PAROEC1A 5:77 JACOBI,

9

Συΐ' 0FW.

DISSERTATIONS

HISTORIC/E,

DE

TEΜΡLO

ET

PAROEC1A 5:77 JACOBI,

PARS

POSTERIOR;

CUJUS PARTICUL. I-.MAM *

SUFRAG. AMPLISS. FACULT.

PHILOSOPH.

IN REGIA ACAD. UPSALIENSI,

PRjESIDE

Mag CAROLO FRED.

GEORGII.

Bist. PROFF.SS. Reg. et Ordin.

FAC. PHIL H. T. DECANO,

PRO SUMMIS IN PHILOSOPHIA HONORIBUS,

AD PUBLICUM EXAMEN MODESTE

F

REDERI CUS

L. W ^IT TING

STOCKHOLMIENSIS.

IN AUD. CAROL. MAJ. DIE

XIII JUNII,

ANKI MDCCLXVII.

HORIS ANTE S0L1TIS. MEKID

UPSALIAE

Afud Jon. Edman, Reg, Acad. Typografk,

HERR CANDIDAΊ.

Υ ar

^At

välkommen

^{med fkål den}

^, värde

^heder

vän / ^foka,

Och det

fållikap värdigt öka,

Som af Lårdom kåns

igen.

Jag med lika fågnad fer

Edert

väl,

fom _egen

lycka;

Skulle

jag ej derom tycka,

Som Er unnar ännu mer?

Och når i den

helga ikrud J med Levt flågte tråder

^,

Och dermed Föräldrar

gläder,

Som Er offrat _opp

åt Gud;

Onikas Er af

redligt ebröft

Nåd, at detta

Ambet prvda,

Samt med ord och

gärning tyda

Hvad Er biuder HEKrans röft!

Stockholm d. 8 Jun.

1767. E. R.

Cap. iv.

DE SACELLQ, TEMPLO S.ti

JACOB1

* ANNEXO.

5- !·

De Veteri S:ti Georgii Sacello.

&|#n priori DiiTertationeenodavimus, quantum

per

monumenta hiftorica, & per modum DifTerta-

& tionis licuit, Templi S:ciJacobi & praeteritasfata

& präsentem fhtum; congruum igitur reputamus,

ut ei adponarnus parcem

hane alteranr,

quas

eodem

modo exponet Saceilum

iilod, quod huic templo &

antiquitus fuit& in prüfend annexum

eit. Siquidem

vero pnefens Saceilum non

idem eit

ac vetus, primum de veteri

illo

agere

conveniens fuerit. Vo°

cabatur illud S:ti Georgii (0), Orjens, Oerjans,

Yrjans

A ' ^&

(a) Unde Patronus hujus Sucelli, Eques Situs Georgius

originem dnxerit, ubtnam viχerit

Ef quafacinorapatraverit,

ob qua tam multis in locis

celebris

eva

fit Ef eultus fuit

^y

bujus loci non eft memorare:

fufficiat

in

teftimonium ejus

reij quod etiam in ηoftra

Sveda antiquitus

notus

Ef eul¬

tus fueritj infpicere pöemnta, qua in

Regio Antiqu. Ar-

φ ) ^a (

& fårans Sacellum, & prouti plures HiRorici ^te- ßantur, exftruttum eft a Rege Magno Ladulås,

una cum Xenodochio quodam pro leprofis, circiter

anno 12885 loco ίΐΐφ, qui ccemetermtn tnontis

Brunconis dicicur, & quo S:ti Johannis Templum

hodie confpicitur. Unde fimtil patet id fine dubio

eum in finem conditum fuifle , ut illi, qui in Xe¬

nodochio _erant, ibi tua facra peragerent (£); De

modo conftruäionis nihil conilat, fed ^ex variis mo- numentis apertum eft, quod primitus &illud, & res

ejus in bono fuerint ilatu. Poil plurium ^{vero anno-}

rum decurfum, ita ccepit non modo templum fed &

Xehodochium vitium facere, ut niii circa initium feculi decimi quinti, tum ipiå Regia Majeftas, tum alii homines, ad adjuvandum prornti, ^{curam eorum}

