DÅN» PETERSSON EKELUND

MEDITAT JONES

CIRCA

ALIM EN T A S V Ε C I /E SUCCÉDANEA

Ε

REGNO

VEGETABILI, '

t· 'i.1.; ,.J 1»^

Q U A S

VENIA AMPL. FACULT. PKlLOa. ÜPSAZ*

T. P.

MAG. P. O. GRAVANDER,

IN FACUUATE PHir.OSOPICA DOCENS

ET

MAGNUS

EKELUND,

WERMELAN DUS,

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. K DEC· MDCCCV.

Η. A. M, S.

U ΡS å LJ iE, typis ED BIA NN 1 AΝ 1Sc

BERGS NO TARIEN

ADLE OCH HÖGAKTADE

HERR

DÅN» PETERSSON EKELUND

OCH

DE SS FRU

HELENA HEDVIG FRYXELL,

MINE HULDASTE FORALDRARi

...i- „

Till tecken af fann tackfambet for oafbruten ömhetom minbarn¬

dom och omforg for min framtid fåttas Edra vördade namn for de

Blad, till hvilkas färfvar jag under ätankan af Eder vårdande godhet ikall höja min forfta offentliga»r©ff,

MAGNUS EKELVN»,

ΜΕ DIΤΛTIΟΝ Ε S

CIRCA

ΑLIΜΕΝΤΑ SVECI^ SUCCEDANEA

Ε

REGN Ο VEGETÅBILI.

<1 _^^===========·

Provi/a ßent leviora.

CICERO,

Pifotegomena.

Cur

_memque

ⁱⁿ Plantas Svecanas perfundorie depulfuras atmonjc difficultatem inilitmse fint levaturas inquiiitiofies^ fa-

disfimiies terrae firudus inter alia in causla esie, neminem latere

arbitramur, qui natale loium

montibus, filvis, lacubus paludi-

busque repletum &

ipfos

campos

varie'fruc'liferos vel leviter ad-

fpicit aut qui

geneiatim diverLm

terrae

indoiem attertte coniide-

rans adfentit Maroni canenti:

Hicfegeter, illic veniunt

feriilhis

^uvcc.

Prodigiofam har.c naturae almae varietatem

fruduum fi cui Jibue-

rit jufie perpendere. ^non porerit non

fummis laudibus celebrare Pa-

rentis Oprimi

mirifice difiributa dona. Hinc fit,

ut, quae

in hac

ter-

rarum parte dificiunt, in illa plerumque

copiofe

proveniant.

Eil

hominum induilriae commercio mutuo commnnicare ea, quae hic

abundant, illic defiderantur. Verum enim vero incidunt non numqnam infelicia iila ^tempora,

quibus vel exficcata

&

emarci-

da fada terra fuas reficiet debiiitatas vires vel debito pretio x- ilimabuntur colledae fruges nimis fertilis agri.

Incidunt

demum

fatales illae tempeilatum vices, quibus vel ob inopinatos

cafus

vel fub tumultuofa bei la & incerta rapacis hoilis vel dubii aut

A im-

jrnpotemis amici

certamina liaud·

tutum

erft

ex a

ilen is

terra:

pia»

sis asportare, quac

vicfui necesfaria dorni esfe posiint. Qua

^quum

ita fint, cordatiores cives follieitam hi id impenderunt curam ,

ut, qua ηtum fieri

posfet,

averteretur

incidens rei frumentarias·

Caritas <5e, il inci-deret, levaretur. Huic fini obtinendo nonubi- eumque

fnfficere confvetum patriae

terra: proventum, verum con- quirenda

esfe fuccedanea qurclibet maium hocce

pro

modulo fuo

dispulfura. Vel

obfervatiouibus in nutrimenta domefica: pecudia

edotfius vel dira necesfirate coaclus horao fub infandis hifee an- nonx carioris molefiiis adgresfirs ef arbores, frucfius herbasra-

dicesque ultro

crefcentes.,. faspisfime

ρrimum

obvias. Ex ha

rum

ianumera fere turba quid mirumΓ il qua; ejus

fint qualitatis,

ut eomefae plus dain ηi ^quam

commodi adtulerint adferantque. VeL

innocua: illse fponte provenientes & viclui uti

I

es

planta:

^{non o-}

mnem exfpechtum prsebent

ufuim

Qua re

explorata,

eas· per- multi Hiftoriie Naturalis gnari fcriptores & Societates Litteraria?,.

quibus eurae cordique

fult civium falus, indicarum dt recenfue-

runt herbas· nliaque vegetabilia, qua; ex toto· vel ex parte

fine

ja&ura faurtatis vitas toleran

dae accommodari

po s

fen

t.

