• No results found

Hypomnemata ad historiam pietismi in Svecia. Quæ cons. ampl. facult. philos. Upsal. præside doct. Erico M. Fant ... pro gradu philosophico p. p. Laurentius Hammarsköld. Ostrogothus. In audit. Gust. maj. die VII Maj. MDCCCVI. H. p. m. s.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Hypomnemata ad historiam pietismi in Svecia. Quæ cons. ampl. facult. philos. Upsal. præside doct. Erico M. Fant ... pro gradu philosophico p. p. Laurentius Hammarsköld. Ostrogothus. In audit. Gust. maj. die VII Maj. MDCCCVI. H. p. m. s."

Copied!
10
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

*

7

/

H Y P O M N E M A T A

AD

H I S T O R I A M P I E T I S M I

I N

S V E CI A.

Q U Æ *

C O N S . A M P L . F A C U L T . P H I L O S . U P S A L .

P R Æ S I D E

DOC T.

ERICO M. FANT,

H I S T . P R O F . R E G . E T O R D . SOC» R E G . S C I E N T . U P S . E T A C A D . R E G . L I T T . H U M . H I S T . E T A N T I Q U I T . S T O C K H . M E M B R O *

P R O G R A D U P H I L O S O P H I C O p. p.

L A U R E N T I US HAMMARSKÖLD.

O S T R O G O T H U S .

I n A u d i t » G u f t . M a j . D i e V J I M a j . M D C C C V L H. P. M. S .

U P S A L I Æ ,

(2)
(3)

H Y P O M N E M A T A a d H I S T O R I A M P I E T I S M I i n S V E C I A .

J P hi lippus J a e cb u s S pener, n a t u s 1635, m o r t u u s 1 7 0 5 , T h e o l . D o d t o r , P a f t o r e t S e n i o r F r a n c o f u r t i a d M o e n u m , C o l l e g i a f u a p i e t a t i s i n f t i t u i t 1670 i i s q u e Piisque f u i s f ie di dt i s defideriis e d i t i s 1676 o r i g i n e m d e d i t C o n t r o - v e r f i æ P i e t i f t i c æ . D e i n u t i l i t a t e m i n i f t e r i i S a c r i i r r e g e - n i t o r u m ; d e a s f e r t i o n e v i r i u m h u m a n a r u m in c o n v e r f i o - n e a t q u e o b f e r v a t i o n e l e g i s D i v i n a e feu S y n e r g i s m o ; d e c o n f u f i o n e j u f t i f i c a t i o n i s & f a n d t i f i c a t i o n i s j d e p d i o p h o r o - r u m m o r a l i t a t e p e r i c u l o f i s f i m a s f o v t r e a c c u f a t u s eft o - p i n i o n e s , l i c e t e x p u r o r e l i g i o n i s z e l o p l e r a s q v e f l u x i s f e æ q u i s r e r u m c e n f o r i b u s t n a n i f e f i u m eft. A s f e c l a m , p r a e ­ t e r i n n u m e r o s f e r e a l i o s , p r i n c i p e m n a d t u s eft A u g u flu m H e rm a n n u m Frcinkc, T h e o l o g i a e P r o f e s f o r e m H a l e n f e m , n a t u m 1663, m o r t u u m 1 7 2 7 , q v i O r p h a n o t h r o p h e o f u o H a l e n f i i m m o r t a l e s m e r u i t g r a t i a s a ) . S e d n o n m i n o ­ r e m a d v e r l a r i o r u m n u m e r u m h i d u u m v i r i nad ti f u n t , i n ­ t e r q v o s e m i n e n t V a len tinus E rn e flu s Loescher, G e n e r a l i s S u p e r i n t e n d e n s D r e s d e n f i s a t q u e Johannes Fridericus Ma~

j e r , q v i e o d e m m u n e r e G r y p h i s v a l d i æ f u n d t u s e f t , u s - q v e a d m o r t e m 1712. Ille T him otheo f u o V e rin o m o d e r a ­ t u m S p e n e r i e g i t r e f u t a t o r e m ; h i c v e h e m e n t i c a l a m o in P i e t i f t a s i n v e d t u s eft. I n t e g r a m S c r i p t o r u m a b u t r a q u e p a r t e n o n m u l t u m o p e r i s f o r e t B i b l i o t h e c a m c o n d e r e ;

A n o s

a) Hic Collegia Biblica 1689 Lipfiæ irftiiuit.