iqfcepifient, penitus fuiflent coilapfa. Anno

namque 1448, dignabatur Summus Magifoatus omni cura in id incumbere, ut & Xenodochium & Sacelium

reftaurarentur (c); cui operi perficiundo, cum opu- lentiores ^non modo pecunias, fed & villas vel in-

tegras, vel dimidias earum partes, tum in ipfa ur-

be, tum ruri iitas, contribuerent offerrentque (d).,

per-

.1 ■ ^ ι■■ ■■ » ■ ■■■m■. .1■■.■■■■ ^ «r I ■■■■!. im

cbivo ajfervantur Mfcta, & typis edita fuperiori ^an?io

ab admodum Rev. atque Praclariff. D. Mag. Erico Ruda, ad

Xenodochium Regina a Sacris, in Hißovtfka berättelfe om S:t fforansHofpitaloch det^{nu war}andeDrottningehuJet.p7. &$.

(b) Ruda l. c. p, 4.

(c ) Conf. Ruda. /. ^c.p β»

(d) Vid. Ampi. Viri jlona Bångii DijJ. de Monte

Brunconis part poftcr. p. yd. fequ, Ruda l. c.

Φ )Ϊ3 Γ Φ

permor? indulgentiis papalibus, ^quas

Epifcopi

ITHsr impertiebant, fa£lum eil hinc> ut reditus Xeno-

dochii iniigniter mi£H fint, ita ut ex iilis eejam i- pfurrj Sacelium fine dubio reiici & deinceps fuflreri·

tari potuerit. Huc usque vero non fuit hoc Sa-

ccllum Templo S:ti Jacobi ^armexum, Siquidem

'

vero poftca ccemeterium S ei Jacobi., quoad maxi-

mam parrem, horto Regio adjiciebatur, ita ut re- ivdua _{pars nequaquam} fuflficcret ad mortuorum fe-

puituram ,

faärum

eil, ut Rex Carolus Canuti an¬

no 1454. (*) partem quandam fundi, qui hujusSa-

celli _erat, ccmcederet _atque adjungrtet Templo S:ti Jacobi, quo icilicet fatis fpatii humationibus efiet,

atque per hunc mod^um incipiebat S;ti Georgii Sa-

cellnm aliqua ratione anne&i Templo S:ti Jacobi, ejusque fiimtibus qua partem iuflentari. Plenaria

vero ad'je&io fa&a ed circa tempora R. Guilavi I:mi, qui ordinabat & conilituebat anno 1533 ^,

(/)

ut omnia Xenodochia, quse tum temporis Hoimiae efTent, conjungerentur, & qua reditus & ^qua man- fiones. Quidquid itaque ad fingula pertinebat, pri-

mo collatum eil in domum Spiritus San&i (Sv.

Helge Andsbufet), fitam in

infula illa,

quae iti-

dem a Spiritu San&o

fuum

habebat nomen, & in

qua Regium Stabulum jam exflruclum confpicitur;

dein vero, aliquo intercedente tempore ad Danvi~

kenfe

Xenodochium, eodem Rege ita jubente. Qua faäo,

concefia eil Templo S:ti Jacobi poteftas ar«

A 2 bitri*

WP '■ mmm" """ 1 ■' ' " "■ f" II > TUIHl·'II II JH><■■!!» ιι II·ιιι '■'T.jili

• (e) Bång. Λ c.p. 72.

(/; Ruda l% e♦ p. 12.

• ) 4

( β

bkriumque Sacellum S:ti Georg/7, &

ejus fundum

regundi, qui communiter ccemeterium viontis

Brun-

co/zTr appellabantur (g). Igitur ^, cum ante

id

tem- pus hoc in Sacello pro detun&is in

Xenqdochio

^,

adminiiirarentur mifläe, cumque Xenodochio adfcri- pti

fua,

pro illius aevi ^more,

hic

peragerent

facra,

fcena ejus ka eit mutata, ut poftea aliis non infer-

vierit uiibus, _quam funeribus in ioculo deponen·

dis, cantionibusque & concionibus funebribus ha- bendis, dum iiia iterum educerentur.

§■ II.