Verum

in-

dicia hace non funt oipnibus nu meris abfoluta^, partim quum fine debita crifi in cibum fint propofita vegetabilia ibidem ^enu-

merata, partim quum

fundamenta

omnis Oecononfia; de

Publica?

de Privatas; dispendium & virium & temporis parvo cum

ufti

inconfiderate commeudando, evertant. Hiforiam harum rccen- fionum _{ea, qua} fas & jus

efi, fide perfringere

^nec

nofirum

jam ducimus

officium,

nee

efi facultatis. Af

ne

quis

autumet,

3ia:c falfo esfe prolata, allegare nobis liceat

catalogum vegetabi-

Jium,. _quas ob

di(fum finem in Ephemeridibus Patriae

pro

rebus

internis (Inrikes-Tidningarne) anni

MPCCXCIX

numeroque 76

adferuntur de funt feq.ueiyia r radices Scirpi maritimt, Tritici rtpentis, Convallaria:

Polygonati, Leontodontis Taraxaci, Poly-

goni vivipari,.

Spirasa: Filipendulas

^{^}

Stachyos palufris, Orobi

tuberofi & nigri,

Orchidum, Scorzonerae htnnilis, Cichorii In-

lybi, Calla: palufris leviter codas5

femina Melampyri arvenfis,

Pifi

Hfl maritimi & totius hujus generisj baccce Cratregi Aria:

&

oxyacnnthie , Sorbi Aucuparias,

Rofsc caninas depurgatse; flor

es

totius Trifoiii generis^,

prsefertim

ver®

pratenils; albnrnum Pini

Abietis (fylvefliis potius); Liehen

rangiferinus, islandicus & pul-

monarius; _qua:

iingula vegetabilia

^ut

prineipio farinaceo gauden-

tia in flarinam molenda proponuntur;

folia teneriora Anchuire

oiHcinalis, Primulac veris, Cainpanulas

latifolise

&

generatim iin-

gularum hujus generis

fpecierum, Cari Carvi, Rumicis

a

1

ρ

ini de

iicetofae,RanuTiculi Ficariac, Sinapis arvenös, Crambes

maritima:

bene cache, Malvas rotundifolias & fylveilris, Hypochasris ma·

eulatre, Sonchi oleracei, Cnici oleracei, Urticas dioicas, Aego- podii Podagraria:

oleribus;

—

maxima

pars

feminum graminum3

qua: inter prsecipua

Feftucre lluitantis, Polygoni vivipari, avicu-

iaris dc Convolvoli, cutn mixtura alius farinre vel granorum

dcgluptorumρniti

concoquendac utilis cenfetur;

^—

turiones Ckeno·

podii boni Henrici,

Heraclei Spljondylii, Convallarise Polygo-

nati, Är i i Laρ pre,

Cardui

paluflris dc

generatim otnnium C

ar-

duorum. Qui hunc ediderit indicera, minus bene nobis

confu-

luisfe videtur Botanicen dc requiilta patriae

defectu frumentorum

presfas.

Quibus in antecesfum raoniiis , fupereli ut, antequam

ad

materiem propofitam examinandam properamus,

paulisper

coru»

moremur in generalibus quibusdam, non autem

ideo

^contemnen-

dis, rationibus adferendis. Has inter raerito

referimus,

^eas pras»

cipue terras,in

quibus ab infipidis vel odio habetur vel

fernere

fper-

nitur vulgus, cui

foli

natura

quaii condonavit

terram

colendain,

penuria nutrimenti

laborare. In publicam falutem, refpedtu aliraen·

torum, ii rcquis certisque

pasiibus progredi noiirum

putaraus,

fumraa _ope queracumque niti

decet,

ne

plebs indodia Jinquatur,

verum in iis potisiimum

fideliter inftituatur difcipiinis,

quae ge-

neri ejusdem vivendi maxime

funt necesfarias

dc

accommodatar»

Necesfe _quoque eli, ut in

iollicitam

curam terr*

colendte

prae»

raiis incitentur coioni> etenim quantam vim -hxc

habeant

in

vul«

gum

— 4 —

dtmi melius eru liendum permovendumque, nt, quid fuae ilr ^cu-

ix, jufte inreiligat, nemo non novit. Necesfe denique eil. ut

ita iuflituatur Geconomia Publica ^{, ne} proventus terrae nimis par-

vo pretio , rarione ad res emendas habita, veniant. Sic merci-

bus in asquilibrio, quaitum

fieri

posfir,

pofitis,

eximiam vel

paiip^res coloni hahebuut

anfam impenfe laborandi,

^ne

Tun

in-

cu'rfa ileriles iiri't & n.aneant campi, ne cives admodum urgeat

annona di^ra.

