D. D,
EXAMEN VARIANTIUM
IN
TEXTET JESAJA HEBRAIO
LECTIONUM,
quas recensSEQUITUR
VE RS IO
SVECANA.
Quod
PEN1A AMPL FAC. PH1L0S. VPSAL.
PRiESIDE
Μ JOΗ. Ν. HAG EM A Ν
Linguar. Orient. Prof. Reg. et. Ord,
PRO GRADU
exhibet
ELIAS HEDENDAHL,
Stockholmiensis.
In Aud. Gust. Maj. d. IV. Jünii MDCCLXXXVIIL
horis α. m. solitis.
_
[g*. £. 7
U P SA LIΜj typis direct. Joh. Edman.
VIRO
GENEROSO JTQJJE
NOBILISS1MO
3>o$e. DANIELI
MELANDEZHIELM9
Astronom. Professori ad Acad. Upsal. Reg. et
Ord. Equiti
Reg.
Ord. de Stella Polari,Acad.
Reg. Scient. Stockholm. Upsal. Petropolit. Be-
rol. Bonon. Sien. Acad. Litt. Hum. Stockholm.
Membro,
nec nonAcad.
Scient.Paris,
et Götting. Corresp.
PATRONO, SUMMA ANIMI VENERA TIONE,
ΜTERNUM COLENDO ,
SACR UM.
EXAMEN VARIANTiUM IN TEXTU
J ES AI iE HEBRTQ LECTIONUM,
QUAS REGENS SEQUITUR
VERSIO
SVECANA.
JES. CAPUT V.
OTS33 Ml
»2^2
nj V. 29,N^emini,
cognitumnifi
esHebraeae litteraturae
fepoteft,
inexemplaribus Bibliorum penitus ignaro, in-
accuratius fcriptis edirisve difcrepantes occurrere lecliones, quarum altera in textu exftat,
circello infigni-
ta 3 vocaturque Chaldaica diale&o , rnu, Hebr. am2 fcri-
ptam,
altera
veroin magine
np,Hebr.
«npleSium f. le-
gendum, lirtera ρ norarur,
ita quidera,
utconionanti-
bus in textu litteris adjun&ae
deprehendantur
vocales,quae marginali congruunt,
rextuali
nonitem. Sic noftro
in loco marginal-is le£tio
exhibet
istsr'tertiam perfonam
fing.mafc.
fur.Λ7/7, textualis
jkssm,eamdem perfonam
praereriti ejusdem
fpeciei
cumpraefixo
vau, 1,converlivo.
Utriusque igitur hujus
le£lionis diverfa quidem forma
haud diverfum tarnen gignit
fenfum.
Confentit R. DAVID KIMCHIUS: bnisr avo 'jtcvt
ηηκ pyni np.
Aliarum vero iubftitutis vocalium
pun£lis,videlicet
Ka-mets fub κ, Scheva fub vt
Sc praefixo
1copulativo
cum Schurek, »a» fiormam moxinduit nominalem,
a«®», qualemexhibere
unusvidetur codex Kennicortianus, ru-
gitumque editmafculum feminino
rweleganter refpon-
A 2 den-
4 JES. F. 2$.
dentem. Quo quidem modo Säcer Vätes exiftimet-ur Ge¬
llendere forte voluisfe emphafm, quam utriusque fölet generis
conjunilio
iecumferre.
Sic Noiter Cap. III.v. i. mafculinum & femininum ejusdem nominis conjun- xit, ubi hsec leguntur: Dominus Jova omnipotcns auferet
ex Hierofolyma & Judaa rwwot jyuD omnia vitce fuftentandcs prceßdia. LUTHERUS metaphoram re£te explicuit: al»
lerley vorratb.
