Disputatio philosophica de varietate morum, quam permissu amplissimæ facultatis philosophicæ in regia academia Upsalensi præside ... Joanne Bilberg ... sub publicum eruditorum examen mittere constituit Andreas A. Kylander Ostrogothus. Idqve in audit. Gust

V

I.

N.

_J.

_/

DISPUTAT10

PHILOSOPHICA

DE

VARIETATE

MOR

L M

Quam

Ttrwijfu Ampliffm*

Facultatu

Philofophic*

in

_Regi*

Academu

_Upfalenfi

f R £ S I D E

Vit

o

Celeberrimo

Dn

_JOANNE

_BILBERG

Geometr,

Profcflorc

Ord#

Sub

_{publicum Eruditorum}

_{examen mittere}

conßituit

ANDREAS

A.

_KTLANDER.

OftroGothus»

Idqvein

Audit. Guftav. Majore,ad diem _{m" Noyemb,}

Anni currcmis M. _{DC. LXXXVIII.}

V P S A L / _eJßy

®®oec®e©?©ee@e©®«@$-€;oe6e9

ce®®©©®

Exeu«» _HBNUCVS

_Kepler/

* Ad

Percximnm atq; Do&iffimum

Dn. AND

ti:

AND:

KY

_LANDRUM,

DE _{YARIETATE MORUM}

Tngeniale difputantem, Amicum _{exoptatiflimum.}

EFfeffus

nis neminem

divina

_ignordre

_finit

in

rebus burna-

fapie

flupenda

var/etts,

qvd

tota

natura _{egregie certat:}

quocunfy enim oculos mittimusnoßros\mi*

ram cernimus

_{dißimihtudinem}

vicißitudtncsfy

admirandas.

Va' ßa mundi machina

_diverfam

_{faciem mot tu}

_f

_varios

_{(jr fipefibi}

invicem contrarios _{miramur; Ad mentis}

vero noßra varietA'

tern merito

_ßupefcimus\

mm licet heneficatandem natura* aqua*

liter _{diflribuerit nobis, nufpiam t}

amen

dtjßmilitudo

major _appa• ret. let enim mortalium _contraria

_{erumpuntßudia,}

_ut

_niß

legis

vinculoßringerentury deploranda

morumdi_verßtastotumgenus

hu

•

WAnum

_fuhr

_{»eret & inultiwam}

praapitaret

perntciem.

Exquove»

rofonteemanarinty

_difcere

avtdius_cnpto.quo

_vchemeniius

_admiratus Jum

differentiam

quamexhtbetnatura_{rationisparticepsJ Terrage*} nwy*ccdt

haußui*

unioniamma (jr _corporis

_{altis^ caufrs}

_natur

_althus

tlUm deberi _{jam diuaudivi; verum}

_ufquedum

_{nefcio unde talis}

turbåtusßatusrerutn(jrmentis

_{offtäiofuum habeat}

_{örtum,(jran na¬}

turaeadecurrat_{legequam pr}

ima ejus exordia tulere* £>nid autem

TuPereximie_{Dornt» ey Ami e}

_{honorattffimc,}

in

hoc arduo

é" imper*

vio_negotio

_praß

_{iterisy hocmentistu}

amalimen

docftjjimum

oßendet,

Certenon_{vulgarefuturum}

eßmenimentuqwdtuadiligentia

&

inge-niifelicitascerto certitu_{promittunt. fjuare occaßonem non}

dimttten-dam_duxiy

_{relinquendi obfidem}

_animi

meizrga

Te>qvtfeminquamTibs

fitisprobaium

meritoexißtmat. Titaenim vita

_elegant

_ta(jr

_fuavitate

morum_{effeeißtuiexTc}

ccgnoßi

optaverim.Deumigiturdevotamente

cujus

_Eccleßa

Tedevovijti_{preeor, utI bor}um(jr

inßgnis

erudit

ionis

a* qvosaßtmatores(j Patronosmvemas_{digwfy confcqvat isprama!}

ßc

tntergratuUnttumvo esmtnime

_{coaclasgratulabundus}

_voveti

_&

_nun*

quuhvQvcninnrmtUH Tui

3 Artic. _I«

Arictas Latinum verbum

_{eft,idqucpro«}

prie quidem in _difparibus coloribus di-citur, fed transfertur in multa _difparia*

varium _{poéma j varia oratio, variimo¬}

res, varia fortuna, _{voluptas varia ctiam}

dlci folet. _{Qvt3C adhibenturverba åCi¬}

cerone in de Finib. Undc _{prima fron¬}

te _{liquct, nos hic de varictate}

morum

atturos. vocem varietatis non in _{propria fignificatione}

ufurpa-rc,fedin tropica,& quidcm qua per metaphoram å coloribusad

mores transfértär, _Dcfinitur autcm _{Mctaphora Fabio, 1. 8.} c; 6. btcvis _fimilitudoj & nihil aliud _eft, dicente _Cunrado,

quam tropus fimilitudinis ad unum _{vcrbum contra&ac. Por*}

ro _{autem, cum fimilitudo hxc,}

quae colorcs inter & mores

intcrccdit,' valde _{fitappofita, &: ad multa qvadret}

qvac

inftitu-to nöftro in _{anteedfum declarando inferviré}

videnturj nobis

vitionon verfetur _{confido, fi paulö}

ubcrius,

_{qvantunfqvidem}

pcrlcgcs mctaphorac liccbit, & inftituto huic

fufficiet,expona-mus _{tertfum, qvod dicitur,fimilitudinis}

huius, vel _in qvopo-tilEmum colorcs _{ätqvc mores inter fc cöllati convcnianr.}

Artic. IL

Conveniunt autem in_{varictate. Qvcmadmodum cnim} varii & _{difpares oculis reprarféntantur colorcs}

, lic non

unius-modi, nec minus _{dtfpariles anirnis obverfanrur}

mores.

Sin-gulos fcrc homincs diiOmili facic _{confpiccrc licet, & divcrfos}

diverfo colore i alios florido vci _{rubeo, rufo alios ctiam fu^}

rido, hos albentcs alios _{plane nigros aut fubfufeos, candorcm}

illis _{lentigo diftingvit alijs livor infufear ♦ mores fi}

fpedcs,mul-to _{major hic diflimilitudo oculis}

animisqve occurrir; floret

hic _{virtutc, alium nobilitant vitia, hunc}

mitcm,comen _atqvc

affabilem, alium torvumte_{morofum,hunc nimis in utramqvc} partem vehementem, remiffum alium _{atqvcfedatum videreli¬} cet, hujus virtutcs vitiorum _{aliqvo confinio Ixduntur /untalii}

fuimåximé _{diflimiles, quibus nihil exccllentius vei in vitiis} vel in virtute efl. Ad colores rurfum fl _redeas,

parum ed

qvod illos variat; varia nimirum _{difpofltioobjc&i, variumq;}

ad obtutum oculorum _{fitus, unde fit,ut radii diverfimodé} ad-mittantur, refleäantur aut_{refringantur, obtundantur vci}

fuffo-centur, vel alio _{qvoqvo modo agitentur, undeluminis varia}

modifieatio, & hincvarij colorcs: c. _{g. Dccoßioniligni}

Braf-filiani rubrx fl fuccus mali citrci admifceatur, flavusreddetur

color, _{qvem oleum tartari rurfum in violaceum convcrtet.} Hane autem _{varictatem colorum,ex varia particularum}

difpo-fitionc in _{liqvore hoc, oriri dubium non efl. Sic alius atqvc} aliuscolumbx _{pofitus, alium atqvc alium ejus redditcolorem.}

cadem _{imago å fronte infpelta Caefaremexhibef, abalio late*}

rct feiern, rurfus _{ab aliofccleton, varix enimimaginispartes}

varia hare

_phsenomena

_{prxbent, uti & variatparres columbx,}

variegatos illos coloresnobis exhibent: flmores

refpicia$,(hicc-nim_{longiorescflcnon}

_convcnit)

ex

difpofitione

varia in (angvine,

varictatem _{aliqvam morumfxpius craergerc,vcritaticonfonum}

efl;Ut aliumatq; alium_refpeftum tacea ra,quo

fit,ut

csdem

fcrc

a&ioncs varias _{qvafi facics induanf, nunc alba? nuncatrx, i.c,}

nunc bonx nunc malx _appareant;