Ut ^eo melius dignoicantur hasc omnia, in binas Sediones partietur noflra opelia.

Seclio Prior

Statißica.

§ I-

An patria η-oPir^a in

univerfum,

réspedu quantitatis terrae ad colendum aρtas pari-ter atque ad cceii temperiem habito,

de-

fedu Ceret is viclusque animalis necesfarii la boret

femperque

^an-

tea laboraverit, funt quasiliones, ad quas eo majori jure eil ad-

tendendum, quo cerrius eotiilat nas easdem dispari

modo

iudde dijudicatas. Respeclu quantitatis Uyrce neceslarium

frumen

^{t um}

eo minus defideraiura csiet Svecia ^, _quo neminem fugit, patriam

bac rafione fecundum locum inter civitates Europasas teuerey

etiamfi civium numerus non eamdem ei vindicet dignitatem.

Ratione Urrce qualitaiis coe'ique temperiei nec patriam multo

minoris facimus '·, licet lubenter cönfiteamur, montofas ^. illve- ftresque esfe perplurimas regiones,

ubi

artes

fabriks

^{& mauua·}

rix felicisfime exercentur; tarnen pecudes armentaque'in civium

& foli commodum ibi cum magno frudu aluntur, ^quare etiain

eos putamus er rare, qui

falrim nonnullis harum

regionum

ab-

negant facultatem,

quid frumenti

requiratur ,

reddendi

^,

quique

duritiei Climatis minorem ibi _quam alibi terrae proventum ad-

fcribunt. Repletas funt

rrtoutoia;

regiones

vallibus collibusque de-

ciivibus, quorun# plurimi aprici ab aquis

futfuin delabentibus

bu¬

llie-

nVedUntur. Hic rident cainpi, agri & prata ;

hic Ceres bene

colitur. Regiönes Silvertres

respectu agricuituras

neque conte-

mnaiMur; na in quid valet de nuper citatis

montufis, de multis

faltnn filvefiribus redde. dicitur. Art! qjald de

regionibus

ver

lus

Borea m fitis, Medelpadiam puta, Angermnnnram,

Botlmiam

OccideruJem magnamque

Finnlandias

partem,

fit efferrendum

^,

ad-

hue ambigimt permulti.

Ad

hane

quod adrinet, commonrtrant

feliciifima nortro' sevo fadda inilituta & propofita praemia, quan-

tum dedit _proventum quantoque majorem

pollicetur. Respeddu

prima nommatarum neque i

bi

, ut

multi opinantur, multo rteri-

]is ,eil terra, neque codi temperies ibi

admodum frigida'5

nam, quod ipil

fub

itinere in bas

provincias proxime prteterlapfa teida-

te fa(51o experti fumus ^, ipfa ^terra in locis

colendis plerumque

cöiirtat ex terra vel argiiiacea, Vel humacea,

vei iimofa &

are-

nofa cum fubΠ'rata argilla plaibca. Iuiluxus

iolis quovis die fub

aeflivum tempus diu radianris

facit

quoque, ut

la^tte esfe posfint

fegetes. Ad

fpecies frumentorum quod adtinet, confitendum

fåne, non fingulas., quse in regionibus

verfus meridiem fitis»

vigere ; verum ex

altera

parte teneamus,

fatas fiorere

atque

.fe-

mina ferie mafuraquod fuo modo ^antea

fuit mirandum. Sic enim

comperimus. Secale

Cereaie

in

Paroecia Bothnise Occidentalis

Tornenfi Superiori

(Öfver

^-Torneå) circa

feptem milltaria ab

urbe Torna verfus Boream fira, bene coli, id quod mihi ibi¬

dem communicavit Vir fide & dignitate confpicuus. — Sic in

fin-

gulis

fere regionibus coli posfunt frumentorum fpecies viddui

nofiro necesfarite. Verum enim vero, etiamfi vel futnmo fiudio

fibi invicem füccurrant cives ^, certum tarnen ert ^, numerum 300,000 Modiorum Svec. (Tunnor)

