit, fi accedamüs cito aliö*

rum opinionibus, non tarnen negari potefi, quin interdum etiam ipfimet propofitas res, ipfarum foliditate, ^{de^}

bito examine libremus, utrum nobis fint emolumento

an incommodo_; fi honore fint aliquo atque numero, vel

lTiinus fecum Jerant dignitatis* ^an jufbe Sc legitirnse,

vel forte iniquse, fint; verum enim vero, ut larae hinc

R fen-

(16)

io

Ciip. /. De inveteratis

fententiae, Sc opinationes ^,

hujus disquifitionis

ope con¬

traria', a veritate deflecbere, vel etiam propius ad illarn

accedere poftint, pro cujusque

ingenio Sc notitiis, qui-

bus naturam rerum probe calleat, aut non ;

ita

quoque

iftae opiniones, ut anrea monuimus,

femper Sc ubique funt

principia prima virtutum

omnium, moralium Sc politica-

rum; funt principia

perverfitatum omnium,

quae

a£tu

exiftant in Republica, Sc magnam partem earum, quae

futurae fint. Evidens igitur veriras iila eft,

quod

mora¬

lis character hominum conftituatur, cum propriarum in-

du<ftu opinionum de rebus

obviis,

tum

aliorum ad

nor-

mam, qui coluntur Sc

obfervantur, opinationum

;

quin

etiam ex aeftimatione publica, id eft, ficut opiniones

in

genere

ferant Civium.

Novi'SE igitur

juvabit, quid fit veritos. Dum

^au«

fpicato evenit, ut veras atque

juftas fibi aliquis

compa-

rare notiones propofuerit; hoc

fibi habeat perfpectum

^,

necefle eft, quo modo judicari

conveniat de opinionibus

fuis, anne fint iftae veritares, nec ne.

Viderur mihi haec

difculfitio, fi vel maxime digrelfio a re

tra&anda dici

polfit, adeo tarnen

magni efle ponderis, ut facile nobis

condonetur* Sententias quasdam fubinde

reperimus ab-

ftrufas, quae vel hoc

pa£to dubitandi anfam fubnfini-

ftrant, ^an veritates fint; quippe quae

efie debeant fim-

plices, planae Sc ^apertae: verum cum

juxta aeftimerur

^,

fieri id pofte, ^ut

ipfae fint veritates abftrufie,

^cum non

debite explicentur, nec eo

ordine

proponantur, ut opor¬

tet, nec juftis notitiarum

luminibus colluftrentur, dubi-

tare pofiumus, an opinationes

iftae confervari debeapt,

ut conforrnes, an rejici, ut Naturae rerum atque

veritati

contrariae; verit^as enim dicitur omne

id, quod in jndiciis

noftris conforme eft cum eo, quod ^res in

fe & fua

natura fuerit. Qui hanc

Definitionen! re£le penfitaverit, facile

repe«

(17)

opinion ib

us. ⁱⁱ

reperieC, verum cömparari animo, non ta-ntummodo fen- jtfum experientia, verum etiam tnentis reflexione. Feritatis

fcilicet vocabu'um terminus ef\ abftrafhis, qui fubfiftere independenter ^a cogitationibus noftris baud poterit; fed

res, de quibus cogitamus, pofTunt habere, Sc non quidem

habere _, exiftentiam quandam effeöivam , quae ex cogi¬

tationibus noftris non pendet. Sunt igitur magnopere condolendi _, qui habitum credendi fibi comparaverint, quod ^{res omnes} exiftentia quadam, opinionibus eorum

parili, gaudeant; etenim eft fepenumero fubftitutum de-

ficienti cuidam ideae diftin£lae quoddam verbum, cui

nullus refpondet ^venis fenfus in rérum Natura: funt

verbis quoque adjundtae qualitates occultae, quae conjectu-

ris originem debent; Sc nemo non videt, quemadmo-

dum fiat, ^ut decipiamur toties fpecie refti. Qua igituf

ratione dici poftit, quod res, quas nobis repraefentare cupimus, effectivam quandam habeant exiftentiam, eft„

