Disputatio moralis de voluntate quam ... sub praesidio ... M. Israelis Bringii, ... pro gradu in philosophia consequendo, publicæ disquisitioni submittit Samuel Thomae B. Vest-Montanus. Ad diem 11. Martij anni 1646. In auditorio vet. maj. horis consvetis

Diiputatio

Morails

Do

OLUNTATE

Jehova

_aipiranto

Iii _{Regia Academia Salana., cx approbatione}

am-püiEmae facultatis Philoiophieae>

SUB _PR1SIDIO

Magnifici p. t. Reftorir*,

M.

_ISRAELIS

_BRINGII,

Civilis _{Fhiiofophi.ae ProfefToris ordinarii,}

praece-ptoris iui revereoter _{fiifpicieodi,} Pro Gradu tn _{Phtloßphia confequtndo}

, publica difyjifitionifubmitilt

SAMUEL THOMMS. Veit_Montaus*

Addiem H, _{Mtrt'jAnnh 6 44, In Auditorio Fet,}

Msj.

horü _confxetis.

UßS _ALIi,

"Σνυυ _Θ£$·

Difputationis

Do

V O L U Ν Τ Α Τ Ε.

Thefis I.

(Sfonum homanarum_princl*

partesnonpoflremasiibi ven-dicat voluntas feu appedtus

ratio-nalis. Sicut enim inhoniine du-I _{plex eil cognitio, feniitiva, quas}

'

fkbeneficio fenius5& intelkdiiva,

quae ab

intelle&u

eil: Ita

ena

duplex eil

appetitus,

unusfenfuumdiveis _{q.uoanimaieiitiensappetitqood}

ipfibonum eilj alter rafionalis? quo amma

intelli¬

gens fertur in idquod ipfa bonurn

cffe

judicat, prior

fimpliciterappetitus

feniitivus,

poflerior peculiari

nomine voluntas dicitur. _Hujus natoram paucis quibusdam _poiitiombus

_{declarare nobis}

in

prärien-tiarunveil_propoiitunu.

II,

Derivatur voluntas ab aßu volcndi _pofitivo

tan-ran_{quam a potior!,· eum tameπ ποα folum ait} um liisnc _{prodase re ?. fed stiam fufpende}

re lua natura

pofliw-ill

Acceptiones hujus yocls primariae funt duae:

lina , _{qua pro} ipfa potentia yolenrdi feu aöu _vo¬

luntatis pnmo>iicut in Phyiicis,fumitur: Alteraeft,

quåpro adlu voluntatis fecundo _uiurpatur.

IV, Hocfenfu,vdnnfas dicitur

appetitio rationaley

Jpontefiia ad bomm tendens. V.

Genens _{loco-ponicur appetitio, habent enim} eorpora omnianon folum animata,fed etiam

inarH-mata> iicut förmana fuam per quam fünt

quodfunt,

ita etiam _appetit-usn

aliquemjper quem

confervan-tur. VI.

Differential· _deftrnkur. ι. A

fobjeöo, anirna

nimi-runi rationali. Ea enim hic folum _intelligitur

appetitio,quä<exeritpars _{homini propria quae per ef·}

fcnfciam, _{nonpérparticipationem ratlonaliseii.} VII.

2., Ab objeclo _{voluntatis;· id vero bonum eft;}

qood voluntas appetitac _proffquitur. Sicutenb

inteikdhjs _{objcöum eft verum?ftc voluntatisBo¬}

num...

Vill

Cum vero iliud _{quodbonumdicifuf, veireve^'} fa tale fit; vel _{apparentiam fa!tern quandam boni}

habejjoqua^ri non immcritohic potefi:, quodnam

horumhic _{intelligaturl Socrabci folumverum bo~} ηu m v oIυ ηtatis ob j_eél_urn ila_{tu e r uno:} Acaderni

-ei _{contra,circa apparens bonum tantum,} volunta-tem _occupari contenderunt. _{Nos vero (cum} neu-traharum fententiarum fibi eonilarepoffit)utrumq;

bonum ä vcluntate _{appeti > afieveramus,}

IX.

Et cum _juxta· Philofophurro _i. Mag: Moral,

eap. 2. bona duplicia

fint,

alia qeae

finium,

alia quae

mediorum,ad finem ducentium,habent rationerro.

Tenendum eil ad _{utraq; iila voluntatem fefe} exten-derso Primario _{quidem ad finem,}

_fecundario

_au^

rem ad ca _quse fum ad finem_. Porrigunturenim

potentiae

ad

omne

id

in quo

titaliquid

objeétiipfa-rum,non tantum autern ratiobonireperituir in

fini.

bus , fed fuo quoq;modo in medijs.

X.

