Disputatio inauguralis philosophica, de intellectu humano, quam ... sub praesidio ... M. Israelis Bringii ... pro insignibus & privilegijs magisterij consequendis, publicitus examinandam relinquit Daniel Iosephi Fougdonius Sudermannus. In auditorio majori

n®

QKAm-js

Du € E _{JESU Salyato R E,}

£1 CQNSENSli ET A PPRO B AT IONE vener&nlig pAcxltatvs_{PhilofepbicASin}

Regia Acaiemia _llbßilienß

S II B ? R. iE S I D I O V 1 Ii 1 _Clarjssxmi

M.

_ISRAELIS

BRIN-G I

I PHILOS. moralis profess.

Ordinarij, _Prseceptoris &Pronjotoris Sui _{plurimtmi honorandi}

Pro _{inßgnibv/s&PrivilegesATagiflertj}

confepaen-dis,_{pxbIieitlesexAminandamrelinquit}

DANIEL

IOSEPHI

_FOIJG

DONIUS _{SUDERMANNÜS.}

inAxditorio AT_{Apori,korkantemeridianis} cojt-fvetis diejo, _MArtij*

U P S A L I M, _{Tjph WA}l Liands Anno i 6 f x, 4 )Z >* K0.' lä \A> or *or jäjjaj % m (öx. -- k. Tvil

D I S I' U T A T I O N I S

Do

INTEL

LE

CTU

H

U

M

A

N O.

THESIS h

ELuckmco Vive refert Seal_{lg/?r exc: joS.quod}

plus emolumeoti Sc frq&us percipi ltatuent,ex

tacitis_{meditationibus quamexDilputatiopibus}

ieuuiiceptationibus apertis,cum tarnen certum fit Sc

tlfuomnino_{compertum,ipfas Diiputationes, fiplacidé}

&_{ligittimo modo inflituapturplurimumcoferre adve*}

ritatem, qua? in abditis natura? receffibus &

interiori-bus_{ejuspartibus quali reconditalätet,} eruepdam&in-veniendam; Sicut epim ex lapidum collifione oritur

ignis, ita afllduis Dilceptationibus quafj in apricum

deducitur veritasr\ QuiaauteminIntellé&us Huma-ninaturam, _{utpoterem abftrulämSc valde oblcuram»}

inquirerenobisfit propoutum?pauca adeam

Ipe&an-tia, exicientia _{Naturalidepromfmius, qua?,utpiepins}

acperfe&iuspercipiaptur, iiib

Difputatiopis ipcudem,

revocareSc_{publica veptilatiopi}

_{iubijcere,Deo}

_{cum bo^}

i*o>voluimusr\

2. Miflisinprimis perple^itatibus minus necefc

ferijs,

quibus

ha

cmate

ria

quam

maxime

obnoxia eft5

t-/,. V? ■?A? .f *$•£

fplam

Tntelfe&iis

Defmmonem

&

qua?

ad

ejus

.pfäßfb^

rem_{explicaticnem facere} videntur, breviter

attin-gemusA "

3. Definifio vulgo duplex ftatuitur:

Nomina-lis & Realis; prior

Ethymoiogiå,

Homdnimiå &Sy*

nonimiå abfolvitum..

4.. Ethy mologiamIntelledus opfimé Sc _com venienter_{expreffitThomasquafb2Z. Ar.8. e.r. ubidL} eio: Int_{eiligere eft quaft infus legere &adintima} ve*-ritaf_{is penet raro. DIdusproincie Intelledus, abipfct}

intelligendi adiT, innuitfingularemmentisvim incom

fiderandis&peric r utand Is.iuti misre rumnaturisL

p, CrrcahujostocxsHpmonymiam_quatuor pö-tiffimum_{acceptionesnotantim 1. Quoddicaturaequk} pollenter adipfam Animam inquantum_{intelligit Seal-.}

Feccenyoy.C15.&34. z. Pro ipiä noesei fiveIn¬ telleélionetitTudeau.c.z. _{t.13. 3. Pre faabituprinci~}

piorumquiétEfke. ri.diekur Intelligentia. 4. Qua;

propria hujus loci, proAnim«e Rationalispotentia li¬

ve_{Eaeultateipfaifttelligendi.}

Synonymia propra'Jenti, confideratur ve£

mLadimvelGra?caeit. _{Aptid Latinos, Irtteiledus}

a-Mqtmttä&mcättttPars,, vis& _{poteftas intelligendi, alL}

quandoy mensvel _{intelligentia. Seal,}excer.307. Cip

Apud Graeos ve ro aquipollenter_dieitur sy ne si s9

h v s itcm o r si_s„

perAnalogiamIntelle&us adOcu7 lum; utenim ocnlo_{proialutaribus proJpieiendisqua/i}

iucernauti, ita Inteläélit& lumine ejus _{quaft Jeuto1} contra _{inpognantium inciirilis muniri6c conlervarb}

poflumus^..

