JOHANNIS TRITT)

1

v

11

k

5i

DISSERTATIO PHILOLOGICA

yraripn un

Seil

TRITT) RATIO-

NEM VETERUM

Brevitcr adumbratam exhiberis,

QVAM

In äc induta, _qua Upfatis eß9

Academia^

Ex probationc atque indulttr Ampltsfimi Senatus Pbitofophici,

SUB PRi£SIDIO

Summe ^verendi Amplïfimique Vtri^

Dn. JOHANNIS

ESBERGl I,

S/* Thï Doft; Celeber: & Graect

Lingî Profeff: Reg. ac Ord:

Eruditis exariiinandam publicè Difcutiendamqué Committit v

ABRAHAM SAMZEL1ÜS

N E R 1 C ^I II S

Itf audit ^ddis Guß av. majore ad d ç ]ti*

niï At vet tente CIdDCÇI boris anti merid.folitis.

«•§£émî$ se»

UPSALIA»! Typi« fcEYSE&lÀNIS^

tityerendisftnte in C H. (2^2 STO"

<pater ^ac TOMHSLE^

DnJOANNES

ïncl: diœcefeosStreng-

iicfienfisEpifcopc eminentisfime,

Confiftorii ejusdem Prsefes graviflîmc*

Regiique quod ibidem floret, 6ymnafii,

& Scolarum _per univerfam diœcefin

Ephore adeuratiflime, Maecenas & Patro¬

ne maxime, piâ jugiqueanimi ^ve»

neratione fufpiciende.

QU vertndtfjimc ^{od felix fauflumque} Pater, & _Ecclefiœ ^{fit Tibi,} com* ^Re- wo dum ac falutare jubeat _{DRUS opt\ Max} honoris hoc fafifgium, quod Utis faußisque

cmnium acclamatiombus, nuper propter fum-

tna erud'tttonem,meritaque inecclefiam DEl

& Academiam amplifima, eonfecutus esi Nihil _jam magis univerfus Clor m, Tua

Car a

Cur a ac moderationi créditas exoptat, quam

ut Tanti Pr afulls dtuturno pr&fidio, _ope, confilio maturrimo, in rite fungendis.

fui officii partibus, (jr difciplina faß ^inen da psrfruatur, quem Emmentifftmo (jr in*

comparabiliTheologo ad^rchi-Epifcopatum

jam evefto, dignum (ucceßorem divins Providentia dédit. Et Nos, quotquot ex

dioeceß Streng : in illa Academia, quam

longo tempore tua famâ nominisque celebri¬

tet e illuftraßi, fiudiorum gratia de^imus,

nobis hane felicitatem impenfe gratulamur, Egoqtte, teßand&erga Te Reverendiß} Pat;

humillima venerat ton is (jr gratulationü caußa, cu nihil aliud promtim ad fit ^,quogau-

dium meum reffiitts declarare pojfum, dis-

fertationem hanc extlem _magno Tuo nomi-

ni venerabandus inferihere & confecrare

volui. Quem conatum ut benigne inter¬

pret ar i, _paternoque favore refpicere haud dedigneris, quâ par eß pie täte humiilime

precor

ReverendiffiDnEpifcopi &Patris

Devotiffimus Client

A; S:

ytaxime ^eVereni antplisfitnofi Vomtm^

D. Mag. ZACHARIiE

Sf R;* M. aviac â Sacris condo*

Biblis antchac fidelififuno, Confiftorii«

que arçis Afleflori aequiflfuno, nunc au«»

tero Ecclefiarum.quae in 0îi^6dirf)pIlttCtl

& fromma colliguntur antiftiti meri«

tifliuio» & Confiftorii Stockholmien- Iis Aflfeffori dexterrimoi ut parçntis s^iei arnico veteri honoratiflinaoque, ita

promotori meo seftimatiflimo.revçt

reqter & fubroilîç çolendo

Ievidenfe hoc ^# roque,vovens ut [pectn\en fplendidam admimfira* (actum facto offe•

tionem, _quam çapejftvit nuper Tua Am~

fltti /ufitneal obeatque ^{diu féliciter,}

cum auditorum fuorum çopioÇiffimo fru*

(lu ac emolumento

ESBERGIO,

Qbfervantiflîmuf«

A» St

fl, ^eVerendo Clarisfmoque Dominé,

Mag: A NDREiE

HEDENIO

EcclcGarum 2ßil>ljp & XäUflMfa

Paftori meritiffimo ejusdemq; diftnâûs Praepofito vigilatifiroo, promotori de ^me

optirhe merito aetatemqne venerando,

Dnî LAURENTI

S A M S E LI

Ecclefiarum £ntfïa & JÇittltgC

Paftor annis meritisque digniflime, Pa¬

ïens Cariflîmc indulgentifïlmeque, qvo*

vishonorum obfequiorumque géné¬

ré, dum vita fuppetit» profç*

quende.

Uåd olim monnit Phtlofophorum cboragtu Plati in

verbis per totam vitam parentes maxi¬

me eflfe venerandos, id non beic Ego C, P, incommode ufurp&re poffumy qui voluntatem Tum

A. S,

(P/. Revende doFlisftmeque

bi dcke$

ki debeo, non tibi modo, fei & olik probare cupio.