_phyficé

_{fpcftatx bonx,} mo-ralitcrautcm

_mate*

_{& contra ; nuncrevera maix,}

_jnfpcciera

bonas

bot1«, tantum moralitcr, & contra $ in hoc laude

de prxmio

dotentur, in aliominus, proconditione agentis, qui

vel

ex

pro-«refi » feiens de volens, vel é diverfo invitus,,imprudcnsaut

coaßus_{cgit. porro, ut}

_hoc

_{fimile adhuc perfequamur; arten*}

difolet inreddenda rationceolorum, ad conditionem medij,dc

luminis _{copiam, präster alia qux hie}

_confulto

_omittuntur$

nam_{quacunqve gaudeat} difpofitione obje&um, _tarnen

fi

defi-deretur, qvofacis illuminctur lumen,notum efl:., colorcm

alb

qvemluculctrtum non reddi* admoresquod attinet

»luculentio-res rnulto de ijdem redduntur, Ii acccflerit lumen rettx

inftitu-tionis _{cumprimis in mente, ad corporis}

_{difpofitionem feu}

tem-periem bonam, Cicero» cum ad

itaturam^nquiticximiam de

illuftrem 9 acccflerit ratio qnaedam confirmatioquc do&rinx, tum iiludnefcio _{quid, ptxclarum ac} fingulare folet

cxiftcrc.

pro

Archia,

Nee

penitus

filentio involvendum iumen

fortu-vk, quodfulgorcfuo efficit,non modoutomne animiVitium

tanto_{confpedius infe crimenhabcat, quantö majorqvi pcccat}

habetur, titpote, qui

quafi

in clarifiima Jucc conftitutus me¬ lius cernitur, de _{pluribus ad exemplum patct;vcrumde}

quem-admodum lux ferena _{detegtt proditqvc vel fpeciofam faciem}t

vel fi_quxcoloriautforma:infunt vitia,qvxcrcpufculum

difiimu-lavitificlumenaffulgcntis fortunx,animi vel virtutes vel vitia,

qvx obfeurior fortunacontcxit preffitqve, fxpc exprimitde

ho-minibus vifenda _{prxbet. Uti enim xgri oculi fubitam luccm,}

ita nee mortalium animi imbecilles fortunam facilc ferunt.

af-foict _{deniqvc in confiderandis coloribus ratio orgar.i}

_haberi

in _{reeipiente, quippeqvod, prout varié aflfcäum fiicrit» ita} de colorcs menti _{reprxfentatj fic qui oculos flava bile}

_fuffufo*

habent, flavo colorc, omnia _{corpora qvx} ccrnunt,

infe&apu-tant: fi convcrtamur ad _{fpcöatores morum, funi qui}

nihilre-{tum _putant,

_{nifi qvedipforum}

_{conveniat moribus;}

_homine

impe-imperito nunquam

quidquam injudius,

qui,nifi quod ipfc

fa«

cit, nihil re&um putat 9 ut TercritUraus

ilie

Mitio exclamar.

Qvanquam

alios

vidcrc licet Prothei

fimiles

,

qui

quod

perhi-betur etiam chamadcon _poflfc . in qvamcunqve

formam

fc

trånsmutanr,omnibusqve aflimilantur, id

qvod de Alcibiacfe

memoriae _{proditum ed» Alia}

_deniqvc

_aliis

_videntur;

_{ut nee}

facies ©tulis omnibusuna _piacer. Quod etiam

Germanica lin«

gva fatis

appofite cecinit in Poematis

fuis

celebris

Poeta

Pau¬

lus

_glemttiing.

_:

©er

_{finnen (inb}

_fobiel/

_{fo biel}

_bet

_fatben

_feit».

<£in jebet liebet baé/ ttxieS

eribni

bilbet ein.

Sed forré _{per leges methodi ncc}

_licet,

_&

_vetat

_{ratio indi«}

tuti, fimili huic _{cxplanando diutius}

_immdrari,

_itaque

_qvac

conjun&iora

_{propofito fünt, paucis}

_hinc

_in

_{anteceflum indi«}

cafle fufliciet.

Artic. III.

Non ego quid

album

,

quid

atrum,quid

ab albo

longius

remotum, _{quid minus,}

diftinfté

traditurus fum,

qvamqfani

tum album tum _{nigrum, tum & reliqvos}

oculis

iubje&urus

colorcs , reli&o cuiqve _, pro cujusqve

perceptione,

qvac

&illa

variat, varietatis judicio : i. e. non

conftitui

exade

definire*

quae virtutum', qvae vitiorum nomine

venianr,

quae

propius

aut _{longius diftent} å _norma illa, _qvam

reda ratio

di&itavit,

quae virratum ratio formalis ed ; fed

relido

cuiqve

dc

ea

fuo

judicio; tantum infignem morum varietatcm,

&

promifcué

vitutet, vitia, difpofitiones , in qvoeunqvc

fint gradu,

reprac«

fentare animus ed : _{quin &, id} qvod _capüt

cd, genuinos

ve-nari fonres, unde varii ilii mores cmnant; vel fi

unumdunta-xat mavis fontem, _nempe ipfam voluntatcm, _tum

rimari

caufas, unde vario illc fons tingatur colore, t. e.

unde

tanta judicii varietas in voluntate ejufdem

hominis

fybinde

cmer*

gat,

vcl undc in divcrfis

tanta

exiftat

voluntatum

&

ptoptr:-fionum divcifitas,

Artic. IV.

Scicndum e(V prxterea, vocabulum morum

hic

latiusac»

cipi,itaut compleftatur non folum

aäiones* &

habitus

ethicvs

morales, fcd & indinationes ad a&iones o'usmcdi, aftcäus, ingcnia, ftudia, quin & geftus

ejusmodi

fivc

externes mores» qui indinationes animi oculis hominum

commendare

folent;

deniqVc & aßiones impuberum, non quidem omnes,

Ted

quac

prxluccntc velut intellc&u & dirigente voluntate

fufeipiunrur:

exelufis interim aßionibus meré _{Phyftcis, & quarum}

confidc-ratio ad aliud forum _fpeßat. Artic. V.

Dari autem morum _{varictatem,candcmqvc}fatismagnam

in multis, nemo credo, facilc negaverit» Id enim _praeter

multamultornmeruditiflimorum _{virorumteftimonia,ipfa ratio} clariffimå nixa_{experientiaevincit. Quippe cuiqve paulö curatius}

advertenti, etiam ad oculum patet, moribusinter fe diferepa»

rc, tum nationes ab invicem diftantes, tum feré fingulos

ciufdem nationis homines. Joannes BarcLaius,qvem hic

po-riflimum _{feqvcndum putavi: Sccula}

_pené

_{fingula inquit,}

_fuum

genium å exreris divetfum habent, qvi mortalium animos in

certa ftudia lolctinfle&ere. _{qvxdaroaetates prxcipue armis}

exer-citae,mox omnia in qvictcm compofitaj tum regnorum , tum

rerumpub. in populisa mor; nuncvduti inbarbariem homines

na-fei, deindc _{facilioribusanimismanfve(cere,&poftfecula aliqvot} ad _{ftipatum prima catigine ingenium redire. ItaSxpius orbis,}

culris hominum moribus _{enituit; iubfidcnsqve deindeinduftna,}

Velut _{qvadam nube iubdudtaeft. q'x in Icone ingeniorum}

ha-bentur. _{Subiungit inde vices, prxcipuc 'mperij Romuni,}

qvi-busorbis _{qvafi in varios mutatus eft vultus» Sed nec femper}

tam late fcculorum hic _{genius patet, qvippe qvem}

_ad

_alias

arqvealias regionei fxpius refiringi Machiavelius docct, Dif.

pur. L jAibihocunum intrreftinqvit.qvod alijs fcculis.alixre*

giones magis abundanc hominibus virtute prjrditi$,qvcm alix*

& aliis iterum aliac. utdificrcntiam morum, _{c'tiamprc/divctös}

regionibus

populifqvé

hinc cnviccre in

proclivi

fit»

Artic. VI.

