de natürae, praecjpue humanae,
pervestigatione philosophica
DISSERTATIO
QUAM
VENIA AMPI*. FACULT* PIULOS. UPSAL.
pr^eside
Mag.
SAMUELE GRUBBE
LOG. & METAPHYS. PROF» REG. & ORD.
pro gradu philosophico
p. P»
Αυ c τ ο κ.
joh. paul. ιμμαν. tellbom
OSTROG» STIP. HELLVXK.
1ΝΓ AUBIT. GUSΤ. DIE XIV, IUNII MDCCCXXVII»
Η. Ρ. Μ, S»
u ρ s α l i α ε
EXCUDEBANT REGIAE ΑCAD EMIΑΕ TYPOGRAPHI»
De
naturae, prsecipue humanse, pervestigatiorie philosophica.
lnter
omnes disquisitiones, quibus ingenii vires expertisunt PhiLosophi, nulla fere majoris existimata est mo- menti, quam ea, quae ipsos, quibus circumscribenda sit
vera omnis speculatio, limites definire conatur; sed nihilo
tarnen minus in paucis disquisitionibus tantam, quantain
in hac ipsa, invenies opinionum diversitatem, tantamque
acerrirnorum virorum dissensionem. Quo factum est, ut,
quum tot tantisque illustratis jam gaudeamus
arcanis, hsec
adhuc sub judice Iis sit, vel saltem esse censeatur. Qui
diversissimas hac de re iovent opiniones, contendunt, alii quidem nihil omnino sciri posse, nisi quae intelligentia
i-
psa absque ulla experientia percipiat; alii vero de
iis
tan-tummodo aliquid sciri posse, quibus sensualitas nostra quodam modo afficiafcur: illis igitur intelligentia,
his
sen¬sualitas oinnis est veritatis, si mathematicam excipias, fons
et criterium. Tam diversis opinionibus vixquidquam pot-
est esse commune, nisi id forte, quod utraque aeque ab-
sona est, quam quidem aberrandi communitatem legi-
timi judices perspicere et agnoscere inceperunt.
Hic
ni-mirum, ut alibi saepius, veritatem in medio positam iave-
nimus.
Istiusmodi etiam inter eos, qui naturae explicandae
vacarunt, coorta est dissensio. Alii alios exprobrant,quod
nullo experientiae fundamento innisi, naturam generatim
saltem construere voluerint, si minus infinitam formarum
varietatem constructione persequi licuerit. Tantae perver- sitatis criminationem simul esse validissimam sui refuta- tionem, intellexissenonvidentur,naturamque, eo modo ex- structam, extra ipsam artificis exstruentis
imaginationem
nullo modo exsistere posse. Quod si ita est, non est cur
strepitum moveant. Quse hoc modo exstructa sint, aedi-
ficia naturae studiosis iter impedire non debent, quippe
quae cum rerum natura nullam habent exsistentiae commu- nionem. Varia, quae Philosophiam sie dictam Naturaetra- ctant, scripta ejusmodi criminationi viam aperuisse, infi-
tiari quidem'non possumus; altera yero ex parte, nullum
in insimulando servatum essemodum, facileapparet. Quas
vera vel verisimilia in ea re disseruntur, huc ferme spe- ctant, quod ultra ea, quae sensibus subjiciuntnr velsubjici-
enda sunt, procedere, vel e cognitionibus empiricis plura,
quam fas sit, derivare ausi sint Philosophi. Si vero istos
celebratissimos empirioorum coryphaeos attento animo in-
tuemur, in monendo et monitis ob'temperando ipsos sibi
parum consentire deprehendimus. Cum enira criticorurtl
non amplius funguntur munere, positivum aliquid ipsi do- cturi, limitem, quem disquisitionibus suis paullo ante po- suerunt, haut raro vel inviti transgredi videntur.