fuperare femina Cerealia»

qute ad bene beateque

vivendum huc

usque

inträ patriam defide-

rara ab extetis 01is quotannis

feie afportentur. ingentem hane

frumenti peregrini

multitudinem forte mirabifur, qui fupra di-

ddorum gnarus retrofpicit

ad fircula

non

multum abhinc

praeter- Japfa^» quibus Svecia

ad alias

^gentes,

deferebat,

^quas

fibi fupere-

rant fiumenta. Qute

perpendenti

&

miraati förutan causfae funt

fe-

_ 6 -

fcquentes: multitudo opificinarum & incolaram inuti

Ii

um,

five

mendicantes, five fervos fuperduos llve quoslibet alios hujusce generis otioforum hominum respexerit Benevoius Ledor, tum

minor erat quam nortro ^tempore. Pardus quoque antea vive-

bant regni dves, quo

fad

um ert, ut minor copia

frumentorum

vidui requireretur. Superfunt adhuc litter-sc Regis Caroli IX,

Hirtorias Regis Gustavi II Adolph-i a Cel. Hallenberg

inferras,

hane ^rem demonrtrantes, in quibus Rex in virgines nobiies Do-

mui Regiae infervientes ob Clupeas Harengos

β

in

edendo ab

^os-

fibus depurgatas, acriter inveliitur. Spiritus Frumenti vel tum ignorabatur vel rarisilme admodum adliibebatur; quanta vero Cereris copia in hoc quotannis confumatur pan-i

necesfario

eripi-

enda, vix certo determinari potert; eam multam

esfe

confiteamur

wecesfe ert. Cultura Nicotianas Tabaci multam & optimam po- feit terram fegetibus extorquendam. Sub hello Svedas ad

rtnem

Seculi XVI & per totum fequens extra patriam gerta exercitus

noilri in regnis, ubi pracliabantur, Five Svedas rtve hortibus obe-

diebant, commeatum e Regno Vegetabili plurimum requirebant. » Quo fadum ert, ut, qui domi manebant cives, provemu patriae

terras fere rtbi ipiis fruerentur. Hifce vero provinciis ulrrama-

rinis, Livonia fcilicet, Ertia, Ingermannia cet. hortibus

concesrts

& nume.ro civium valde audo, penuria frumenti

pedetentim

ita adgravata ert cives,

prasfertim

port

numcrofas fabricas conditas,

ut necesfe fadum iit conditionibus pads 1790 cum Rusforum Imperatrice initas expetere veniam certa pecunia ($0,000 Ru- biorum) frumentum in portibus Rusficis maris Baltici quotan¬

nis fere emendi, _präster id quod ex Pommerania

aliisque

Ger-

manias regionibus advehitur.

f"IL

Ut hoc infortunium, penuriam loquor

frumenti necesfarii,

In porterum evitetur, quasnatn nortro ^asvo

ilat fada

inftituta &

quasnam rertent, paucis disquiremus. Regiones Patrias ^monto-

fas illvertresque fere unicas esfe, quae

defedu

hoc urgentur, te-

nea-

neamus. Verum hoc in univeritim neque pendet η düritie C!r»

matis inque ab

afperitate

terrae.

Saltini hoc valet de Norrlai*-

dia. Cur illu.c advehantur frunie ηta, causfa petatur in rc nietal-

Bca ^, artibus f;>brilibes-& manuariis cum riegle da agrorum cura audis.. Ad navigin,. as&res & picem

eonficiendum ibi in dies

exciduntur illvar. All iρΓι naturae

folr

non vitio vertatur hic

frumentorum defedus; ita eirim benefica elf terra ^> ut operaia aratoris plcru.mq.ue

felicisflme

repen

cht. Ceterum

per

plures

cum primis in Angermannia

Boreali «Sc Bothnia Occidentali

pa-

roecias juxfa vi'am inculra jacent

plura niillia jugermn,

quae

fa¬

cilt negotio exeoli

posfent. Solum in hifee multis in locis

ex-

ficcatis _paludibu.s, Sphagno &

Pelythrico communi maxime

re- pletis, conAar vel ^{e terra}

argillacea vel

arenacea

vel limo plafii-

co. Quibusterrae fpectebus, fuperne tedis humo

putrefeentibus

ve-

getabilibus

fuam debente originem, Ii excolerentur, fclicisiime

man-

dari posfent femma

Cerealium &; nulli dubitamus, quin defedum

frumentorum totius regni fupplerent liaec jam

inculta loca. Com-

parato folo

Norrlandiae

cum

folo Helfingiae, comprehendimus,

hoc multiS- tn locis esfe illo fteriliusj attamen nihilo minus, ad-

veniente hominum indefesfa cura, vulgo fert proventum

fat

lar-

gam, nifi incidat

dir

^a

admodum tempeihs. In

terram

hanc Se-

ptentrionalem

colendani quovis

anno

knpenditur major

cura.

