De notione concionum sacrarum, earumque methodis praecipuis, dissertatio theologica, quam ex speciali sacrae regiae majestatis gratia et venia max. ven. facult. theol. Ups. p. p. mag. Laurentius Antonius Anjou ... et Christophorus Ludovicus Anjou Uplando-

D. D.

DE NOTIONE CONCIONUM SACRARUM, EARUM-

QUE METHODIS PRAECIPUIS,

D I S S E R T A T I O T H E O L O G I C A ,

Q U A M

EX SPECIALI SACRAE REGIAE MAJESTATIS GRATIA

E T

VENIA MAX. VEN. FACULT. THEOL. UPS.

p. p.

m a g.

U A U K E N T IU S A N T O N IU S A N JO U

6. T U E O L . LIC E N T .

AD SCHOLAM CA TU ED RALEM U PS A L . ADJUNCTUS

E T

C I I R I S T O P H O R U S L U D O V I C U S A N J O U

IN A U DIT. GUSTAV. DIE XXV A PR . MDCCCXL. n . P . M. S.

P. II.

U P S A L I A E

Älskade Föräldrar

h e l g n cl t

af

I

catio requiritur, attribuat, cu jus denom in atio nis caussa minime in sin gulari quadam facultate h u m a n a , quam pertingeret R eli­ g i o , quaeratur, sed ”in m anifestatione S p ir itu s, sin gu lis, ut ipsi p la c e t, distribuentis” *). Xuçiç^ia est ”otaorofuce rrjg tt o i x i - *

Xr]ç t ou 0 fou” **).

Cultu s vero D i v i n u s , qui in conventibus ecclesia sticis per­ f icitu r, duas continet s p e c i e s , co m m unicatio nem objectivam et subjectivam. TJt vero jam utramque ab actione strictius dicta m orali distinguere conati s u m u s , sic sin g u la e ulterius sunt e x ­ p licandae.

Immediata rerum spiritualium repraesentatio et traditio, quam vis sint notae e c c l e s i a e , suam ipsius indolem e fundamento ob je ctivo p ro d en tis , tamen per se potius indicant, nihil in sum­ mis rebus in esse , quod im pediat, quom inus vera sit ecclesia r e a lis , quam veritatem omnino constituunt. N a m ubi verbum D ei et Sacramenta administrantur, veritas e c clesia e ultra o b je ­ ctivam non ex te n d itu r, nisi ’’recte doceatur E v a n g eliu m , et re­ cte administrentur Sacramenta” ***). Quod quidem non solum in v o lv e r e v id e t u r , legi et audiri verbum D iviu um et ad mini­ strari S a cra m e n ta , s. externam eorum communicationem non im p e d i r i , sed et veritatem eorum in mendacio non detineri. H o c vero fit, quod ab verbum D e i attinet , quum vel additur

*) i Cor. 12, 7. 1 1 . **) 1 Petr. 4, 1 o. ***) Conf. Aug. Art. VII.

Scripturae S. aliud veritatem cogn oscen di p rin cip iu m , vel in­ terpretatione falsa depravatur se n su s. In S acram entis vero l i t , ubi vel cerimon iae adduntur, quibus auctoritas D iv in a et in d e derivata vis salutaris trib uuntur, v e l ipsi eorum con silio n o v a ratio intruditur. H o s vero abusu s ob jective testatu r confessio ecclesiae s y m b o lic a , subjective communicatio in cu ltu S. su b - jeetiva.

A verbo D i v i n o , latiori se n su s u m t o , d is tin gu er e licet ver­ bum D e i , q uod , ut inedium g r a t ia e , S acram entis coordinatur. Propiu s ad communicationem su bjectivam accedunt S acram e nta, e o quod praeter lectionem et auditionem verbi d ivin i, quod Sacramentorum institutionem d o c e t , et administrationen! in ju n ­ g i t , graliaeque promissa iis an nectit, ipsa S acram enta vere in ­ stituerit, administret iisque utatur ecclesia . U t vero appareat, secundum institutionem Christi admin istrari S acram e nta, sanciun­ tur per communicationem verbi D ivin i. N e q u e in co m m unica­ tione objectiva salutifera s u n t , nisi adsit fides p rom issis E v a n - g e l ic i s habita, tum in g e n e r e , tum in specie iis, quib us usui sac ra­ mentorum adjungitur gratia. Gratia videlicet duplex, est: quae fidem efficit, et quae in] credente inhabitat: illiu s medium e s t v er b u m , remotius vero S acram e n ta, h ujus verbu m et Sacra­ menta. S ic pignora facta amoris D iv in i am orem in D e u m et h om in es e x c it a n t , p r o m o v e n t , testantur. —- N e q u e in verbo D e i le cto et au dito, neque in Sacramentis, — v e r b o , ad quod accedit elem entum — colit D eu m ecclesia r e a l i s , déficiente fide et a- m o r e , et communi stud io, in quo in e st m utua com m u n icatio,

quamvis actionem externam communicativam uni delegari ne- c e s s e sit *).

*) lio m ano-Catholici _{y velut io via subsistenses ab ecclesia ideali objecti­}

va ad realem transituri, cultum proponunt fere solummodo objectivura, ”per Sacramenta ex opere operato coaferri gratiam” statuentes,*) in verbo Dei legen­ d o lingua vulgari uti aversantes, _{communicationi autem subjectivae nihil majns} perm itteutes, adeö ut in precibus fundendis sermone ab omnibus intellecto non u tan tu r, et conciones S., quamquam habendas esse praeceperit Synodus Tridenti- n a , parum cnrent. **) — In contrariam partem moventur Q uaker i , a reali- tate ecclesiae iucipientes, communicationi subjectivae soli studentes, verbnra so­ lumm odo internum mediatum vel immediatum aestimantes, et baptisma Spiritus et communionem corporis et sanguinis Jesu C hristi, ut spiritualis rei et in­ ternae **')

*) Cfr. Chemnilii Examen Cone. T rid. Genevae i6 4l . p« a l 8 et passim.