Formalisautem ratio,fub _quabonum volunta*

tem movetad fui defidcrium ,eft convenientia rei

objeitae cum appetitu, quaeipfa caufa eft

quod

vo-luntas non poffit ayerfari bonum,

quatalo·

Fa-XL

Fatendum _{quidem liberam voluntatem iaepc}

verfari bonum etiam _{cognitum; verum non}

quate-nus veleft vcl _apparet bonum, _{fed in quantum}

vi-deturcum eo aliquid mali _{conjundiurru. Motiva}

autcm hsec ratio voluntatis _in

genere bonorum,

non toilit _ejus libercatern _{; quia voluntas libere}

fer-tur in bonum, _itatarnen ut _{poflit velie, Sc non vel¬}

ie illud: non auteni utvelie Scodiffe : bonum enim

qua bonum, odiffenequio.

X 1 L

Verfaiur etiam voluntas circa malum : _verum non ut iilud qua _tale

appetat; fedut id _ipfum

fu-giat Sc averfecur. Utenim _adaequata ratio

volen-di eft eonvenientia ; Ita ctiam ratio _{nolendi, eil}

difconvenientia _{objeöi cum appetitu,}

quae facit ut voluntas _{nequeat appetere malum,}

ut malum, five

fub ratione _{malitise; nemo enim}

appetit fui ipfius

deßrudUonemL^

% 11 L

Diximus qua tale,non appeti _{malum å volun¬} tatem _{Saepe tarnen (proh dolor) voluntas etiam}

ma¬

lum _{ampleditur, fed fub ratione boni,}

in _quantum

mmimm, malum _{illud, fifiam bonitatis ipeciem}

induit ac

napraefentat, non fecus ac intelfe&us,

non niii _{vero, aut veriiimüi aflentitur.}

Tantum

de _objecto,

Xi ν.

Äflus _qui

ab

appetendi

potentia

pfovenit,

&

barbars volitio dicitur

(notante

Scaligero

Exere,

307)

duplex

eft.*

Elicitus

vel

Imperacus.

Ac

Eli-citus _{quidem vocatur}

is,

_quem

ut

immediate

å fe

voluntas elicit, ita quoq;

in

eadem

ipla

recipituF

Sc _permaneOc

X V.

Imperatus autem

is

dicitur,

quem

voluntas

ex'

fe _{ipfa non}

elicit,

imperat

tamen

iufcitatq;

alias

ad

agendum

potenrias,

quae

,ad

illius

imperium

exci-tatas, aßüm illum

eliciuno.

Ita

ambulare (

verbi

grada

)

aétus

voluntatis

imperatus

eil

f

non

Elici¬

tus: Non enim voluntas

hunc

immediate,

fed

per

potentiam

aliam,

locomotivam

_XVb

nimiruiri,

producit*

Porro aöus qui

voluntatis

imperio

fubjieiun-tur,& ab eadem imperantur,

pertinent

vel

ad

fa-cultatem intellediivamy

vel

fenfitivarn*

vel

loco-motivanw

XVIII-Dum autem voluntati

imperium

in

reliquas

fa-cultates tribuimus , non

intelledhim

hic

volumus

aliquod

imperium

proprie

fic

diélum

&externum>

quod

in

eo

confiftit

ut

fuppofitum

unum

oftendat

alterlfaciendum vel

omittendum

r

cum

viquadam

cogen-cogincfiV

ni pareao. _{Hujus imperii conftitucndi} duo _{cumprimfs funt requifita}

:

_Pratfcriptio

_nimi*

rum five Oftenfio

agendorum , nec non _impulfus ad _{agendum. Ejulmodi}

imperium excrcct

magi-ftratus in _fubdko^.

XVIII.

Sed _{imperium intern}

um Sc

_improprié

_{fic di«}

éium, féu _{metaphoricum, confiftit in}

partiali

con-cordia _{diftin£iarum facultatum,}

animae unius Sc

ejuidem _{fuppofiti humani, ubi facultates}

fuperio«"

res inferioribus

potentiis _{imperant, aut praefcribcn»}

do Sc _{oftendendo ? aut}

impellendo & movendo.

XIX.

Trrbuitur_{ergovoluntati}

imperium in _reliquas

potentias quatenus ilias movetSc _{impellit. Eft}

e~

nim illa_{primum movens in}

regnoanim« Sc _quidem

liberum : cum _{voluntas fit fui}

juris Sc _{potentia libe<w}

raquasabintelleßuneccogb

nec

_{impeliipoteft.}

XX.

Exercereautem _{dieitur voluntas tale}

imperium

in _{aöusintelleäus,}

quem movere dieitur ? duplici

modo: _uno?

quo adexercitinm a(flu_um,

quo mo¬

do omnes_{voluntarij funt,}

ut _{enim rem confideres}

aut n.on _confideres,

quascunq; tandem _fuerit,

volun-tatis _tuaseftj

licetq^de

co tibi_{pro arbitrio}

Γ _{ere,jubereqjpotcftvoluntas inteileiiumi ut}

poÜ-quamis quippiam intellexlt> iter um recolat

intcl-leftionem ait_{Scalig. Exer. jo7.£2f.} XXL

Altero aufein modo> _quo ad fpecificationem _>

ratione nimirum aiTenfbs vel diflenius ; i'ubjacent

autem voluntati, ij _{aüus Intelledtus tantum 5 qui'} caufas neeeffarias vel non habent) vel non habere

faltem nobis videntur: in casteros vero nullum vo»

luntati eil _imperium^.