Quaestioni, cujus mentionem fecimus, solvendae diifi-
cultates certe non inextricabiles, ut nobis quidem videtur, objeetae sunt. Intelligentiae finitae (de intelligentia infinita
seu absoluta hoc verbo nihil prsedicatum volumus) propri¬
um est, quod semet ipsain, non nisi aliis exsistentiae för-
mis oppositam, easque non nisi sibi ipsi oppositas intelli- git. Quam ob rem si constructionem naturae periclitari vo¬
lumus, huic constructioni fundamentum sit natura, quae
re vera exsistit, i. e. duce experientia in ea progredia-
mnr, necesse est. Sin minus, constructio illa non esset mere
formalis, ut re vera est, sed realis, quod non nisi de prinoipio omnis realitatis est praedicandum. Inde vero, quod
hane profitemur sententiam, non sequitur, iis nos adsti- pulari, qui omni studio, quod naturarn amplectatur, sen- sualitatem esse finem et terminum credant. Ut explicatior
evadat nostra senfcentia, exemplo ntamur, quod in primis
ad manum habemns, OFganismo videlicet corporis humani.
5
Structuram ejusexternam internamque videmus: analysiana- tomica etchemicatumtotius, tumpartium singularumfigura
et compositio innotuit, et indies magis innotescit. Orga- nismum, cujus fecimus analysin, vita fuisse praeditum, sci-
mus; at quid re vera vita sit, num id nos sensus ipsi do¬
cent? Organismum corporis humani totum aliquid confi-
cere videmus, sed quem ad modum in salutem totius or-
ganismi singulae partes conspirent, num sensus patefaciunt?
Totalitatem istam Universi esse partem, eamque non nisi
in hoc cum rerum Universitate nexu aut inchoare vitam
peculiarem aut conservare posse constat: disciplinam igitur, cujus est naturam explicare humanam, eam volumus, quse - hane explicet naturam, non ab Universitate rerum disjun-
ctam, sed conservato nexu, quo cum universitate natura
ea cohaereat. At, num sensus nostri tantas res pereepe- runt, num tantam obscuritatem illustrabunt? Valde dubi-
tamus. Quam dubitationem si justam esse concedis, ul-
terius quaerere liceat, num haec disciplina nihil omnino praeter ea, quae cuique oculis videre
fas
est, complexasuo continere debet? Num is finis tantorumfuit laborum, quibus invigilarunt tot acerrimi ingenii viri? Num ideo
mens est, qua "nihil homini Deus ipse dedit divinius", ut
in rebus pervestigandis sensuum, qui nobis suntcum bru-
tis animalibus communes, non tam ministerio utatur,
quam potius eorumdem prorsus
subjecta sit dominio? Non
possumus, quin tam duram
rejiciamus opinionem i).
i) Istam, cui nos addicLi sumus, sentenliam multis sane ha-
rum litterarum antistjtibns haut injuste tribui posse credi-
raus. His vero haut paucos etiam eorum, qui contrariant profitentur, merito adnumerandos censemus, quumlegibus,
quas ipsi tulerunt, ipsi saepe non obsequantur. Si quis ex- emplum a nobis postulat, Curt. Sprengelium nominasseju-
vat, doctissimum, celeberrimum, magnseauetoritatisvirum,
non ut aliquid, ne,minimum quidem, de honore detraha-
mus, quem ei debet res litteraria, sed ut effato nostro fidem
Ne vero quis aliam, quam nos innuere
voluimus,
su- pra dictis subjungat notionern,breviter,
quaeobscura vide-
antur, explicemus. Omnis eorum, quae in rerum natura
exsistunt, cognitio a sensationibus originem
ducit; simili
etiam modo res se liabet, si organismum respicimus cor¬
poris liumani: quamvis
enim
omneobjectum phaenomenon
essentiai suee sit effectus, liaec tamen essentia non, nisi
aliud cognoveris, ipsa ullo modo nobis innotescere potest.