**) Cone. Trid. Sess. 2 2 . c. 8 . ”Mandat S. Synodus Pastoribus., iit ex iis, quae in Missa legunt, aliquid exponant” etc. ” Sed haec non est Tridentina m ens, ut ipsae lectiones, conciones et orationes vulgari lingua recitentur, sed illis simpliciter deputant linguam latinam. Alias vero noa prorsus prohibent, qnin aliquando aliquid, quantum libnerit, declarentur q u id scilicet fiat et agatur in latinis illis lectionibus, concionibns, ora­ tionibus, exceptis tamen mysteiiis canonicis” . C/iemnitius 1. c. p. 5 6 8. C itatur a Clausen _{in Calholicismeus og Protestantismens Kirkeforfatning, L ae-}

re og Ritus Kjiibenh. 1 8 2 5 , verba Concordati Bavarici, nbi Episcopis prae­ cipitur ’’invigilare, ut in ecclesiasticis functionibus, praesertim autem in Missa et in adininistralioue Sacram entorum, ecclesiae formulae in lingua la­ tina usurpentur.” v. p. 6 6 2 . — Cone. Trid. Sess. 5 de ref. c. 1. Cfr. Clausen p. 657 sqq*

***) R. Barclaji Theologiae vere Christ. Apologia. Lond. 1729 Th. 3. Q uoniam Scripturae sint declaratio fontis, non ipse fons: ideo non existi­ m andae sunt principalis origo omnis veritatis et cognitionis, nec adaequata

Quum in hoc com m unicationis g en ere m agis p assive s e s e habeant mem bra e c c l e s ia e , adeo ut potius Spiritus S. dona s u a ec clesia e tradere dicatur, e t , quamquam a sacrificii som nio l o n ­ g e rem oti, attamen Christum objectivo modo semctipsu m e c ­ clesiae suae repraesentare a s s e v e r e m u s , actio autem sin guloru m m a x im e sit interna mentis in D eu m gratae p ia eq u e , in p r o x i ­ m um amoris p le n a e , jam hoc relinquentes ad alterum trans­ g r e d i m u r , cujus partem constituunt conciones S.

U n iversalis autem hujus idea ea e s t , quod h o m o , v it a e et salutis in Christo paratae et per Spiritum S. sibi co m m u ­ nicatae sibi co n sc iu s , hanc conscientiam in medium proferat. Ad illam igitur animi humani o p eration em , per quam ver ita­ tem sibi vindicat h o m o , ad i l l a m , per quam e x amoris studio signa b enevole ntiae D iv in a e objectiv a et sibi et aliis co m m u ­ nicari v u lt et vere com m u n icat, jam accedit illa a c tio , qua tie d ispositione animi interna et studio amoris testim onium profer­ tur. Cooperatur in hoc efliciendo cum homine regen ito gratia Spiritus S : idem est eju sde m q ue otigin is stu d iu m , quod in sanctificatione et renovatione viget.

H a e c vero communicatio, quum serm one m a x im e peragatur, propius accedit ad sim ilitudinem inspirationis, qua manuducti Prophetae et A postoli prima veritatis documenta et ec clesiae fundamentum posuerunt. Sunt enim in utraque organa

veri-regula fidei ac m o ru m ... Sunt subordinate S p iritu i.— De Baptismo v. Th. I a . — De S. Coena Th. l3. ■— ”Si quaeratur, quid iit illud corpus, quid ille sanguis? Bespondeo: coeleste illud sem en, Divina illa et spiritua­ lis substantia, de qua ante loeulus sum ” p. 3 7 8 . — De cultu Dei Tb. 11.

latis Divin ae communicandae hom in es; per hom ines D eu s l o ­ quitur. Differunt autem in e o , quod in inspiratione veritas D ivin a per immediatam vim D ivinam suggeratur, ejus consilii c a u s s a , ut normam constituat ecclesiae. Communicationis au- tetn e c c le sia s tic a e , cujus h eic moniio e s t , ut verbum Dei in­ spiratum est caussa ultima, s ic pietas su b jec tiv a , quae illius est c o n d i t i o , sine qua non potest e s s e , est caussa intermedia.

'• * *

A b e st igitur ah hoc cultu D iv in o inspirationis, proprie sic di­ ctae, character; quamquam a Sacris christianis minime absit: primum quia ob jectiva communicatio repraesentat immediatam illam in­

sp iration em , cujus ope repraesentationis per temporis decursum ecclesia ad primam sui originem et primos a u cto re s, legatos D i ­ v in o s , perpetuo recurrit. Secundo, quia omnis communicatio subje­ c tiv a , idealiter con sid erata, es t donum Spiritus S., qui per a- n im u m , gratiae co elestis vi co m m otu m , loquitur; ubi tamen, ut rem r e p e ta m u s, nihil novi R eligioni objectivae additur, sed quod in singulis vel omnibus efficiat in medium profertur.

In hoc minime fugit differentia, quae inter ideam ici et rem ipsam intercedit. Nam quum ea sit imperfectio hominum m o­ r a lis, ut de consummatione unionis mysticae semper aliquid d etrah atu r, inde sequitur, ut communicatio illa subjectiva ne- que e s s e possit errorum se cu ra , nec certi fines constitui, u l­ tra quos procedat, oporteat, qui aliis res D ivin as tradere sibi p raesumat Hanc tamen cautelam ita adhibere conatur eccle­ sia r e a l i s , ut primum minus patiatur e vita h o m in is, doctoris numere fu n g e n tis, elucere vitia, quae gratiam fugant inhabi­

ut eum veritatem Div in am p ercip ere et aliis tradere p o n e pro certo con stet: rectae autem voluntatis sponsionem praeter c o m ­ m une R eligionis studium non habet. D en iq u e ita distinguitur inter conventus e c c le sia s tic o s, q u i , ob publicam san ction em , h u ­

j u s nom in is jur e utu ntur, et co n v e n t ic u la , quae singulari c u i­ dam quorundam studio ortum d e b e n t, et ultimo lo co in p riva-

tam conversationem R eligio sam d e sin u n t, ut illa ordin em c o n ­ stitutum servent, his vero libertas illa in com munican do, quam b on i ordinis cura restrin git, permittatur. N e vero in l o n g i o ­