(4)

n o s v e r o c u m q v a s p a r t e s in h a c c o n t r o v e r f i a f u f t i n u e r i n t G rubb a t q v e T o llfta d iw n o f t r a t e s , a l i o i n o p u f c u i o ^ A c a - d e m i c o de recentisfimis in Svecia controverßis religionis e x p o f i - t u m l e g i m u s , n o n n u l l a a li a a d H i d o r i a m e j u s in p a t r i a f a c i e n t i a a d f e r r e n o b i s p r o p o f u i m u s . C u m v e r o j a m a b o m n i p a r t u m f t u d i o v a c u o a n i m o r e m p e n i t u s j a m fopi- t a m ; t a n t o v e r o c u m f e r v o r e a g i t a t a m p e r p e n d e r e p o s - f u m u s ; t u t o n o b i s v i d e m u r p r o n u n c i a r e , i n n o x i i s a t q u e v e r e p i i s Speneri Frankiicpte c o n a t i b u s i m m o d i c a m d i f c i p u - l o r u m fe i m m i s c u i s f e (piÄctvrictv, q u a o r t h o d o x o s , u t d i c e ­ b a n t u r , e c c l e f i æ m i n i l t r o s a l t o f u p e r c i l i o d e s p e x e r i n t , f e c e s f i o n e m a l e g i t i m i s e c c l e f i æ c o e t i b u s f e c e r i n t , c o n v i ­ c i i s a t q v e p r o b r i s i l l o s i n f e c t a n t e s g r a v i s f i m i s , q u æ c o n ­ t r a n o n m i t i o r e s i l l o r u m e x c i t a v e r i n t a n i m o s a d p a r p a r i r e f e r e n d u m . U n i c u m p r æ r e l i q v i s d o c u m e n t u m e f t T h e o ­ l o g i H a l e n f i s L a n g ii , i p f i u s P i e t i f t a r u m a n t e f i g n a n i , in P h i l o f o p h u m e j u s d e m A c a d e m i æ IV o lfiu m o d i u m a t q u e p e r f e c u t i o n e s , q u æ n o n a n t e r e l e g a t u m h u n c m a g n i a d p o f t e r i t a t e m n o m i n i s v i r u m f e d a r i a t q u e q u i e f c e r e p o ­ t u e r u n t b ).

M a t u r e a d m o d u m n o v a h æ c i n G e r m a n i a m o l i m i n a a t t e n t i o n e m R e g i s C a r o l i X I e x c i t a r u n t , f i q v i d e m d. 6

3

Ct. 1 69 4 g r a v i s f i m u m c o n t r a p r i v a t a c o n v e n t i c u l a G e r - n a n i c a l i n g v a e m i f i t e d i C t u m , in q u o f u b p o e n a e x u l a t i o n i s

p e r -

b) Non omnis tamen culpæ immunem in hac controverfia fuisfe Wol- fiu m, æqvis rerum aeftimatofibus conflabit* Confucium Sinarum Philofophum cum in veftivis in T h e o lo g o s Chriftianos pro roftris laudavit ; vituperavit contra Orphanothrophium Frankii. Qui P u- fendorfii Specimen Controverfiarum Juris Naturae atque Eriden Scandicam perlegerit, non mitiores interdum P hilofop h is, quam T h e o lo g is, animos fuisfe deprehendit. Ceterum Scripta Wolfii idem, ac L angii fatum fubiere , qvod a nem ine legantur.

(5)