Praeivit in hane legendi rationem Illuftris MICHAE¬
LIS a)\ von wort zu wort überfetze ich alfo : Er bot
ein weibliches Brüllen, wie eine Löwin, und ein männliches Brüllen wie junge Lbwen, d. i. als wenn Lbvinnen undjun¬
ge Löwen einanderη entgegen
brüllen.
trnS ab Arab CJ, la&avit, non fignificare leonem an-
nofum, ut volUnt, led leeeham, rås σκυμν&ς ^ηλοίζησαν, e-
ruditisfime docer S. BOCHARTUS b), non obftante for¬
ma vocis mafculina, fiquidem nomina animalium haud
pauca Hebrseis fint communis generis, immo feminini, quamvis mafculina terminatione. Sic HOMERUS c), fe-
minas quoque leones virili genere appellat:
c,-, / rf , , ^ \ c/ A 1 ,
&στϊΐν.ει, ως ης τε Λέων ττεοι ci7i τεκεσσιν Lli ξοί τε νηπι clyovTi συναντησονται εν υλη
°'Αν$ξες
ετ:α·ΑΤΥ\ξες — — — — —''ίϊς "Κί&ς '71 εξ) Πο&Τξόζλω ηξοϊϊ βεβηκει.
Ubi vides, inquir, CHRIST. TOBIAS DAMM d) de honefemina fermonem esje: nant leo mas s σκυμνα·γούγε7. Nein*
pe mafculimim nominis genus eß hßy.civcv ponitnrque de hone
de lecena. Etenim τ>)ν Λlaivotv fmxere recentiores.
Neque illud cuipiam mirum videatur, ferocisfimos in-
ter leones in facris pande£lis cenferi leanam, quippe
quam,
a) Orienr. & Exeg. BibJioth. T. XIV, pag. Iii. feq.
b) Hieroz, Ρ. I. Lib. III. C. I. pag. 719, ed. Lugd, B. 1712.
Ο ϊλ. ξ. Lib. XVII. v. 133. ieq.
d) In Novo Lexico Etymol. & Rea! Bero!. 1765, eoi, 136r, 1362,
JES. r. 29. 5 quam, five in robore Γιve in ferirate, ieoni nihil conce- dere auitores teftantur lociipletisfimi. HERODOTUS e):
Y[ Je JiJ λέαινα , έον ίσχνξότχτον χ&{
Βξασυτατον,
animaliumacerrimum lenena BP audacisdmuin. PLUTARCHUS /):
ev yaq το7ς Βηξίοις Ισο^θ7ΐε7 ττξος αλκην η φύσις, ?<$4 το Βη-
λυ Τ8 οΐοξενος
83εν aVoJe?,
Τΐονέϊν τε rés ετπ το7ς αναγκάιοιςτΐονοις, αγωνΐζεσΒαί re τ£ς υπές των τέκνων
dy
ωνας. h. e. Inbrutis natura paria ad rohir niomenta in utvoque pnfuit fe-
xu, utfemina mari nihil concedat, vel in tolerandis neces- fariis laboribus vel in pugnando pro jetu. /ELI AN US g):
neuισταt Je 8 μονον παςα το7ς ε/λ.ησιν
αλκιμωτατόν
re, acpf^υσμαχωτατον
είναι Βηςιον >ι λέαινα, α?λα y&j Ttaqd τοίς βα ξ*βοίξοις.
φοίσι <ySv ngj ΣεμΙςαμιν την 'Ασσνξίαν, 3κ ε'ιποτε έ7λε λέοντα,·η πάξάαλιν, ν.ατέκτανεν , η αΤλ,ο τε τωντοι^των
, dftdέι λεαινης έγκξατης έγένετο, μέγα έφξόνει. h. e. Etenim non
folum apud Gracos vobußisßmiim animal leecna putatur esfe,
verum etiam apud Barbaros. Proinde dicunt, Semirümidem jdsfyriam, non ß quando leonem cepisfet, mit pardalim, ßmi*
lemve ferani interfecisfet, Jed ß leanam prehendere potnisfet,
amvimn extulisfe,
ßbique
in eo placuisfe.Voce d'vsd a
fingulari
vsj infacro codice leones de-
fignari & quidem leones juvenes, precdee jaminhiantes,
u- fus probat Biblicus, teile. EZECH. XIX. 2, 3. Nec re- pugnat έ'τυμον a rad. "»so Arab. levit, illevit, undeCeleb. Alb. SCHULTENSIUS b) cenfet τao proprie es¬
fe leonem pr&datorem, cruore illitutn, feu qua-lem depingit
FRANCISCUS DE SALIGNAC A: Üfc tion de Numidie,
f/tfn? dans un troupeau de foibles brebis, z7
deebire,
z7 egorge,
z7
nagedans le
fang.A 3 Quei-
■■ .>1 . ... . . I
ej Thal. Lib. III. Cap. CVII1. pag. 205. ed. Steph, 1618· Cfr,
A. GELLII Noa. Atr. Lib. III. C. VII.
/) Opp. T. II. png. 987. ed. Francf. 1620.
g) Hill:. Var. Lib. XII. Cap. XXXIX.