rem rei disquisitionem exspatiari n ec e sse s i t , ° ) hoc tantum a s ­ severem us , muneris ecclesia stic i auctoritatem et dignitatem in N . T e s t , et institutione Christi in n iti: s o ) quum vero magica quadam ordinationis vi non firm entur, -— quod s i verum e s se t, et probatio rei e N . T e s t , haurienda e s s e t , et quid inter ch a­ racterem i n d e le b ile m , quem ista manuum im positio con ferat, ab i l l o , quem ceteris C hristian is, ut Spiritum S. accip erent, m anu s im ponentes impresserunt A p o s t o l i , differat monstrandum, et ceteri o m n e s , quorum lo nga est en u m eratio, cum hac do­ ctrina cohaerentes errores Catholicorum argumentis certis firma­ re opus e s se t —— sequitur, ut ordin em in e c clesia servandum respiciat praeceptum de munere ecclesia stic o traditum , et ordi­ natio v e r a , a D e o fa cta , ea s i t , per quam dona S piritus S. homin i ita conferantur, ut utilitati ec clesiae prae aliis inservire possit — V o c a t io autem e c c l e s ia e , ut e x te r n a e s t , sic nonnisi

*) Cfr. Lulheri de captivitate Babylonie*. — Chemn. Lib. cit p. 416 *qq. et

V

e x te r n a pietatis testimonia sequi valet. Quum vero omnis vi­ ta v er e christiana super fundamento Scripturae S. aedificetur, ip sum ingenium societatis christianae, quod effingit Spiritus S., per quem Christus ecclesiam regit, critérium confert, quo di­ g n oscitur rei communicatae veritas vel falsitas. Medius stat in­ ter Scripturam S. et ecclesiam , qui coram hac verba profert. Homo igitur vel irregenitus vel qui e statu gratiae excidit, non potest, quin convenientiam cum utraque servet formalem, quamvis realis ab sit: alias enim de gradu suo detrudatur, necesse est, erroris vel fraudis reus. _{Quamquam igitur negari nequit, plurimum} de veritate communicationis et utilitate decedere, quum, déficiente vita sp iritu ali, aut aliorum simulet experientiam verbi Divini m i n i s t e r , nut intra logicam et rhetoricam rei tractationem re­ strin gatu r, tamen et ad objectivant veritatis enucleationem, et, quia fides et amor auditorum defectum eorumdcm in oratore quodammodo com plent, ad aedificationem ecclesiae aliquid con­ ferre p otest. _{Quod profitetur homo a vita Christi alienus cul­} tui D iv in o merito annumeratur, quamvis minime iste pietatis im m e m or Deum colat.

U t omni cultui D i v in o , sic hoic speciei id vindicatur con­ sil iu m , ut celebrationem gratiae Divinae et aedificationem eccle­ siae s p e c t e t : * ) quod quidem neutrum abesse potest, quum haec sit pietatis n atura, sicut originem suam omnia quaerunt, ut amoris et gaudii spiritualis plena D eo laudes debitas reddat, non actione tantum, sed et eloquio: et amoris vinculis omnes, qui ejusdem participes su nt, vel esse possunt, complectitur.

Utrumque vero vel eo modo f it, ut im m édiat* proloquatur quis animi a Christo com prehensi con d itionem, et affe ction es e R e lig io n e en atas, vel mediate, per cognitionis ad m in icula et m e ­ ditation em , et de praesenti statu lu men acquirere et volu n ta­ tem D e i de vita christiana perquirere studeat. Alterum in

oratione f it, in tra c ta tio n e a lt e r u m ,* ) quae meditationem r e ­

quirit.

Quum vero per immediatam affectionis piae com m un icatio­ nem vel hanc in suam aliorumque conscientiam producere cupiat, qui orationi v a c a t, vel praesentis m iseriae opem a D e o im plo­ ra re, vel beneficiorum memor gratias a g e r e , neque his tribus aliquid addi p o s s it , tres constituuntur orationis sp e c ie s: con­

f e r f i o , * * ) p r e c a t i o , g r a t i a r u m actio.

Utraque v e r o , et oratione et tractatio n e, vita spiritualis

in ten d itu r. Quod in oratione ita f i t , ut p roxim e firmetur vis v o lu n t a t is , et veri bonique novum excitetur studium. H in c in Sacris christianis sapienter ita temperatum e st , ut in D eo co ­ lendo a ceteris r e b u s , quae illuc p ertin en t, ad orationem id e n ­ tidem recurrat ec c le sia , velut t im e n s , ne la n g u e sca t pietatis c a l o r , et Spiritus S. effugiat. In tractatione autem novum illud quod acquiritur, lumen intellectus non p otest quin novam s. in tensam voluntatis determinationem et affectionem afferat. U n ­

*) Ia kls verborum forsan venia peteuda. Speramus tamen fore, nt ne­ minem Iiaec offendant, si ctfnstet veritas rei.

**) Confessionem loquor non communem ecclesiasticam, sed quae praesentis affectus Religiosi sit vclut evocatio, qualis e. g. «st illa Apostoli a Tim . l , i a .

de e l u c e t , non tam auctoritate historica, exin d e orta, quod d u p le x illa m issa , Catechumenorum et F id eliu m , in cultum pu­ blicum _{ita c o n g esta, ut uno tenore cultus S. procederet,*)} quam potius rei veritate inniti m ore m , apud nos receptum, quo post concionem S, habitam incipiat oratio. Confitetur peccata e c c l e s i a , deprecatur, curas omnium et singulorum D e o com­ m en da t, gratias agit, laudes celebrat, orat, inquam, ecclesia e x a n im o , q u i, veritatis confirmationem et amplificationem e x ­ p e r tu s , melius n oscat, oportet, quid et quomodo orandum sit, quid prosit vel obsit.

U t vero R eligionis subjectivae haec est indoles, ut in con­ tinua progressione **) sita s it, nec progredi p ossit, suspensa in­ tellectus et voluntatis operatione, sic orationi et tractationi hoc

com m une e s t , quod utraque p ro te n d a tu r vita spiritualis. P ro­ tenditur autem in auctam et m oralif vitae ditionem, quod im­ m ed iate fit oran d o, et in tellectualir, quod immediate fit medi­ tando. _{Nani oratio, quae immediatam Religionis conscientiam} p rovocat et e x c ita t, perfectionem spectat moralem et gaudii spiritualis experientium: tractatio autein novam addit cognitio­ nem.