Progreditur indc Barclaius ad exponendam Kegionum 8c

Nationum illam varictatem . _{qvam perpcruam putat.} Sed

a-liust _{inquit, prxtercaimpetus animos rapcre folet}

, certisqvc

affe&ibus addiccrc ,* illc nimirum fpiritus, qui fingulis regio¬

nibus _{proprius, nafccntibushominibus patrix habitum} &cupi-ditates ftatim _{ingenerat. Namtitiijdem cibipro condicntium} arte,

_faporem

_quidem mutant , cxtcrum interna vis alcndi^

aut _{nocendi, nuilis biandimentis in totum corrumpitur } ita}

in omni _{gente * per seftus (ucccdcntium fcculorum» mores}

ani-mosqvc mutantium, hxret qvatdam vis "inconcufla » qvam

hominibus_{pro conditione terrarum, in quibus}

_nafci

_contigc»

rit,fua fata diviferunr. Sic aliac gentes, diccnte Livio,auda.

ccs,qvxdamtimidx,in vinumdn Venerempronioniorcsalixlunt,

- Sed

pcrgit Barclaius i ut ifticnaturalis lcvitas populos agat,

turbidisqve incerta corifilijs , Crcfpicit vcro hicad diverfasEu»

ropx noftrae regioncs & Nationes, id qvodexijs, qvxinaufrorc

feqvuntur colligere promtum

eftj

illicpingves gravefqvc

animi

trifti _{fupcrbiå,tanqvani fpecic arcanac fapicntix fcrociant: llli}

fiiim nonrolerent* _{alij in mutationcm, nec provifa}

_confilia,

temporarijs ingeniis incumbant: apud exteros placarinonpof-fit ultionis _{ingenram : rurfus virtutum xternitas,}

veluthxrcdi-tatis iure _{lancita; in qvibusdam fimplex fides>in alijsacumen}

animorum, in pluribus fortitudo. Machiavelius loco ante

citato, cernimus _{inqvit» ccrtis}

_{qvibusdam regionibus}

7

®§§

aretqvosdam

tflfe&us

infitos, & nunc, 6c

femper ferc

c&

dem modo fiiiflc fcimus. Accedit his Erafmus _qui,funt

vi-tia, inquir, qvacdam pené gentilia , quemadmodum

gentibus

nonnullis _{pcrfidiam ajunt cflc familiärem, aliis luxum, alls} libidinem. in dc milif. Chrift. Ncc _{mirandum, inqvitBoémus}

Aubanus, fi homines variam interfc, non folum fortunam jfedctiam _{naturam,mores 6c vrvendi ritus fint confccuti>qvum}

videmus _{regiones 6c loca eam quoqvc varictatem adepta» ut}

una _{qvidem laCteos homines pariat,alia fubaIbidos,aiia}

fufeos

alia _{prorfusaduflosjC^f» Hinc Rhetorcs prtecipiunt}

, to

ijstkov

mutandum _{cflc, pro natura gentis, apud qvam dicetur.}

fa-öitatum id _{dcniqve å multis ,• cuius rei illufire excmplum in}

Alexandro _{Magno habemus» qui varia oratione, ut cujusqve}

gentis animis aptumerat, militcs alloquitur i cujus orationis fumma lineamenta_expreflit

_Juftinuslib.

_n,

_{Alexander ,inquit,}

circumvcÖus _{fuos,fingulasgentes diverfa oratione alloqvitur:}

Illyrios 6c Thracasopuxn ac divitiarum oftentationc: Graecos

veterum bcllorum memoria_{, intemcciniqve cum Perfis odij}

accendebat: Maccdones autcm nunc_{Europa? vi&se admonet»}

nuncAfi« _{expetitae $ nec invenros illis toto orbe pares viros}

gloriatur» Carterum6c laborum finem hunc, 6c gloria?

cu-mulum fore. _{plurima verohujus varieratis cxempla hifioria}

fuppedltat, fed qvibus cumulandis hic fuperfederc ratio

infti-tuti _{jubet, praefcrrim cum vel obiter cvolventi hifioiiam,non}

pofllntnonobvia

efle»

Artk. _Vllf

Jnterim

fatendum

eft,

qvöd

norrabs re futurum eflet,

fi

aliqvpt populorum praecrpuos mores in

confpe&um dediflem

;

(iqvidem, dtcente BarcLaio, nihil utilius eft , qvam ex genio

variarum_{gentium fic animum inftrucre, ut diverfus fit cum}

di-vetfis,

_cognofcatqvc

_qvidåqvoqvc

_cxfpeftandum

_aut

_timendum

fit.Verumenimvero,cumres

fit

valdc

lubrica,3c

prona

in lapfum,

ardua_imprimis

_{juveni, 3c}

_forte

_ut

_partim

_experto

odium

conci«

liare _apta;

_proinde

retinqvendumhoc

aufum

ut

viribus majus,

& _{alijs forte}

iniqviustremitendus

autcmB.

Ledor

adviros'müf»

tö audorte _{experientiae, 3c}

erudidionislonge

maximae,

qvibus

peregrinando

diflitas

terras

oculis

animifqve

periuftrare,

earun*

dcmqve diverfas

conditioncs,

3t

incolarum

varios

mores expe»

riendo

_fpedarc

_contigit,

_fatisqve

fpedatos

lircris

mandare,

in-primis

qvi

feculi

hujus,

3c

praicipue

nationum,

qvse

Europam

noftram incolunt, varios mores

nobis

tradunt.

qvas

qvidem

gentes ut

nobis

proximiorcs,

qvam

pvifeas

vel

rcmotiores,u(ui

longe majori

fuerit

probe

novifle.

Praeftiterunt

id

nobis

prae*

tereseteros, Clariflimi viri;

BarcLaiusinfualcone

Animorum,

& Dn. Puffendorftmsinegregiooperc,

qvodinferibitur:

lndudio

ad Hiftoriam, & manibus noftris vedatur.

acceftit

Clariflimi

Viri ad Patri* Hiftoriam lndudio ,nonnunqvam

in

codemar-gumento

fertilis

: ncc

invenietnr

opinor

(utvcrbisutarBarclaij)

tam

fuperftitiofus

_amator

fui

ortus,

cui

grave

fit in

rccenfione

patriae

fux,

etiamvitia

nominari.

Sl

enim

neminem

natura*

mortaliumtam conditis moribus

finxit, in

qvo non

aliqvid

defideres, velutultimam mantim;

cujus

fupcrcilij efter,

tofas

provincias

publico

fatovellc

criperc,

3c

indignari

fc.

ubi

pec«

catur, id eft» inter homines

natumeffe *

Faceffat in

omnibus

fuae_{gentis ptaeeeps}

_favor,

fimulqve

_cacterarum

averfatrix

invi»

dia: 3c noftra vitia fideliteragnofcamus,3c

virtutesin

alijs

nos

dcledent. Hadenus il!e, öc qvidem omnia

probéj fcdqvac

hanc

cautioncm habent, ut pleraqve omnia, nc

qvid

nimis.