Recordor enim non levern pojfe videti injuriant, in- vitum & recufantem patentent optimum publica elogio örnaree, vel potm onerare, Tu quippe C, Pm boc me conatu fuperfedere ferio )uflifti ; verum re*

figio ^me cogit, ut in declaranda ptetate potius mo*

dum exceffijje, quam religiofam confvetudinem con- temnere videart prafertim cum verendum fit, oblat

tk tam opportuna occafione, ne ingratiffimt ani•

mi culpa in me barere _putetur, dum Cartjfi Pat:

modedia velificari fiudeo. Dura certè efi optio, dum in Sanftiffimo pietatk vinculo lätet violait pietatis

& obfequii neglefti periculum, fed dabit hoc religioni, concédas hoc _{recept t} confufludini y indul-

geas id meo referenda pietatis defiderio & cupidi- tati, ^ut ego tot tuk cumulatus beneficik aliquadun-

taxat & quidem potiffima recenfeam, cum omnia

enumerare ne que am. Puer etenim Tuo C. P. ad- barens affidenfque ^{lat er} i, tua fide ac opera fiu-

diorum praliminanum curfum fufcepi commode, per*

feci abfolvique féliciter. Junis autem )udtcioque

maturior & adultior, ^cum in Santtiora fecretiora-

que artium liberalium adyta intromittendus , altis

in lock, Ku fis operari ne te fie baberem, Tu indefeffa di- ligentiâ & cura in pracipiti, lubrica &improvida

i fia atate, pro mea refta injlitutione excubuißi, omniaque ad profeftumin fiudiis, five publicis, jive

privatts abunde fubminifira fit. Qu* bénéficia fi•

eut dignis ver bis celebrare ^ne _{que o,} it ^a tuis obfe-

ftttus juffis pio admit ationis que pleno filentio pre-

mo

m atque involvo 5 Titiquè <?. p, Pro iis, gror tias, quai mente compleäi pojfum, maximas _agut

tum dïgnam apere ïpfo gratiam referre nequeam.

DEVS _, cujus ^tot in me mifericordU ac bonitatit

exfiftunt monument a, reddat hanc felicitatem

rnibi dtuturnam, largiaturque Tibi C, P« végétant

feneclutem, ut vogentem ingravefcentemque illam

atatem féliciter percurras , nosque Tut, Te fuper- fite, penates ac lares no fit os ereäos diu^Utosquc

videamus ! fupplici pettore voveo

Cariff. Parent.

x Obfeqiuofîffimui fiHua

A _: s*

Vobis, de Ecclefia Del benè mctfitis

& merentibu» DOMINISj

v

2V. Osterende, Tietate ac eruditioe

ne confptcue,

Dais ace

Eccle/.. Qu'ffbroënfis Paftor attenfifli«

m« _, amice ^ac fautor certiffime#

(P/é Q^eVereride & doclisftme^

D ERICE SUNDELI,

Ecclcfiarum <£b|6erg&Jpafittûft> PaftoE vigilantiffime, ^amice ac faucor plur.

honorande :

Brevem hane lucubratîoneflS dico offeroque

A: S:

$é8 ovpirÇci^ou&ç.

CAÏÏUT l:mum prcœmiale.

Curis, qua cuilibet mortalium incumbunt t k primd fua origine deduftis, repeints atqne in genert brevitet commémorais ₃ fingulariter vita ruftica difficultatem tndicat, & dein ingenii _{humant fo-}

lertiam extollit _, quod commodani molefliarum fuper andar um viam , variorumque opérum per fi-

ctendorum facilem inqmrat rat'mem, In cujus af ef m

Horn fld'em ^, tribulam ac plauflrum veterum ru-

flic or um mflrumenta , gratin è fpitis exptllendh adb'tbita, adducit«

Nter graviflimas illas pœnas, quibus ob atrox vçw&zsK*-

<T6ov peccatum ple&untur po-

•

fterinon levis fuir haec

fcarï? nrn in fudorc

Quitus tuï comedes partent (a). Ex qua pce-

nœ denunciatione, concurrentibus fi-

A mul

(a) Gettn 3. 19*

«S ^t §&

mul deperditâ amiflfâque primaev'a pef^

fe&ione _, & variis etiam imbecillitati- bus, que eidem fûccefïerunt, qflam mi-

fera fit mortalium fors, _propter gravis-*

fimam erumnâruriï m oie m ac turbam,

quam fuftinere cogunturj nemini inco- gnitum eflTe poteft. At prima ifta feli-

citate quid beatius ^, qttum mVu thiïva exagéré aetatem liceret ? Nam fient pri¬

mes parentes ante lapfum otiodiffluxiiïe

afifererê orthodoxie répugnât ♦ ïta eôs-

dern laboribus ^ac moleftiis ja&atos ck- laffatosque fuiffe,feücitatem,in qua con- diti _erant, deftruit ac toiIit„ Ceterum, quoniam oftenfa peccandi captiofa illc-

cebrâ , legem facillinram violarunt, quid mirum, decretam nobis efîe fta- tutamque difïîcilem vichis adquirendi 9

vireque eonfervandae, ratienem f Seite itaque aç verë cecinit Poëtarûm Cori-

pheus Horatius (b):

-

ail ßne _magno

Vif a Ubore dédit mortaiibrnf

HinC

Cb] Serm\ l. Sat; _9,

Hiiic fient quaelïbet muneris eminen-

tia oneris velut bajula eft ^, & quibus*

vis fummi fubfeMii viris nihil faepe

kvswn & ci.tra pulverem cpntingitita

vita ruftica moleftias _{tanquam ager m} ei¬

fern nutrit alitque, ^quam fi ideojucun-

dam otiique ^iC quietis aiumnam efle

affererem, quod (ut Ovidius £cj & Vit- gilius (d) verè oppidö docuerunt)

TempM in agrorum cidtu ccnftimere duL

ce efli, quia

F un dit humo fmlem vicium jufiijfima

tellm.

me potius falfi patrocinium fufçiperc

velie _, quam Poëtis Iiis pol.Iicem pre¬

nne re _, non fine caufia diceres. Quam

ob rem fingulis diffieuitatem muneris fui

ja&antibus , ut â ^me tam prpeui abfit

eomparatiotais fiudium , quam longé

haec _opera â rneo inftituto abeft ^, tutö

afiirmarc pollum, quod rulticorum con¬

ditio, tantq aliis adminiftrationibus fit

A 2 mole-

(c) de Vont o l. 2, elig. 7, v. $1$ ^* (dj Georg:

h v. 640»

.