Q u am vis vero utraque, quia sunt actiones e x amore D ei homin umque profluentes, ad cultum Divinum pertinent, tamen o r a tio , quum intimum pietatis sensum immediate proferat, et

* ) Cfr. B a c h e r } ilist. Anmaikn, oro KyrkoCm m euierua. Tredj« Uppl. P 3 3 9 .

In venerationem D e i re lu t festinet , ad cultum D e i prop ius a c­ c e d e re , tractatio nutem , (pium in pervestigatione et e x p l i c a t i on e veritatis velut su bsistere et inorari videatur, ab eo lo n g iu s a b es s e e x i s ti m a t u r , et doctrinam R e ligion is attingere. Q uam rei a e ­ stimationem nos facile adm ittim u s, si duplicem admittere v e l i s et doctrinae R eligionis et cultus rationem , vid elicet im m ediatam et m ed iatam , cujus altera insit in le ction e verbi D e i et admî- nistratione S acram entorum , alterius autem p a rs, quae ad doctri­ nam p ertin et, sit tractatio, quae vero ad c u lt u m , oratio. A tta­ m en tenendum e s t , utramqtio ad cultum D e i latiu s sumtuui

p erlinere, s. R eligion e m su bjectivam , qnam a doctrina R e li gio ­ nis s. R e lig io n e ob jectiva eo d is t in x im u s , quod requirat lib er­ tatem actionis humanae.

U t vero in Oratore h o c primum re q u iritur, ut vir bonu s s it , sic qui res D iv in a s tractat, rem numquam nisi post pia su ­ spiria exordiatu r, vitao spiritualis ejusque auctoris b en e me­ mor. ” Quis enim n o v it , quid ad praesen s tempus v e l nobis d ic e r e , v e l per nos exp ed ia t au d ir i, nisi qui corda omniu m vi­ d et! Et quis facit, ut quod o p o r te t, et quemadmodum oportet, dicatur a n o b i s , nisi in cujus manu sunt et n os et se rm on e s nostri V**)

Antequam ab oratione plane r e c e d a m u s , h o c observandum vid etu r , quod quum m a x im e en lh usiasm i R eligiosi charactere g a u d e a t, v e l ad hunc appropinquet, hinc etiam f ia t, ut e t nu­ mero uti possit p o e t ic o , et recitatione in eloquendo et canti

Rp. Eandem vero ob ca u ssa m , ob e n lh u sia sn n im , in q u e m , quod minime vUio vertendum e s t , facile effertur o r a t i o , * ) factum e s t , ut nostra e c c l e s i a , ne in errores debiberetur, p raecaven s, et n e qua in cultu publico offensio e x s i s t e r e t , curae sibi ha­ b e n s , orationes plerasque intra fines formulae praescriptae re­ strin xerit. — Quam vero in tota fere L itu r g ia , strictius «licta, id em v a le a t, ut non solum o r a t io , sed et tractatio, ut in stitu­

t i o , exhortatio e t c ., quae ritus comitari s o l e t , verbis praescri­ ptis peragatur, factum e s t , ut tractationi, quae in concione S. i n e s t , ea contingat nola accid entalis, quod in hac so la libera

s w g n l i r p e r m i t t a t u r communic atio. **) H u ic ceteram reservam us

disputationem.

V er b u m D e l , ut fundamentum ec clesia e d o ctrin a le , fide vel ut simplici appreh en sum , est im plicita, quam habet ecclesia, su i conscientia. U t autem conscientia humana naturalis duplici m o d o e x abstracta subjecti vitate in detei m in ation es, q uae per- sonalitatem concretam c o n st it u a n t, tra n sit, tum per scientiam in te lle ctu s, tum per actionem v o lu n t a t is , sic conscientia ill a e c c le sia e in sapientiae stu d iu m , et in studium sanctitatis

evol-* ) Cfr. l Cor. 1 2 —1 4; ubi Apostolus, nt omnia ivvxy/xovtcf x x i x x r x

rt*£i* fiant, ordinationi cultus publici operain dat.

**) Quare etiam praeter cultum S. publicum , qui statis diebus locum habet, in ceteris rebus, quae ad Liturgiam pertinent, libertatem sibi com parare com ­ municatio solet ÎH concionibus S., quas casuales appellant. — Serm ones, qui apud nos confessionem peccatomm et absolutionem antecedunt, sunt genus qnod- dam, ratione et materiae et formae inter orationem et tractationem medium : quare velat dimidia tantHmmodo ia his admittitur libertas.

vif nr. H o c sapientia e studium quaerit con sc ien tiae e x p lic a t io ­ n e m , et empiricam s. im m ediata m , quam ad animi affection em , qualis e fide Christo habita en ascitur, attendens homo christia- nus per orationem eloquitur: et mediatam q u a e , im p e lle n t s illo animi cum affectione conjuncto s t u d io , c o g e n t e Christi a- m o r e , vim veritatis ejusdomque momenta e x p la n a r e cupit. Ad hanc ex p la n a tio n e m com m ovetur anim us tum nativa veritatis v i , qua animum in se trahens in sui e x p lic a t io n e cum luce nova serenitatem affert ex o p t a n d a m , tum p ro x im e ea veritatum R e ligion is natura, qua animum intime afficiunt, et quum nihil hum anius s i t , quam quod hominem cum D e o co n j u n g a t, su m­ mum mentis studium sibi vindicant. H in c et fides subjectiva inedia interjacet inter verbum D ei et concionem S. , et ea a- «tio animi h um ani, q u a e , in veritatem in tr o s p ic ie n s , se nsum e x p lic a t , con textum e x q u i r i t , rem argum entis fir m a t , cum vita con fer t, eidem applicat.