Sunt

enimnonpauci qvi 3c

hic

modum

excedunr,

qvibus

nullo

dif-crinrinc exotica omnia , etiam frivola ,

&

rälia

qvac

ineptiis

non _vacant, vel _eo

nomine

_,

qvöd

peregrina (unt,

arrident,

domeftfca contra fordern* & qvamvis

meliora*

tamen

vel

ob

• _j

@3 9®!®

id, qvod vemacula funt cvilefcunt. Sed faceflfatdc

illcprsepo-fterus _{favör, qui impedit qvo minus omnia,}

ut

decct,«(lima-tionc vera _{perdendantur.}

Deniqvc vcl ipfo tefte BarcLaio,in¬ gens cautio elfe debet, neex _{paucis » ac fortafle plebciis,}

to-tam _{gentem «(limemus. Sed ut eö}

redeamus, unde _digrefli

fumuv _{Arric, VIII,}

Etiam _{fingulis cjufdem gentis mortalibus}

, fua concefla

«ftindoJes, fui funt mores, nec _{adco conftantcs illi}

qvidem,

qvin multis modis mutari _{poflint, undefit, ut non modo}

in-ter _{fe multi moribus}

plurimüm diftent, fed & _{fxpc fui} maxime

dilfimiles_{cvandant, Puffcndorfius in de officio;}

intcr

homi-nes _{inqvit ,}

qvot capita tot fenfus , dc fuum cuiqvc

|>uicrum : nec fimplici autuniformi _{cupidinc omnes} »gitan-tur, fed _{multiplici dc varic inter fe mixto. Imo unus 5tidem}

homo _{fxpc fibidiflimilis ccrnitur, &}

qvod uno _tempore

con-cupivit, abeodem alio _{tempore valde abhorret, Nec cnim}

o-mnes & _{finguli in eadem regione}

homincs,codem colore,

eo-dem vultu, 5t _{ijsdem faciciiineamentis}

confpiciuntur; fed in ijs regionibus, qvargencratlm candidos _gencrant»

fpcciatimet-tam _{fubaqvilos , fufeos 5c luridos}

• rurfus alios aliis

candidi-ores _{deprchcnderc licet,}

ex adverfo in _{iisquaehomincs} com-muniter _{nigros alunt, qui ad albedinem aliis}

propius accc-dunt J ita in humanis _populis,

_qvaccfam

_afperse

mentes _rigent; aliae de _{pattia barbaric nihil habent}

? craflae _{aliqvx in tenui}

coelo _{mentcs,tenuesqvc in}

opaco. _{qvippe fingulis mortalibus} prsetcr patriae fux indolem , adhuc proprium aliqvid _natura

conccffit _{, qvx fcré BarcLaii funt, Nccab}

his abhorent Ciccronis illa : ut in _{corporibus magnx diifimilrtudincs.funt}

(alios cnim videmus velocitate ad curfum • alios

viribusadJu-ftandum valere : _{itemqvc in formis,aliis dignitaicmincflc,}

aliis

venuftatem) ficdc in animis cxiflunt ctiam _{majores varietatcs,}

#)ü>

Offic. 1. i. atqve ita

ejusdem

regionis

homtncs

codom etiam

tempore

divcrfis

funt

moribus,

diverfisqve

ingenijs

taliiftupidi

aliifubtilesacfapientcsj

hi

generofi

ac

cordati,alii

timidioresi

ifti crudeles illi mites> hi tefti ac

fimulatores,

illi

aperti

can.

didiqvej hi

veridici,

illi

mendaces

;

hi

perfidi, illi

fideles

j

hi conftantcs illi leves ; hi inqvieti,

alii fedati

;

hi fimplices,

alii _{plus qvam}

_duplices

_;

hi fordidi

alii

liberales

_>

alii

verc-cundi, alii audaculi*

alii

incrcdulualii

perfvafu

facilimi.

fic

alios aliadelc&ant, funt qvi feftantur

gloriam

,

alii

fimul

po«

tentiam, qvi opes,

indociles

pauperiem pati,

qvi vina,

qvi

venerem , qvi vitx

honeftatem

:

delc&ant hos

ftndia litcra«

rum » illos certamina honorum,

alios

caftra ju

vant, qvac

alii

contra averfantes Iaudant fua rura ,

funt qvibus

mercatura,

quibus

officina

cordi

curxqve

eftj &

quis

omnia

pcrfcquipou

crit * adeo

Velie

_fuum

_{cuiqvc eß,}

_nec

_vitt

_vivitur

_um>

Pcrf. Sat,

_5.

Artic IX.

Qvot

verö

modis

potiflimum

varient

mores,

id

difpicc*

re etiam advarietatiscxpofitioncm

facit

,• in co autcm

nonnihil

variari intcr do&os videmus.

Nobis

igitur

nullius

veftigiispref-fc infiftentibus, hinc indc

colie&is,

faltcmin

percenfendis

va-rietatibusj uti conccifum putamus. mores

qvi

fingulis

com-petunt,

pafiim

apud

Philofophos variare

dicuntur,

pro

tem-peramentis, pro

affeäibus,

pro

vario fexu,

pro

cducatio»

ne>difciplina,exemplis,do£lrina,

confvetudine

,

habitu, etiam

experientia varia ,

item

pro

vitx

generibus,

provaria

forruna,

& _{deniqve prosetatibus.}

addunt

alii

pofituslocorum

&

res mc»

dicisnon naturalesdiäas, fed qvx referri

poffunt

ad jam

fupe*

rius allata. Artic. X.

Pro _{temperamentisqvatvor}

vulgo

clafles

conftituuntnr

_$

qvarum

ordo

rurfus alijs

alius

eft.

Sed

non

cfi

qvod dc

illo

nos adeöfoliciti fimus. Schola Salemitana_{j>rimam facit}

_San*

gvincorum, qvi phyfiologisplerifqve omnibus natura mitiores

funt, humani, comes, aflfabiks, hiiari _{fronte, erefto animo,}

lcpidi, ingeniofi ctiam & artibus qvibuslibet addifccndis

ido-nci, nec admodummeticulofi & _liberales; amant, facile

ex-candefcunt irå _{qvae tamen mox defervefcir, faciles qvippc}

capiunt animi motus, at in iocos & di&eria eftufi,

volupta-tes ac _{deliciasfeqvuntur, proni in venerem, nec abhorrentes}

a comelfationibus, & _qvae hue_{pertinentj Angularis deniqve ad}

imirandum _{qvidvis incft aptitudo. Altera claftiseorutn eft}

qvi cholera agitantur pradomioante, natura impetuofi funt &

animofi, qvi vehementiores animi motus _{capiunt, praecipuum}

hisingenii acumen& expromra induftria in

_{obcundisncgotiis;}

verum ut _{negotia expediunt dexterrimé, ita eludunt fsepc}

fo-eium _{vaferrimé; fubitö accenduntur & impotentiusexseftuant}

irå, fed cuius _{pocnitentia mox fubit: honorum cupidiflimi}

aliis _{praefcrrigeftiunt, prodigi potiusqvam liberales, audaccs} qvam fortes dicendi; proicdiflimiin venerem aliis vifi, ut

Huartpqvi, non amare fed deperirc dicit, aliis vero fecus; fit

interim,inqvit Erasmusin inftruå:milit.Chrift, ut natura vel-uti _{paria faciens, morbum animidoteqvapiam diverfacompctw} fet? efthic _{qvidem propenfior ad voluptatem, fed ncutiqvam}

iracundus, neutiqvam invidus. eft alius _{incorrupta pudicitia}

fed _{elatior, fed iracundior, fed attentior adrem, qvanqvam}

poffunt &

hsec

aliam fubire rationcm* Succedunt lenté

Phlcg-matici, naturå otio _{qvam negotio aptiores, frigide negotia}

traflant, fedati&Cremifli, tardi& hcbeiis_{ingenii, pacati & qvi}

animi _{paffionibus minus agitantur, qviqvé fuum illud in diem}

ftcrteremundi huius _{imperiis vix commutarent; Venerem fi} Huarto credimusexfecrantur. fi _{ad iram commoveas, m-agna}

famonis facundiå tantümnon fententias _{proloqvuntur.}

faneholicos _{(apientiflimos Ariftotclcs}

_facit#

_excellcntes

pleros-qvé omnesfuiflc

mclancholicos Huartus

aflerit,

adcapeflcndam

rcmp.

maximé idoneos alii iudicant,

adliterarnm

ftudiavulgö

putanturaptiflimi, qvippc folitariac

vit»

amantes,

&

propofiti

tcnaciflimi, uni rei cxcuticndae diu & unice immorantcs

alti-us _{poflcpcnctrare}

_{in rci}

_naturam

vifi.