A) Commenf. in PROVERB. Salom. pog, 207.
i) Avant, de TELEM. p. m, 17·
6 JES. F. 30.
Qualernve latis caprea
pafcuis
latenta, fulva matris
ab abere
jfam lacie depulfumleoiiem
Dente novo peritura, vidit
kj.
Ruodtum quoque
ieonis, utriusque generis esfe
terri-bilem teftatur AMOSUS III. 8- nS jxjy rr*w
leo
ru- giit, quis nontimebit ? Nempe iimul cum rugitu in prae-
dam irruir, discerpit,
dilacerar.
Hisce obfervans, fenfus emergit,
qualem
recens ex-hiber verfio Svecana: Iberas fkri är
jåjom Lejinnors och
unga Lejons
rytande.
V. 30.
.nwa 72.π "iimi *ιϊ tin rum paV usji
Circa vocern ultimam rrirva jam diu fiuchiatum, ut quid iiu renendum
haud facile obtineatur, praeferrim
quumalibi non reperiacur.
HIERONYMUS & VULGATUS
vertun r: in Caligine
ejus/ SY RU S: Öl bQJL Cäi h.
e. propter
tenebras
enrum.Reverendisf. LOWTH : by tbe
gloomy vapour.
Qu
aii legisfent Ssmn. Ό; εβάομηκοντοί. εν rrj
άποξ'α
dm
ωνδί ii
cfe
reetiam ARABS: di
fiupore earum^
perrurbatione mentis δί oculorum, ubi per-
iirinsunrurj illuc ducente, ut
videtur,
-feydeliquium animi
pasjus e(l. R.
DAVID KIMCHI, MUNSTERUS, VA-
TABLUS, PAGNINUS,
BUXTORPIUS, VITRIN¬
GA: in deßiüationibus, i. e.
Coelis ita di£tis, quod
roremδί pluviam
in haec inferiora ftillent. Hane fere fenten-
tiam in verfione fua
expresfit Celeb. DATHIUS. LU-
DOVICUS DE DIEU, in
quietibus ejus. S. R. DOE·
DERLEIN penetralia
Γ. intimos recesfus Jolis intelligit
ex figni-k) HQRAT. Carin. Lib. IV. Od. IV, v, 13. fcq.
JZ$. F. so.. ■7
fignificatione Li^c intima penetrare, dtßin&e cogvofceve,
CLERICUSr Conclnvia,. S. R. MOLDENHAWER: Λ ftiüavit bedeutet, /o /£<?/; *0/7» durch ira-v Lichtflreblen verflehen.
HOÜBIGÄNTUS
7) per caliginem ejus. Sub- jungir: Potius va'va vel iSava in Caligineejus. Multo
vero facilius probabiliusque, iisdem fervatis lirreris , le- git Illuftris MICHAELIS & hunc fecuti
Cel.
KOPPE&
CUBE ni): PFeil^ inquir,
kein
femininumvorhergegangen //?,
darauf dasfuffixum generisfeminini gehenkönnte,
theile ich
die Buchflaben anders in worte ab } rv qva, in der dicken''voike Jehovens 11). Atque ab hac quidem explicatione quam proxime abfuisie viderur R.SALÖMO
JARCHf,ubi
haechabet: S'bnö ιινπ "lötxi qvs qn pi voo qv {i»b nbcy πΑϊ.νο toa
Quando venit rrSaxo (vox
iÜa
rra'V) iignificar, (idemquod
in illo loco Deut. XXXII. 2.) ftiliat tanquam pluvia, (ic e-
12im per deflillationem pluvia lux
objcurari folet.