Eadem quodammodo ratione ad pietatem su bjectivam s e s» habet concio S . , quam veteres et quicumque theoriae constan- tiori inspirationis D ivin ae f a v e n t, in explicanda origin e Scriptu­ rae S. Divina proferre sole nt Impellitur videlicet homo et ad

meditationem et ad communicationem per fidem , quae ah am o­ re v ix c o g i ta t io n e , re autem vera ne v ix quidem sejungitur. T um autem suggeruntur res et verba. Quod q u id e m , ut jam p ra ec a v im u s, non ita in telligendum e s t , quasi praeter verbum D e i n ovas anim o v eritates suppeditaret vita sp ir i tu a lis , sed quam implicitam R e li g io n i s notitiam in verbo D e i ap prehende­ r i t , ea fructum fexet in illum iu ation e intellectus et affectione

voluntatis. _{H o c autem in nostra re ita fit, ut animus exp li­} cationem veritatis et inveniat et com municet, qualem gravissi­ mam et utilissimam aestimat pietas: logicam nutem et rhetori­ cam vim animi ita pietas dirigit, ut quae dignitati re» aptissi­ ma sint non negligantur.

Si vero concio S in pietate ita innititur, ut hujus indolem om nino exprimat et effingat, et scientiam igitur vere chrisiia- nam tradat, sequitur, ut ipsa eodem gaudeat veritatis et san­ ctitatis charactere, qui \ i t a e , unionem mysticam testant!, tribui­ tur. _{Ut autem haec ipsa ab idea sua deficit, sic concioni S . ,} quai is re _{vera e s t , a perfectione sapientiae christianac haud} purum decedit, quare relative potius qnam absolute est aesti­ manda. _{Charactere autem veritatis et sanctitatis numquam o-} nnino caret. _{Est enim hic o b jectivas vel subjeetivus. Ille in} eo in e s f , quod verbo D ei consentiat et vitam ecclesiae spiri­ tualem exprimat: veritas et sanctitas verbi Divini et ecclesiae eiden» competunt. _{Quod valet etiamsi desit concionatori spiri­} tualis illa u nctio, per q uam , regenitus a S pirituS. per verbum, verum ecclesiae m embrum, veritatis et sanctitatis sibi conscius est. _{I la e c si accedat, subjectivum characterem addit: quamvis} vero decedat, tamen ob jectivas rem anet: si vel a materia re m oveatur, ab ipsa tamen forma concionis S . , quatenus ad cultum D ei p e rlin e t, nunquam tolletur.

Quum ecclesiae realis idea s it , quod sit societas hominum,, qui in fide et amore unanimes sin t, hanc vero ideam , ut nor­ mam fidei et morum contineat verbum D e i, hoc ig itu r, per s»

co nsid eratum , abstracto modo sose habet ad ecclesiam r e a le m , quae concretam, per graliam Spir itus S . applicatric em , verki D ivin i rationem format. Concio autem S . est sermo ab indivi- dnalitate concreta vitae spiritualis abstractus. E st v e r o , qua­ tenus veritatis et sanctitatis p artice p s, ve rb u m D e i : quatenus per ecclesiam realem profertur, quae super fundamento verbi D i­ vini primitivi aedificatur, verbum D e i d e r iv a t u m . Concretam suam rationem habet ab altera parte in ec c le sia r e a l i , p e r quam s. e qua exoritur: quaerit au tem alteram partem, quae non potest alia e s s e , quam futura ec c le sia e conditio. U t verbum D e i pri­ mitivum ecclesiae fundandae in ser vit, sic derivatum illud eidem co n se r v a n d a e , continuandae — h. e. perpetuo conservandae*) — e t amplificandae — h. c. perpetuo continuandae. I lin c con- cionatoria communicatio in docendi m u n tr e consis tit et p e r f e c ti-

bilitate m ec clesia e requirit.

N em in em latere putamus, quid sit haec^ ec clesiae perfecti- b ilita s: ea sc ilic et, qua de hostibus Christi n o v o s semper repor­ tat triu m p h os, donec om ne s devincantur. D u m autem adversus h o s h oste s ec c le sia m ilitat, adest autem id e a , cujus veritati st u d e t , concrete in persona J e s u C hristi, abstracte in verbo D e i,* * ) ut ” ra Trana *ai èv Traar xçtoroç,” sic a v er b o , ut princi­ pio co g n itio n is, sem per exordien du m e s t : si igitur qvaeritur, ut ” Deum unum verum om nes c o g n o s c a n t , et quem m is it , J esum C hristum ,’’ hoc in eo co n sis tit, quod verbum D e i '"'recte doceatu r

H in c efficitur, ut con cio quamvis inter hanc et verbum D e i

•) P1.il« 3, r a . **) Coi. 3, i i .

ecclesia intercedat, ita tamen tamen ad veibum D e i recurrat, nt ipsa inter hoc verbum et eccTesiam interponatur. E x p lic a t enim verbum D e i , explicationem ecclesiae co m m u n ica t, commu­ nicando d o c e t : institutio, »prae docendo f ît, est media inter rem tradendam et homin em docendum. Ipse igitur c o n d o n a ­ tor S. velut medius stat inter D eu m et h o m in es : et quod m tota cura pastorali a pastore p ostu latur, ut ”o ves pascat:” quod le g a ti s , vice Christi fun gen tib u s, in jungitur, ut de recon­ ciliatione cum D e o quaerenda h om ines m oneant: quod de A po­ stolis d ic itu r, e s s e ”at/repyouç Otov, vnqQETag jfotarou, oixorofiovç poarqotwr Oeovi h a ec in animos inducant , velut ad se pertinentia, concionatores S. — E s t , auctore Chrysostoino , condonatorum S . p rin cipe, ecclesia ”îarçetor nv£V[iur<uv ” una vero post o p era datur machina viaque ad cu ration em , nem pe verbi d o ­ ctrina”

C o n d o n a to r S., quum ita doctoris munere in ecclesia fun­ g it u r , ad e a , quae ec clesiam deficiunt, m axim e animadvertere debet: patet e n im , ubi institutione opus e s t , ibi deficere e a , quae per institutionem tradantur. H a e c autem tum ea su n t, quae ad om ne s christianos hom ines aeque p ertin en t, tum e a , quae singulares ob caussas sin g u los christianorum coetus attin­ gunt. _{In utraque minime obliviscendum est, auditores non e s ­} se c a t e c h u m en o s, primitiis institutionis christianae im b u e n d o s , se d h o m i n e s , qui post primas R elig io n is notitias et system atis conscientiam acquisitas, in R elig io n is tractatione jam et libe­ rius et libentius versantur **)»

*) Chrysost. de Sacerd. L. 3 c. S.