Nemo facile infitiatur, eum esse studionaturee finem propo- situm, ut, quantum menti finitse datum est, ad essentiatn
rerum investigandamprogrediaturnaturse scrutator; atquum
hsec rerum essentia non sensibus percipi vel manibus qua¬
si traetari possit, numne fas est concludere, nos ad hunc
finem obtinendum supra cognitionis mere sensualis sphae-
ram adscendere debere^)? Quum vero de rerum essentia
vindicemus. In opere, quod inscribitur; lnstitutionesPhy- siofogicce. Amstelodami 1809—10, non satis monere sibi
posse videtur auctor, ne Philosophie ducibus nos committa-
mus, "omnis enim doctrina scholarura eo prajprimis adhi-
benda est, ut ingenii vires et inlelleclus aeuantur, ut veri pulcrique sensus exerceatur". I. pag. Haec vero quo- modo cum iis congruant, quae aliis locis apud eum legan-
tnr, quisque a prsesumta opinione Iiber homo judicet; ex- cmpli caussa unum tarftummodo locum citamus: "Itaque
summa Kantii sunt merita, quod veram materiei et dyna-
tnicam constructionem primus nos docuerit, ut sola altra- ctiva et repulsiva vi continéri ac infinitorum modorum ca-
pacem esse pateat." I. pag. 87. Disserit hic de constru- ctione materiei, de qua Sc/telUngius ipse, quem, quantum
nobis cognitum est, nemo adhuc nimise in natura expli-
canda tarditatis arguerit, ita sententiam suam exprimit:
"Da# dunkelste aller Dinge, ja das Dunkel selbst nach eini¬
gen, ist die Materie"»
3) Cfr. Kant, Dissert. De Mundi sensihilis atque inteUigihilis forma et principiis. Im. Kants Vermischte Sc/uiften.
*ser jBd. Uaile 1.799, pag. 455 et sequ.
5
loquimur, non ifa hoc est inteJligeridum, quasi nohis in
animo Sit dicere, quid haec essentia sit, sed quaIis,
quem ad modum sit, quas secundum leges in rerum uni-
versitate se praebeat evolutam. Ut vero a specialibus dis- jectisque perceptionibus ad generaliora et cotnnmnia veni¬
otur, conclusionis ex comparatione via ineunda, quam vel
sub analogfce vel sub induotionis modo.et nomine cogni-
tam habertms. Ex analogia vero et inductione nascuntur bypotheses, magis minusve probabiles, quee tantenproba-
biiitas non ita crescit vel deerescit, prout plura eam
eomprobaverint vel refellerint experimenta 5), sed ita,
si aori et subtili, nec praeoccupato ingenio instituta obser-
vatio eam cömprobaverit vel refellerit. Quum hoc modo analytice a specialibus , per generaliora ad unilatem sum- matn, ad quam perspiciendam continuo nisu tendit mens
humana, et qua non possumus, quin praosumamus, mul- tipiicitatem rerum a natura eonjungi , adscendere conati
sunt naturae scrutatores, iis non dubitamus concedere, ut viå analyticae contraria, synthetica nimirum, constructio-
nera naturee perielitentur: modo ne varietatem, qua gau- det natura, susque deque habeant, nec multiplicium vitae
forraarum incuriosi, simplicissimam naturse explicationem
eamdem necessario veratn esse credant. Illam potius con- structionern, quamvis Semper aliquid superfuturum sit ex-
plicandum atque corrigendum, eo magis tamen fore na- turae adaeqiiatain, quo magis ampliiieatae fuerint empirieas cognitiones, adserere audemus. Quemadmodum vero cujus-
cuinque rei, quae tempori evolutionen» debeat, is est cha-
facter, ut non uno temporis momento ad sumninm perfe-
ctionis gradtim perveniat, ita in hoc quoque disquisitionis
3) Exempli caussa thepriae lucis, quam professus est Ntwto-
nius, meminisse sufFiciat. Cfr. Ohert.y Erste Ideen zur Theorie des Lichts, der Finsterniss, der Fathen und der
Wärme, Jena, 1808.
6
empiricoe campo cogmtionem plenam et ab omni parte ab-
solutam numquam assecuturos nos esse,facile intelligimus 4).
Deficiente vero certa et adcurata cognitione, hypothesi-
bus sit locus, dummodo ne hoc sub nomine inania pror-
sus vendites commenta: experientia deinde, quidquid pos-
sit, comprobet vel rejiciat. Sed probe cavendum est, ne leviter et primo quasi adspectu conatus qualescumqne il-
lustrandi ea, quae nobis videantur obscura, omnino rejici-
araus, neque hanc vel alteram cognoscendorum regionem investigationi nostrae imperviam temere declaremus 5).
Si quaestiones, quibus occupati fuerunt et Philosophi
et Medici, respicias, haud facile dubitabis, quin illarn,
4) Re ipsa Eschenmayero adstipulamur, totalitatem istam, cui
enucleandae invigilare oportet, in partes describenti:
1) Die Reihe, in der die Erfahrung das prius, das Gesetz
das posterius bildet. Der Sinnendienst ruht hier auf der
Natur als seiner Elementarbasis und erhebt sich mit Hülfe des ordnenden Princips des Verstandes auf dem "Wege der
Induction und Combination zu Aligemeinsätzen, die die Sphäre der bekannten Erscheinungen umschreiben. Diess
ist im physischen Gebiete der Fall.