Prata nonnulla feminibus confita obveniunt.. A-l'ia pariter atque

arva Alopecuro

geniculato quafi humana

ope

lata laste ilorere

vidimus. Si ieminibus majorum vegetabilium

confpergerentut?

brec loca, adhuc multo felicior esfet frudus. Hinc augeretur

res pecuaria, quae

aucha agriculturas maximo eil Sc erit commodo.

Nova tuguria cum

adjacenti

terra

colcnda peditibus Heliingiae

recens adferiptis donantur*

Nova etiam quotannis in Bothnia

Occider.nali colunitirr loca & centum noviagelli (Nybyggen) ad

minimum, interdum ducenti, ut a

Gubernatore hujus provinciae

Illuftr. aeeepimus, quotannis

ibi

numerantur.

Quam ad uberio-

rem proventum ex

hifee ineeptis habemus bonam anfam colli-

gendi ^, äuget pulchra

& laudanda femper incolarum aliarum

Pro"

provmciarum cura, qute

in culturam

camporum

ytmbulatoriam

in dies crefcentem impenditur, quasque

facit,

ut proventura

fo-

iiro majorem e terra eiiciant

coloni. Nara

eo

deinura

perven-,

tum efi, ut pro ralo habeamus

nirais extenfam agrieolationcm

non esfe utilisfimam. Feiici quoque cura excoJitur Finnlandia,

folo fertilt at huc usque nirais inculto

repleta.

Quem

benignum

effiecfium in agriculturara

fublevandam habeant

^opera

Societatura

ob hunc finem infiitutarum^, non negabit, quiquid faciant con- filia bona dum_{ρ ram}ia

fubfequuntur, apud dociiem vulgum, novit.

Sectio

Poßcrior Botanico

^·

Phyßologica.

§. I. -

In feliciori jam incepta Sc adaugenda agricuitura futisii-

mura nobis eA vadimonium , iore, ut fuccesfu temporis a patria

avertatur cura circurafpiciendi, quid

frumenti

aliuude portetur.

Verum enim vero , quo modo interea mala huic,

defedtui

fru¬

menti fub premente annon» caritate

fit medc-ndura

^, contemple-

mur. Recitemus examinemusque plantas Svecanas^, utrura fini

•inferviant nec ne. — Oranes quotquot fub nomine Vegetabiliura

Succedaneorum veniunt planta; in binas generales

dispefci

^pos-

funt clasfes, qua rum u na

comprehendet

vegefabilia, quorum par¬

tesfuperiores cibo fuccedaneo funt utiles; altera autera ea con- tinebit, _quorum partes infeniores

adhibentur. Admodum

raro evenit, ut tota qnanta herba

quaefito

fini

fit utilis.

§. II.

Oranium jam primo fecundum indicia Celeberr. virorum re- cenfeantur illa vcgetabilia. In Clasfibus I & II Syfi. Vegetab.

nulla obveniuntj in Clasfe III Avena fatua; in Clasfe IV Vale¬

riana locufia, Scabiofa arvenfis, Fiantago maritima, Urtica dioi-

caj in Cl. V. Ancliufa officinalis, Campanula iatifolia^, Cheno- podium bonus Henricus ^, Spinacia oleracea, Cannabis

fativa,

He-

Her«cleum Sphondylium, Scandix odorata", TEgopodium Poda- graria^Jn Ci. Vi Allium oleraceum, Rumex Patientia & acetofa;

In Ci; Decandria Rheum rhaponticurn, Spcrguia arvenils; in Cl.

Icofandria Crataegus oxyacantha & aria; in Didynamia Lanii^um

pmrpureum ; in TeträdynaVnia Sinapis arveniis; in Monadelpliia

•Fagus iylvatica Sc cailanea, Pinus fylveflvis; in Diadelphia

Ervum lens, Trifolium,- prarenfe; in Syngenefia Leontodon Ta-

raxacuin, Hypochanbs macuiata, Sonchus oieraceus,Carduus ole-

raceus; in Cryptogania Liehen islandicus ^, fraxineus, velleus.