Sperlingius in

Antropo-logia5non tantopcrc

laudandos

putat,

ftupidos

potius,timidos

& _{ineptos dicendos. Huartus}

_Hifpanus

_medicus»

_duüm

gcnc-rum facit,aliosnullius alios quantivis pretii _;

fcd quid

multaf

fiatuunt _plcriqvc

_ingcniofos

_{cflc ,}

_{fcd tetricos,}

_{triftes,anxios,}

taciturnos, fufpicaccs,invidos,

cogitabundos, timidos, &

qui

co moeftitiaeinterdum adducuntur, ut vitam pertxfi fibi

adem-ptam cupianr, qvamqvam

nonnullis hoc

melancholise

caput (it, qvod mortem pcrtimefcant;

conftantcs

admodum funt

& (labiles in rebus _gercndis,qvi

_{aegerrimé ab}

_eo#

_qvod

fcmelani-mohaefit dimovcntur,' Ut in vultu fcveritas ficin vcrbis fidcs, fegnius

effcrvefcunt irå,

verum

Irritatis

furor

longior,

manetqi

injuria altå mentc repofta. Vitiorum qv» in

fingula* clafles

cadunt _{prsccipua momenta Hrafmus in de}

_Milit.

_Chrift.

_paucis

comple&itur ;

Qvaedam

inqvit, corporis

habitum comitantur*

ficuti _fangvineos

_mulierofitas

, & voluptatum amor :

cholcri-cumira, ferocitas, malediccntia ♦ phlcgmaticum incrtia,

fo-mnolentia : melancholicum invidia.triftitia,9 amaritudo. Id au-/

tern notatu _{dignum, ob}

multiplicem humorum

mixturam,ma-gnam cujusqve

claflis

latitudinem efle, rationc

intcntionisfivc

graduum;

undé

praeter

alias cauflas

ht,

ut non

ijsdcm

omnc*

moribus fint _{qui cjusdem}

_claflis,

_imö

_{ut tanta}

_{fit inter iilos}

in-tcrdum.qvanta inter diverfarum

claflium homines,

morum

ftri-€tc dittorum diftantia. Interim illud Horatii

_{vulgö obtinetj}

Oderunt hilarem_trifles,

_{triftemfc iocofi,}

Sedatum cclercs, aoilemd. vnavumciremifp.

^

«I«

I?

»B

Artic. XI.

Claflfcs _{ingeniorum qvae totidcm a Barclaio} ponun-tur, ctiam huc reduci _{poffe vidcntur, qvamvis non peromnia}

qvadrent. _{prima corumeft,qvi extemporne« fubtilitatis funr,} qvibus inextremis labiisnataeft_{cloqvcntia:hancverofacundiam}

cholerae _aflignat

_{Huartus,qvanquamutå}

_{Barclaio delcribitur,in}

cholericos exade non _{conveniat,led his inbserere non iibet j}

Nec _{qvihis opponuntur, tardam aegriusqve feqventcm}

oratio-nem _{habentes, cum phlegmaticis}

per omniaconveniunt»

inte¬

rim

_hispropius

_{acccdunt f fiqvidem hi commoti tandem}

fa-cundia_{pollent, ut Huartoplacct♦ mediocria vero&}

cxcellcn-tia, reliqvarum clafllum _{ingenid, tcmpcratis &}

_{melancholicis}

forte _{refpondenr, vidcatur Icon animorum.}

StatuitveroHuat-tus tria _{ingcniorum prxeipua genera ; unum qvod}

_inteiledu

valet, alterum _{qvod imaginatione, tertium qvod}

_memoriä.

Idius_{generis homincs dicitnatura humiles cfle, fui}

_ipforum,&

iuarum rcrum _{parciores aeftimatores, qvilaudibus atqve}

cnco-miis nihil _{minus qvam tument, qvibus #grc fit in locis}

_nimis

honoratis_{$ illius generis homines infigniter prudentes elfe Sc}

callidos, imperio habiles, ad res_{gcrendas aptilfimos,}

concio-natores cxiftcrc excellentes fi accedat _{memoria, qviadvivum} omnia _{refccare, omnia in oidinem digerereamant; hos}

deni-qvé, qvi nimirüm memoriå tantum valent, faftuofos& arro¬

gantes dicit;qvanqvam & horum multiplicem roixturam

ad-mittat. interim hsec ut_{cujusqve generis}

_figna

_{paflim fcrutinio}

Ingcniorum inlerit, fedcunda

perfeqvi

ratio jnftituti nonfinita Artic. XII.

Adaffedus _{qvod attinet * nemo non videt multum} in-terelfc inrermores admirantis &_{contemproiis, amantis&odio}

habentis, irari &placidi, laetitiå geftientis &dolore affcdi,me-tucntis&confidemis» etiam in codemhomine» fi punda tem*

poris

refpicias

diverfa

jverrm

fi

propenfior.es

di

verfas

in

alium

atq,

aliumaffeftum, indiverfishonunibusfettes,ccrtum

eft illam

va-rieratemvariantibusdeberitemperamentis.

Sic alii iniram

alii in

rr.etum,inIsetitiam

aliiproniores,percitantur

hiiibidinis

oeftro,

alii aliarum rcrum fpccic capiuntur

vel agitantur

magis

?(ic

i-demobie&um huicmetum incutitilliaudaciam addic.

Sed

eft

hsec affedum varieras manifeftior qvamutmultis

probari

debe*

ar» Exempla ubivisobvia:

SicCxfarem

magnoilliAlexandra,

fedfobrio, neqve iracundo fimillimum,

vellciusdixit;

nonob-fcurc innuens, qvödnec vinoperinde atqve

Alexander

deditus

fucrit Caefar, dcabirå longc alienior.

Artic. XIII.

Qvbd etiam

ratione

fexus

mores

varient,

laterenon

poteft«

j^otum eft virtutem, feufortitudinem(qvam

vel praecipue

virtu-cisnoraine _infignitam

_{voluére veteres)}

_ut

_{lexui virili}

_maximc

propriam,a

viro

nomen

traxifle,

qvippe

qvae

in mulieres

rarö

ad-modum cadit; potius

huicfexuiimbceillitascompetit,ficompa*

rative_loqvamur,

_Eftenimvir

_fortior

_ac

laborum patienttor,

moribuserediorftabiliorqve,focmina vero debilior,

intempe-rantior, mutabilior, &qvibusdam

pafllonibus obnoxia magis*

Utcaetera_praeteream, ait

Burgersdicius,

muliebris fexus

impo-tentius amat, utpotentiusedueat;

fexus mafculinus

amatjudi-ciofius, ut inftituatdexterius» Huartus mulierem Angularis

alicujus fapientiae minus capaccm

cfle

putat t

etiamhuic fexui

iniqvior

videtur

cum

alio

loco

dicit,

ncc

-difciplinam

nectem-perantiam

admittere

:

niti

&

hic

comperacivé

loqvatur.

va«

nitati multum tribuerc hunc fcxum experientia

necrcclamat,

& fentiurct viri do&i: ornari, poliri, expoiiri» pingi &

fingi

nunqvam

celfant^

diccntc

Plauto

in

Poenulo. nofti

mores

mu-licrum, Terentius inquit, dum poliuntur dum comuntur

an-nus eft« Etiam co nomine,male audiunt feminx» qv-od nec

fecun-fecundas ncc adverfas res moderate _{ferant, qvod vindi&aefint}

cupidiffimae, & quae funt alia : Intolcrabilius nihil eft qvam foemina _dives,

_Juven.