2) Die Reihe, in der das Princip das prius, die Erfahrung
das posterius bildet. Der Sinnendienst ist fruchtlos, weil
die Quelle der Erscheinungen verborgen- ist. Wir sehen
nur die Producte, aber die Operationen der Produclivität
nicht. Diess ist durchaus im organischen Gebiete der Fall.
3) Die Reihe, deren Natur transcendent wird, in der die Erfahrung weder das prius noch das posterius bildet und
das Princip in die Mythe sich verwandelt. Diess ist im Ge¬
biete der Geister der Fall. Archiv fur clen Thierischen
Magnetismus, herausg. von C. A. v. Eschenmayer, D. G.
Kieser, Fr. Nasse♦ Erster Bd. E'stes Stück, Altenburg
11. Leipzig, 1817. pag. 17.
5) Veniet tempus, quo ista, quae nunc latent, in lucem dies extrahat, et longioris aevi diligentia. — Veniettempus, quo
posteri nostri, tam aperta nos nesciisse, mirentur. L. A.
Senecα, Natural. Qucest, VII. 25.
7
quae generalem naturae humanas explicationem spectat, i. e.
quatenus sub hoc nomine organismuni menti intimo vin-
culo junctum cogitanius, iis adnumeres, qilae et per se
spectatae, et ob illum quoque eifectum, quem ad the-
orias rei medicae mutandas habuerint, magni sunt monien- ti. Hane quaestionem extra eos positam esse terminos-,
quos homini non fas esset transcendere, multi quidem judi-
earunt; at nihilo tarnen minus ab antiquissimis inde tem- poribus , ubi ab intuitu primi aevi religioso-mythico reces-
serat mens humana, ad hunc usque diem, eadein quaestio sagacissimis homiuibus curae fuit: quam ob caussam, etiamsi
nulla alia re nobis se commendaret, vel illud so-lum satis in—
citamenti esse deberet, ut sub examen eam revocarentii, qui
naturae liumanae explicandse operam et studium impendant.
Sed antiquitati haec quaestio pluris forsitan aestimata fuit,
quam recentiori aevo; quamquam recentissimo quidem hoc
tribuendum, quod antiquiora , imineritae oblivioni data, de—
nuo in memoriam revocare incepit. Haec inter antiquissi-
marn et recentissiinam fere aetatem diiferentia cum magno illo discrimine inter ingenia aetatis ntriusque cohaerere nobis videtur, quo scilicet illa ad generalia et primaria,, haec ad specialia et secundaria potissimum spectat. Illa ad centrum magis et principium rerum mentem direxit;-
haec,
quumanirn-
adverteret, varietatem et formarum multiplicitatem, qua quasi laetari videtur natura,, nullo modo esse
despiciendam;
quumque cerneret , quanta in hac
illustranda
essetobscu-
ritas, quam penitus sibi proximae rcrum caussoe, omnesque
fere leges, quas sequi natura videbatur, essent
incognitae,
ad id tota mente ineumbere incepit, ut proxiinis illis re¬
rum caussis aliquid Iucis> adfunderet. Minime ii sttnius,
qui
hoc studium reprehendamus; lubenfes e contrario
agnosci-
mus, admirandas ei deberi observationes et maximi momepti cognitiones: sed id recentioriBus vitio vertere
audemus
,qnod
in minutiis et specialibus stnpentes,
grandia
etgeneralia
interdum non satis attento oculo consideraYerint, nec satis
8
«ltellexermtj speciale quodctimque
generali
suo esse super-structum, quo sublato, ne exsistere quidem posset
6). At-
que eodern fer.e modo, quo
prisca
etrecentior
aetasinter
sefuerunt disjunctae, in contrarias etiam partes abemit
multi
nostrae aetatis insignes ingenio viri, alii unitatem,
alii varie-
tatem nimis spectantes, quo factum est, ut,
qui systematico
praevaluerint ingenio,empiricis
saepecaruerint cognitionibus,
qui vero eruditionis empiricae magna
copia antecelluerint,
systematico ingenio fuerintdenudati.