7N ^ = 5 P T—_

p e r p e t u æ p r o h i b e n t u r r ) . A n . 1706 Ca r o l u s X I I e x c a f t r o L u s n æ in W o l h y n i a d. 7 J u n . e d i c t u m d e d i t , q u i ­ b u s j u v e n t u t i i n t e r d i c e b a t u r , A c a d e m i a s in G e r m a n i a f r e - q v e n t a r e , in q u i b u s p i e t i s m u s d o c e r e t u r d ) . L i b r o r u m q u o q v e , q v i n o v a m h a n c d o d t r i n a m p r o m o v e r e n t , i n r e g n u m i m p o r t a t i o n e m , vi l i t t e r a r u m R e g i a r u m ipfi d a t a ­ r u m , d. 10 J u l . e o d e m a n n o p r o h i b u i t R . C o l l e g i u m C a n - c e l l a r i æ e) . Q u i v e r o c u m Lew enhauptio a d P e r e v o l o s n a m 1709 in c a p t i v i t a t e m M u i c o v i t i c a m d e l a t i f u n t , S v e c i S c h o l a m a t q u e H o s p i t a l e T o b o l s k i in S i b e r i a i n l l i t u e r e c r e b r a q u e c u m F r a n k i e x e r c u e r e l i t t e r a r u m c o m m e r c i a / ) . A n . 1713 c o n t r a p r i v a t a c o n v e n t i c u l a r e f p o n f u m d e d i t S v e c i æ A r c h i e p i f c o p u s S p eyel g ) , e o d e m q v e a n n o d. 1 D e c . g r a v i s f i m u m p u b l i c a v i t p r i n c e p s Ul r i c a E l e o n o r a

c u m S e n a t u R e g n i c o n t r a p i e t i f t a s e d i & u m , in q v o l i t ­ t e r a e r e g i æ d e a n n o 1706 i n f e r u n t u r & p l e r i q u e i l l o r u m n o t a n t u r e r r o r e s h ). R e n o v a r e t a m e n i d e m d. 8 D e c . 1721 n e c e s fu m h a b u i t R e x F r i d e r i c u s I. Q . I n t e r i m

A 2 a m -

c) v. Stiernmans Religions S tadgar p. 1 6 t. Præcipuus autem perfe- cutionum contra pietiltas fax & tuba fuit fupra laudatus D o ft.

M a j e r, qui Wittebergae inimicitias cum Spenero contraxerat illum- q v e, dein phis qvam Vatiniano odio profecutus eft. Edito an.

1706 lib ello: K u rze Bericht von Pietißen atqve favore, qvo gavi- fus e ft, procerum in Svecia edi&a contra illos R egia obtinuit.

d) v. Stiernman J. c. p. 165.

e) Ibid. 170.

/ ) IVretch von Schw ed. Gefang. in Rufsland in 4:0 & 8;o.

g ) Editum ad calcem Novatoris «txkt* Superintendentis Humle.

1 7 2 8-

hj v. S tier nman 1. c. 173.

l) p. 121.

(6)

J-#rs»_____

'W—S P T ' ~

a j n p l a m f e p a r a t i f t i s c a l u m n i a n d i m a t e r i e m f u b m i n i f t r a v r t i p f e C l e r u s c o m i t i a l i s 1 7 2 0 , c u m l o c u m i n t e r L a i d o r ­ d i n i s d i g n i t a t e s p e t e r e t , q u o d o c c a t i o n e m d e d i t a c e r b i s f i - m o S c r i p t o : Å r det C h r iß e lig t och m ed v a r E v a n g e lie n L a r a e n lig t, a tt P r d ß e r ß a p e t fô k e r rum p å det verldßiga ftd n d e ts ra n g o rd n in g ? C u m v e r o e j u s m o d i f c r i p t a t y p i s e d e n d i l o ­ c u s in S v e c i a n o n e s f e t , f u b R u s f i c o i m p e r i o j a m q u æ c e s f e r a t R e v a l i a , i l l u m f u b m i n i f t r a v i t . Ibi e n i m a b a n . 1723 ad 1726 i t n p r e s f a f u n t p i u r a f c r i p t a P i e t i l t i c a f o r m a , u t d i c u n t , o d a v a S v e c a n o i d i o m a t e a t q u e d e i n in S v e c i - a m t r a n s l a t a , q u æ m a x i m a m p a r t e m a u d o r e m v e l i n t e r ­ p r e t e m a g n o f c u n t A x e liu m fjfuH um H e rlin , a d E c c l e f i a m S . J a c o b i P a f t o r e m . C u m v e r o illa j a m i n f i g n i fe r a r i t a t e c o m ­ m e n d a n t , q u æ n o b i s o b v e n e r e , o b i t e r n o t a b i m u s : lT h e o - logiæ P r o f e r f orum i l A p f i g R efp o n fu m om P te tiß e ri. 1723.