Nempe rrbaxo caligo maxima, denflsflma, iisdem heic
ac JER. II. 31. ft legatur vocalibus, compoiita
eil
ex Sskö caligo, nubes caliginemfaciens, &
nomineDivino
rr, quod
iignificarionem inteadit,
utalia
nominaDivi¬
na 0). Quorfum pertinet
recentior metaphrafis Svecana:
i the tjocka
molnen.
Alii vero bene multi cum R. ABEN ESRA: rrnwm n'flimroi in deftruElionibus ejus in ruinisejus, ex fignificatio-
ne verb i HOS. Χ. 2. omnaro *pr ton Ipfe, Dens, deflruet
altaria eorum. Nimirum a nomine ην cervix, jugulum, Collum, orirur verbum ην ρ) decoüavit, fregit, amputavit
jugulum
jbinc fttüavit, dein disperdidit, deftruxit, unde
D'fl'V
/) In Notis Criticis ad h. I. 63*5^?·.
wi) JHSAIAS Metrifch überfetzt mit anmerkungen. Berlin" 178?*
I Tb. pag. 84·
m) 1. c. p. 112. & in Notis od LOWTH. Poef. Hebr. p, 175 feq.
β) Cfr. SIMONIS Introd. in Lingn. Hebr. pag. 174.
p) Cfr. J. GUSSET Π Commenr. Lingu. Ebr. pag. 645".
8 JES. V. 30.
D'S'-v loc a deftructa, mina. Arabibus eodem ex nomine na¬
tum ro fcire, mamfeflam rem cognofcere, quemadmodum
Graecis fuum τξοοχηλίζειν patefaceve e τράχηλος Collum.
Ebr. IV. 13.
Pluralis forma, quam alibi nunc major indicanda au£toritas, nunc multitudo, nunc violentia adducere fö¬
let , neque heic fua carere emphafi viderur, quin potius
fummam & gravisiimam inferre deftrucfionem, quemad¬
modum habet D. A. VAREN1US q): in totalibus minis ejus, terree
Ifraejis
fc. djfßxum, quod omnes interpretes antiquiores legerunt, recentiorum autem nonnulli negle-xisfe deprehenduntur, quomam eft feminini generis 8c
ad mafculinum ηικ referri non poteft, haud deferendtim putem ,
liquidem, dispulfo
generisfolcecifmo,
ad femi¬ninum p» remotius qiiidem, in eodem camen commate,
quinque
tantummodo
vocibus interje&is, obvium refera-tur. Retulerunt certe non panci, quibus equidem facilc accesfero, exifrimans, nili aliunde graviores caüsfae fe obtulerint, vulgarem heic iebiionem non esfe follicirandam,
CAP. VI.
•U1 TOU Ό 1SM1 V. 5.
Anceps forma vocis wn-a ancipitem adfert curam ex-
plicandi.
Videntur
antiquiores aut wu legisfe aut 'πώό, atque hoc Nedammothi pronuntiasfe. Verumc enim HIE¬RONYMUS & VULGATUS: tacui. Sed, judice HOU- BIGANTO, nihil erat, cur JESAIAS diceret, vce mihi, quia tacui antequam loqui jubererur. SYRUS
^04
ftupens, attomtus fum. SYMMAGHUS: ϊσιωπψα. LXX.
v.ccrs-
η) Comment. jn JESAlAM. Roß, & Lipf. 1708. pag. li6.
JES. FL j. 9
κοίτΕυγμαι compunchts fum. RABBINORUM nonnulli v)\
131 bow sA 'npnntw tacui, nan. potis loqui. Sic inrer recentio
res Reverendisf. LOWTH: / am ßvuck dumb. Celeb.
KOPPE: leb mujs verflummen. In primis Uluftr. MI¬
CHAELIS i): 0 webe! dafs ich flumm feyn mufs, va mi¬
hi, cui bas inter feßas adclamationes tacendum efl, ne cJu- perorum
vocibus
vaxmifcenda. Etenim
quibusdam in lo-ois verbum ddi occurrere puta t, ubi librariorurn pun£la-
torumque culpa disparuit, ut hoc loco, ubi cum 2g codi- cibus, quinque editionibus inrerpretibusque antiquis legie
vrau nedammotbi, fileo. Alii cum.AßEN ESRA : »/mw ex-
cifnsfum. VITRINGA t):perit^ occidi, nullusJum,aShtm efl de
me. Namque wöu, qua formam erit tertia perfona fing,
rnafc. Praeteriti e Niphal verbi nm, quod aeque ac on Sc
D3i in origine
videtur valuisfe
füeve, fubito ftupore obrni,ad borridum veluti filentium redigt; q ute quidem poteftas
facile vim infert peveundi. G. j, L. VOGEL ti)\ non ta¬
cui, Ted pevii vertendum. Sic etiam reliqui recentiores
Tantum non omnes. Non quod exiftimetur Prophet-a
morrem ex adfpe&u Dei metuisfe, fed proprer fuarn i.