-«s ₄

moleftior, quanto, amifia avita fua di*

gnitate ^, iis eft vilior _atque abje&ior.

Quam afperaeenim quamque graves funt

opéras, in quibus expediundis horum hominum cura verfatur ac teritur: quam multum laborem frugibus pabuloquc jumenrorum _tempore asîtivo colligen-

dis _, trabibusque ad ftruöuram aedifi- ciorum tempore potiflimum brumali convehendis olpiocant ruftici, ^nemo fu- perioris fortis non videt ^; nemo infe- rioris conditionis non experitur*

$. 2. Ceterum qvuo? ob _{primam il-}

lam temeritatem _tot fuftinendae fintmo-

leftias, tot cuilibet in quocunque ^mu- nere, débita fide & induftria obeundo, exantlandi exhauriendique labores,quo¬

rum finem tum demum exfpe&abimus,

quum vita noftra nullius egeat, non pof-

fum non funimi conditoris divinam in

nos comm$morare clementiam., qui 'ingenii acumen, animumque variis do-

tirbus inftru&um nobis concefiît, cujus

adminiculis, âmultis moleftiarum laby¬

rinthe,

s §&

tinthis, tanquam filo Ariadnaeo , clu«.

ftari , multasque difficultés pruden-

ter vincere atque cxpugnare poflumus.

Rem itaque acu tetigit Cicero (*;qvum

animum noßrum acrem ejfe dixit, vigen»

temque et tam & celerrime multa agttm- temy ut it a, dicam, Jagacemy qui com-

pleBitur vit a (cqucntis ftatumy qui ^quan-

tumvis multis imbecillitatibus praepedi-

tus, & errandi periciilis obnoxius, ailu-

cinerur faepe ^, conftderat tarnen res tum maximas tum occulttjßmas cum oble cia-

tione quadam, & cum nullo aho, ntfi cum

ipfo ^DEO, ß hoc fas eft diüuy comparut i

pot eß t fy

§. 3, Brevitati autem litaturus ; ut

eo perveniam, quo contendo, ratioque inftiruti me vocat, nihil de artibus lï-

beralibus,nihil de aliarura rerum inven-

tione, quae animi huroani vim manife- ftiffimè arguit, dicam ^j ad varia ifta in- ftrumenta , quae rufticörum laboribus ferviunt, prifcaque illa calliditas exco-

gitavir,

(e)defimbf4sltztfol.j^ (î)Tufcti(:JZjtk$,

«5 6 §g

gitavit, quemlibet remitto, cx quibuF, quid inventionis dexreritate prseftiterit ingenii acumen , cognofcere non erit

difficile. Quam inventionis fubtilita*

tem$ qua y juxta Ciceronem. [_g] nec ii}

PEO qutdquam majrn wtelhgi potefl, ve- nerarigrataqne recordatione quilibejt

rufticorum tanto magis profequi debet,

quanto majus commodum ^ex his labo-

rum fubfidiis ad omnes redundat ; qu#

ffifi inventa fuiflent, multa ^, quae five utilitatem, five quajemcunque obleöa-

îionem fibi adfçrre fentiunt , aut fru¬

stra quaererent » aut; fairem difficultés obtinerent. Inter perplurima haec ln- ftrumenta, quae in pcoveftam ffip.e no-

&em noftri ruricol.ae , fudore perfufi,

feront, a tque anteluçanâ non raro dill*

gentia repetunt çapçfiunt, quacdam funt, quorum ufus apud nos yulgo cft incognitus ^, qnod prreeipuè de fubfidiis

& adminiculis iftis, qua; vetetes granis

è fpicis arque ariftis excutiendis inve-

nerunt

Cgi Tu/euh ßy«.ß:ltk x,

7 i#

tiSirui.it adhibucruntque affirtiråre pôfr

fum. Paucula itaque de Iiis inftrumen-

tis _, modisque triturandi prodere mei

cft inftitùti, quare' ne diutius ^cv «T&oJiV

måa ïtS-évcq videar^ prolixäque ^éte-

Qdtyjvcto le&ores rnorari, veniam praefa*

tus , quod haec è longiriquo accerfità pïarmiferim, ad ipfam tra&ationetn nunc

propius tranfcendo» Tttum auiem Humt

Le B or favorem tant o majori opere ac nifu Jùlhcitare necejje habeo ^, quanto certim