2. M e n n iß o r s lefnadstid få fo tn en S öde s and. e. a. — j . O m mo- jelig h eten , a tt rätteligen b lifva tomvand till G ud. e a. — 4 B ö h ­ mens P red ika n om eu fa n n och f a ß C h r fie n e. a. — y. D e n f.

om en Syndares elånde ach t r ö ß . e. a. — 6. D e n f ont det nya K rea tu ret i C hrißo ffe fu . e. a. — 7. E t ra ttfin n ig t V â fe n d e i ffe fu . e. a. — 8- L ’E fp r it é g a ré du monde eller P erld en s v râ n g - vifa omdöme om andeliga S a ker. 1724. — p. D e trognas delak­

tig h et i ffe fu C h riß i. 1125. — 10. P am innclfer om C hrißendo- mens fö r b ä ttr in g . 1726.

M u k o v e r o p l u r a e t a c r i o r a m a n u f c r i p t a h o c t e m ­ p o r e c i r c u m f e r e b a n t u r , q u æ v e h e t n e n t i s f i m a s in C l e r u m p o t i s f i m u m o r t h o d o x u m m o v e b a n t q u e r e l a s . H o r u m a- c e r b i s i l m u m , q u o d q u i d e m v i d e r e m i h i c o n t i g i t , E n B a b y ­ lonißi Skuko C hrißen i n f e r i b i t u - r ; n e c m e l i o r i s f o r t e n o t æ e t l E u re n ii E n P r a ß i ß n p r y d n i n g , q v o d t a n d e m an. 1770 p u b l i ­ c a m a d f p e x i t l u c e m . P e r f o n a b a n t e t j a r n f u g g e f t u s a t q v e S a - c r æ C a t h e d i æ u t r i u s q u e p a r t i s i n v e d i v i s , q u a p r o p t e r c u m p r i f t i n a c o n t r a p r i v a t a c o n v e n t i c u l a f t a t u t a r e n o v a r e n e c e s -

f e

(7)

f e h a b u i t R e x F r i d e r i c u s d 1 2 J a n . 1 7 2 6 ; e o d e m d i e ( a n x i t , u t v o c a b u l a P ie t i ß & P ie tifte ri in c o n c i o n i b u s nor»

a d h i b e r e n t u r k). R e g i C a r o l o X I I h o c d u d u m d i s p l i c u - i s f e t e f l a t u r a u & o r M a n u f c r i p t i A n o n y m u s , q u o d i n f c r i - b i m r T a n k a r om P ie t fie . ie t: ”J a g kan oek in fö r G u d b e ty g a , a t h u g ftfa l. K . C a rl 12 i N o r r ig e y ttr a d e f a dant mifsnoje ô fver en a f v a ra P r a ß e r , fom f je r d e da g P in g ft predikade p a C ho­

ru m , d erfu re a t han Jlod och inveherade pci de f a kallade P ieti- f i e r , tillä g g a n d e deni det de h varken fia tu e r a t eller l ä r t , tv ä r t emot deras J k r i f t c r , a t han fö r b o d den p rä fie A ej m er Jkulle p r e ­ dika f u r H o n o m , och fa d e re n t u t , a t han fto d med lögn och d ra f- vel, f a a t om Sal. H erren nu le fv a t, hade näppeligen de placater m ed det ordet p i et f i e r i nägonßn mera kom m it u t i d a g slju fe t; ä r ock f ä k e r ber ä tte lfe , a t H ans Excellence Sal. G refve P ip e r i f i n fa n g e n jk a p 'm ycken ang er h a ft ô fv e r de P lacater.’’ T a n d e m a n . 1728 A m i r a l i t a t i s t u m C a r o l i c o r o n æ S u p e r i n t e n d e n s , d e i n Ë p i l c o p i i s V e x i o n e n f i s G u fia v u s A d o lp h u s H u m b le , l i b r o f u o N o v a to r â ra v.T cs i n ( c r i p t o > p l e n a m P i e t i s m i e t h i f t o r i - a m d e d i t & r e f u t a t i o n e m .