quod qtiisque, fecundum ingenii fui dotes, fuamque ^ac- quifitam rerum experientiam, explorare debeat ope Senfus Communis, feu Facultatis illius animae, qua intuirive per-

cipimus veritates, per fe evidentes. Ad Evidentiam*autem

ut duo requirantur; objeBi fcilicet cInvit^as, Sc intelleBus perfpiciejjtia; paret, quam ob caufam eaedem res non

femper Sc ubique ab omnibus parili perfpicuitate ^per- fpiciantur: funt enim obje&a, quae, faepius licet claritate fülgeant, interdum tarnen obfcuritate laborant; funt etiam ingenia, quae, ob imbecillitatem ^, ad cognitionum qua- rundam evidentiam, non nifi _aegre accedunt. Ab hac cognitione intuitiva rerum progrediendum eft ratioci-

niorum jufta ferie, ad vevitates eminentiores, inftituendo comparationem idcas inter ipfas, quarum conformitas in*

vicem, ut Sc ^cumobje£to quodam exiftente extra noftrum

conceptum, veritates illas conftituit. Illam autem animae

noftr«e Facultatem _, _qua nexum Sc confequentias pluri-

B 2 marum

(18)

12

Cap. L De inveterati?

marum veritatum penfitet,

intelligat,

& ex cognitarum comparatione

incognitam hucusque veritatem coneluden¬

do eliciar; Rationem dicimus. Quo igirur judicari poffit,

an opinio

quaedam fit veritati confentanea,

nec ne, pervidendum eft, ut non tantum jufte fefe exferat ^ratioci-

nandi facultas, verum etiam ut haec ipfa falciatur prin- cipiis, quae

Senfus Communis approbet: Prima principia,

quse Natura

fenfibus infpirat intuitive de exiftentiis

re-

rum , earumque relationibus

mutuis, fi forte

^non

ifta

ponantur

fundamentorum loco conclufionibus noftris,

aB-

que

ratiociniis; hasc ipfa animi decreta evadunt

aperta quaedam

mendacia,

erroneaeque

opiniones, fi vel exa&is*

iime fuerint invicem colligatse ideae

noftrae.

Opiniones pleraeque veritati, rerumque naturse, op-

pofitae, qute circa mores

verfantur hominum,

quteque

Pu¬

blica Inftructioni certiffime omnino proponantur corri-

D-endsej notiones referunt in primis

libertatis,

vivtutis,

honoris;

de quibus pauca faltem jam nunc

meminiffe

proderit,

dilata ad opportuniorem occafionem polixiori

harunt idearum atque veritatum difcullione.

Sed quid de Firtute

perverfas hominum

opiniones

dicam? Vix conftitutas quasdam ea de re fententias ^na-

£ti, moribus, feu vivendi cuidam

ufui, fefe accommodant

pleriquej

&

pro

virtutis

atque

vitii notionibus valent

acquifitae qutedam,

&

ex

opinationibus aliorum colleto,

notiones confufe honefti atque inbonefli, decori atque in-

decori: feu, quod idem eft, vivitur exemplis. Etenim,

cum obfeuratse & confufte fuerint, refle&ionis negle&u,

& educationis, perceptiones illae morales, quas animis obje&ae res excitant; cumque

inclinationes illae, quibus

ex bonovel malo morali,grato modo vel ingrato, mens

noßra afficitur, ü non evanefcant penitus? tamen indu-

canc

(19)

opinionibus♦

n

cant habitum, natura humanae contrafium, prava con*

fuetudine Sc diffolutoe vitae ufu acquisitum; non poteft

fieri _non, quin virtutum ipfi fontes, fere exficcati, opi*

nationes de moralitare a£lionum non adeo iiquidas

red-

dant. Huc cum forte accedit varia quaedam Sc flu&uans,

, de honore Sc viiuperioy quorundam opinatio, adeoque non intrinfecte illius Sc genuince actionum honeftatis notione fufFulta; quid fit Firtus^y aegre profefto definiri poterit.