•vires, propter tncommoda ^, qua undiqua*

que circumftant ^, we deficere deprehendo ^$

in hac enïm iniqua fortuna ^, qvum ob nu*

tanter» quandoque ac labantem valetudi-

nem , extguam ingenii mei benignitatem intercipi, juâiciique ufum interpgjlari cogno- fco , nihil quod propter cuit ^Um furnn atque

ornat um Ytiblica luce dignuin fit, nihil quod

tot eruditiffimorum vtforum cenjpeffium fufltnere ^{vel mereatur vel} valeat y tnedi*

tari ac moliri pojjum» Qujppe, qvum multum temporis & opera aliis elucubran-

dis fepofui ac contuli C qua tarnen 5 quia

non

§§ 8

von it ^a pr idem ab alto difcußa fuiße mihi

innotuit , ammo penitm abjicere volui de- buique) nec débita diligentia ac ßudio hui c materia elaboranda, quam nefeis qua mihi

tallas obtulit, & in animum mißt, in- cumbere ai que in barere mihi licuit. \^id

tuum iiaque Ii. Lt favorem tanquam ad

ultimum Kpcrtpürl&v decurrö, ^{voter um} que

fummom me confecutum eße nrbitrabor, ß non aliquant tuam acerbam reprehenfio-

vem innoxia hac mea opella ^, quam hifce

carpttm perßrin^endü, citra omne taudis amhttiofuria ßudium atqae aucupium, ad~

hibuiy experiatur. Jguam tuam humant-

/4/fW que v is efficiovum genere compenja*

/»<■ Jfondeo, rectpioque.

tnonnuüa habet dt areis & bon eis} i« quibiu tritu¬

raic frugesque confervare cwfveverunt vet eres,

VOcem du&urus areae _{, ut} fuis altercationes ab incunabulis de- & scer- tamina Andabatica , quse in rebus etiara maximi mementi fubinde exfiftere fo-

ïent ₉

9 SS

lent, evitem , quemlibet abundare fuâ bpinione tanto facilius permitto, quan~

to ccrrius fçio lites cjufccmodi aedi«

märe, fingulis varia diverticula _rcpc- tentibus, diverfasque dcrivandi ratio-

nes comminifcentibus _{, non parum}

quandoque effe difficile, unâ iraque aS.~

teraque vöcis hujus origine indicata, ii«

beram eligendi poteftatcm oprionem»

que cuiiibet relinquö. Aream qi&ani

quidam voîûnt ab _ateo; quia, râtionera reddente SerVio (b), ^locus ille in fc ^a- tidus fuit, nee quidquam i»dc enafei potuic* vclquod _fruges deaieiTse in Wld

loco exaruerint» He&ius autem origi-

nem vocis promi cenfet Voffius (i) vei âPunico verbo arha, quod iïtnmfav ^no¬

tât, vei â Gräeco aha* h in £ permuta- to. Hoc nomine veniunt non ea foium

loca, in quibus trirürarunt veteres, ve¬

rum etiam cum Iiis convenientia loca alia _y fubdialia , aprica ^, omnibusque

B fub-

£h] ad Hb. i. Georgiv. 178. p] Lexk\ M*

tymolog: in voce area»

$§ IO

fiibmotis aedibus opacisque arboribns,

pura (k)» Similitcr defignantur hac vo¬

ce Coronas, circuli fideruna (/jiteiiique

eirculi oculorum*

$» i. Quoniam, referente Leoncla- vio, (w) fatis fuperque conftat ^veteres, qui fub clementiore vixere coelo, non åomttm fruges demejTas ^ex a gr is ^, mote

noßro ^, gr un is ^non dum excuffis in hor ^rem convexijfe ^, fed in aram quand am fub

dio conrportajfe ⁱ adeoque ^, ut loquitur

Columeila (») prat is, objacenté favonio, partent tritura deßinafje ,• ideoque luccm aliquam fequuturas mox traftationi foe- fceraturus, nonnulla de hujus ^areaé con¬

stitutione prœlibabo» cui praeparandae, cxplorato prius cognitoque terrae inge-

nio , maximam curam ac deligentiam

adhibuerunt ruftici-, nullique ftudio ac

labori pepercerunt, ut illa» five per ra-

fionem , five _per foffionem, five deni-

que per glebularum ⁱ ingenti volutato

Cylin-

(k)RofinUtttiq:Ror»ip.64.{\)Arifiide mundo

(m) de Tvrciiispagt 134, (n) Libiz.Cap. 10.

II

Cylindro ( qui explicante Setvio ^, fuit lapis in modum columnse teres) com- minutiotaem, folidaretur, laevigataque

ac polita redderetur. Ufitatum etiam quibusdam populis fuifle ^memorat Pal-

ladius(ö), aquâ are» perfufâ ^, minora

pecora immittere, quae locum hune, alioqui çreta (ohdatum teriaci (p)9 ne rimuls ac hiatus in ilTo aperirentur# •

proculcarent pedibusque durum redde-

rent. Areâ bac ratione praeparatâ, u- nicâ follicitâque cura adnifi funt, ut

fruges in ea colleftas 6c contritas adver-

fus mufium formicarumque incurfio-

nem atque infeftationem, a quibus ^no-

ftra adhuc feges ^non parum calanaîtatis

ac detrimenti pati folet, munirent ^con- fervarentque ^, ad quos boftes depellen-

dos atque ab his loeisabigendos, ^amur-

câ pettilentiffimo horum veneno con-

iperfifife veteres locum iftuni docet Marc; Cat: Prifcus (q ). Quum ^autem

B x area

(o) de re ruftica Ith: 6. (p) Vir g: Hb: i. Georg:

v.ijy. (Pi)in àercrußicalibxopiyitdr iaS,

§§ ^*2 S#

area çuratius fit adumbranda, nec illud praeterire licet, quod medium ejus fue-

rit convexum & nonnihÜ extuberans,

nç ipnbrcs reciperct, & propterea etiam

colliculos ventis expofitos & undique perflabiles hifce laboribus obeundis ele- gèrunt. Figuram areac circularem ac

rotutidam fuifle afferit clariflimè Var-

ro[r]], ad quam refpexerunt Homcrw [>]