_{Sat. 6. Qvac tibi mtilicr videtur}

fapien-tifllma i _{inqvit Plautus in Stieho; qvx tum,qvomodo res}

fe-eundse _{funt, fe porerit nofccrc}

, & qvae arqvo animo parietnr

Tibi elfe _{peius qvam fuit. Rurfus, ubi facilime fpe&atur}

mu-lrer quam ingenio eft bono $ Qvoi malefaciundi eft poteftas,

qvac nefaciat, _{id temperat, innuit vero Plautus paticiflimas} dari qvac ejusmodi funt; interim conceflum eft dari, &

omni-nö coneedi id _{debet, vcl codice facro locupletißimo teftc»} Nec defunt virilis fexus _{homines, qvi hilee vitiis folicitantur,}

funt alii diccnte_{Seneca, qvos alia lubido iftis meiiores efle}

non _{finit, imoineptos totos concinnat, ita ut ne virosqvidcm}

fe efie _{amplius memincrint, Hiveide fingulis capillis in}

confilium _{eunt, irafeuntur ubi in iis negligentior fuit tonfor,}

aut _{aliqvid extra ordinem jaeuit, imo}

maluntRemp. turbari

qvam comamfuam. _{Qvicqvid fit, muliebria hxc tarnenfunt»}

qvippefcxui huic maximé familiaria, licet ab alterofexu non

plane proferipta : Sic puerilia dieimus qvac illa in atatc

maxi-ßic_{freqvcntantur, licet grandioribus interdum infunt. Si}

qvac

autem muliercs fortiores _{exftiterunt, viraginesillse di&aefunt;} qvo indigitaturn, viris potius q"am mulieribus convenire,qvas patrarunt. _{Sunt,inqvit Erasmus} , qvae fexui videnturadnata>

ut in viro_{feroeitas, in mulicrc vanitas & vindi&ac cupido»}

Artic. XIV.

De _{educatione, difeiplina, exemplis, do&rina,}

confvetu-dine,habitu& _{experientia, res eft clara. Tritumatqvcomnium} fermone celebratum eft _{Lycurgiiilud inventum, qvo, qvanta} fit vis inftitutiörws Lacedaemoniis oftendir. Produxit autem

in_{publicum, refererte Plutarcho, duos canesiisdemparentibus}

genitos, kddiverfaratione edudos, qvorum pofius inmedio

B 4 _patinå

patini

&

leporc.

alter patinam redå

pctit

,

fertur

alter

in _{leporttti t}

_ncmpé

_{pro divetfa, qvam utcrqvc} confecu-tuscrat, edtrcatione, _hicfagax& venatorferarum,

illcverögu-lo-fuscvaferat.Sicplcrtimqve indiverfa eunthomines prodiverU

inftitutionc; adeout _vulgo

_{placere fapicntibusGt}

_difplicere,

di-centeeodem Plutarcho. _{Cujus reiratio in opinionumÄ: mo«}

rum diflimilitudinc _{qvxrendacft,cumdivcrfis diverfa placeant}

& fimilcs Gmilibus _{gaudeant» meliores autcm habendi qvi} rebus_{optimisinftitutifunt, reda dilcipninå, bonis exemplis,}

bonis _{literis, nec} nonmultoterum ufuatqve

experientiå

lcx

ad-verfodetetiores, qvi ücentia & inftitutionc mala ,& exemplis

perverfis

å

tcncris cottupti iunt, Sc deniqve bonarum expertes

literarum: horum mores ut _{plurimum corruptioresfunt, illo«}

rum verö probiores: _{hi cfFrenes Sc inremperantes, illi}

plcrum-qvé modeftiorcs Sc (andiorcs : hi feri Sc fubdoli, illi manfvc*

tiores Sc_{integriores. qvippc qvod Poeta canit:}

- -

-yrtgenuas

didteiße

fideliter

artes Emollit mores , nec finit

eße feres.

Deniqvecautius illi agunt, condirioricm vitae humarx

fc-ria xftimatione _{perpendenres , hi nihil penG hahentes futili}

lae-titia _{geftiunt ; utpote qvibus iners remedium malorum} igno-rantia eft» DifFerunt tarnen & hitalcs å fe invicem, maximc

varictatc naturx. _{Nec parum refert quibus qvisqvc innutritus}

fit _{prxccpris ac opinionibus de Deo & Sacris, qvave religionc} imbutus, veränc an _{mala, menti qvse lucem afFert an qvx}

tc-nebras ofFunditj _{qvippe qvi rarionc moveri non poiFunr, reli¬}

gionc fxpc moventur.

_Qvö

_qvisqve Dcum cognofcit

peni-tius , diligit ardentius & colit religiöftus _,

e6

omnia

officiorum _{genera praeftat accuratius , qvx fibi qvxqvealiii}

hominibus _{debet, non folum quia id honeftum fed vcl}

maxi-mé _{qvia id Deo gratum elfe feiat}

atqve aeeeptum i de impiis

»liter,rurfus aliterdc_{lupetftitiofis habendum.}

m

fr

W\

Artic. XV.

Excipiunt

v'tx genera,-nam& pro illorum varietate _mores

va-riare _{dicuntur. Conftitunnturilla}

pr«cipue tria ; id _qvod

vul-gus coli-, civile, &_{contemplationidcditum.}

Hauritautem

unusqvisqve fnamdebono _{opinioneraexeo vit«}

genere, _qvod

fe£tatur, uti

_Honeioplacet

_{jhinc fit, utdiverfa}

feqvantur in vitå

qviindiverfo vit« _generelunt:

cun£tieniminid ftudio ferun^'

turmaximo, qvod fibi optimum eflfe, & maxime _convenire' duxcrunt. _{Vulgus& ineptiflimi}

qviqvé _{voluptatibusplurimum}

tribuunt, qvanqvåm& idem

mago«dignationishominesfaciant;

inferviunt _{Politiores honoribus,}

Do&iorestranqvillitatianimi:

hifce autem _{finibus uirrutcm}

fubftituere _{multis vifura}

, expe*

tunt _{pleriqve omncs}

divitas, idqvé ob ufum _{qvem omnibus} videntur _{poflfe pra;(lare, tum ad}

voluptates , tum ad honores

& _{reliqva, in quibus Felicitas}

ponitur. praetereå _{cuiqve vit«}

generi id peculiare putatur , qvod fuo

qvodqvc dcle&ctur

ftudio _{fpreto alieno:}

Salicet

ingeniis

aliqvtt

_{efl concordia}

_junUiSy

Et _{jervat ftudii}

ßeder/t

_qviujve

_fiti.

Ruflicus

agricolam,

_milesfera

_be

_{Ila gerentes,}

Reclorem dubia:_navita

puppisarnaf. Ovid.1.1. de_Pont,"

Qvodquidemha&enus

_{valet,fi&eligerc}

contigir>&noncrrarein

eligendo vif«genere,-multosenim_neceflitas

detrufit,necpaucos

er-rordevolvit_adea

faftitanda,

qu« natur«_{cujufqve peculiarinon}

conveniunt _{j qvos}

plerumqvéfu«

_{poenitet vit«, alien« vero} defiderium _{tenet. Sed commune}

laborum & _malorum» qvx

qvodqve vit« genus comirantur, t«dium multis _{f«péqvcrulas}

hujufmodi _{exprimit voccs,}

qvales'apud

_{Horatium ferm.U} i,

Sat, i. _{exftant, " 1}

O

_fortunati

mercatores _{pravis annh 1} •fU*Ji^

Miles _{aity multo}

jamfratfus

membta labore. c

Con<

'A.,

Mit»»

Centra mercator , navim

jaffantibtu dußris,

Militia _eß

_potior

_&c.