JT« Realem

_{definltiouetirexhibitiirhpr^ppo^}

tiim'duo:t.i>arirevera månimarational! facuitatem ab eüentia ejusdiftindam_{quam hic xnteliedum}

apel-lamus, anima enimrationaüseü_{ipfa forma cujus} per-fedioconüftitin _{adionebmpofiibile} ver oeil agere

ida.

quodnonhabet potentiam

ad agendum,

ut

ibquitun.

Mgijd.

rom.üb.9.met.c. 3.5c

quiequd

operatur,

de*

terminatur per aliquam fuam potentiam

ad

operan-dum connib: 1.2. deaii.c.3. quaat.4.a.3, deniq;omni»

fubilantiä creata eltcompofita exfiibjedo5c

acciden.

te, narrt ad fummarn fimplicitatem,_quxdei eil,

ali-quodereatumpervenire,

contradidionem impücao*

8^ seeundd _{praefuppqnimusy}inteuedum*

quia

potentia efüinvolvere reipectum

ad

adus

füos

&:

obje-eta 5c _{per ea, tanquam notiora, eile}

_{definiendunx»}

arid: üb. i.de an. c. _{4. t. 33.}

9. objcdum cönüderatur 5c quoad fuum ma-. teriale 5c _{quoadformale,- intelleduspromaterial!}

o-bjedo agnoicit t a p a n t a, pro formali x o n o e t o h.

10. adusintelledusproprij funt* _{g n o sk e i ns.} k o e in, k a i p h r o n e i n.

it. hinc defmimus mteliedunt bamanurrl»»

quod fit facultas five

potentia anirnse

rationalis, qua homoresintelligibiles eognofeit5cdijudfcao*

12,. definitum anteafuo modoeflexplicatunr. indefinftionis refolutione» genus5c diderenria

ultc-rius funt _explicanda^

13. genuslntelfcduslencommunisejusnatura

eilfacultasdn cujusconfiderationenotanda comprimis

quaeilio illa intrkata>5cinterbodos maximé

contro^-la,anfoilieet facultasftö _{potentia^abipfaaninxa,re}

Pront_{raque parte}

militant

ratlones väfcfe

prägnantes

&

firma^

nos

verocertis

addudti

ac

per-iuafirationibus, realemdiftindlionem

(falvo

tarnenju-dicloaHorum)pro

pradentiafierimu;s"\

15. Ratiohiijus

afiertiofiis

Prima eft:

Quod

A-nirna fit fubflantia creata qua

fua

habet

Accidentias

qua'

omnino

realiter

ab ipla

diftinguuntun..

16. Deindenullaibbilantiacreata

eilimmedia-tiim_p

_rincipiüm

_fiuarum

operationunxs.

Sed

quavis

o-peratur per p

rincipiüm

ab

ipfadi

ver

(um-;

potentiarrL»

veröeile

_prineipium

per

quod

Anima

operatur

in

con-felTo_{eflapudomnes,}

lequitur

_ergoeam

eile

aliquid ab

animadiverfium»

_quod

non

potefi;concipi,

nifi realiter

abeadiftindtum-«.

17. 3. Si

potentia

no

diftingverentur

ab

ipia

anima

realiter tumneq; inter le

diftingverentur

cumtarnen Arift:1.de An.c. 4.t.33. dicit

potentias

per

adtus &

o-bjedtarevera

diftingui.

iS. 4. Indudtione, fi res

fit

confirmanda,

videmus

tamelementa_quammixta

omnia,

non

nifi

per

Qualn

tates&virtutesfibicongenitas

operari,unde idem licet

de Anima affirmare, quippe, quenon

deterioris,

Ted

longé

prefiantioris

cenlenda

eft,

eile

natura.

Cum

etiamresfitcreata,immediatum, (ut antea

didlum

) nonpoteft eile

prineipium

operationumj.

15>. De Genere

haftenus:

Diflerentia

conftafc

fubjedto, caufia

efficiente,

objedlo&

Fino.

zo.

Subjcdhimlntelledhiesftipfa

Anima

Ratio-nalis,qua*fimul

etiam

rationem

habet

caufie

efficientis.

per

emanationem

leu

refultantiam

naturalem.