Sacellum hoc denuo cedificatur A-o 1636.

ejusque nomen mutatur.

Ab hoc _tempore permanfit Sacellum noilrum

in ftatu _nuper memorato per integrum

fere fecu-

lum, ita quidem, ut toto ifto temporis

intervallo

vix quidquam, faltem nihil quod notari meretur, ad illius reparationem fit

eff

£tum; qnod vel inde clucefcit, quod, fummus dum urbis Gubernator

Claudius Flemming> cujus fumma erat cura, ut omnia tenderent ad urbis ornamcntum ac decus, ecclefiarumque ac templorOm privatam utilitatem,

dum ille, inquam, hocce Sacellum A:o 1635. vi- iitaret, deprehcnderet illud pene collapfum, Sc ad

ufurh ordinarium prorius inutilc. Hinc renovatum

jam cft Sacellum noftrum ^cura tand Viri. In ^man-

datis

(g) Vid. Magni Pontini Berattelfe om St. Johannis CapeII, Kyrkogård och närboende Fårjamling MJct,

β ) s

( β

datis enim ftatim dedit Johanni

Erici Furubohm,

tum temporis Antirtiti

Tempil S:ti Jacobi & arcis

Ratiocinatori, poftmodum Senatori

urbis,

ut

fumd»

bus Eccleföe S:ti Jacobi, primum cingeret cceme«

terium hujus Sacelli fepimento quodam,

&

mox no*

vum exrtrueret Sacellum ligneum, in quo non

tantum decenter & commode haberi pofient concio-

nes funebres, dum exfequiac celehrarentur,

fed

et- jam facra peragi a

Paftoribus cohortium miütariurn,

fiquiilem paulo majore numero

ad urbem adventa-

renr. Nec _mora; fequenti namque anno,

laudatus

Johannes

Furubohm

^,

fumtibus

non tantum

Tem¬

pil" S:ti Jacobi,

ted &,

magna ex parte

propri*

is, exrtruxit novum hoc

Sacellum

ligneum,

quod

quidcm ab initio

dicebatur

novum

templum &

c(De¬

meterium ejus ^novum ccemeterium (Sv* nya kyrkan

och kyrkogärden)y iriox autem, mutato

nomine

^>

S:ti Johannis Sacellum ert

adpeilaturm Johannes

namque il le Furubohm, qui

praecipuus conditor 'Sc

veluti rtacor hujus templi

fuerat,

quique

mukös

ex fuo etjam ibmtus in illud impenderat, cum ex- rtrueretur, jocabundus iilud Sacellum S:ti

Johan¬

nis, fuo de nomine, syppéllita-verat,

& hoc

^quoque

nonien in rnemcriam Viri communiter receptum, hodienum retinetur. Vetus igitur Srti Georgii Sacel¬

lum a Johanne

Erici

renovatum,

in S:ti Johannis

Templum feu Sacellum permutatum

ert.

i III

De fatis Sacelli hujus usque ad annum

Portquarn hocce modo Sacellum

S:ti Johan¬

nis

m ) « ( ®·

ms fatis idoneum fa8:um e(Tet ad fincs intentos

obtinendos, & §:ti Jacobi Templum per conftitu-

Eionem Reginas Chriitinas, A:o 1643. d. 26 Novbr.

eonfirrnationem obtinni(Tet juris fui antiqiri in Siti Jo¬

hannis Saceilum, cceperunt ordfnarii Templi faccr- dotes, -confveta fua murrera circa fonera _{y eorum} in grariam ^, qui merobra erant S:ti Jacobi, in Sa-

cello hoc S:ti Johannis obire. Präster conciones

vero funebres folas, & ceremonias in dacendis fu- neribus obfervari foücas , aliae nullas ibi habebnntur,