dum a re a m appell a t, efc Cyril¬

lus (/), dum de bove triturante agit, at- que ßSs cv K(ikK® àfàxQpilycdïq airt

§. 3. Veteres etiam, Cqeli incle*

pientiâ diligentem frugum cuftodiam Imperatlte, ampla çonftruxerunt (pvKa-

KTt-e/a feu horrea , jn quibus nubilariis (ut jrum rei rufticse fcriptoribus loquar) cpngeftos frugum acervos per hiemem cpnférvarunt* Sed bis, levi brachio o-

peraque non ni fi perfunftoria , praftru-

öis & prjepdfTis ^» ipfam trituram con-

fiderare _, modosque triturandi fubdere

jnbemur. CAPUÏ

J>3 Lib: ^i. _Cap: fi- £s] ißacL ^v non longe a

fi**' (t) wE/aj:Tdrn. fJl 3.

CA fö T III:«'».

VOcern _gin'em triuirx feu _{fuam verbo} trituratioriîs _{terere debere,} orl-

pemini ambiguum forç fperamus öc confidimus» Quum autem trituratiç

dubia; arque ambigu# fit fignificatiöms,

ne yoçis erröte labamur , iurpropriam

iftam remoyemus notionem S;x Sfx pe^

çuliarem, quâ fignifkat calamitates aç yaftationes regnorum populorumque ( quem fignifiçatum pœna ^, cum opere

ruftico analogiam ha bens ^, voci huiç aequifivir) illudque verbum rriturare, feu

vocem triturationis in prifeo vcrnacu*

loque ac fatis qunc apud nos peryagatö

ufu accipimus ^, quo notap gra'na e fr.u.

gurn vajvulis, five calcando, five fqfti-

bus pulfando ^, five ctiam tprcndo^do

pcllcre ^, _quo fenfu àpquipollct vocibus,

Grxcx & Ebr#x ^TI 1° Tenfu

fuQ genuino & Ebraico ^acceptas, cujus

?pud Thalmudicos alix funt figrtificatio-

nesj notât enirtj quandoque 'åflVcfcerc,

quan-

§§ _*4 §&

quandoque etiam filere («), unde illud

mtfcn urq\si iraan _rrqiö

felix ille ^, qui audit PHND fTWQ

fon cul c at i. _{c. tacet :} tranfeunt enim maU ejus centum , quae Ognificata in hunc orbem, _{quem antea} nobis circum-

fcripfimus, inciderc non pofiunt, quum noftrse nünc fit confiderationis trirura- tio dcfignans laborem illum rufticum,

quo primam adhibet agriçoja nianum

frugibus, quas ex agro çollegerat fuis

ufibus parandas , qui labor miferis ru*

ricolis aratione tanro eflfe folét tolera-

bilior, quanto frui acquifitis & partis,

quam eadem, dubia fpc & exfpe&ationc,

adjun&o muho ^fudore _{compararç atque} redimere, eft iucundius, Nec, (i nega- verim fuifle hunc _laborem aequè diffi- cilem, mihi obluetari a^que obniti velie

quemquam arbitror ^, qui modo ingens

illud commodum, quod jumenta pr£- ftiterunt, ufumque iubfidiorüm ^, q nas adhibita funt, piulo çuratius animo re¬

petet,

(u)Buxtorfi Lexic: Rabbi Tbalmud',

*5 §8? '

petet, quae fuo loco refervamus. Nund

autem varias iftas trjturationes carptim perfequemur* quibus fcorfim expenfis,

quantum una ab altera difcrepaverit fa¬

cile quilibet perfpicere atque judicare poterit.

§. i. Quatuor modis triturafle ve- teres docent Samuel Bochartus (x) ^, &

qui ex eo fc fua defumlific ait, Hofman-

nils C y], ad quos etiam refpexifle vide-

tur Efajas, dum regionibus populisque Fœnnsexitiumque ac interitum minatur,

quarum pœnarum gravitatem ^, verbis

ab opera ifta ruftica petitis ac mutuatis, optime affequtus eft ^{^} atque è(itpaltKu- néraç expreflit. Hos itaque triturandi modos, quos indigitarunt potius, quam

defcrîpferunt fcriptores %<i7rvtvgvi, apad orientales ufitatos frequentatosque fit- \ ifle _, neminem credo eo usque audaciae procedere , ut neget, quam vis LXX ^, interprètes fenfum magis, quam verba,

quae

(x) Hierozoi: _part: prior*, Ith cap: 31,

(y) Le xi c : untv\ Tm. 3* in voce granum.

m 16

qii® in fontibus Sacris obvia funt, redde-

re volcnrcs (quod i pils non infolenS, ve¬

rum valdè frcquens ell)ifta triturationis

inftrumenta omilerint« Notari heic me- retur, quod quidam tres duntaxat tri«

turandi rationes, inter fecuodam & ter¬

tiana nulluni agnofcentes defcrimen*

conftituant, nobis auterii /a Clariflimi

Bocharti fententia, qu® etiam nobis ad

inftar norm® eßydifccderc religio fiierit;

is enim exquifitiflfjma eruditione, fidei-

que integritatc (fidem intelligocivilem)

ita orbi literato eft probatus, ut in ejus^

ccmodi rebus antiquisde obfcuris dignuS Videatur, qui cum tn tenebris mites. Sed

ad tra&ationis telam pertexendam re- Vertimur.