Institutio R e li g io n i s , per con cion e s S. tradita primum ea r e sp icit, quae ad om nes aeque pertinent. H a e c autem u niver­ saliter in illo insunt ” ooqptacu n q o q g c d t^ i ur , diu n i o r t o i g h ] ij o v

XyiGTOv’."*) quae sap ien tia, auditoribus im pertie nda, si materiam

r e sp ic is, inest in credendis et a g e n d i s , unde duo praecipua genera concionum S. oriuntur, d o g m a tic u m et morale. Si v e ­ ro formam r e sp icis, eadem g e n e r a diversa nascuntur, pro di­ versitate facultatum humanarum naturalium. H o c enim pri­ mum in om ni in stitutione christiana requiritur, ut intellectui h u m an o, ignorantiae tenebris o ffu so , veritatem theoreticam et practicain tradendo subveniat. T u m ut voluntatem afficiat, ve­ ritatem applicando s. co m m en d a n d o , quod primum in est in u- niversali et nativa veritatis v i , tum in sp eciali ill a , quae non solum circa veritatis confirm atio nem , sed et circa an im os c j n- vin cendos, p ersuadendos, flectendos versatur.

Quinque caussarum genera in oratoria S. numerare antiqui­ tus in usu fuit: d idascalicum , elen ch ticu m , ep an orthoticu m , paedeuticum, paracleticum : **) quorum duo priora ad doctrinam pertin er en t, veritatem confirm ando, falsitalem re fellend o: ” ter­ tium et quartum circa practica et m oralia, virtutes et vitia tan­ tum occupantur, illud ad virtutes et bona opera adhortando,

initiantur homines: alteram , qttasi continuatam initiationem , qua teneri jamjam tradita exploratur. Illa concione S. prior est, liaec posterior. I n d « fit, ut haec magis conversationis Religiosae, s. mutuae inter homines adultos communicationis

S p e c ie m referat. *) 2 T im . 3, i5.

h o c a vitiis et impietate dehortando.” *) Additur quintum g e ­ n u s , quod ” remedia adversus tentatio nes et calamitates s u g g e ­ rit.” **) D u o igitur priora g e n e r a p r o x im e veritatem s. sapien­ tiam D e i resp ic iun t, tertium autem et quartum sanctit atem , quintum amorem: vitae igitur spirituali om nino satisfaciunt.

H a e c vero d iv isio , quae materiam p roxim e re sp ic it, in e o m a x im e reprehendenda e s t , quod quinto g e n e r i , cujus e t n o­ m en et res e x alio Scripturae S . loco desumta s u n t , s e x t u m antitheticum non ad dat, quod nimiam an im i le vitatem nim iam- v e abjectionem redargueret. Form am enim cetera proponunt v e l theticara v e l antitheticam : quod q uid em , s i altiu s res repe­ ta tu r , in eo c o n sis tit , quod an im o concionatoris S . v e l in the- tica forma solu m verbum D iv in u m , so la id ea e c c l e s i a e , ob ver- s e t u r , vel in antithetica ad errores hum anos e t ecclesiam ab id e a deficientem obtutum demittat. A tt a m e n , quamquam prae­ clara veritate res ita considerata gau deat, quum con solatio con­ scientiarum a n u lla R elig io n is parte a b sit, quum co n so la tio Scripturae S . in veritate prom issio num E vangelicarum p erspecta et fiducialiter ap prehensa nitatur, si quis quintum e t , quod ad­ dendum vid etur, s e x tu m g en u s tollere v e l it , non refragamur.

Cetera au tem quatuor g e n e r a , si sola admittantur, potius sp e­ cies habendae sunt gen er is dogm atici e t m o r a li s , quam diver­ sa gen era ***).

*) Quenstedii Ethica Pastoralis §. 60«

**) L. c.

***) ”Debet Dirinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor rectae fidei

Ia gen er e autem dogmatico et m o r a l i , sive materiam s p e ­ ctes sive form am , apparet, quod theorctice distinguitur, id i n jpraxi non adeo facile discerni. Q u o d , in materia con cionu m S . , caussam habet in ipsa natura veritatum , q u a e , abstracte c o n sid e r a ta e , intimo et mutuo n e x u cohaerent: quarum autem concreta communitas inest in historica totius R eligionis f o r m a , objectiv e in revelatio ne D ivin a et historia Jesu C hristi, qui ^veritas e s t , ” subjective in regeneratione humana latiu s dicta. S i v e r o , quod ad formam a t tin e t , concionator S resp ectum au d itoru m , veritatem sitie ntiu m , numquam omittere p o te st, hinc se qu itur, ut omnis differentia gen er ic a solummodo relativa sit , prout m agis in veritate exp licand a , v e l in eadem com m endan­ da versetur concionator.

« U b i a fundamento suo o b jcctivo divellitur Re lig io su bje­ c t iv a , nihil r e t in e t , nisi quod in ipsa natura in d itu m , eripi non potest. H o c autem est vel principium theorelicum e x s is t e n ­

t i debellator errori« et bona docere et mala dedocere : nlque ia hoc opere ser­ m onis conciliare aversos, remissos erigere, nescientibus quid agatur, quid ex­ spectare debeant intimare. Ubi autem benevolos, intentos, dociles aut invenerit, aat ipse fecerit, cetera peragenda sunt, sicut caussa postulat. Si docendi s iu t, qui au d iu n t, narratione faciendum e st, si tamen indigeat, ut re s, de qua agi­ tu r , innotescat. U t autem , quae dubia su u t, certa fiant, documentis adbibitis ratiocinandum est. Si vero, qui audiunt, monendi sunt potius quam do ceid i, ut in eo , quod jain sciunt, agendo non torpeant, et rebus assensum , quas ve­ ras este fatentur, accom m odent, majoribus docendi vilibus opus est. Ibi cbse- cratioues ct increpationes, concitationes et coercitiones, et quaecumque alia vale­ ant ad commovendos anim o«, sunt uecéssaria. * Augustin, de Doclr. clrisi. L. 4 c. 4.

lia e ct providentiae D iv in a e , vel morale cultus D iv in i, vel affectio quaedam , quae R eligionis sensu homines a ttin g it, et sancto horrore voluptatis dolorisve pleno animos commovet. H a e c quidem per se ad S ch olas Philosophorum et Rhetorum propius pertinent, quam ad templa Christianorum. Ubi vero illuc trahat ex te r u s orator, conciones tales dogmaticae et latius in o r a le s , strictius morales et patheticae male audiunt.