Pro-prietatesenim

Accidentales»

ut

loquitur

SuaretzDilp*

fBvf

q.-fe

4: Pra:

Ter

t

lin

illa?,

qu#

fel

debentuf fatiöiStÖ

forma?,cauiantiir

å

fubftantia,non

Iblum

materialiter

led etiameffeßiveper

naturalem

relültantiamdmme*

diaté _quidem

_ii

fit

proprietas

prima

_,

mediaté

fl

fiu

jtecunda-».

21. Objeclum

Intelleclus

noneÉ

aliquod

parti-ciliareEnsjedresomnestam

corpore#

quam

incorpo-fe&yramlingularesquam

univerläles,

Maxime

tarnen

proportionatum

objeclum

eflEns

fenfile

6c

corpo¬

reunju»

11. De

univerlalibus

inprimis

notum

ek

,

quod

abIntelleclu

percipiantur,

id

enim

quotidié

in

nobis

ipfis

experimur..

23.

Sednec

duhium

de

rebus

fingularlbtts

ello

potcil,

quin

6c

e#

ab

Intelleclu

cognofcantur;

Indudlio

enim & Syllogiimus

Expöfitorius

funt

argumentatio-nestcrminis

fingularibus

conkantes

qu#

å

folo

Intel-jedlu

fiuny.

24. 1.

Confultationes

qu#

pertnient

ad Artem

Sc

Prudentiamfuntre.rum

Singuiariuni^,

25. 3.

Intelkelus

extendit

le

ad

om

ni

a

Entia»

«t

quorumnumero

vel

iii

primislunt

res

fuigakresf,

26. 4- Ci.ni

Fäcultatibas

fubordinatis

ka

eompa-r

ratum eil, utquod

ab

inferiore

faeultate

cogdoicitur#

illudetiamproj.ter

naturalem

tafum

ftibor

dinationc

fil

cognolekur

å

ibpefiori> &

finis-

axioms

unius

eft

priiw

cipium

åkerins:

feiifus

vero

6cphantafia#

qtrce

Facuk

tåtes inferioresfunt*

ipfa

lingulana,

ut

notum

efbeo-gnoscunt, ergo

etiam

ab

Intelledu

6c

quidem

multo*

magis»percipiea

poiie

mariifefhmi

efl,

quicquid

enirru»

nobiktatishabet

-par^iafcrior

j

iiludetiam

perio-v

periQYu mödoetlam

_{longcperfdÜtlore}

_{Ärm. de Belle} yilfeTrac;z.c.

28

-27. _{5. Singularia lunt}

tanquamradices6cFunda¬

menta_{univerfalium,å}

quibusjbenefkio Intellectus,

u-niyerfalia _{abftrahuntuj^.}

*

28- S, SenFus_{Judicium derebus}

fingularibus fepé

corruptum6cfallax» _{iplé Intellectuscorrigit, c.}

g. ubi

jfenlusftatuitmans

_fuperficiem

_elfe

planamjnteile&us

cam rotundam eile

demonftrat; Sic de _magnitudinq Solis 6c _{reliquorum a/lroram}

corruptéjudicatfenfus,

fedefeserrorem

mauifefté

_dcprehendit

_6c

recté

repre-JtelK& lateUe&usr*, v

.

25?. _Quodverofenfiis_{yulgo dfeatur}

efte _lingu-t

krrum Intellectusautém _{univerfelium,}

intelligendum

cftnori

_{exclufivé,quali}

Intellectusexcluderet_planéfin-v

gularia,6ctantumuniyerlalia_{cognolceret; led}

inciufi-J

ve,_{quod fe,Intellectus-cernit6c}

difeernittam _fingua-. ria_{quamuniverfalia. Deinde}

intelligendum

hoc eftdcj söBjeeto

_{primario,quod}

_Intellectus

principaliter, 6c_prfe

yeliquis

facultatibus

_{inferioribusjcognofeio.}

t'_{30, Res}

ineorporea?

6c

_{immaterialespercipiun*}

tur _{quidemab Inteilectu fed confule}

tantum_p

conce-ptus

_imjperfeetps

6c_{negativos non} y. _{diHincté,in par*}

ticulari 6c_{perfeet&iNuliumenim}

habemus

_principium^

quo_{In perfectam cognitionem}

naturarum feparata-rnm_veniamus,cum

phantalmata_lenlibilia, no_pcfllirit. nobis _{defervire, ad re rum}

ipiritualium,

_pro ut in fe, fent,_{ipecies efficiendasr*.}

31. _{Hnis6c o;fficium Intelfectus}

proprium elH~

pfum

actum

_{intelligedi,mediänte}

_Ipecie

i'n.telligibiii,e-licere

_{6cpromerc?ücc}

_eff

jjtjdicare

fuum

obj,edtv/el,

quoc! idem

eft,

rem

quamvis

fecundumqwidditatem

iplumqj

"verum penetraro.