$. _3, Primam noftram _opêram afle-

rit fibi & depofcit fimplex illa, & för¬

ta fle etiam veteribus primum ufitata tri-

turandi ratio, qua ^

baculo excuflbrio tundebant fruges;olim

enim quaevis grana hoc modo difcufla fuifle, innuere videtur Columelk (z)

(*) JLib: 2. cap; a i# prsf-

«5 _r7 §§

praecipiens î «S1/ panai jufint adjicere

tr t bu l am ve l traham pojfis ^, qu<e res u- traque culmos factlltme comminuit,

Autem /pica rnelitt* fUßthus tundunturd,

Atque orientales veteres flD/ËO mto virga baculoque omnis ferè

generis fruges excufifle., evincere co-

natur Bochartus ex geminis S.as S:as

locis (d)» Citerioribus autem tern- poribus non nifi debiliora grana virgarum baculorumque pulfibus fub-

je&a funt ; unde illud ( b)

mm pm rep mrv ^{virga ex-}

cuttetur nigella & cymium baculo. Di-

fcrimen autem virgae & baculi incul-

cat Grotius (O., aflerendo Virgatn

fuiffe perticam quandam ^, quâ levioc

fuit baculus.

§> 4» Secundum porro triturandf

modum exhibiturô non abs ^re eft u- fum boum multiplicciA in limine o- ftendere à qui profeftô fuit pluribus

C ope-

fa) jud: 6. II. Ruthx 2.17. (b) Efaj\ 18,17,

(c) adEfiaj; x8, v, 27*

«§<*.■§*

operis olim accommodatus, quam nunc fieri fölet ; vetetes namquc lapidibus

molaribus contorquendis & circum- agendis boves adhibuiffe ex Lipfio (d) conftar* Antiquis ferviebant _paritec

boves in itineribus fufcipiendis & con-

ficiendis, ad quos refpexit Grotius (e)>

dum quosdam infidere bobus y iisdem-

que vehi confuevifle fatetur. Et ve-

rè admodum Vegetius ff] Cunäay inquit, legumina five frumenta bohus

weritb 4ratrùque debentur, vinearum f~

ffarum uftts periret niß ^eorum adminicu-

lis fuhvebetidis ^c arpent 4 fudarent. §£uid

de diverforum on er um comparatione re-

fer am tu, dum inter mobilia & quid quid gravi tu eß ^, absque vehiculis pœne red-

da tur immobile £ dr reliqua quoque ani-

mantia, tpf&que aves ex eorum capiunt

labore fubßanttam. Hadenus Vegetius»

Luculenter itaque conftat rouitum pro- feciflfe vetcres ufu bourn, jumento-

rumque

(d) de militia Rom: Tnm.3. _pag, 14.8. (e) ad

Hof 40» 14. ( f) Prolegom; itb; ^5»

19 §§

rumquc tniniftcrio, quas ctiatn in tri-

turationibus granisque exterendis, non

vulgarem & fimpiicem utilitatem prae- ftiterunt, quod fubfequentibus indica-

bimus« Boves etenim atque jumenta

tribuiis plauftrisque alligata & junda, fuper manipulis fparfîs circumageban-

tur, eoruraque ope, fpicae corcuninuc-

bantur.

S 5. Ut autem hic triturandi moj

dus aliquanto clarior nobis innotefcat^

quaiis fuerit feu tri bula difpi-

ciendum _, quse dida eft ^{non a} tribus

lateribus _, fed , audore Voßio {/)»

vel a terendo, vel a tritura* Hujus difpo-

fitio ac quaiitas talis fuit : in tabula quadam lignea (g) vel ut Thaimudici

volunt in tigillis , multi dentes mul-

taque roftra ac > cxiguis in-

terjedis fpatiis ^, velut in crate occa- toria, prominçbant, horura ^çvpupaTu*

ordo ac feries geminus fuit, unde Ju-

aius & Tremellius eam bipenncm vo-

C a ' cank

(fyiexfc. _Etym. %%)V4rro

t

20

cant» Àtque ob caefuras five incifioncs qnàm proximè accefiiffe ad modum jnftrumenti illius, quod lima dicitur, quâ utuntur fabri ferrarii, vult Rabbi

Saiomoh }archi \h~\. Alii autem ferrae

non multum abfimilem fuifle putant;

quanquam, juxta Grotii fententiam (/)

non nifi impropriè ferra dici poflir*

Ceterum vox illa quandoque àdjeûiva eft, & cum JT0 cönjun- gitur ut denominatio quaedam reftri-

ûx fignificationis,, quse ut concretum

formale id , quod generalius eft ad fpecialiorem determinationem referr.

Konnunquam etiam abfolurè ac fub»

ftantivè a dedu&um, quod praecidit, vel ^{concidit notât,} ponitur, defignaturque ea voce tribula, qti#

dentibus ciavisque infernè obtufis fuit ïnftru&a, vimque abfcindendarum fru-

gum habuit ^, & fparfis fuper culmis

Vefta : grandique onufta pondéré, ideo

cniœ

(h) ad E/aj: 41 vi 5-, (i) ad Efij: 2iï.v.iy.

cnim 7rn<p]£/ov feu prefibrium inftrumen«

tum eft diäa, nonfolum ftramina com-

minuit, verum fpicas etiam confregit.