Non privata qusedam eft Societas, Sc vix privatus qui-

dam homo, qui non de honeflo Sc inboneßo fingularem

libi _comparare ftudet conceptum; unde apparet perfpi-

die, nihil fere certi Sc indubitati in mentibus Hominum, qui non probata educatione inftru&i, vel etiam fanae rationis ufu colluftrati fuerint, obtinere, generatim loquen- do,' de virtute atque vitio. Si quid fit fixum vulgi opinione, _atque connexum elegantilfimo huic Firtutis voca- bulo, notiones probitatis, fimplicitatis Sc imbecillitatis, ^con*

jun£tas redolet: Sc plurimi quidem, qui fatis re£te atque fapienter tranfigunt vitam ^, metuunt tamen, ne, fi.

judicarentur ad unguem fecundum Moralis Do&rinte

praecepta, vitiofi notam Hominis vix evitare poflent.

Verum ifta difterunt, quemadmodum quisque educatus,

inftitutus atque moratus fuerit, Sc ^nemo negabit neceftb

tatem generalis cujusdam inftitutionis, qua eonvincantur finguli Cives Firtutem in primis confici habitu quodam cF ftiulh, congrue72ter Natura t? inflitutiunibus Civiltbus, ^con*

vementer ad fuum fintum,, prudentery fapienter, vivendi; at¬

que adeo ea, qua funt officii jui, libere libenter agendi.

Si vel maxime Jufiitiam Civilem appellare placeat hane,

quam exhibuimus, Firtutis notionem Pbilofipbica, non eft, quod contra reponere poterimus; praefertim cum aliun-

de motiva defumere, nifi ab intrinfeca aftionum boneflate turpitudine religioni nobis fuerit. Quaenam vero, cum Firtutis notio

indaganda

erit,

humana

fit mentis natura»

B ₃ facil©

(20)

14

Cap> I. De inveteratis

facile _paret, fi ad illam ädtendamus voluptatern ^, quam

omnes quidem homines capiunr, in primis vero qui

ere&ioris funt indolis, ex asftionc jufta, honefta, Sc ^quae

non redoleat nimium proprii commodi ftudium. Eft quidem Philavtia, ii recte intelligatur, Sc juftis continea-

tur limitibus, itidem naturalis; fed ii forte Homini cum brutis animantibüs communis haheretur, Humanitätis notionem _, qua fundantur merito virtutes ^omnes Civiles ^,

non niii _per ambages involvi hac ipfa proprii commodi

ideå exiftimaverim. Primitiva igitur omnis moralitatis principia, iine omni dubio, ex paftiva hac, Sc ratiocina-

tionem antecedente, approbationevel improbatione, quam in iingulis noftris aliorumque afiionibus fentimus, peren¬

da funt. Prodit _quoque animus, iibi relicius, proeclaram quandam affe&ioncm, qua alios ceu äquales aequo fecumjure

traSiare conveniat, Haec virtus, _quae Humanitatis nomen

a communi ftirpe obtinuit, fuffulta fenfationibus illis ^rno-

ralibus jufti Sc cequi% decori Sc indecori, nec non comirata

vationis fanee ufu, quo veritatum nexus Sc confequentias

difcernere valemus, fundamento Socialibus reliquis, feu Civilibus, jure fuo ponitur virtutibus.

De Libertate, quam quaefo perverfae, Sc iingulares prorfus fovebantur opiniones fub priftino illo mixto, feu quod denominationem a Libertate perperam accepit, apud

Nos imperio? Civium alter inclinato ^erat ad credendum

animo, in eo potiftimum coniiftere Libertatem, ^ut inter

Pares concederetur dominari; alter, ut obfequio praeftan-

do eximeretur. Impotentior qui fuerat, conftitutas invo-

cabat Leges, quas ipfemet interpretari defideraret; etenim Libertate frui Jim idena efte exiftimabat, ac facub

tatem obtinere cogendi Diftributores Legnm, ut fuo fefe

conformarent defiderio: qui autem Parti fuerat addi&us fortiori, fupra Leges eile fe, ^non minus quam Regni

Ordi«

(21)

opinionibus.

