Dissertatio academica, de pretio linguæ Svecanæ in eruditione propaganda maxime conspicuo, quam venia ampl. facult. philos. Upsal. præses mag. Carolus Gustavus a Bierkén ... et respondens Andreas Wiborg, stipend. Stiegler. Stockholmenses, publico examini

i

H\

v D. D. DIS S ERTAT 10 DE pretio lingualsm ditione propaganda maxime

_conspicuo,

■c=-T—: QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

PRiESES

Mag.

carolus

gustavus

a

bierkén,

V. D. M. et RESPONDENS andreas jv1

borg,

Stipend. Stiegler. STOCIC HOLMENS_ES,

PCBLJCO EXAMINI MODESTE _SUByiCIÜNT.

IN AU O IT. GUST. MAJ. D XI NOV. MDCCXCV.

h. a. m. s.

<— ' "■VJL, 1 « 1 <■—►

Dl SSERTATiO ACADEMICA

D E

PRETIO LINGWE SVECANiE

IN

ERUDITIO-NE PROPAGANDA

MAXIME

CONSPICUO.

Ptdchnim _{cß bcnefacere Reipublicce} ttjam bcnedicere

hand

abfur-dum _eß.

Sallust.

I* _$.

is, qua?

noftrum

illuftrant

(aeculum,

inftitutis

merito adnumerontur, quae ad culcuram

&

ampl

fi-cationcm _{fpe£hnt lingvae}

nobis

vernaculae.

Ut

enim

eorum quibus _cum

vivit,

fruftra

omnino

(ibi

favo*

rem promittit,

qui

luis

fpfe

dotibus

juftum

non

ftatuit _pretium:

_ita

_{populus, qui}

fua

_non

fatis

sefti-mare commoda didicic, fed aliena

fuis

plerumque

praefert,

exrcris

utique

(iniftre

judioandi &

fefe

con-temnendi _pracbet

_occafionem.

Si lingvam

fuam

gens

qo ardam

incultam

reiinquit,

nec

fatis

dignam

judicat,

quz in

rebus

maximi

momenti

pertra&andis

adhi*

beatur, mirari certc non

debet,

(I

cultiores

eandem

nationes

_parvifaciant

_{acque ut}

ineptam

&

horridam

di*

fcere abnuant. Quod ad noftram

attinet

lingvam,

gra-tulari nobis omnino posfumus,

ohfeura

illa

dudum

effluxisfe tempora

quibus

de

contemtu

fui

per

Stjern-bjelm &

alios

querelas

illa

inftituere

moeftas

coge-batur. Viri enim eruditi pacriacque amantes,

linguam

Svecänam omni ftudioexcolere,

ditare,

exornare

4" ( 4 ) ♦

tisque egregiis hoc genere fermonis _{condgnatis apud}

exteros _{quoque notiorcm reddere jam din glorioftim}

duxcrunc. Hane vero _{opcram fruftrancflm non}

fuis-fc fed _{patriam hane lingvam ad il lud}

faftigium esfe

perduäam, ut in cruditione tum _{adquirenda tum}

propaganda felicicer adhiberi _posfic ac foleat, & hoc quidem nomine cum aliis _{iinguis, tum antiquioribus,}

tum hodie _{florentibus non fine honorc}

comparetur,

brevi _{disfertatione, fpeciminis Acadcmici loco,}

often-dere _{conltitur, cui quidem conatui, debili}

quidem

fed innoxio & _{calidisfimum honori patriae} infervien-di ftudium

_qualicunque

_teslera

prodenti,

favencio-rem _{adprecor ccnfuram.} 5.

_§.

Comparatio intcr _linguas mortuas, feu _qu«

gen-ti _{cuipiam esfe vernaeu!«}

delierunr, & vivas, fen

populo cuidam jam ufitntas, non admodum facile in ftituitqr.

_Lingua

_{qualis fit hodierna ufus}

loquendi

& feribendi communis

unumquemque actentius

in-quirentem docere _{potefi: prifei cujusquc fermonis}

indoles & _{copia ex libris tancum}

pofieritati rcli&is

& vetuftatis _{injuriae quodammodo ereptis}

non plene

fatis _{cognofcitur*, maximc fi}

pauciora fupcrfunc

litte-rarum _{monument«. Non}

omnes, _{qua: olirn}

vige-bant, voces & _{loquendi inodi fcriptis continentur,}

nec raro varians _exemplarium

lc&io;