Enl hic B. L. multitudinem fat magnarn vegerabilium propoilto-

rum_, quse tarnen nullo modo fufliCere, demon Λrare conabimur.

Inter fupra eitata occurrunt plura ut Scandix , Rumex patieritia

cet. qute ut non dotnefica omittantur. Cetera fponte crefcere largimur; afl ved parce, vel proveniunt tempeflate anni, qua

non multuni adferun.t utilitottis, vel _{perpaucas o}fler^unt fui partes utiles, vel aliis commodis ita funt necesfaria, ut iine fu.rn.ni0

totius damnoeradicari· vel evelli nequeant. Infuper concoquuntur

vulgo Iiscc eadem, ut novi quid fubfidii contra famem ^{ex anno-}

nas caritate ortam -inde ^non petatur, Diximus nonnullas _parce, faltim in multis provinciis, crefcere. Sunt hstc: Valeriana locu- fla, Plantago maritima, Chenopodium bonus Henricus^, Spergu-

la arveniis, Allium oleraceum , Fagus, quae, ut rtobis concedet quivis Hiilorias Naturalis ilncerus amicus^, hic illic in littoribus, infulis, eultis & ad urbes villasque tantummodo occurrunt prae¬

ter Fagum fylvaticain in auflralibus r.egni provinciis fat frequen-

tem. — Sunt alia ejus indolis, ^ut poR fuflentam vicilus difficul-

tatem, dum parvi hane ob causfam habentur, proveniant, qualia

funt: Cannabis fativa, Crataegus, Fagus, quarum femina & bac-

cae audtumno maturefcunt. ^— Hacc vegetabilia excipiunt Avena farna, Valeriana locufta, Scabiofa arveniis, Heracleum Sphon¬

dylium cet, quae admodum paucas porrigunt partes. — Alia aliis finibus funt apprime necesfaria; quo enim modo ex.

c. Scani arenam fuam mobilem figerent, niii eis esfent Ely-

mus arenarius, Arundo arenaria cet ? Ipfa natura fua fponte

B egit,

egit, ut

kuic

provincias fuum esfet prsefidium contra impefus,

quos foli qualitas minatur agris, quodque avellere nefas pu-

tentjhifce enim eradicatis, arena liiec _tegeret fatos campos, id quod interdum nihilominus fit, etiamfi fumino iludio ferventur

hae herb« <3e ferantur. Superiunt adhuc nonnulla infra difpici-

enda. Singuia enumerata vel jundim fumta vegeubija rejici-

mus, non quail nuila oc quidem multa eis inesfei nutiiondi vis, fed ut necesiuati prementi omnino infuihcientia.

§. III.

Quarum partes inferiores adhibeantur, jam rccenfeamus herbitf. Merito diximus inferiores, non radices, quum harum

naturam Phyfiologice ipe&atse ^non habeant fingulas, ^Caudices

defcendenfes multarum herbarum radices appeiiare multis eil fa¬

miliäre , quod tarnen cum veritate non cohaeret. Quid aliud

diceremus caudices Brasilcse fpeeierum, quas, licet tegumen-

ta aliis radicibus. communia habeant, miniine tarnen rede nominantur radices? Quod il fieret, radices etiam fupra terram crefcerent & fere in medio cauie ut in Brasilca gongylode, id quod ditiiu eil abfonum. ^—- Quas optimi audlores recenfuerunt

ita diélas radices edules, enumeremus. Sunt Scirpi maritimt,

Tritici repentis, Elymi arenarii, Bryoniae alba; (coche), Me- nyanthis trifoliatas, Campanulas latifolisc, Sii ilfari , Cari carvi, Tulipie gesnerianas, Omithogali lutei, Convallariae Polygonati &

multiilone, Polygoni vivipari, Spiran filipendulac, Potentillse anferinas, Nymphscs lutea?, Ranunculi ficariae, Callie paluilris, Lathyri & Orobi tuberoil, Tragopoginis pratenßs, Scorzoneras

humilis. «·—

Impenfe gratularemurpatriae, frei

fame ob defe&um

Cereris presise fufHcerent ^hie ea?dem radices; atproh dolor! criii

adhibita evanefcit etiam in ^has poilta fpes. Excipiantur 1:0, quotquot ufni domeflico, übi crefcunt, impenduntur, ^ut Scor¬

zonera humilis, Sium Ufarum; 2:0 qua: funt rariores «3c pul-

chritudinis causfa in hortis piantantur, ut Tulipa, cujus pariter

atque omnium foriltan LiÜorum bulbos, quamvis innocuos eos pu-

putemus, ex validisfimis ratioriibus, quas unicuique perito acl-

funt, rejicimus, Invaluit aliarum ufus in Medicina, ut Bryonite

albae & Menyanthis tnfoiiace, quarum illa vix tuto adferatur.