³5 Ordines, pronu-nciabati hand aliter ac fi ipfimet, non pro natura rerum Sc publico bono, fed ^pro luhitu, Le-

ges ferre Sc abrogare potuififent. Operas ne pretium eft indicare, quod ejusmodi Libertas nuncupetur a Philofo- phis omnis aevi Licentice nomine, ^{quae e} diametro oppo- fira eft genuinas illi Libertati Civili, qua ea omnia con- ceditur agendi facultas, quas Legibus falvis age re placeat.

Hunc abufum intellexerunt admodum bene, etiam ifto

tempore, prudentiores Civium: fed quid quaefo refponfi

loco tulit, qui Iftas vitio Sc culpas dare opiniones fuerat

aufus? Refpondebatur alio quodam prasjudicio, ultra quod progredi longius difputatione baud quidem fine crimine licuit: _fcilicet, quod forma Regiminis Svionici fit fuo

in genere Angularis atque unica, quodque confiitutio illius

Sc natura in libris fruftra quosrenda lit. Adeo ut induci

facile poruiflet aliquis ad credendum, Libertatem Leges transgrediendi ipfis Legibus fuifle cautam: non tamen,

re bene penfitata, hinc malum illud Licentiae Popularis

derivari potefi:, fed in ignoratione Sc perverfis de Li-

bertate Civili opinionibus ^quasrantur ^errorum caufse,

oportet,

Honoris Nume.n apud Romanos religione coleba-

tur digna Gente ^, rerum Domina, Sc Populorum Orbis

fere omnium Viffore. Voveri _atque dedicari curavit

M. Cl. Marcellus duo Templa, Virtuti unum, alterum Hovori, appofita ac propinqua adeo, ut pervadere prins

illud necefium fuerit, _antequam ad Honoris fanum ac- cedatiir. Sentimus nullo negotio, quasnam fuerit ^mens3 quodque confilium Confulis, cum hane inftitutionem

vol-

veret animo ^: fcilicet imprimi mentibus Romanorum voluit, quod honorem acquirere ^nemo poflir, nec

magni

in Republica asftimari debear, nifi in quo eniteat virtus, quique partes iiias bene geiferit, Sc

cun&is fuerit ofiiciis

(22)

i6

Cap4 I. De inveteratis

fui flatus, id eft, fingulis, quee cuique incumbant, ut Homini atque Civi, retde & fapienter perfun£tus. *) Pul-

cherrimum certe hoc erat propofitum, 8c Inventoris fui

atque Executoris nomen ad aftra laudibus extoliit, etenim

non dubia opinione tenemus, fed perfuafiffimum

quidem

fua evidentia eft, virtutem tum forte potiffimum genui¬

nare in praecordiis Civium, cum honori Cultöribus

fuis fuerit.

Interea tarnen inveteratas apud Nos funt opiniones,

quae non quidem prorfus refpondeant huic inftitutioni pias 8c ^aequae Marcelli Gonfulis: fed longius forte nos hujus indagatio veritatis de via defiefteret.

Urgetur ^eo imperio, quod exercet opinio publica, Equeftris Vir, vel n placet Militaris, qui quidem facile

condonaret quoddam erga fe

commiffum

Commilito-

nis delirium, 8c cogitur quafi Adverfarium fuum, cum

res ad manus venerit, faepenumero vita privare. Inter-

dicH funt ejusmodi privata certamina Legibusj verum au£loritate majori praeditam efle cernimus publicam opi-

nionem, quam Leges ipfas Civiles. Numquid

caufae eft?

Haec fine dubio, quod etiamfi fortitudo, 8c in arte mili¬

tari habilitas, gloriam, feu Honorem, quem glorise quandam modificationem reputare convenit, huic Viro ^com-

parent, confunditur tarnen vera 8c genuina Honoris

glo-

riasque notio ^cum fpuria illa, 8c a&ioni, non quidem lau- dandae, adjungitur publica opinione praemium,

Virtuti de-

bitum: compellitur itaque idem ille Vir ad gravius aequo

puniexidum, idque fuo haud quidem levi periculo, quod propenfior illius voluntas condonare forfitan potuilfet.