Quum in R eligion e proficere omnium sit, hoc quidem ut in auditoribus promoveatur a notione concionis S. numquam ab esse potest. _{H u ju s autem rei abstracta tantummodo ponitur} r a tio , dum in communi illa proficiendi indigentia subsistimus. Profectus per institutionem facere requirit terminum a quo. Qui in iis in stituendis, qui intra ecclesiam sunt constituti visi­ b i l e m , est praesens conditio intellectualis et m oralis, cu i, ut in melius proficiant h o m in es, consulendum. H e i c igitur ea quaeritur concionis S. in d o les, quae p o p u la rita tis nomine in si­ gniri s o l e t , quae non solum in explicatione verbi Divini vera i n e s t , neque in dictionis g e n e r e , culturae et ingenio auditorum c o n s e n tien te, sed ut media inter verbum D e i et ecclesiam in­ terjacet concio S . , sic ab utraque parte popularitatem desumit, adeo ut ab altera veritatem mutuetur, ab altera opportunitatem. A'ere enim popularis est co n cio , quae vitam bominum spiritua­ lem p ro m o v et, quod fieri nequit, nisi animis auditorum veritas D i v i n a , salva tamen v eritate, accommodetur*). U t vero pro a­

*) ” O t J » y x ç ù n ’K x t y.xi fixi) i v r a v $ x fftivrjjut», U x o /xtv i m y , o <J*

HfOTyay awXwt r x X iyo /u tvx, x x i i v r u s i v r i v S t / «XX’ lyx x u t

t-lia ratione ecclesia inter verbum D e i et con cion e m S . interpo­ n itu r, inde sequ itur, ut e sensu ec clesiae verba proferat c o n ­ d o n a t o r S. *) E cclesia a u te m , quatenus C hristianorum so c ie t a s ,

•dsonQenms loquitur, quatenus soc ietas hominunt e s t , dv&Qostto­

it a&coÇi quod quidem non in communi solu m h u m a n it a t e , s e d in singulari eju s sp ecie i n e s t , quam h o m i n e s , qui coetum e c ­ clesiasticum constituunt, referunt.

In his fere ita e x h a u sta videtur notio con cionis S . , ut n o ­ ta s ejns praecipuas attulerimus. In his prima e s t , quod sit

p a r s cu ltu s D i v i n i . U t vero om nis cultus e x t e r n u s in com m u ­

nicatione vita e s p ir itu a lis co n sis tit , sic hoc sib i vindicat concio

»S. Quum vero forina insit in se rm onis l i b e r t a t e , in d ele ctu rerum et verborum , a so la meditatione loquentis p e n d e n t e , m ateria autem in tra c ta tio n e verbi D i v i n i , in de sequ itur, ut et secundum p ra e c e p ta logica et rh etorica f o r m e t u r , et homini­

bu s in stituendis et aedificandis i n s e r v i a t , a quo u ltimo p o p u la ­ r i t a t i s postulatio oritur.

t

«,

cttfAivoii IvTws i v n v S i v C J ir y s o s t, Hom. in Gen. 1

.

*) ” Die Gemeinde hat der Prediger vor allem in 6ich zu vernehmen, und zu W orte kommen zu lassen; ihr Z uhörer muss e r vor allein sein, um ihr Prediger zu sein; ihr Erscheinen zum Gottesdienst ist eine F rag e, an den Prediger g estellt, und seine Predigt ist die Beantwortung derselben. Die Ge­ meinde zu verstehen, ihre allgemeinen uuil besouderen Bedürfnisse, die bestimm­ ten Angelegenheiten und Zustande der Zuhörer zu berücksichtigen, dem über­ h a u p t, was sie fühlen, W orte zu geben, und es auszusprechen, ist seine näch­ st* Aufgabe.” Entw urf d. pract. T heol. v. M arheineke $. 3 4 6.

C oncio S . versatur in ver b o D e i ex p lic a n d o et applicando. H o c vero v e l ita f it , ut v e l singula Scripturae S. lo c a e l ig a t , v e l sibi proposita invenia t concionator S . , vel ut de re ad fi­ dem v el inores p ertin en te , s in e t e x t u , quem a p p e lla n t, biblico disserat. Jam quaeritur, num utruinque l i c e a t , et utrum id eae c oncionis S. aptius conveniat.

S i ad usum ecclesiasticum re sp e x e r is, utrumque in usu fu­ is s e in venies. P ost le ction em verbi D iv in i sermo factus, *) qui tamen interdum liberiori utebatur t h e m a t e , ut testantur Chry- s o st o m u s et A ugustin us. Quamquam vero se rm onis veritas non in textu inest b ib lico , sed in tractatione con cion atoris, t a m e n , quum nuila tractatio R e li g io n i s s i t , quae in verbo D e i in pli- citam sui non in veniat r a tio n em , et id eae concionis S. et di­ gnitati melius consule tur, si non praetermittatur te x t u s .

Cavendum autem e s t , ubi adest t e x t u s , ne in interpreta­ tionem Scripturae S . dogmaticam concio S . om nino abeat. H an c e n im , quae ipsa e fide e s t , ut praeviam rei dilucidatio- n em con cio S. requirit: quamquam non im mediate p ra ev ia m , se d quae intellectum et volu ntatem adeo afficiat, ut uberiori lu mine spirituali animum p e r f u n d a t , hoc lumen per concionem S. quasi reflectentem et in ista r e flexion e cetera ec clesiae m em ­ bra illuminantem **).

H a e c interpretatio ad scientiam abstractam pertinet. Quod idem valet de T h e o l o g i a system atica, quam nimis in ista abs- tractione referre concioni S. vitio vertendum esr. N a m si ad

*) ” Lectiones sanclae propositae su n t, et quas audiam us, et de quibus ali­ quid serm ouis, adjurante D om ino, proferam us.” Augustin. Serra, de. verb. Dora. 3 3.