§. 6♦ Progredimur nunc ad rtair

feu plauftrum ^, quod modo ^a pnorc diverfo, huic ^quoque operae .adhibeba-

tur : fuitque hoc inftrumentum non

nomine folum , fed & difpofitionum qualirate a •fm difcretum, uti Hie¬

ronymus (k) & rei rufticae fcriptores (i)

manifeftè indicanr ; namque *n- rotis ferreis'voivebatur , quas in varias caefuras feu incifiones divi- fas, quum ferratas appellet Hierony¬

mus (w) fpeçiemque Terrae exhibuiflc

affirmet, diftin&as fuifte ^a rotis aliis

communis vulgatique ufus, not) du-

biis ex fignis colligimus. Ipfum ^au-

tem plauftrum, quod Ploftellum Poe-

nicum appellat Varro ^; quia Poenos,

qui ex Cananaea venerunt, agnofcit

inventores, ex afleribus fuit conftru-

&um,

(k) ad Efajizfr 10. dr Up. 28.V 17.

k i. r;y 2, loco prox\ fuper. at&t o,

. ,

*§ ai s»

Öum, verum per aflerum horum com«

pagem tabularumque ftruduram, haud dubiè, alio modo , quam tribula, quamvis cum ea haäenus convenerit,

quatenus plurimis ftilis dentibusque

abundavit _, quibus ftramina confcin- dentibus _, feu rotulae fpi-

cas obterebant.

§. 7. Plauftrum hoc circumtule-

runt quoque jumenta , donec ftrami¬

na, vei feifla, vcl trita in paleas redi-

gerentur ^, quibus 'orientales defe&um ,atque indigentiam foeni ^, quam apud

cos fuifle fatetur Hieronymus, (n) fup- pleverunt, compenfaruntque. Bobus

äutem arque jumentis tribulae plauftro- què jun&is adfuit t7mXa>piç feu tritu-

rae moderaror, cui cura delegata fuit ßoots zhizvwv boves agitare, eorumque

greftus dirigere ^, & alia procurare, quae ejus muneris fuifle aflerit Xeno-

phon [\o~\y _nempe ^ ùzaz rès mScn

\sznßx?h.HV là akmTgi 9 ctei iïvfl&viïU

sas

fpQad%$. (n) m œconomiat ^*

çzt oficthlPotsv , au to êetw ^y K&f

iriZetv Ver tere & pedibiu fubjtcere eay qiu trita non funt » ut durtora ntmirum œque obterantur & celerrimè perfictantur.

§. S, Adumbratis fie inftrumen-

tis his trituratoriis, modoque ^, quo tribuiâ plauflroque triturabant vetercs

indigaro, confiderandus fupereft $ûç

ctteoùVy feu ipfe bos ⁹ immédiate Ôc abs-

que his inftrumentis granis exterendis

operans, ad quem triturandi modum refpicit Varro(/»), dum apud altos ex- îeri grana grege jument or um inacîo affir¬

mât. Scilicet, ut ex hoc Varronis lo-

co confiât, receperunt quidam boves

& jumenta in areas ac horrea, ad fru-

ges ungulis pedibusque obterendas, ftraminaquç^ proculcanda. Quamvis au-

tem Columella (q) doceat equorum melius quam boum ungulis ^, utpote huic labort magis aptis, grana exterij

nihilo tarnen fecius , non boum folum fed vaccatum etiam vitulorumque mi-

Rifle*

(p)Lib: x» cap; $ 2# (q) Lib;z*cap;21«

§§ ₂₄

nifterium valdè fuit utiles unde aputi

Hofeam eft TOÎ1N 171070 7VW

> ubi vox interprète Hieronymo (r) fic<r%ov & èkuaMv ^no¬

tât. Quod cuiquam mirum videri non

debet, quum ab hoe triturandi modo

exulaverit omnis propemodum difficul-

tas ; non enim raftra plauftraque ini-

quo onufta pondéré trahenda, circum-

ferendaque; ^{nec onus} dorfo fuit por- tandum _, adeoque (ingulae de armento-

rum grege beftiae ^, modo pedum ufu gaudebant, granis expellendis fuerunt

idonea; _, quibus etiam de fpicis corae-

dendi, licentia fuit conceffa ^, ne eas, ex langa circumeundi mora, vires ex*

hauftae deficerenr.

S. 9. Non id, quod ct&mfit, me

fufeepturum arbitror , fi obi ter dunra-

xat ac velut in tranfeurfu notaverim, aliisque diligenter confiderandam (ua- ferim curam illam, quam jumentorum gefiit DEus, dum, unain alteramve fpi-

cam

(r) ad Hcf: 10. ir,

êam ut @éç àteîov ore arriperet ^» pciN*

mifit » eique fru&um aliqucm Iaboris

attribuit > quo ut frâudaretur ftrcnuè

ac fcverè prohibait (*) Quam legem fusque deque habuerunt non pauci

trheovefycx atque avaritige morbo labo»

rantes * qui copia frugum exubérante ^,

ore fifcellis ( ut ex, Varrone ^{vocem mu-<}

tuatus appellat Balduinus [/].) Obli-

gato, inftrumento cuidam, quod tojj.

vocarunt _, ad modum ^{rotae ro-} tundo, Collum transmittebant, boves-

que triturantes capiftrabant ^, vel etiam

nares fimo oblinebant,

§, 10» Agnofco curam mihi ^nunç incumbere, ut, quinam Seorfim po-

puli has triturandi rationes fufceperint,

oftendam 5 verum quum rei difficultas

conatui obftet _, atque ulterius quam

cèqyti proceflerunt, progredi non licear,

cos indicaffe fatis erit, _quos hac ratio-

ne triturafle _, vel adhuc triturare indu-

D bita-

(s) Deuteron: if. 4. (t) Gemment*, ad Ti*

mth: 181. Cori < „9»

m 26 &

bitatae fidei fcriptores clarè docent. Ni¬

hil itaque veritati officere arbitror ^, fi, quod îuperius confirmavi, omnes hos

triturandi modos apud orientales ufi-

tatos fuifife affirmem _; quamquam Hie¬

ronymus ( u) & ex eoBeatus Calovius (*),

cquorum ufum huic labori apudEbraeos

ullum fuifie, negenr. Syri autem ar¬

que Arabes, ungulis boum aliorum-

que jumentorum mefiem protriverunt.