pfius
immunditiam, flatim de expiarione fecum cogitasfe
vae mihi pevii, nifi expier, quippe immundo ore neque pro me orare, nec cum
Iiis fociari laudatoribus,
ipiiusin confpectu Jehovte, potuero v). Quam in rem digna
quoque
funt,
quteadferantur verba Cl. J.
D. CUBE;IFeb mir! Ich bin des Todes!
''ντου, vom nm, fo viel als tiisj, excifus fum, pevii.
"Es war und ift noch Orientalifche Sitte, das Geficht ei-
B nes
r) Cfr. Comment. R. S. BEN MELECH, f. 88·
s) Cfr. Nor. ad Veifionem Germanicam pag, 2?. & Supplem, ad
Lex. Hebr. Ρ. I!. pag. 449.
i) Comment. in Proph. JES. pag. Iff.
u) In Notis od Annorationes GROTU.
υ) Cfr. D. C. A. CRUCIl Comment. in JES. Proph. Lipf. 1778·
pag. 118· J· E· FABER Beobachtungen &c, II Theil, pag. 96.
ΙΟ JES. VI. f.
"nes Misfetåhters, vor den äugen eines
Königs, mit
ei-"nem tuche zu bedecken. Daher war es auch volks iir-
"te, hey
Erfcheinungen
Gottes,aufs Angefleht nieder
"zufallen: Man hielt die Freiheit eines füπdl i cheη Men- fchenj Gott anzublicken, für ein todeswürdiges verbre-
"chen x). Sehr fchicklich ift alio die Gevohnliche über-
"fetzung des'wou ich bin des Todes, denn ich fahe den
"König, den
jehova
— In desfen empfielt fic'n doch die"Lowtfche lefeart, die auch die einiger alten überfetzer
"ift, von on oder öst ftlere, ich rnufs verftum-
"men, theils durch die unmittelbar dabei flehende Ur- 'Taoh denn ich bin ein Man von ungeweihten Lippen, theils
"ganz vorzüglich durch die v. 7. erwähnte fymbolifche
"Tüchtiger erklårung des Propheten, ein redender Ge-
'Tandte Gottes an fein Volk zu fein — weil aber das 51meine äugen
haben
den 'Jehovagefehn
als eigentliche Ur-"fach des wd-u angeführt zu werden, und die Erwäh¬
nung der Lippenunréinigkeit nur annex zu fein fcheint
"{ich3 als ein fündlicher Menjch habe Gott gefehn, alfo
"mufs ich fterben) fo habe ich die erftere Erklårung
"vorgezogen." Neque aliter Metaphraftes Svecust JVe mig, jag Jirgas,
V. 15.
p-iVao irai?
nrwn nan mw na um: D2 nasa
nabtra
"rcmjftna
Sed adhuc in ea deeima pars, quee poß confunitionem re- vertetur, eritque velut Terebinthus c? Quevcus, in quibus, poß dejeeiionemy ramorum, (iirps eftfiiperßes. Π3»ι qua re- vertetur. Praenxum 1 in Hebraifmo Biblico faepe pro re- lati-
X) Cfr. JUD. XIII. ao. ap
JES. FL a. II iativo pronomine poni, tralatitium eilj). Sic MALACH,
III. i. En ego mittam legatum menm "ish pn-rcai, qui viam mihi parabit. n3t? revevtetnr tum pbyfice redeundo in ter- ram, tum moraliter animi ad Deum converfion-e. Quo pertinet nomen Propheticum filii JESAI/E VII. 3. iKty
31»' reßduum populi redibit. Irem Cap. X. 21. in» 312^ i«t»
■naj Sn-1?« app» reliquise revertentur, reliquise JACOBI ad
Deum omnipotentem. Megalander noiler LUTHERUS
vertit: wird weggefübret. Nempe fic foret η in verbo na»
tertia radicalis Praeteriti in Kai, quod fignificat
abducere
in captivitatem; cui tarnen obilat accentus tonicus in pen- ultima, alioquin in ultima collocandus. Prseterea
generi
mafculino repugnat conilru£Iäo cum nomine & verbo fe-
minino. Itaque eil η fervile femininum e tertia perfo-
11a mafc. 32? rad. 312? reverti.