XXII.

In a<fhis _{potentiarum anirnsefentientis, impe«} lium civile habet voluntas, non tarnen _{ieniper &}

omni ex _parter å _{feniibus enimaut imaginatione,} non aoimadvertente intelle,ftu, excitamur

inter-dum _{impetus ae motus quidam ipfam voluntatem}

antevertentes. Hinc Arift. 1. Eth. cap._oft.

appeti-tum fenfitivum _{comparat membro corporis}

reib-luto, _{quod cum ab alio dextrorfura impeiiitur,}

fer-Cur tarnen finiftrofium.

XX11L

Ailusvero animae _{vegetantis voluntati}

mini-mefubjacent: applicatio quidem agentisad patiens, eciam in _{iis quaead hanc pertinenr, ei fubjicitur:}

1-pfe tarnenadius? _{quoad vim Sc efficaciam agentis,}

aur _{paffionem patientis? naturalis eft.}

lta cibum

B _(in

( in quem agat-a-nima vegetans?

Sein

ali.ment.am.

v

fubftantiamq; corporis convrn-utec) in corpus

inge-rerepofTumus _uc lubsc: -at-ipium

aftom

micriéiidi

vo.lun.Usmoderari _{ncquit>-nutt'itioergo ( ut&}

_alias,

vegetantis animag

operationen)

non

voSuntaria? icd

naturalis eft.

XXIV,

lltaotem ailus animss _{vegetantis imperio}

vo-luntatisnon _{paren t, ita neq; membra^quae huic} fa-culcati inferviant, voluntatis _{aliquod infeimperium}

agnoicunt. Motus

autemrnembrorurmquiabani-mafenciente£urit>irnperio ejus adeo obnoxii funt,

utyii _{appetitus fenfitivus cum rationali confpiret,,} reludlari _{nequeunt? fedeidtipoticefubjiciuntur.}

XXV.

Etcum volantasnatura fm cpsca fit?

pfasre-quirit illa ada-Öus foos eiickndös Cognitionen feil

judicium iatdledius,. Nihil@nimappetitnifi pries cognitum Srpropoikum, πι o vetur ergoab öbjeäo?

non quando latct & incogaitum efi_> fied quando

cognofcitur Sc proponitte Hoc fenfu affirmant

Philolophi voiuntatém non fernin_incognitum ? &

iihil eilevolltum? nifi_{priuscognitum.,}

Åtqphatc devoluntate pto ratione pracientis

ofiituti? attulifle iufficiat. Deum _fupplices roga-musutmentem noikamilluminet & voluntatcin

di-dirigat^ utin

femita

ulandatorimi

ejus

amhulemus

>

adeoq>ipfiaccepta,

nobis

ialutaria

fcmper

faciamnf.

Coröllaria^.

ι» An _ipontaneum Sc

yoluntarium

fint

unum

Sc i dem l _Neg.

ιΛ An quicunq;

aliquid

-pérmittft,

vélle

illud

autvoluifii reite dicaturi Neg. D.

3. An ipfum non

velle5

certa

ratione

volunta-riumdici _pofiit?

_ÄfE

4. An voltfricasidem

aliquando

velit Sc

nolitΛ

Affi

5*. An aiii0n.esmrxtae

Voluntarias*

potius

quam

itivitas fint dicéndae > AfF.

6. An tarn in bonis _quam in

malis

aßionibus

dcturlibertas? AiE

7. An pcteftas

liberi

Arbitrij

extendat

fefe

ad

adiionum eventus? _Neg.

8. Anlibertas_competat

_foli

an

i

mas

rationali

?

Α.

9· Anvoluntas fitformaliter

Jibera?

AfF.

io. An determinetürabintelleiluad

volendum

velnolcndum^anvero å Fe ipfay

Äff.

poft. N.prius.

ιχ. Än voluntas quicquidvult?velit indifferent icr,anvcro indiiFcrenria? AlF _{prius>pofterius Neg.}

12. An fola mdiff.erentia voluntati-s conftituatli-bertatem l ÅfE

ij. An voluntas libcra fit eo etiam infianti _quo

vult ? AfF.

i4· Anvoluntas _{poffit errarcfine praevio} crro-reintelledus > AfF Dift.

i$. An voluntas ad omnia _{objcdiaHbere fe}

ha-beat? Dift.

An _{Ele£fr*opraecifc& infe ipeiiata fitadhis}

voluntatis? AfF.

17. An iit rerum _{poffibilium tantum}

? AfF.

iS. An_{quisvelie poffit impoffibilia ? AfF.}

19. An _{quis dici poffit velieid > quod non ipfb}

fecijt? AfE D.