Sunt

*) Conferarur, ß plaeet, Commerce Epifiolaire entre unjeune Prince

Jet fin Gouverneur. Lettre du 4. Aoüt 17^9. La veritable gkire n'eft

fue i'exalh obfirvation de tous hs devoirs defin (tat.

(23)

opinionibus.

17 Sunt, qui cönferunt culpam perturbati illius ordinis,

quem in vira Humana obfervarunt, in animorum illas commotiones, quas dixére rationi inimicas, licet non

fuerint, nifi vehemenriores quidam a£his appetituum fenfitivorum; cc) Sc vel hinc contendunt, eas cupidirares at- tenuari primum debere, antequam in difciplina emenda-

tionis morum propius accedatur. Fatemur ultro, quod

vincant ficpifiime veritarem cognitam iilecebris Sc dulce-

aine fua agitationes iftte animorumj quarum imperio ob- temperaturi Homines, non quidem direkte abnuunt proe- liantiam verit&tis, _sequa lance antehac forfitan penfitata?,

mandatas tarnen parum curare videntur res. Cum vero in Republica fiepius interrumpatur rerum ille tenor, id

ex ambobus hifce ccnfendum eil provenire incommodis;

fcilicet Sc ex nimio ac immoderato afFeftuum imperio,

«Sc ex defectu notitiarum, feu potius perverfitate opinio-

num de rebus in natura obviis. Affe£lus ad erronea de a£tionibus judicia quod 110s feducant fcepifiime, probe

icio* verum vinculis appetituum fenfitivorum non pote-

runt diffolvi homines, nifi vi voluntatis liberae, quae ex intelle£lu Sc ratione pendet: ^non dominium fui ipfius ac-

quirere valet homo, nifi fuffultus alio quodam appetitu,

rationali ß) fcilicet, qui perceptioni dißiuSia y) de eo,

C quod

&) Per Appetit^um Senfitivum inteiligimus Appetitum quendam prae-

eipitatum, quo ex primo itatien fenfu voluptatis cujusdam fenfuaÜs lem delideramus quameunque. Voluptatevi autem dieimus Senfuilem, qu*

immediate tangit fenfum quendam extenium, ideoque grata eft auditui, gultui, vifui, <3tc.

ß) Per Appctitum rationalem inteiligimus illius ref defiderium,

quam, penfitatis rerum mornentis _atque confeftariis, non jam folum effe,

verum etiam in pofteruni futuram, judieavimus bonarn, foluptatem aotem dieimus rationalem, feu intclleclualetH, qu-ae fenfu quodatn interno perci- pitur: ut honoris, verae tk non fucat« perfectionis, 6tc.

y) Per ideam difiinetam hoc loco inteiligimus notionem, qua non

exprimo ftatim fenfu aliquam rem »ftimamm, led ex pluribus, 61 repe-^

(24)

Cap. I. De inveteratis

quod bonum

(it, natales debet. Hic igitur, li fuerit

erro-

neus,ut omnium primo corrigatur,

necelfe eft. Immo, qui

ad fe ipfum attendit, facile

reperiet, quod

nunquam

im-

petu quodam

adeo vehementi affe&us illi fint elati, ut

corrigi ^non facile

pollint, nifi forte concitentur vi

qua-

dam agitante mentem

& prsecordia Hominum, cui amoris

Jui

$)

{qmour-propre) nomen

indiderunt noftri aevi Scri-

ptores: verum &

htec vis itidem ab opinationibus Ho¬

minum derivatur. Cum autem id evenit, ut confentiat appetitus fenlitivus cum

rationali, reprtefentatur omni,

qua fieri polfit,

vehementia, quod agendum erit, live bo¬

num fuerit, five malum. Sc mutuus ille

Facultatum ani-

mae confenfus dire£le tendit ad executionem illius, quod opinatione tenetur.