I n t e r p r i m o s a u t e m , q u i o b P i e t i s m i n o t a m , p e r f e - c u t i o n e m a l i q u a m f u b i e r e , f u i t J o h a n n e s F o lch er, C a l m a r i - e 11 f i s , T h e o l . P r o f e s f o r P e r n a v i e n f i s P r i m a r i u s , q u i d i f p u - t a t i o n e f u a d e ccKtgurlcc 7.xlçexs c e n f U r a m C o n f i f t o r i i E c c l e - f i a d i c i P e r n a v i e n f i s i n c u r r i t a t q u e a b ilio L V I I T h e f i u m H æ r e t i c a r u m d a m n a t u s H o l m i æ c o r a m C o m m i s f i o n e m e n - l e J u l i o 1710 f i d e b a t u r , q u æ e x a m e n & d i f p u t a t i o n e m c u m illo i n d i t u i t . H u j u s C o m m i s f i o n i s m e m b r a f u e r e J o h . G e z e liu s , E p i f c o p u s A b o ë n f î s , M a tth ia s S te u c h h is, E p i f c . L u n d . J o h . E s b c r g T h e o l . P r o f . U p f . A n d re a s G u d in g , A r - c h i p r . V e x i o n . D a n ie l N o r l i n g , P a d o r R i d d a r h o l m . D a v id j^und, E p i f c o p V i L u r g . — J o h . B ilb e rg , E p i f c . S t r e n g n . a t q u e

A 3 Sveno

k) v. Stiernrr.au

1

. c. p. 200 fq.

(8)

Sveno C anteen, P a f t o r S . C a t h a r i n a e , n o n e r a n t p r æ f e n t e s . M a g . jfo h . S c h u lt, F a c . T h e o l . U p f A d j . & C o n l i l t . E c c l e - fiaft. ibid. N o t a r i u s , a é l a n o t a b a t . C o l l e g æ P r o f e s f o r i s F l i ­ cker, In g e m u n d B ro m s & IV iræ u s j u d i c e s , t e l l e s e t a ' c c uf a- t o r e s f i i r u l e g i s f e d i c e b a n t u r . H æ c v e r o lis u s q v e a d a n . 17i j d u r a v i t . T u m e n i m M o d e r a m e n i n c u l p a t a e f u æ t u ­ t e l a e c o n f c r i p f i t P r o f e s f o r F o lc h c r , c u i a n i m a d v e r f i o n e s f u - a s o p p o f u e r e , G u ß a v u s A d o lp h u s H um ble a t q u e In g e m u n d B ro m s. T a n d e m m u n e r e f a c e r d o t a l i p r i v a t u s a n . 1718 /).

Q v æ f t i o n e s a u t e m c u m Folchero a g i t a t a e n u d a e f u e r e l o g o m a c h i æ , q u a e d u d u m e T h e o l o g i a e x u l a v e r e , e x . g r . A n E v a n g e l i u m dici p o t e l l m a n d a re? A n p o t e f t a s c r e a n d i h u m a n a e C h r i f t i n a t u r a e , u t c r e a t u r æ , (it c o m m u n i c a b i t i s ? Q v o d a u t e m B rcith a u p tio u f u s f u e r i t e a s d e m q u e a d h i b u e ­ r i t , a c L a n g i u s , l o q v e n d i f o r m a s , f a t i s e r a t t.d p i e t i s m i n o t a m ipfi i n f i m u l a n d a m . — I n t e m p e f t i v u m z e l u m in p e r - f e q u e n d o C o l l e g a p r o d i d i t Br& m fius, n e c f o r t e h a e c f ol a f u ­ i t o c c a f i o , q v a i n v i d i a o r t h o d o X i a e l a r v a f e i n d u e r e c o n - f v e v i t .

I n C o l l e f r i o n e N ordifche Sam luugen p l u r a o c c u r r u n t P i e t i s m i i n S v e c i a h i f t o r i a m f p e é t a n t i a , e x q u i b u s i n t e r a l i a c o n f t a t A s f e s f o r e m C o l l e g i i R e g i i R e v i f i o n i s C a m e r a - l i s G eorgium Lybecker a u < f t o r e m H y m n o r u m : M o fe och L a m b - fe n s I V tfo r , c o r a m C o n f i f t o r i ) S t o c k h o l m i e n f i p r i v a t o r u m c o n v e n t i c u l o r u m c a u s f a c i t a t u m f u i s f e . D u r a v e r e a u t e m h i m o t u s u s q u e a d 1 7 3 6 , c u m in b i n a s d e Separatism o A - b o a e e d i t a s D i s f e r t a t i o n e s , a l t e r a m P r æ f i d i o P r o f . B e r g ii , a l t e r a m P r o f . B jö r k lu n d , a n i m a d v e r f i o n e s m a n u f c r i p t æ c i r c u m f e r e b a n t u r , a t q u e C o n f i f t o r i u m S t o c k h o l m i e n f e in u t r u m q u e Svenonis R o fén d e p r e c i b u s l i b e l l u m r e f u t a t i o n e m

e d e r e t .