32. Diftindionem

pleriq;

hic

notant

intef In»

telledum_Agentem&

_Patientem.

Patiens

eft

qui in»

teiligit,&efliubjedum

omnium

habituum

Intelledua-*

lium,indedidus _{quod ab obj}

_ed

_o

_patiatur;

_Quam

vis

jionfltpotentiamercpafliva,

nam

adum

intelligendii

edit,hoc

eftintelligit,Intelledio

v.

eftadioimmancns.

33. Vocatur

alias

Mens,

Ratio,

Intelledus

Ipe-culativus &Pradicus: nominaiortitur

diverik

ob

va»

rietatem_{operationumj.}

34. ,

Operationes

huic

Intelledui

tribuuntut*

tres: Simplicium

appradhenfio,compofitio &

Ratioci-natio. Hicveroimpnmis

explicanda

venit

operatio

Intelledusin communi, ipfa Icilicet

cognitio &

quo-modo fitilla^.

35. Tenendu

Igitu

rprimo

eft,quod

ömnis

cognitio

clfcaflimilatio inter _cognolcentem

potentiam&objc-dümcognitum:

Quia

cognitio

efl:

exprefla

rei

fimi^

litudo,&Intelledusinadu,eftipfaresqux

intclligitur,

fed laltem_per

_{aflimilationem,non}

lecundum

efle

reale.

36. Intelledio non

potefl

fieri

flne

Termino»

quia

adio

eft.

37. Omnis

adio

efl:

via

adaliquodproducen-dum : Intelledio igitured

alTimilatio,

quas

confiftio

in re_prxle_ntati_one

rei

cognita;,

cujus

reprtelenta-tionisterminuseflverbummentis,feu

Ipecies

exprefla»

ad quamterminatur

Intellediojeo

modo

quo

ad

calo-rem calefadio.

38. Inordine

igitur

intelligendi,

primo

concurrit

Ipeciestanquam

prineipium

Intelledionis

.z.Inteliedio

qü£

e&

vk

adVcrbtün mentls

täq

tfafti

tctmmvm.^Vef*

bum

_{c^fertnritiobjeftuüi*}

_Speeles

_repnefeiifaf

obje-£hmi?fedtarttuminaftuprifno» Yetbumf.

perfeHiffi-'

ixié&intime_{reprarfentatobjefhiifLsi,}

39. Yerfeum metitis e(t

fimidaeBrülli

qnod

ä!>

Intelle&u, a£ki _intelligente

_{exprimkuf ad}

repr^len-tandam afharem

obje^am»

& defcribi poteib

quodfii

Qualitas_{quadam fpinitialis? ine|oa res}

intelleÖa

tan-quam m imagiae wa & exp

reß

a

objektive

contine-tu r. Qüod_11tinteil_Jgatujt>notandurri cß:_tvt

IßteHe£h$

Quatuorinvemri; x„ FacultatemipfamInteile&Ivam:

z, Speelem iiiteiltgibilem: _3. Intelleföottem _qua:

eil

acta lecundusk _{4, Verhum meiitis ieu Ipeciern}

ex-preßani abIntelleetu

poßlbih*

per

lotdle&ionem

-cp&

efttermmasipfios Inteile£Üanfs»fkut calot abigne_per

ejuscaloremprodu6lus>eftterminns

cakfaäionisr*.

. 40. Intelkttaageas-eft thqua:dam aßims*

fpiri-tualis media inter _{phantaßäm &}

Iiitelleclümpatien-tem, _qtraeInteikiHo_{immlemt* qoseq;}

ipecies

intelligi-biles fabncat> &_{patient* latdkctaioiprimio.}

41, Hujus autemlntelktlastriaibatuuntaro£~

ßcw. 1. llfußrarepbantaittiata» _propterrea ab Ariß:

3.deAmeomparatiiFLunünfutenimlumenrllüßrandor

cokrres»ex vifibili _{qoexieifcpoteiatiat antum» facit vifk}

bi'eachi: Ita & Inteiletus _Ägtim*phaiit&fm-at&qux

icilicet_{lntcliibigilia patemiå» facit ^actu mteilfgibiii«}

tumiaeilioc

42, Cum enim mkffigerr idupsä

«ftbmiam9idalam ateriaiia &,_{pharuaima£&m rporea^}

quibas intue.-miiriiluci quod inteff/gpre tcTp/iltusr Co»

goitioenim naturalisatana;elfper ienllrd

4$. lüm

Muh*«:/1

fecef

e

objeåum

IntellifeigJfe %Stf*

quoclaiiteaerat

potcntia

ifitelü

»ibiie,id

dl*

efficcfé

tt€

objeäumfepradentetur

in

fpecie

itttdlipbilh

44. 311m Eft*

producerc

inInteiie&ttpttieüte

fpe-cies_{intdligifaiks?qua;}

_iiint

intdligendi

pritidptiL»

45. Speeles quatenus

(pecies

eftimagp

rei

ititelx-gendx,

quatenu* vero

concurrit

ad

Inteüc&ionefti

dl

printipiunt»*

Ad

actum

igitur

intzlltgcndi

fieeeßarig

iünt _{(peciestanquam}

princip!

_a

intdiigendi

inftrumen»

talia^ Intdlectusenim eftvdutipura

potentiä*&

per

feindifferensadhocvei

iiliid.pereipiendum,

üfide ab

i-nitiodiciturveiutitabula

rutfis

&

nuda.quki

omni

ima«

ginc eft

deftitufus:

debet

ergo

actuari

sc

detetmimü

ab_aliquaforma*

_cujus

_vi*

imdiigeftdi

_actum

promatt

Forma illa eit ipedes

mteMigihiIisr%

ncc

idprgfiaro

pofll-nt

phantafmatä>qua;

reprseientanttaßtcim

ftngu*

iaria, cumlnteKecfus pereipit etiam

uruverialiaL»,

46. ititeflectusautem

producit

tantum

fpecki

Carumrerarn.quarinn

prepria

fmbemas

phantalmata:

qualesiont>fubfkntisc

corporear,

Quantitäten

&

qtiaü-tätelfeftfåfefér,otrinkq;

Afridentk

qua;

in

Cognition©

pfaantaiixveniimtj,

Quarum

yeronalla

faat

pbmta»

imatä,earum fjfécies

ab-IntsHeetu

paticaite

fitmt;

qua-2es fußt_äix?quxm

_fenfum

_ücm

ineurrunt^ut

iiibilantig

ijftrjtualeMurn-ittagenerariiaturaq;

comnuuies»

earum

igitur

jfpecies ab iutelkctu

agente

non

elickmtu-r»

.(cd

tahtöniapatientc/*

47., Agens-jgfaar

liftdteti»* €<mcurrmt^

ümul

phanta'ßa*.per

Ibas

imagim's

feu

phafitafttiata

corpö-rea,alias iixteilecttfalesrm-a-gibtes

pruriorssIc

fimpLicio-reselicit _easq;

fimuljntellectoi

4^.*

Intefketüs

v.pätiens

fpccics

fibi impreffas

ab

ägente,interjecto difcurfu, fuas

peculiares

& magis

ab-ftractas_{fpeciesin fe ipfo}

_elicit,hoc

_eft,

_{exuno actu, vi} difcurfus,ad aliumactumfeipflimreducit:e.vim habet

prpducendi fpecies rerum

immaterialium

,

prjefup*

pofitö difcurfu,ex

fpeciebus jamantcaipfiimpreflis

ab

Intéilectu _agento.

49. Hocmodo Intellectus

dum efl in

corpore,

non modofe,fedproprias_quoq; functiones _atq;

habi-tüs_dignofcit,

_nempé

_perdifcurfum

_&

_{actione reflexå,}

idq;intermedijs

fpecibus

rerum,

circa

qua«

operando

verfatur_. Hax tarnen cognitio,propraefenti

animi

ftatu,valdedebilis&imperfectaefLFaxitergoDeusTer Opt.Max. qui

omnis

bonitatis

&

intelligertise

fonseft,

tit ab hac

imperfectione liberati, ad plenariam

& futu-råm incseleftivita

_{perfectionem,fuo}

_tempore,

deyenia-musr5!

?

-ooooooooooooooooooooooooooöoooooooooooooo

PÄRER G

A.

;;

i

•

I.

Um_{unumfitCentrum Terra}fo Aquafin:ut? Affl Num_{AquaJuferficiesfitflana vetgibba? Aff. Poll*} ß„ Num Lumenfitresfofitiva&realis? AfE

#«•