Opiniones igitur vulgares Sc inve-

teratas, qu?e non nili lubrico, nituntur

fundamento,

ut profligare fibi proponant, e

reell, Do£lores,

^quorum

curae commilfa eft Educatio Juventutis, Sc publica In- ftru&io, privataque. Nihil autem

exigendum aliud,

quam quod in vita ufum

habeat:

cumque

id, quod agendum,

probe intelligant

inllruendi Cives, Sc Prasceptores ipli

vires fuas indefelfo lludio intendant, ut, quod fciant, ipli-

met titis, tum noftris, tum aliorum, fenfationibus, Judicium ferimus: & vel

lic rede omniuo dici poterit, Appetitum feniitivum per ideas dirtinöas

emendari pofle. Si ver o tiotio diflinctn, Logice tr.lis, qua PVolfius, ceteri-

que Philofopht antiquiores intellexerunt perlcéptionem generis

<Sc fpeciei,

ubi notas adducere polfimos lufiicientes ad diverfas fpecies dilcernendas,

adhibeatur; ejusmodi rationis ufus Appetitus proprie dici non poteft,quin

potius Judicium quoddam de eo, quod appetendum iit, (ine ilbus

deli-

deiio; etenim ablfia&as res nunquam appetimus, fed individua femper &

ubique funt, quae delideramus.

d) Per Amorem fui, feu (amour■propre') intelligit Auclor Libri, de

/' Inßruction Publique, non- minus quam reliqui Philofophi recenriores,

Studium illud volupintum rutiomlittm^, qua non immediate fenfus feriunt,

fed ex rehtionibus ^, ratioue perceptis, genernntur, Adeoque nou latiori

fenfu fumitur Phrlavtia, ut apud annquiores Phiiofophos, qua: includit

etiam feufuales illas voluptates.

(25)

opinionibu

s. *9

met opere exequantur, fieri non

poteft, quin hinc futu¬

rum fit, ^ut publica quoque Civitatis opinio emendetur atque corrigatur: quo fa<fto, metuendae minus erunt commotiones illas animorumj immo profuturae omnino, ubi

aerumnis Sc confufione fua expeditae mentes dominium

fui ipfius teneant. Publica opinione emendata, fi forte

tunc eveniat, ut fit aliquis cupiditatum impulfu perturba-

tus, & in errore, Civis, eundem temperare valent, fältern

contentione quadam amica reclamitando, ab injuftis ejus

avertere conatibus poflunt,reliquorum,de moralirate a£lio-

Rum, fententite Civium, qui non eadem mentis aegro- tatione laborant.

Permagni praefertim intereft, ^ne imbuatur falfis opi-

nationibus tenera adhuc Juventus, quas dedifcere poft-

modum gravius omnino onus erit. Ubinam

qutefo

gen¬

tium reperire licebit Hominem, fi Phiiofophos quosdam

Sc vere magnos Viros excipias, qui tanta mentis fuerit

conftantia Sc vigore praeditus, ut, communes illas notiones

atque theorias abolendo, applicare de integro intefteftum

ad particularia fecum

conftituerit?

Pro ratione

plerum-

que valet fides, notionibus addi<fta puerilibus: nec eft quaerenda fpes, nifi in corrigenda Educatione, unde pri-

mas fuas ideas hauferunt. Educatione igifur perficiatur,

necefie eft, humana Mens, inftiliando ^veras Sc reftas ani-

mis opiniones, quibus inde apueris,

finé ambagibus,

^ac-

quiratur habitus non enuntiandi de rebus

obviis

a'ia,

quam quae ipfis conveniant, nec

concludendi male

per- verfeque de propofitionibus, cum

forte iftse fuerint

^verse,

Qiiot quaefo vifionum hiftoriae, portentorum,

fpe&ro-

rum, divinationum, Sc quag funt fpecies vanoe Magicae

artis, quibus puerilia exterrentur

peftora

;

8c

quarum tra- ditores gravioribus iricrepari

probris deberent ? Ceterum,

quamconfocianturmaleinvicem

idese^Educationis

ope

Juve-

C 2 nilis,