divcrfa quoque

interpretum explicatio hand levern adferunt

difficul-tatem. Sic non folum verba latina _{fingulae fcre} na-tiones

_Europé«

_{divcrfa ratione}

manifc-4 ( 5 ) 4

flo _{plane indicio,}

_quod

_{pronuntiatio Romanoram ge«}

nuina non (Tc cognita: (ed fiilum etjarn latinum

era-diti, admixtis fuac linguae idiodsmis, haud raro ica

transformane, uc ad genium fuse podus, _quam Ro¬

mana: linguae, cogitaciones vidcanrur esfc prolatac. Uc taceam crefcntibus fcientiarum tum objeCtis _tum

pro-ponendi

formulis

novas

incroductas esfe diCtiones;

quas ignorabant

Latini

Vcteres. Interim non tancum

in Lacii _{antiqui monumends, Ted in reccntiorum}

et-jam fcriptorum libris, ad imitationem vetcflioris lit¬

teratur* & eloquentiae

eleganter

confrgnatis; perfe¬ cta fa tis noftro _{tempore habetur lingua latina-, ut} alias bcne multas verborum _{copia & adcurata} cort-flruCtione _{fuperct, fed, qnod ad fcientias & artes} apce colendas attinet, aemulationern aliarum

lingua-rum, & in primis Svccanx, facilc admittac.

3-

§.

PerfeCtio _{lingua cujusdam non ex fola verborum}

copia fed praccipue ex

fingulari

eorundcm ad res

& notiones _{quaslibet rcctc cxprimendas vi &}

f&cili-tate eft _{mct;icnda. Huc tarnen pronuntiatio quoquc}

facilior & fvavior _{fpeCtat, nec non adcurata partium}

junCtura perfpicuitati fermonis maxime inferviens.

In hac vero conformatione ad juftam harmoniam & diftinCtam _{cogitationum declarationcm dirigcnda}

Gram-matica _{utramque facit paginam. In Grammatica lingvae}

latinae conftrucndt & _{amplificanda omni}

_fere

_aetate,

fed _{difpari plane fuccesfa,}

_defudarunt

_{plurimi, nec}

diffitendum _{cft, per operam}

_{Graramadcorum}

_jufto

fub-♦ ( « } ♦

fubtiliorem & _{lingux gcnio atque}

_difcentium

_captui

minus _{accommodatam, ftudium linguarum &}

prx-fcrtim latinitatis, litterarum cultoribus _{magno cum}

temporis et fumtuum difpendio, nonnumquam fie-ri difficillimam. Huic autern malo meddam noftro

jam xvo viri paranc do&isfimi & de re litteraria

prxclare meriti; quorum cura prorfus laudabili via

Philologie, falebrofa olim & ardua, plinior in dies magisque amcent redditur. Nec defunt inträ pa-triam noftram _{ingenia pulcherrima maximeque}

ex-culta, qux prxeeptis pariter atque exemplis

Sveca-nam linguam _{in qvovis ftili gencrc exornare}

illuftri-oremquo

cfficcre

ftudeant. Interim eam dudum

co-piam atque elegantiam hxc obtinuic, ut progresfum

fcientiarum & mores _{gentis emendatos haud obfeure}

prodat, &

documentis

omni exceptione majoribus

oftendat indolem ad _{fenfa, animi in qnolibct}

argu-roento felicitcr _{exprimenda fatis idoneam, qux}

ul-teriori dum ardor nationis, _{augcfcente fcientiarum}

flore cxcitatus & _{fuffultus, fperare nos jubet}

cuitu-ra tantum _{proficiet, ut cum alia quacunque}

_lingua

ctiam diu _{expolica, certarc fit aufura. Qui fvadam}

certe Guftavianam flexanimam _{ftupentes audiverunt,}

qui orationes membrorum Academix Svecanx

alio-rumque virorum, qui eminenti do&rina & eloquen-tia _{fulgent, fcripta legunt, qui opera & poemata} Svccana in alias _{linguas maxima cum celebratione} tranflata _{vident; non poterunc fane (i jufta rebus}

pre-tia ftatuere _{didicerunt, ullum de habilitate &}

prx-ßantia

_lingux

_noftrx

_fovere

_{dubium. Plurimos få¬}

4 ( 7 ) 4

ne in frcquentisfimis

prudentisfimorum

hominum

coc-tibus Svecano fcrmonc _egregie perorantes tum

anti-quior tum

noftra

audivit

actas. ut

facile confter,

non

linguam grscam

& latinam

Demoftheni &

Ciccroni

(lupcndum

i!lum

dedisfe eloquentiae

principatum,

in

aliis _{ncmpe linguis non}

_minus

_parabilem.