Quem triturandi modum uïgyptiis ^pa-

riter vindicat afferitque Cyrillus [y]

«S 9 inquit, ßoug imÇémç cwViç

yetf h KUKAM Ku^ÄtjTnvvatrt S<s vùç uç&xvcet, hù ^{^} videlicet manipulis fparfis, bovesimmittunt & cir- cumagunt, ut Jpicas ungulis comrninuant.

De Graecis idemfatetur Homerus £«3.

tiç J" on 7iç fyvfy açœvcù; èvçvpe-

TUTTiti

Te/ßspevcti ng/ favxov â> ÙÀvjt 'fip- Cu3 ad Efaj:i%. Cx ] Tom\ 1, fuppl:

fag: 1317. [y] in Efajx Tom: y. ltb\ 3,

[z3 t linde, ».

§& 2*j

75 fattJ' ettorn ßouv ùsro vntrg?1

€g/[JLVKWV. :

la Afia habitantes, boves frugibus ad-

huc immittere indicat Drufius (a), Nec

aliter Tartaros circa volgae oftia habi¬

tantes grana exterere, teftis ^proptcr evZ^ioui ettorn?®* eft Olearius (b\ Quem

triturandi modum , apud Turcas ^, fe

vidifle R:ae R;as M;tis Senator, patriae-

que noftrae qu'andam decus & ornamcn*

tum _, Illuftriflîmus Baro Claudius Ro*

lamb _, faflus eft $ quod mihi inno-

tuit _per amicum quendam interioris, apud laudatum Dominum ^, admiflîo-

nis, qui ab ^eo haec fe audifle confir-»

mat. Pari modo prifcis Romanis boum

minifterium hoc in opere cognitum ufitatumque fuit.

$, ii. Atque haec funt levia ifta,

quae apud au&ores vage disje&a Ôc difperfa, in unum corpus collegi & cora- portavi. Coronis nunc ut addatur adjun-

D i gatur-

(a) Mich-. ^{4. <v 13.} çb) itiner\ tJMuJcov*

Petßc\ lib\ 4.

m nsf

gaturque monet inftituti rafiot Tuatfl itaque, Humaniff: Ledor, gratiam aç

henivolentiam in cxitu nunc hœrens co-

dem follicito _{opere, quo} in hujus dif- fertationis aufpiçio eandem expetivi,

quam mihi _paratam fore nuUus dubito*

fi duntaxat animum tuum ceperit fu- biveritque aliqua confideratio defedus fubfidiorum, _qui brevitatçm hanc, ac- çuratae de his rebus çognitipni haben¬

de fortâfle non fuffeduram , impera- vit; Unde in hac antiquitatum npde

facilis mihi fuit lapfus & error * quem^

admonitus vçripfa dp$us? protinus

fpmendabo.

Pro patriae noftrae tanta injuriarum

mole afftida2 ac quajTetae incolumita- te, vota nuncupemus leria t Confer-

Va o DEUS omnipotens CARQLU Nt noftrum XII , Regem auguftiflimum»

infefta intcr hoftium _arma degentem:

fac, adipnum omnium moderator, ut

ille, qui omnium noftrum amor. o*

pium noftrum delirium eft , devidis

trium?

$5 %9 Vk

friumphatisque hoftibus Cyclopica fe-

fjtate faevientibus $ au&a Syionijm glo- ïia, dcfeqfisque ac vindicatis iis, quae

triumphis aç tropseis pridem acquifita poflidemus ^, laetus deque viftoriarum

numéro pxfultans, Sal vus & Sofpes ad

nos redeat, _nosque epiniçiis fauftisque

acclamationibus eum rçducem exçipia-

musl & te DEUM Trinunum _pro his & aliis beneficiis celebre¬

mus & glorificemus!

&eta fjtôvç gtCpuTzirv)

Mximu indolis à* doftrwÀ

Ju veni,

Dn ABRAHAM SAMZELIO,

Populari & amico maxime dilc&o ^%

TRITURATIONE VETERUM,

egregiam differtationem edituro:

ES r&f iïfoçzepémç fytâç _kvJjoap ^av yt

'a^oIkcov ^, ayctjov ovjc kmvevje voov.

"ßg UPß ?Jv^OU>TiÇ ßic*4 *Pmot4 SVÇUffi6TU7TWÇ9

Aqpyj>@* 7°ißov TOtpZMmvç ç&ypw;.

TOV77) J" _07TUÇVIÇ fà, ^ hv ^HOV etCL{>@* içytlf

'Avmç m) fXîXîTi] cidooç e<h neu.

YHf&ct7X Jij yvfcjceg 7' evJodJcttev 'içvv vQcuiietg'

'tgiv 'Afyvcuvç tiyijtop ^{n mvskoy.}

Xcuçûûv t' kplijreiç ovtplyç ^{mn Kctfmv} ky»v)v9

Movoua» Ïfc&i7ra>v tgif <piA@* km 'euv*

Eppe Je fiupte 7aÀavt(pttetoij3ae%xéfêu,ct ßa?av9 Tg/iJ/f®* à^iyjç JïtyiAa/}àiï kïw ^e%et9

Hocce JuJeKuçf^a amici-

riam Sc officium terratur,

AND. JLEBETiN,