Quie funt letifene, ut Nyrnphasa, omnino reticeantur. Senfa

noftra de Elymc cedenri paragrapho explicuimus. «*- Re¬

liant adhuc Caπq: . "'aiifolia^, Ornithogalüm lutheum , Poly-

gonum viviparum, Convaliaria Polygonatum cet. quarum radices

ejus funt indoiis ^, ut ob exiguitatem fuam commendari non me·

reantur. Radices horum vegetabilium funt parvrc & ita parce crefcunt, ne quis ad quotidianum ufum quovis die vel in ferti-

Jisfimo ipils ioco coliigere valeret. ^— Quas horum peregrina funt, huc non pertineur. ^— Quid damni pratis daret eolledio

talium radicum, per fe patet.

§. IV.

Ex iis, _quse in paragraphis proxime praccedentibus dispu-

tata funt, perfpicit unusquisque, patriam in allatis ob infuiR-

cientiam eorum nil certi adminiculi Ifabere. Analyfis chemica

horum vegetabilium detexit multorum inutilitafem & noxam.

Partes vegetabilium omaium conflitutivse remotaj licet fint eaedeiiij

videlicetpriuiarias Carbonicum, Oxygenium & Hydrogenium; non

tarnen eil eadeni res cum partibus eorum conflitutivis proximis.

Dolendum fane, non alias herbas in alimentum fuccedaneurn propofitas ^ope chemica fuisfe probata ⁵ niil quae Medieum

ufum

prseberent. Quod fi

fadum esfet, perfpiceret

quilibet, quaenam ob elementa fua confumi quirent & quaenam non. Quo plus

facchariai adeil, eo tutius plantae commendantur tit

aptisfim*,

rjuae in locum ^aIimenti ordinarii fubflituantur. Hoc excipit gum- mofum, quod facile folvitur. Mucilaginofum &

jrefinofum

non aeque funt folubilia. Parum faccharini ineil

hifce

plantis;

gummoli

plus. Ex experimentis fadis ^patet, Bryoniaih, Sinapin, Ranuncu-

lum ficariam & ceteras hojus generis

fpecies

ad acria pertinere

remedia & idcirco vix ioco cibi ordinarii proponenda. Sunt plures Polygoni fpecies adßringentes, quare etiarn

fufpicinnra

viviparam. Qme plura exempja vegcfcbiliujm, refpeelu partium

«oruni cQJißitutivarutii rem ota rinn &. proximarum, cupitädert

quse Chemica de

Phyftoiogka, fcripta

reliquerunt Gren, Hum¬

boldt, _{Rain atque} plures alii.

■ §■ v.

Ε vegetabilibus Svecauis iponte crc-fcennbüs ^qua: ptuca ut fuccedanea proponaptur, rc-flar, ut indioémus. Licet nullt» mo¬

do urgeamus, exarauda esie ^arva, ut coijigantiir radices Tritici repentis, credimus tarnen, has not) plane esfe negügendas jfed tempeflive fub aratione δe occatione colligendas. — Corticem fuperio.rem de teneriorem Pixii fy!vejfhis in nonnullis provineiis

adhiberi novimus; _neque admodum temere. Int/} huie princi- pitim gummofo-refinoium in corpore iiumano atoue atque-in pe-

corum haud difficulter folvendum. Partes hujus ad/1ringent es noxise quidem funtj verum il admiieeatur materies farinofa fuf- iiciens, nulluni damnum putamus liunc corticem alläturum esie.