Namque prsecerquam quod haec pars ecclehss S:d Jacobi nondum adeo frequens effec, ut opus ha¬

berec peeuliari fibiqne proprio aliquo templo ^, de

aliis negotiis, quas ad rem divinam faciundam _per- tinent, hic peragendis, nihil omnino in conflitutio-

ne Reginas Chriilinse erat fanciturn. Hac admini- ftratione contenti etjam ^erant cives, qui circum

hoc facellum habitabant, per triginta ferme annos, usque dum Comminifler quidam S:ti Jacobi, An¬

dreas Ifraelis Nortman inciperet alia omnia illis per- fvadere. Ecenim hic fui pertaefus muneris ^, quod

cum digniore aliquo permutare anhclabae, cum il¬

lis, qui bnnc urbis traftum ad Saceilum S:ti Jo¬

hannis incolebant, id egit, ^ut fejungere fe ab ^ec-

clefia S:ti Jacobi vellent & fepararam confhtuere _pa·

oeciam, cui iile Paftorprasponeretur,effecitque tandem quotidiana ^cum illis confvctudine ac afliduis folici- tationibus, uthi, probato iilo confilio, anno 1666.

a Rege fubmifTe peterent, (ibi ut liceret ordinaria iua facra in SaceJlo S:ti Johannis procurare, & pro¬

prium

φ y 7 c Φ

pri^um- paflorem fibi conftituere. Frecibus ^eorum

permotus Rex eodem. hoc ^anno d. 15 Septemb,

urbis Gubernatori injunxic, ut inquireret, quo rnaxime fundamento niteretur ifthsec petitio, di- fpiceretque, an Templum S:ti Jacobi integrum pof-

fet

perfiftere

poft hane feparationem, qua de re Re¬

gem poitmodum certiorem faceret. Verum enim

vero, cum non efFet, qni tantopere decifionem

cauflae ulterifs _urgeret, fa&um efr, ut totum nego¬

tium hoc quidem tempore in nihilum abiret, &

quiübet fperaret före, ut cum morte Nortmanni,

quas A:o 1669. d. ιζ O&ob. contigit, omne peni-

tus exftingveretur diflidium, Sed erat Ndrtman-

no gener, Olaus RundeJius, hujus confcius confi.

Iii, vir _prarterea fads callidus atque audax. Hsc ofFenfus, quod A:o 1671. foceri in locum fuccede-

re ei non licuiiFet, ^rem ifiam _veterem, cujus fere

évanuerat memoria, maximo cum animi ardore ad-

greifus eft denuo, eamque variis artibus & multis promiifionibus eo tandem perduxit, ut cives in feptentrionali parte Ecclefiarum S:d Jacobi & S:tae Clarae, circa initium hujus ejusdem anni Fupplices Regem adirent peterentque, ut fibi liceret fepara-

tam coniticuere ecclefiam, _quae in Sacelio S:ti Johan¬

nis iua perageret Facra, & cui praeficeretur nomi-

natus ille Rundelius,· & ^{ut eo} facilius propofitum

fuum obdnerent,. multas & varias hujus iuas peti-

tionis adFerrent rationes _, quas brevicatis cauFa jam praetermictimus. Rex Auguftiifimus, licet omni cu^

ra in id eniteretur, ut, quocunque poiTet

modo.».

pror

Φ ) .8 ( ·

profpiceret £alud civium

fuorum;

cum tarnen per.

ipc&um non haberct, anne

haec disjun&io detri.

menci quid inferret

vel

utrique

Eccleiiarum S:ti Jaco*

bi fcilicet & Sitae Claras, vel in primis priori, cui longiori jam temporis fpatio

adjunelum fuerac Sa-

celium, idcirco d. ι8·

Maij eiusdem anni mandatum

dedit urbis Gubernatori Axelio Sparre, ut ille , ad-

hibito in coniilium Stockholmienfi Coniiftorio ur-

bico, deliberationem hujus rei fufcipe.'St, illam per- quirerec ad Regiamque

Maj:tem reierret. Convocan*

tur igkur diiiidentes in Coniiftorio

d.

ig.