-un1? eil: infinitivus in Piel verbi ip abfumere cum Prae-
ßxoΑ, quod heic, ut alibi iscpius, iigniricabit poji %) at«
que adeo "vaS poß cenfiimtionem, vaßitatem forma valebit
nominali. Nomina enim reapfe funt infinitivi Sc nomi-
num inilar conßruuntur a). Sic non opus eil, ut antiqua
innovetur le£lio Sc pro ipaS fubilituatur iraS a diflen-
dere, pratendere,quemadmodumCeleberrimo KOPPE
legisfe
videtur HIERONYMUS, ubi transfert: Et erit in extevfio·
nem Licut Terebintbus. Neque a voce nbto no va incipit periodus, quse tempora promittat meliora novaeque adfe-
rat ipem gratise, fed arftior conilringitur nexus antece¬
dens inter membrum Sc confequens, ita quidem, ut to-
tum hoc comma incommodarum confolationem rerum
exhibeat.
Neminem
fugit,
verba ca naio naSao ibw conilruendaB 2 esfe
y) C fr. CHRIST. NuLDll Concordant. Particular. Ebr. Num, 53 pag. 296.
z) Cfr. Gen. VIT. 4 10.
fi) Cfr. GLA5SI1 Philolog, Tom« I, pag. 292. editionis Dathma*
12 JES. Fl 13.
esfe hoc modo: navs Di im in
quibus ßirps eil, naSaa, pofl,
ramorum, deje&iotiem, Particulam vero 3 eriam iignificare poß, ufus probat
Biblicus.
JES.XVI.
14. du»pofl
tresannos. EXOD. II. 23. D'avi dmo longo poß tempore. SE-
PTUAGINTA <Sc SYRUS pro oa legerunt πα, verum, 111 verb i3 utar S. R. MOLDEN HA WER!: Bs iß aber hier
keine Veränderung notbig, jintemabl (ich oa auf pN* und nSx beziehet^ wovon das erjßere gen. mafculini iß.
Die lezteren
worte ΠΠ3ΧΟ jn? Find von den Sept. nicht ausgedruckt,
welches
wohl das vorhergehende nava veranlasfet hat. Sunt, qui per nA» helc intelligant aggerem aggeftum, ramofarum robo-
ribus arborum (ufFultum, qui nomen dederit portae tem-
pli Scbaüecbet I. CHRON. XXVI. 16. Ita R. S. BEN ME-
LECH b): D»i---D'D'n ηατα *uwn κπροη nua η\π» *w d» nA»a jSni hSk dvidj rn h. e. Schallechet, nomen portee San&aarii
memorata 1. CHRON. XXFl. 16. ubi terebinthus <bf quercus
erant plantatee. Aliis vero, quibus lubens accedo, roS»
videtur fenfum ingerere arboris, quse caefa ferro dejici-
tur profterniturque, vel fronde Sc ramis ita nudatur, ut folam reiiduam habeat raüicem , ftipitem, truncum,
qui
heic räxo dicitur. Hisce obfervatis fenfus talis emergit, qualem exbibuit Cl. JOH. WERN. MEfNERS c): Es foü aber noch dev zebende Tbeil von den Einwohnern darin¬
nen zurücke bleiben, der Beb zu Gott bekehren und nach der Fervuftung einem Eich - oder Buchbaum gleicken foü,
nach
desfen
Abkbpfung
noch der Stamm übrig bleibet. Ein beiIEger Saarne foll desfen (Landes) Stamm feyn.
b) 'sr fol. 88·
c) Beytrag zur Verbesserung der überfetzung Tom. II. pag. 178.
Regensburg, 1784.