Ad pecora faturanda magno cum frudu in regionibus Svecia;

borealibus decorticantur Pini corticesque ilccantur de triturantur, trituratique moluntur de poflea farina vei farre frumentortnn

mixti pecoribus fuibusque maximo ufui vertuntur. —- In pa- ludibus ubicumquey prxfertim Norrlandia;, uberrime crefci'· Cal¬

la paluilris , quas, ß acri fuo prineipio fine amisilone partium nutrienilum privari posfet, inter optima fuccedanea jure nume- raretur. «— Ex ordine de genere Lichenum funt plures in cita*

tum ufum _quam maxime utiles. Hos inter illos putamus, quo-

rum tota fubftantia eil mucilaginofa ^, idcirco faeiie folubilis de iic in chyium fubito mutabilis. In provineiis ubi copiofe ^cre-

feunt, fumma diligentia pecoribus colliguntur, id qupd ipfi in

Weftrobothnia ubique fumus experti. Quum horum Lichenum larga confumtione faginetur pecus, nihil impedit, quominus ho-

minibus etiam proponantur. Qui ob ufum hunc de copiam fuam commendentur, funt cum primis Rangiferinus, islandicus, pru·

naftri, unciaiis, fraxineus, de förlitan plures folicicei ^de frutieu- loß*

— »3 —

ίοβ. Amarum illud principium, quod hisce inefi, nihil mali

adfert; levi codlione vel infufione ceterum ad maxiiiiam partem tollitur. In aümenta inéliora fuccedanea ^a multis retro annis funt propofiri hi Lichenes ^, quos tarnen pauperes, cortice Pini contentiores, fpreverunt usque ad teropora praefentia, dum hos

eosdem, id qüod certo novimus in. quibusdam Weilröbothniae

locis fadlum esfe, fibi commodo vertere paullatim did-icerunt egéni.

§. vi.

In taηta penuria materiarum domefiicarum fufficientium,

disferemus ultimo, quid exotici quteque ferat regio '·quidque re- cufet ferrc quidque tale in emolumentum colere posiint & de-

beant cives. Non loquimur heic de feminibus Cetealium, quae licet extranea per plura fascula cum majore vel minore fruclu

fata fuerunt. Potisfmium nobis conilderanda veniunf, _quas folum

& Clima tolerant. In provinciis ^, ubi unice fere, ialtim maxime, premit defedlus Cereris, tale eil folum, ut levi opera at profe-

dlu felici feri posiint femina, quorum prxcipui fruclus radices.

Arena, huino vel argilla imprscgnata Sc in aprico pderumque po- fita, ubivis fere occurrit; atque quantum radicibus haec terra

profit, neminem lätet. Sunt infuper ^{magna & amcena} declivia,

quae apricae fationi tali, nulli autem ali i aeqne feliciter iefe offe-

runt. Sic ipfa natura quafi digito monilravit, quid hic, quidque

illic in alimentum conleratur. Ad hare accedit, quod una con- fentiunt Phyfiologi Bofanici ^, fata fubterranea in univerfum feli-

cius tutiusque Labores coloni prosperare. Calamitatibus vento-

rum oc fubito incidenti vicisfitudini asfius frigorisque, quae in

Cerealia reliqua tam nocivam habent vim, non ita funt expo- fita hicc fata. Siccitates & pluvias melius quoque perferunt

quam Cerealia, quum illa magnis rugofisque foliis praedita ^ex Atmosphaera fibi attrahant copiofum nutrimentum; Iiis contra, quae lasvibus exiguisque

foliis

gaudent, vel nullum vel vile lu-

crum inde facientibus. In folo, ubi difficulter proveniunt Ce-

B _{% rea»}

realja, lasta virefcuut & felicisiima colunfur hrec fata. Exemplo

nobis lunt Angli, qui in agris arenoOs ikasficam _rapam iäri-

ram rotundam (Turnips) felicisiime coliinr. Quui» _proveiitu*

hujuscemoai fationis uberior jam ilt Sc tutior Cereaiium, jfuin¬

niam putamus in eo esfe collocandam _{operam , ut terrae man-} denturtaliuin vegetabilium femina, nc fua umquam opera "fruftre-

tur quem, ne incidat ^annonae c«.ritas. Per annos bene multos hic etiam mos viguir Sc ita invalefcere coepit, ut, qui ante hos

tres proxime praeteritos annos contemhebant respuebantque Sola-

ni tuberofi plantationem, jam eamdem _usque ad Tornam ur-

bem ferere fauile inceperint. Locaaliis fegetibus minusapta his con- ferat colonus Se il _varietatem radicem diligat, ieminibus Brasiicae

rapa;, Dauci carotie, Pailinacas fativae, Scorzoneras humilis, Sii ilfari 0c radicum tuberofarum? qux & hane terram adamant &

Clima ferunt, confpergat. Qute Γι Hunt iollicite, & defedus frumentorum Sc vegetabilium vidiui convenientium a patria fen-

iirr» atque olim perfe<fle exiulabit Sc nemini tum erit necesfe cOii-

iliium _c..pere in arena.