I) Gezelii Lexicon Biogr. in ejus nomine.

(9)

r

e d e r e t . S e n f i m a u t e m f i l u i t P i e t i f t a r u m n o m e n , p o f t - q v a m e i , fi a f e p a r a t i s m o d i c e s f e r i s , e r e g i o n e o p p o f i t a e n a f c e r e t u r Z i n z e n d o r f i a n o r u m S e é t a r q v æ n o n m i n o r e s i n e c c l e f i a S v e c a n a t u r b a s e x c i t a v e r i t , q u i b u s v e r o r e - c e n f e n d i s j a m n e e t e m p u s v a c a t , n e c i n f t i t u t i n o f t r i r a t i o .

Q v a m S e c u l o n o f t r o e x o r i e n s j u b a r f v a f i t , d i v e r f a - r u m d e r e b u s f a c r i s o p i n i o n u m t o l e r a n t i a p r o c u l d u b i o i n c a u s f a e f t , c u r f i l e a n t p e n i t u s e j u s m o d i m o t u s R e l i g i o f i , n e c , fi H e r n h u t i a n o r u m , i l l u m q v e m a x i m e p a c i f i c u m , c o e t u m e x c e p e r i s , e x f i f t a n t aliae in E c c l e f i a S v e c a n a S e -

<ftæ. P e n i t u s q u o q v e a d u m f u i t d e c o n t r o v e r f i i s T h e o ­ l o g i c i s , p o f t i l l a m K nSßo’ V iStorianam . I n d i f f e r e n t i s m u s a ü - t e i n q u i n a l i q v a m a d p a c a t u m h u n c e c c l e f i æ f t a t u m f y m - b o l a m c o n f e r a t , n u l l i d u b i t a m u s .

The-

(10)

ArtS—

1 fr^ÿHr" ----

T h e f c s.

i .

P lus, quam Hiftoriæ Po4iticæ Scriptori, certisfim e Hiftorico Ecplefiafti*

eo opus eft moderatio. life enim externa hominum g e fta , hic internas m entis operationes enarrare et dijudicare debet.

II.

Varias qvia rationis humanae progresfione-s clariore in luce p on it, certe Phiiofopho Hiftoria Ecclefiaftica, qvam Politica, eft utilior.

III.

Mirum igitur nobis apparuit, Hiftoriam Ecclefiafticam nullo a Schil­

lert), nullo Robertfonio esfe elaboratam.

IV.

Hiftoriam Ecdefiafticam m odo M ôlleri, H iftoriæ Litterariae re- f t e conjun& am e s f e , dubitamus.

References

Related documents

Anno I428., poft quinque annorum conjugium, a Magno Drache Praefecto Arcis Stegeb.orgeufis feparabaturLincopiæ fub figillo Epifcopi Canuti e t Capituli Brigitta

Conciones Chrifti ftmplices &amp; ad hominem, fi Syftema ejus dodrinæ folæ formarent, quam diverfum foret ab illis, quæ fub hoc nomine plerumque

Er quod San&amp;isfimus Dominus nofter ad- hunc effeclum fcriberet Serenisfimo Domino noftro regi , non obftante quod fua majefbs ad hoc deditisfima fir, ut

[r]

p.. Plura ex illo afta, per benevolentiam Secretarii Regii Sundel com m unicata, in A ttis &amp; Litteris ad Hirtoriam Reformationis in Sve- cia publici juris

Tterligere Välborne H erre, hvadh oroligheet tvifl oagg haat och undfdgelfe, befynnerliga emot Preßerfkapet, finn Kong- lige Mandate forkunnan hajfva kommet til

rali offendunt au d ito res, minus fini Sacri Miuifterii infervientem esifii- m

dt fundalioi\e Münaßery vitœ Schola: in Citubria