His qualibuscumque praeraissis, quibus nostrae
hac de
re sententiae conspectum quemdam exhibere conati sumus,
varias methodos naturam humanam, ex generali illa ratione, explicandi, adumbrare in animo est.
Sed arctissimis limiti-
bus dissertationem nostram circumscribere coacti, ad multi-
iariam opinionum , quae nobis hic
occurrit, diversitatem
animum attendere non possumus; ideoque maxime
dissenti-
entes inter se conatus perstrinxisse, idque ipsum
perfun-
etorie, nulLis citatis eorum auctoribue,
content! simus
ne-cesse erit 7).
Yarias illas explicandi vias ad quattuor titulos
referre
eo minus ineptum forsitan videatur, quo minus
difficile
est singulas uni vel alteri eorum adnumerare.1) Animam
eteorpus duas esse res, inter se essentialiter
diversas;
en- cephalum et nervös medium esseillud,
quo a seinvicem
aliquo modo aßiciantur.2) Animam
et corpusessentialiter
6) Cfr. Franz. Baaderum, Beitrage zur dinamiscjien Philo¬
sophie im Gegensatze der mechanischen. Berlin, 1809. pag.
ii5—119.
7) Adeas, B. L., Curt. Sprengehum, Versuch einer pragma¬
tischen Geschichte der Arzneihunde, Th. 1—5. Halle; —nec non J. M. Leupoldtium, Die alte Lehre von denLehensgei¬
stern, historisch-kritisch von Heuern beleuchtet. Berlin u.
Leipzig, 182A; qui Leupoldtii liber materiei a nobis adum-
brandae expositionem historico-criticam primus, quantum
nos scimus, periclitatus est«
9
non differre; sed unum eorum alteri
orJginérn debere, ideo-
que alterum certe non suo
cieri principio. 3) Et animam
et corpus sui quodque esse principium, ac
dynamico modo
se invicem afficere. 4) Inter animam et corpus essentialem
non esse differentiam, sed duo esse evolutionis modos ejus-
dem essentiae primitivae, quse, in
contrarios abiens polos,
rerum universitatem constituat. Ideoque , quum duobus quasi factoribus unaquaeque res apta
conficiatur,
non opusesse in alterutro quasi inter duo opposita
medium aliquid
quaerere; illud enim medium
ipsam
esseindifferentiam, cujus
existentiae modi, anima et corpus, difierant.
Quod ad primam adtinet
explicationem, illa
praeceteris
inepta nobis videtur, quippe quse ne
quEestionem quidem
ipsam perceperit. Illic enim
agitur de duabus substantiis,
essentialiter diversis, et quemadrnodum
fieri possit,
ut sein¬
vicem quodam modo afficiant; ita per se patet,
nullam
u-triusvis partem id efficere posse, non
magis corporis
partem,quam querndam animae agendi
modum,
nonmagis encepha-
lum et nervös, quam imaginationem, et sie in
ceteris.
Explicationem ordine secundam
si
spectamus,contrarias
>in quas abit, rationes unam ab altera
distingnere
oportet.:aut enim animae ortus in corpore vel in parte aliqua cor¬
poris ponitur, aut corpus
animae originem debere judicatur.
Loci angustiae nos vetant
exarninare,
quaead
utrumque ex- plicandi modumcomprobandum fuerint adlata; at nihilo ta¬
rnen minus adserere audemus, neutrum esse comprobatum,
nec umquam quidem
comprobatum fore nobis videri 8).
Tertio loco quem adumbrayimus
explicandi modum
8) Welches von beiden man nun auch zum Ersten
allein We¬
senhaften machen will: immer wird sich der schlichte vor- urtheilsfreie Beobachter zu fragen versuchtfühlen: kann man
auch Feigen von den Disteln oder Disteln von den
Feigen
lesen? Leupoldt, Die alte Lehre vonden
Lebens-geistern,
pag. io3.