4- §•

Ncc miaimum hoc eft cultioris Iinguae

indicium,

quod

bonis

libris,

falvo

au&oris

fcniu

&

rcrum,

quae

tra&antur,

ordine,

convertendis

apta

dcprchcn-ditur. Cum enim _{linguae plurcs}

_&

_{illae rnaxime,}

quae cruditis

propriae

putantur,

ob

longiorem,

quam

(ibi _{depofcere (olent in}

_difccndo

_moram

_&

majores,

quae in illo ftudiorum

cuiTu

requiruntur,

impcnfas

non ab ornnibus, qui

utilcm (ibi

_comparare

cnpiunc

xerum _cognitionem,

pcrdifci

_posnnt;

fcripta

pluribus

profutura in linguam

his

vcrnaculam,

utili omnium

inftituto, transfcrri (olent. Hoc vero facerc nemo

poteft, nili qui

linguae utriusque

&

argument

i,

quod

(cripto continetur iatis

fiierit

gnarus

& peritus.

In-tcrprcs enim ignarus aut

negligens

(enfum

&

ordi-nem facile pervertit, _ut fpiritu

quali

fublato,

nuda

remaneat littera, ad ufum & dclethmentum

invali¬

da. _{Apud exteros}

_jam

_diu

_feliciora

_comparent

li-bros veteres & praeclaros

transferendi

conanninfi.

Po¬

pe,

Anglus

percelebris,

poemata

Homcri,

poetarum Grxcorum _{antefignani in (uam}

_linguam

_adeo

fcien-ter & adcurate traduxit, ut decus poets

immortalis

in habitu etiam _Anglico

_iUsfum

_pcrfiftat.

_Nec

pau-fy ( 8 ) fy

pauca fant in noflro fermone _{fciptorum bcnc} tr«ns-latorum _{exempla, abeunte (altem hoc fcculo}

cvulga-ta. Novimtis _{enim carmina nonnulla grarca}

& latina,

ut de aliis _{verfionibus nihil dicam ab cruditis} noftra-tibus tam fcliciccr _{nuper in verfus Svccanos fuisfe}

translata, ut _{ipfi au&ores (1 revixcrint, cx judicio periti}

cujnsdam & acutisfimi cenforis, fefc omnino _forent

ag-nituri: cui _{quidem laudi vix quidquam addi posfe}

vi¬

detur. Si vero _{lingna nobis vernacula variis animi}

fenfibus _{explicandis & quafi depingendis}

minus

cs-fct _{idonea, (i verba cogitaris vivide exprimendis}

non (ufficcrcnt, fi flexibilitas di&ionum & fencentiarnm

verfibus fundendis nccesfaria _{deesfet, fi vis illa mafcula,} veram _{prodens eloquentiam defideratur, neutiquam}

genius fcriptoris extranei, in primis poetae fubiimioris, in verfione Svecana _{potuisfet confervari. Si autem} maxime fele&a & difficiliora veternm _{exempla rite}

ex-primere valemus, facis patefcit, quod a fafiigio, _quod

prseclaro feribendi gencre illi crant adfecuti, noftra

parum abfit _{lingua. Quantum in Hebms} & Grse-cis, quae Sacratisfimam Divinac _{glorias & voluntatis}

manifeftationem _{complc&untur, voiuminibus dextre}

interpretandis valet Svecana _{lingva optime nobis}

mon-ftrat _emendatior,

quae nuper in lucem prodiit, & jnm doftisfimorurn hominum examini & cenfurac

fub-je&a efb, facri codicis _{translatio; (an&ioris} Theolo-gix &Philologix eultoribus pariter exofculanda; quam

ego ceteris omnibus _{palmam prarripere ferio}

conten-dcrem, fi de laboribus Societatis fumme venerandx & de _{pia eruditone optime meritae indefesfis &}

frutfuo-(isfimis mcum fas esfec _{interponere Judicium.}

■4* ( 9 ) 4*

5 §•

• Ex adducbs cuhurat & habilitatis

documcntis

fa-cilc confttbit, linguam Sviogodiis

propriam

fapientiae

cultoribus Sc ftudiofis ad eruditioncm

parandam

&

aliis trådendam fubfidium csfe idoncum

longeque

dignisfimum.

Hoc

vero

ccrtius

&

luculentius

patet

per

methodum

lingua

vernacula

docendi

ac

difcen-di, non apud exterc-3 tanmm,

fed in

fcholis

etiam

patriae rcceptarn.

Quamvis

enim

latialis

lingua,

quse

tina cum Rcligionis Chriftianse

prieceptis

ex

Italia

in

boreaies hafce _regiones

_commigravic,

Sc

fua fe

pu-ritatc & _elcgantia,

_ubi

_recle

_colicur,

maxime

com-mendat, in fcholis nodris non

(ine

causfa,

acceden-tc _legum

au£torkate,

doceatur

&

in

variis

adhuc

profeÄuum

fpeciminibus

adhibeatur:

pleraque

tamen

artium Sc fcicntiarum genera

plerumque

fermone

patrix

publice

priv3timque

traduntur;

id

quod

ma-nifefta nos informationis ratio Sc

confvetudinis

hujus

utiÜtas doeuit. Difcentibus enim attentio

ad

ea,

quz a

docentibus

proponuntiir

maximoperc

efl

ne-cesfaria. Hanc vero maxime turbari Sc

deminui,

quando

ad verba

parum

cognita

aut

familiaria

Sc

res

cognofcendas

fimul eft

ateendendum.