**) ” Omittamus plurim a. Neque enim commentandi nunc tempus est, sed aedificandi ecclesiam Dei.” Otigeuis Hora, in Geo. 1 0 , 5.

alterutram devertat concio S ., a templis suis ad scholas erud i-

[ torum auditores aberrabunt.

C oncio S., ubi textu u titu r, duplici modo bunc tractat: aut enim in analysi verborum et sententiarum versatur, in q u a re ad e x e g e s in Scripturae S. propius a c c e d it , aut in sy n th esi primariae et communis cujusdam se n te n tia e , quae res svstem a- ticam R elig io n is tractationem magis refert. Hin c d u p le x n a­

scitur methodus jin a ly tic a et synthetica.

D e his multifarie disputari p o t e s t , utra antiquitatis au cto­ ritate m axim e v a le a t, utra id eae concionis S. magis resp ond eat et in stitu tio n i, quam respicit concio S , populari potius acc om ­ m odetur, utra concionatori S. facilius s u c c e d a t, et si quid aliud.

Quod vero in hac re difficillimum e s t , quaeritur accurata utriusque distinctio. N am methodi analyticae hoc proprium est, quod textum biblicum pro synthesi habeat in cu ju s e x p lic a ­ tionem effunditur: hinc syntheticum attingit. H a e c enim ana- lysin t e x t u s meditationi praeviae dem andat, post quam quid et quomodo tractandum sit in dicat, et in novam m ateriae indica­ tae analysin procedit. Quid? quod in sin gulis ip siu s t e x t u s partibus plenariam partitionem interdum invenire liceat; quo fit, ut amplificatio non sit nisi progressiva t e x t u s ex p lic a tio : cui nomen methodi analytico-syntheticae tribui sole t.

Ut vero rem altius re p e ta m u s, primum quid thema s. pro­ positio sit disquirendum. H oc autem e s se abstractam id eoque communem sententiam , quae ipsam tractationem d efin it, dubi­ um non est. P aucis verbis in d ica t, quaenam materia tractanda, quid auditoribus e x s p e cta re liceat. T h e m a t e autem utraque

metho-d as utitur, quum in analytica, nisi quimetho-d aliumetho-d, hoc intelliga- t u r , quod jam incipiat textqs analysis, tum vero, quum multi­ p licem usum et applicationem admittunt singulae pericopae, *) quamquam in devia Allegoriarum et extortas applicationes con- cionatori aberrare non lic et, analyticae explicationis rationem in dicare potest. — Synthetica autem methodus thema in peri- copa i n v e n ia t, necesse e s t, aut x c c i c t t o _{pijror, aut K a r a t i j v d i a v o i a v .}

Illud si s it , nisi propositio totum contineat textum , textus brevior e lon giori eligitur et explicatur: adeo ut discrimen methodorum evanescat. Si vero x u i a x r \ v S i a i o i a v t _{propositio , quamvis a}

form a concreta in abstractam mutata fuerit, aut inest in parte t e x t u s , aut in toto eodem. _{S i in parte, iterum adest textus} b revioris e longiori delectus, proposita autem sententia vel so la hoc loco e x s ta t , vel ceteris praeeminet, vel inter plures (coordinatas eligitur. Si primum adest, plane ad analysin recur- nit tractatio, si secundum, parum inde abest, si tertium, par- ttialis s. imperfecta est analysis, quia textum non exhaurit. Si w ero totum textum pervadit thema, vel e toto colligitur, idem «oritur trilemma. _{Quae cum ita s in t, sequitur, ut methodus} s y n th etica , nisi quid aliud contineat, vel quum ab analytics l o n g i u s recedere videatur, non nisi imperfectam analysin esse.

S i vero haec omnia methodo analyticae permittamus, num j u x t a hanc relinquatur synthetica« locus, quaeritur. Relinqui

) _{Observa singula, quae scripta sunt. In singuli« enim , si quis scit io} aiilum fodere, inveniet thesaurum, et fortassis etiam, ubi non existimatur, latent nnystcriormn pretiosa monilia.” _{Origenis Horn, in Gen 8. Ita eundem plane} »c usum Ohrysostomus, Horn in Gen. 3_{. Si vero insipidae allegorisationis exem­} p l u m quaeris, Horn, in Luc. io , 3 8- —4_{a . quae in Opp. Anselm, Cantuar. ad­} esu, adeas.

aulem existim am us, quamvis differentia r e lativa magis quam a b*

saluta ab analytica discernatur. Scilicet in e o m a x im e differre vid e n tu r , quod altera t e x t u m , s. objectivam ratio nem , propius sequatur, altera autem singularem animi affectionem e x atten

ta

t e x t u s meditatione ortam , exprimat. In h a c , quod pro tem po­ r e summa dignum attentione v id e a tu r , id sib i tractandum

e l i ­

g it concionator S., intra ejus fines tractationem coarctat, quo f it, ut et copiosius et accuratius rem tractandam explicare licea

t. E

su b j e c tiv o , quod thema p ro d it, tractationis consilio in obje cti­

vant sp eciem amplificatur veritas per methodum syntheticam: analytica vero e x ob jectivo principio in subjectivam exp eri

en ­

tiam re v o lv itu r, atque in ea moratur. Perfectiorem concionis S . ut verbi D iv in i derivati imagin em exp rim it synthetica:

ve-

lu t sui in certa, verbum primitivum arctius tenet et amplectitur analytica.

D e utilitate autem et facilitate utriusque non adest aestima­ t i o , nisi ad ipsam pericopam bib licam , ad in geniu m et cult

u­

ram tum lo q u e n t is, tum auditorum , relativa.

D e antiquitate autem hoc tantum pro certo v a l e t , quod

h om iliae veterum analyticam m agis quam syntheticam refer ant

methodum. Dubitare tamen p o ss u m u s , num potius plurima, q uae

e x s t a n t , m onumenta ad in digestam utriusque indolem refirant ur.

In hoc a u te m , quia breviter res absolvi non p o t e s t , jidiciu m r eservam us, j a m ja m v e r e n t e s, n e , qnum uberiorem d sserta- tio nem non patiantur res circum stantes, in his u ltim is , >b b

re­