_{* « *}

Sed oftendit Pocta poft pauca ,

de

his

qvidrentiendumßf,

nempe

qvöd

non tam amore

alit>s

virae

geueris,

qvam

impa-tientiå laborum tales ijs excidanr voccs.

Sed

in

vera

cujus-qve fententia

cxqvirenda

non tam

attendi

debere

ad

ca

qvx

dicant, qvåm qvce agant

homines,Cartefius

in

de

Methodo

docet, _{fubjunfta ratione ,*} non

modo

qvia

hominum

mores

cousqvc corrupti

funt,

ut

perpauci

qvid

fentiant,

dicerc

vclint, fed etiam

qvia

permuiti

fxyi ipfimet ignorant:

eft

e-tiim alia a&io mentis, per qvam

aliquid

bonum

vei

malum

cfle _judicamus,

_&

alia,

_{per qvam}

_nos

ita

judicafle

agaofei-mus l _{atqve una}

fatpiHirne

abfqvé altera

rtperitur.

Artic XVI.

Variant deniqve mores

ratione

fortunx,

juxta

illud

Te-rentij, in Hecyra;

Omnibus

nobis uti

res

dant

fefe^

sta

magni

dtqvéhumilesfumus,

Speåatur

autem

fortuna

qvatvor

pracipne

modis:

nempc,

qvå

nobiles

aut

ignobiles

j

potentes

vci

im¬

potentes ;

divites

aut

pauperes

,*

forcunati

vel

infelices.

vi¬

deatur Voflius lib4 i. Partit

Orat. Sunt

porrö nobiles

hono¬

ris maximc ftudiofi, &

qvi

non

folum obfeuros

&

humtli

1o-co natos, fed & homincs novos,

etiam

nobili

fed

non

antiqvå

domo natos pr*

fe

contemnerefolcnt*

UndeSalluftioccntcm-tor animus commune

nobilitatis

malum

vifum, Turgent

verö

opibus

divites,

nec

adeö

contumelijstemperant

velinjuriis,mol-les Voflio dicuntur &

iuxuriå

diffluentes, Är

qvi

imperio

vel

qvovis

honore

dignos

fe

putant,

cum

habcantilh»

obqvae

multihonores publicos

fufpiciunt.

Qyanqv

am

(unt

qvi

divi*

tiisfolüm incubant, dt perindcut

vetttis

abilincnt» de

qvibus

Horat. lib. a Scra%

£vi nummos

aurumfa

reeonåit,

nefciusuti

Öccultam hi \lerumqvé fronte_{fuperbiam, qvae tamen mo*}

dis _{qvibuscunq^e erumpit» praeterca in duplicidiifcrentiafunt}

&eortfidcraniur _dlvitesjfic

_{Barclaiusinjcone}

_{animorumj QvU}

dam _{inqvir, in cumulatas åmajoribus opes}

_nafcuntur

; fenfim

aliosdevitix_{arrollunndoccntqvepauUtimefic felices. Horum}

utriqve ncc fc mirari folenr, nec immodicé exfultare. funt

deniqvéqvtrepenreprodigentis

felicitatis muncre inundantur:

hiinfvctaduiccdmc, (ui _{qvoqvéobiiti, dcducunturiniupcrbum}

fortis illiusde _{qva cxiere,contcmptum}

, & vitio immodicx

ja-dationis videntur_{obnoxij Ut tamcnncgarinon poflit»}

& hiC aliqvod, imö infigne deicrimen darij ciitn & horum alij ani*

mum habeantdudrinå excultum &c fubadum _{virtute, quå} u-tramqvc fortunam ur decct, excipiunt, alij vcro hifcc veiuti

armis _{deftituantur* Qvieqvidfir, qvodde uno,}

nempe demu-liebri more antea di&um eft, id _{latius patct: manet hoc?#®*}

divitium, qvamvis _{excipiantur aliqvi» utpoté} & hic, qvod

di-ci _{fölet, maxima pars concludit. Potentes}

partim di*

vitibusfimilcs _{funt, partim mcliores, ut Vofllus habet«. Nam}

magis funt honoris ftudiofi,magis virili animofunt, etiamma*

gis induftrij ; prxrereå, qvia ob dignitatem _qvam habent,in

oculis omnium verfantur, cb In inccfiu, _{veftitu, & vitå omni} modefté _{fe gerunr;qvcd multiim eorum gloriam}

auget. Qvod

fi aliosmadare _{injuria veiint, id potius faciunt in rebus ma*}

gnis, & qvx illorum porentiae refpondeant. Qvod ad fortu#

natos in_{genere fic didos attinct, vel quibus res}

maximcfecun-dx funt _{: cenfcntur enim hoc nomine} nonfolüm _{nobiles, po*}

tentes, divitcs, led & qvi valetudine utuntur bona, & aliis

e-gregijs animi ac corporis dotibus funt _ornati, folent

ta-iesqvoqvefupctbicfifeatqvéinfolcntcs.

QyippéutOvidius

canit;

LttxurtatJ Animi rebus

_{f>lerum% fecundisy}

Nec

_faule

_{efl dqva}

_commodt

_{mente fatt.}

Undé & Cit\ Ofhc, hi» In fecundhfimis rebus cavenduni

eft, inqvit, ne afientatoribus patefaciamus aures, nec adulari

nos finamus. In _qvo falli facilé eft _: talcs enim _nos elfe _pu¬

tamus, ut jure laudemur. Siqvidem fortuna nimiiim qvenl

fo-vetftultum facit. Eft hiftoria refcrtaexemplis, fcd_vetatratio

propofiti hifce verbum addere,

Cognofcitur

verb

ex

contra-riorum _{natura,qvibus moribus fint, qvi his opponuntur,}

igno-biles,paupercs, abje&i & infelices. aliqvid hujus attingit

Te-rentius in Adelphis, ubiait:

Omnes

_{qvibus resfunt}

_minusfecund

_a

_magis

_{funt nejcio}

_qvomodo

Sufpiciofi

♦

adcontumeliam omniaaccipiunt

magis:

Propterfram

impotenttarnfe

femper credunt negltgi.

Eft enim calamitas _{qverula& fuperba felicitas; eft}

mifero-s rumutmalevolentes fint & invideant bonis. Qvanqvam & he¬

rum diverfi_{gradus fint, prout diverfimodé} inftitutiatqveanimati

fuerint.

ffuemres

plus

_nimio

delectxvere

fecund*

Mutat* _qvatient

- - - - ut canit Horat* 1. i. Epift.

Et maximé concuti fölet hoc motu, _qvi ex divite repentc fa&us eft pauper,velqvemdeeulmine honorisfubitppraecipitavit fortuna. De hisSeneca: Lsrtiores fortuna _{relinqvitqvos}

nun-qvamrefpexitqvåmqvosdeferuit. Ibi'veropraecipué muiieres

fuccumbunt dolori, & _{püfillanimaccxiftunt, cum qvibusverfari}

oportetqvåmcautiftimé,qvamblandiftimé, qvåm curiofiflime, nonfummé revcrcris, _{defpici fe arbirrantur, & fic porro. Sunt}

inomnigenerevitse divedatum divitumtiim egenorum ingenia.