2
contemplantes, in varias difficultates incidimus, Iiand fa-
eile reinovendas. Vix ullum verbum tam Γαit pro-fanatum,
tam usu tritum, at nihilominus tam notione vagum quam illud ipsuin nomen dyπ amicum: quo factum est, ut,
dum amma explicare videatur, nihil potius explicet. Si ipsa
essentiå animarn et corpus disjungere necessarium ducitur,
diffieile est intellectu, quomodo sibi invicem congruant:
nisi id fortuito credatur iieri casu, quod pauci nunc tempo¬
ris adprobent; vel harmoniå quadam prsestabilita, qua, ut comparatione saspe repetita utamur, liorologiorum duorum
instar, proprio, at compari tarnen motu aguntur. Tolus
liic naturam lmmanain pereipiendi modus cum illa. cohserere
videtur naturam universam explicandi ratione, quse omnia,
a natura eonjuneta , distrahere cupit, materiam propria vita destitutam, viresque ei innatas, qualitates occultas, postu-
lans. Quemcumque notioni dynamicse subjungas sensum ,
sive sit illa notio mechanicse et chemicse coordinata, sive non s-it, quomodo explicandum explicetur,neutiquam intelligimns.
Inter illas, quas supra adumbrare conati sumus, natu¬
ram humanam pereipiendi methodos, quse quartum occupat loeum, medium teuere videtur. Principium postulat vitale indifferens, nee mere spirituale nec corporeum (materiam speciircam), sed in utrumque abiens, ipsam in omni vita
vitani constituens atque conservans, quidquid inter animam
et corpus interest commercii concilians.
Hac in re notatu dignum antiquioris et reccntissimse
setatis concentum deprehendimus. Ante eniin quam ad per- fectiorem corporis humani cognitionem illa setas perVenisset,, intelligere sibi visa est, aliud quid ad vitam corporis pari-
ter ac totius naturse explicandam requiri, quam materiam illarn, qua primo intuitu sub adspeetum cadunt. Quam ob
rem a primis inde temporibus , ex quo examini
subjici
coepta est natura humana, per universam deineeps disquisi-
tionum harum progressiorrem, aliquid supra postulatnm vide^
tur, quod notionis quadam varietäte, yariis temporibas atque
T1
auctoribus, indicant vocabula sether, pnetima, spirJfns vitales,
anima sensifera, gas humanuni, atmosphaera sensibilis, im- ponderabile bioticon, et cetera plura ejusmodi.
Horninem
quemque partem esse naturae universae antiqnissimum aevuni credidit, intimonexu cum ea cobaerentem, cui nexui respiratio potissimum inservire videbatur. Quum η ο imulla in
organis-
3110 corporis humani phaenomena non aliter explicanda esse
"viderentur, illa, quae nunc vivitur, aetas ad pristinam ex- plicandi methodum, mutatis mutandis, magis
magisque
re-diit 9}. In organismo corporis humani non alio modo quam
in omni natura a solido ad liquidum, a liquido ad aeriam
formam adscensum quemdam statuit, ad aetherem usque, ut
ita dicamus, vitalem, qui, in microcosmo variis jämsub mo-
dis occurrens, cum illo vitali aethere, qui universum macro-
cosmum ambit et penetrat, intime junctus est. Hie aetber
vi¬
talis, in quo omnis vitae caussa est, sensibus se
subdacit
,nihilo tarnen secius suis eßectibus manifestus 10).
Sed ut hane tantam rem declarandi rationem, cui nos
propensi adhaeremus 11), rite persequi possimus,
ipsam in
partes materiem enodemus, necesse est; quod tarnen cum et temporis angustia et ipse operis margo vetet,
prolixiorem
exspectemus elaborandi copiarm
9) C fr. inter alios multos recentiores Schelling., Von der
PVeltseele, pag. 266, usque ad finem; et L·eupoldt. 1. c.
10) Sched lirig, ]. c. pag. 5o3»
11) Rei explicandae haut! suilicere irobis videntur, qnae
apud
Karitium leguntur: Wenn man die Kraft der Körper über¬
haupt nur eine wirkende Kraft nennet, so
begreift
man leicht, wie die Materie die Seele zu gewissen Vorstellungenbestimmen könne &c. Gedanken von der wahren Schätzung
der lebendigen Kräfte* Vermischte Schriften,
Ei'ster BiL
pag. a5.
' '
:/ " ν
.
■ν'r . ·'"
' t-
' ■ ^
- '
..
-
y.
'
V
'■
J /
W.■ . . , ..
Ρ
:
... ,
v