Pluribus

in¬

ternus minor eß adßnguJa

fenftis.

Si

dixeris

latinam

linguam antea

adeurate

difeendam,

ut

par

fit

ad

lati-nas prmeeptiones _tota

attentionc

audiendas

difeipu-lus: regero, ncc linguam

rebus

ignoratis,

rite

addi-fei, nec unquam, etiam

in

prove&ioribus

maxime-qne exercitatis,

linguam

cxoticam

pari

facilitate

at-que vernacula (

nifi

haec plane

negle&a in

di-ty ( 10 _{) ty}

dincm _{veneric) cogitationibus formandis}

aut

profe-rendis _{adplicari. Sic vero Latini}

fermonis rüdes ab

inftitutione _perucili

arcentur; &, qui exigua tantum

ejus peritia funt inftru&i, tardius, latine _docentcs

audicndo, proficiunt & ad _{fimpliciorcs populari}

fer-mone docendos _evadunc

ineptiores. Cum tarnen

qui5quc utilia _quxdam difcens hunc

_duplicem

_habe¬

re debeat

_fcopum,

ut _{cognitionem in fuos &}

alio-rum ufus convcrcat _{& alios, ficubi}

opus & occafio

fueric, fidcliter inhruac.

6 _§.

Hxc vero _{in commendationem}

Iinguae

vernacu-lae _{difputans non camcn}

prxdantcm _{Iinguae Romanae}

ufum _{negarc aut in dubium vocare}

cupio.

Quam-vis enim nec fueric

unquam, nec fic omnium

eru-ditorum _{lingua communis, erudicioni}

tarnen _per

fcri-pta in omni ferc fcicnciaruna _{genere utilisfima}

longe

latcquc _{propagandas & amplificandae fubiidium}

prae-bet _{eximium. Romani}

veteres _{per hane gentibus}

dcviäis, praeter fuas _{leges, multam adfcrebant rerum}

cognitionem & Romani

_Poncinces,

_{una cum fuis}

in-flicutis, _{(upcrttitionem & regnandi libidinem} redo-lentibus, per monachos hoc (crmonis _genere qualiter-cunque utentes, _praecipua

_Religionis

_{elementa disfe}

minabant. _{Quin & renafcentibus,}

poft barbara

foecu-la, litteris, hoc adminiculo liberam

_{philofophandi}

ratio-nem veterum _{teftimoniis &}

exemplis viri cordati

illuftrabant.

_Magnum

_igitur

pretium latinitati

fta-tuendum ed & _{monumental Iatina}

non _minus,

4" ( 11 ) 4*

quam grasca & aliis

folide

atque

eleganter

confignata

linguis,

no&urna & diurna

manu

verfanda, fi quis

elementis feientiarum bene _{pereeptis majorem}

adde-rc lucem ac foliditatem voiuerit. Sed, nee ullius

linguae peritia per fc hominem

efficit

cruditum,

ne-que latina pras ceteris

omnibus,

clavcm

eruditionis

conftituir. Elements feientiarum & artium, quae in

vita communi & focietatibus hominum veram prac-ftant utilicatem verbis _{perfpieuis & ulu}

_difeentium

rcccpcis rectisfime

traduntur, Sc termini,

ut

vocan-tur technici aut in vernaculam converti am civitate

quafi donari posfunt.

Ncque

enim

fas

ed,

ut

quis-que fuo tantnm vitas generi

profutura

difeere cupiens,

linguae, qua in fuis negotiis non

indiget,

perdifeen-di tempus juventutis prctiofiim impendere cogatur.

Suas certe res fufficicienter poteft intelligcre lingua-rum licet excerarum fit _ignarus. Quantum

apud

nos _{profccerit purioris lingua:}

Svecanac

ftudium,

fti-lus _{curia', präster alia permulta, emendatus}

_monftrat.

Non enim _{jam, ut ante hoc faeculum, voces}

_&

for-mul«, ab alienis defumtac Unguis, eruditionem pro-dere _{cenfentur atque elegantiam. Nec}

_dubium

_cd,

quin fedula fermonis patrix cuhura litteris &

negotiis

civium _{majora in pofterum additura fit}

_emolumenta.

Tantum.