Exinopibusaliiapertisdoloribus

gemunt, Scqveridc iniqvitatc

fuae _{fortis, qvam excufare aut tegere eam malunt, itå magno} calamitatis _{folatiopalam poflunt fortunam obiurgare. Eftaliud}

egentiumgenus, contumaciSpartanåqvepatenria iftus fortuna;

ferentium, _{qvi animisanxiis curisq;divulfis lactum praetendunt}

vultuni. Videatur

_{Barclaiusinjcon.anim» Plerilqveomnibus}

Ü#

ii

_#Ü

res_{exiles, animi}

magnitudinemfinon_penitus

_frangunt,

tarnenim»

minuunt,ut_{fpeciatimdeEumine Cornelius}

dicit, _Dcniqve

pau-peresingeniofi habentur, &

_{calamitofiplcriqve}

_{omnes cultui}

Numinis & _{religioniaddifli, *}

* * *

_Multofain

_rebus

acerbis

Aerius advertunt _{snimos ad}

relligionem,

Lucanus,

Artic. XVII,

Coguntagmen

setates: de _{qvibusprimö feiendum» duplici}

illasmodoaccipi, & _{mundi alias, alias verö hominumdici*} mundirurliis_{duplicirerufurpari,Poéticé}

nimiriim& _Theologicc:

Ted mittimus _{has. Vitam humanam}

qvidam duabus, alii

tri-bus, _{qvatvoralii, ufqve adduodeeim,}

qvantum_{qvidém mihi}

videre_contigit,

partibusdelcripferunt;

imo neeijsdem una dif»

tributio _fuffecir,

qvialiåarqjaliåproinftituti

ratione ufi funt.potu-it veröfua _{cuiqvefupperere divifionis}

ratio,adeo ut

nullateme-ré reiieienda videatur ; interim _{omnium maxime}

confpieui

funt tres aetatum _gradus;

nempeadolcfcentiae, setatis

conßften-tis, & _{vergentis. qvamvis}

poterit in morum varietate

deferi-benda, qvivis gradus non incommodé _{bipartiri, utpoßeafuo}

loco

_{dicetur.Qvadripartitje}

vitee humanecommutationimorum

recenfionem accommodat Horatius in _{Art. pariter}

&alii, nec

pauci mores aetatum

_depingunt,

_{Prant Ariftoreles in}

Rhetori-cis X _{egregié verö BartLaius in Iconc animorurr}

j & nulli

fe-cundus _{IuliusCcelar Scaligcr,}

qvi tripartitamsetatnm

diftribu-tionem _{feqvitur ; cujus verba}

, cum nec Voffius _gravatus fit in

fuas transferre _{Chartas, 6tego mutuabo?j habentur}

autem lib, 3. Poet, _{Capite 1$. ubj de moribus adolelccntum}

inqvit t

Fcrtur, atqvé

_{etiamimpelHtur}

aetas _{prima,tum facilé, tum ve¬} hementer_{ad ea, qvarconeu. ilcit.}

Concupifcitautem&ftatim»

& multa_{petita contcmnit; ad alia anlmum}

appéllifr: praeeeps

potiiisanimusqvammagna

volvens, Tram, atqve animum

i-pfum, m

_{fronte,atqvcoregerunt.}

tion!»

fa&averbis,

pocnitentia

perfe&ioni.

Honoris,

atqvé

prarlationiscxa&orcs

importuni

pctiiis,

qvåm

feduli

vindicato*

res. Contemtus ultores;

ipfi

contemtores

dvvcrforum

å fuis

ftudioruro» Laudatoribus

fuis

favent:

oderc

monitores»

Po¬

tent]*ftudiofi,

opumnegligentes.

Specnim

aluntfiduciamfui.

Uberalitatcm excrcentignari

fortunx

deteriotis.

Omninb

finv»

plicitatem,

dt

a

fc

profitentur,

&

ab

aliisex^gunt»

Parum

fu-fpicaccs,

crcduli multum.

Honefta

utilibus anteponuntj

non-dumn«. aeuitcosrcrum

experientia.

Sibi

ipfis lex

ftint,

Sodali-tatumftndiofi,fibiitavivunt,

utcrcdivclintaliisquoqve

viverc.

Dcniqvc

nihil mediocrc.

Alienarum

mifcriarum

pii

obfervato-fesfiiarumrccuri.Injocosfoluti,

verccundixobnoxiiinerroribus»

clatiinbencfattis*

De media aetate hoc modo:

Omnimo autem juvenisnaturainter

adolcfccntix,acfcncftu-tis tempora, ut

media

eft,ita &

partieeps,

tum

vitiorum

»tum

virtutum, fcilicet affe&um, atqve

propenfionum*

De xtate feneli fic idem Scaliger:

Senilis aetas maxima ex partemoribus

eft contraria

adolo

feentix. Ergo,

quöd diu vixerint,

parutn

fperant,

paucamo-liuntur, prxtcritis

gaudent

j qux

lola

probant

prx

iis,

qux

prxfenria

funt;

quibus

non

aequiefeunt.

Novarum

rcrum

obtrcdtatorcs, femper

habent,

qvod

objiciant.

Solliciti

effi«

ciorum cxa&ores, ad rem attenti,lenti ac

difiiciles

ad

perhia-fioncs, cauti,atqvectiam

fufpiciofi,Maltan.

indigne,autfe,aut

alios

_perpeflos

_memincre,

_Ac

quemadmodum

adolefcentcs

fpc,

ita fcncs memoria metiuntur omnia.

Rarö adfirmantca,

quo.

tum nonhabeantexemplum in

memoria

,•

rariüs

dcjiciuntur

de

fententiå,• rariflime fibi alias anteferri patiunturxtates«

Meti-culofi, _pertinaci

_{ultcrioris vitx}

_{exfpc&ationcqveruli,}

Odia

ho¬

pliter

«ercent•

atqve

etiam

convitia.

Garruli,

importuni

_intcr*

intcrpcllatorcs, fcmper

etiam qvippiamimmincntis mall mint*

tantur. _{Qvamobrem cxcrccnt freqvcntiffimas comparationcs»}

Unica res ex BarcLaio hie _{repetenda, cuius}

_(quod

_{cum pace}

venerabiiisfenc&utis dixerim _{) fi huic «rati fxplus in mcntcni} veniret, _prxclaré agcretur ; nempe, infidet maximc timiditas f

& _{aptam alioqui prudentiae fedem infeftatjhlnc illa vis confilij}

arqve prudcntiac, qux maximam (cn&utis dotcm facit,

fxpifli-mc _{nimiopavorc corrumpitur. Dum omnia etiamtutacircum*}

fpiaf, mavultinterdam malo otiovulncra tegi, qvam inperi«

culum venire medicin«, _{jam tunc ad illa tempora, cum ncc}

malanoftra, nec remedia pati poflumus» perventum eft« Artic. XVIII.

Sic _{pracipimmorumvarictatcsadumbravimus/}

_atqv^

idi-pfum methodo, qvåcommodiim fieripotuit, _vulgari,tangent«*

infimul, fed levitcr dcconfufé, caufasunde variant moresjidqi veleamob _{caufam, cumalias, id qvodérc vifum, fieri non}

potuit, nempe uteo, qvo confvevit, ordine varictates morum

cxponcrcntur, veniuntautemiam caufff varietatisexaminand«,

& ad_{qvatvorgenuinas reducendae, fipriusunam,qvarcontra Vå«»} rictatemmoveri_{poreft, obie&ionem paucisindicaverim,}

Arric. XIX.

Si _{excipias contravarictatem morum.}

aDeonimlrumean-demomnibushominibusimpertitamtfifenaturam,

nempcipfam

rationem, _{qvaegenushumanuni}arcliqvisanimantibusdiftingvit, &hominem homini advitaefocietatcm conciliatj idqvc

potifli-mumfimilitudine_{morum, qvånihil ad copulamefficaciusjhanC}

fnnilitudinemrurfus refultarc ex_ipiaaffoonum _hnmanarum

nor-må, legefcilicer narurali, utpotcqv« immutabilis & omnibu»

cademcft, _{qvippe cuius fons iplanatura, qvjcomnibus exaeqvo}

compctit. Indereßc infcrri:nonpoflcdiflimiles_{evenirc a&ioncs,}

cum _{adeandem componantur}

normans#