Jun.

pro-

xime infequenti, ubi amice

adrnonebancor,

ut

de,

fiiterent ab incepto, cui ramen admonicioni tan-

tum abfuit ut morem gefferint, ut potios contra libellum compofuerint, fubfcriptum a 105,

Eccleii¬

arum S:xi Jacobi & S:tse Claras

civibus & membris,

in quo plurimis novis

addu&is rationibus

^>

peti.

tionem fuam aequam justamque

efle adftruere

cona- bantur. Hunc libeilum fequenti die ^19. Jur.ii

Coniiffcorio exhibuerunt, juxta fummopere concen·

dentes, ut negotium hocce

nulla interje&a

mora

ad

umbilicum duceretur. Illorum uf fatisfieret defi- derio, Confiftorium Stockholmienfe ,

quod alias

valde optaffet, pofTs aÜquo

pa&o iftam

rem

fuffla-

minari, prascepit

adminiilratoribus Templi Srti Ja¬

cobi, ut quantocius fuam

bac

de re

hbi

aperi-

rent fententiam , quam

etjam

hi d. 4,

O&ob.

cum Confißorio communicarunt, hunc in modum, quod leparatio

Sacelli Jobannei, ii

non

exitiq, certifii-

me templo S:d Jacobi maximo futura eflet

damno-

Hxc

@ ) 9 ( @

Hxc ecclefis S:ti Jacobi declaratio, in qua iTmui

refutabantur _{argumenta ac} rationes, quibus ufi fu-

erant diffidentes ad robur ihx fententitE concilian- dum, ad Regem demiibme deferebatur & in fps

eranc Ecclefix membra, fore, ut, qut£ a fe adlatae ef-

fent, rationes CiememiRimo examinarentur ac pon- derarencur Regis judicio; nihiiominus Regio de-

creto, d. ₃ Novembr. dato, praeter omnium ex-

ipeftacionem ^, adjudicabatur Sacello S:ti Johannis jus parcicularis eccleiiae, & iimul injungebatur

urbis Gubernatori definire terminos traBus illius,

ab ambicu eccleiiarum S;ti Jacobi & S:cae Clarae auferendi, inträ qoos contineretur particularis hasc

Sz nova paroecia S:ti Johannis. Quo

fa£lo,

ftatim Rundeiius, quibusdam fuarum partium ftipatus ei-*

vibus, Upialiam eontendit, &'Archiepifropum per·

movit, ut non modo eum publico diplomate Pa-

florem ecclefEc S:ti Johannis conflitueret ac pro·

nunciaret, fed & per litteras negotium delegaret

Pratddi Confiilorii Scockholmienfis, Rundelium in·

auguraret. Sed cum fic ^tarnen ne£li adhuc ^moras

videret Rundeiius, convertit fe ad fuum Patronum

Gubernatorem Sparre, qui d. ²⁹ Novb. jusfic ad-

miniilratorem templi, ^non modo tradere Rundelio

claves Sacelli, fed & infequenti die ^, qui S:to An-

dieae dicatus ed, poft facra per Rundelii adjuto·

rem Petrum Muur pera&a ^, nomine eccl fite pu¬

blice agnoicere & declarare Rundelium Paflorem

ecclefise S;ti Johannis. Ita inauguratus eil infignis

hic Pailor & Do£tor. Verum fcena non dum ple?

B ^ne

φ ) 10 ( Φ

ne peraOra erat. Sacerdos

qaidam militaris nomine

Magnus Nortman, Arofia

adventsverat Stockhob

iniam, eo fine, ut pador fierct novse

eecieiise.

Qui ^cum in votis

haberet,

ut

toti ecclefiae innote-

fceret 8z ipfe 8z quae fibi effent virtutes

dotesque

ad munia facerdocii obeunda, adit Rundelium 2:da

die Adventus Dominica, 8z petit, ut fibi liceret

facra eo die _percgere. Negabat quidem

Rundelius,

accamen propofito haud abiiflens Nortmannus,

fua«

met ipfius au£fcoritate, rem divinam

orfus eil face»

re, ut fit, per recitationem

Confeilionis vulgaris.

OiFenfus hac re Rundelius, impudenter cum eo in templo altercari, menfam ad quam adihbat, ^una cum lucerna, illo verba ad populum facienti eripere

&

transferre alium in locum, tibi ipfe facra facere ccepit.

Et cum Nortmannus nihilofecius continuaret, men*

fam tandem deferri curat e ternplo in coemeteri-

um , ibique hoc die facra pcragebat. Quae omnia

cjnanto cum totius ecclefiae

fcandalo fafla fint,

ne¬

mo fnerit, qui non poffit fecum reputare,

Ex al¬

tera parte metuens Nortmanus ^ne quid fibi

mali ab

illis inferrerecur, qui a cauifa Rundeiii flarent,

clam fefe fubduxit, & paulo poil in morbum in»

cidcns , diem obiit. Vix hxc omnia innotuerunc

Silmm o Magiftratui, ^cum vet-aret, a facerdotibus

in Saccello hocce aliqua fieri Sacra, usque dum Archicpifcopus inquifiviffet de cauifa noviflimi ^tu-

multus & fuam tuliifet de illo fententiam. Simul vifum eil S. R:as Maj:ti accuratius perpendere da*

mnum,

quod perfentifceret

S;ti Jacobi

Templum

ex

fl ) ^II

( Φ

ex feparationc Sacelli; quapropter prius dccrctum

renovari placuit, & iicteris ad Gubernacprcm ur- bis d. _i; Dec. 1671 datis ordinari ac conftitui, u€

S:ci Johannis Saccllnm , quod per aliquot hebdo-

madas feparatum a Templo S:ti Jacobi, peculiaris

fuerat ecclefia, denuo ei adne&eretur: concedcba-

tur tarnen illis, qui circum collem illum, qui

a Rege habet nomen (S. Kongsbacken)

habita-

bant, fua in illo habere facra, donec nimirum ipfis proprium templum poflet aedificari, adminiilrante

haec facra Rundelio, tanquam eorum Paftorc;

Hac poteflate, ut perexigua, non contentus Run«

delius, licet per meram gratiam ei contigiffet, ma¬

jorem fibi vindicac & attribuic audaciifimus vitv

Nam non tantum fubduxit templo S:ti Jacobi ^re-

dicus illos , qui fecund^um Regiam conflitutionem ^,

ex Sacelio pendi deberent, fed varia quoque no-

va ordinabac, infciis illis, quorum quam maxi-

me intererac· Deferebacur igitur res iterum ad Regem ^, qui clementiffinie confirmabat ea omnia,

quac ante decreta hac de re ac conftituta fuerant, Sc

hoc ipfo finitum Heinum eil

diflidium illud, quod

per fat longum temporis

fpatium duraverat. Bre-

vi poft tempore cxflru&um

fuisque

numeris

abfo-

iutum eft Sacellum illud, S:to Olavo dicatum, quod

Senator urbis Olaus Laurentii propriis fumtibus

aedificari caravit eorum in gratiam, qui circa collem Regitim, utdicitur, habitant. Hi itaque

pofl>

quam plane deficrunt fua facra ulterius in

Sacelio

S:ti Johannis

habere,

conventurn eft ^? ut

cives

ec-

i de-

® ) Ift ( Φ

cleiias S:ti Jacobi parceci,

propius ad Sacellum sd-

habitantes, fua in illo faccrenc facra ordinaria, his-

que ut folus

praefTet, fub infpe&ione

^tamen

Paftoris,

cum eodem faiario quo ad asdem S. Jacobi fruebantur Sacellani, injunäum cft Rundelio, quo abeunte, facra

alternis procurarent Paftor & Comminiflri

Jacobei

Tempil; id quod

hodienum ufii

venit. Mortuo

tandem Rundeiio anno 1675. <]u>es & pax, quam Hie tantopere turbaverac, toti

tandem

^par-

ceciae, quse Templo S;ti Jacobi pa¬

ret _,

efi

reddita.

§. XV.

Til HERR AUCTORN.

Ji/fin vän om

Du

férr tyktes dröja³

J.VÅ J)jn jfver οβ^ηιι fagnad går.

Ty den helt folk/art fynes ■röja

Hur dygd och ära hjertat ror.

Man Dig med Kappa och ?ned Kraga

For några dagar prydasfer.

Nu far Du fnart den Kranfen taga^,

Som mmi åt visdoms vänner ger.

F r fort att få förtyenfler vinna,

Din lycka blifve med dem lik;

Då fall Du fnart en lefnad hinna,

Som ärpå väl och nöjen rik.

O. A»

tp % #