STEPHANI AMOSI

D. ZX

DISSERTATIO PHILOLOGICA,

OSTENDENS INTER

AMOSI

C. V. 26. 27.

ET VERBA

STEPHANI

ACTOR. VII. _43.

VERAM NON ESSE PUGNAM,

QVAM

NUTU AMPLISS. FACULT. PHILOPH. UPS.

PR/ESIDE

Mag CHRISTOPH.

CLEWBERG,

L. L. O. O. PROF. Reg. et Ordin.

i AD PUBLIC UM D EF ERL EXAMEN

BENEDICTUS THOR.

HELST ADIUS,

VESTER-GOTHUS.

IN AUDIT. CAR. MINORI D. XX. DECEMBRIS MDCCLVIII.

H.A.

M. S.

UPSALI £'•

VIRO,

AiiwoUmnReverenrto _,

D:no Mag. JOHANNI THOR.

HELSTADIQ,

Ecclefite Lyreftaciienfis PASTORI ^{a c} Diflridlus Adja-

centis PRÄPOSITO V'gilantiflimo,

PARENTI OPTIMO.

Q ^{nantum quo} primitias hic dies, Pater hasce (ludiorum Optime, mihi Tibi fa adferat er are licet, gauåii, ^non

e(i, quod referam. Tot _tantaque T iti i ni me anwris ex<

Sant _{documenta, ut} quoties metit em fubeunt, fuheunt ven

fdepius, toties pia adfectus veneratione obflupefcam ; impri-

mis cum hit uüa ratione penfandis Me prorfus imparem Jen•

tiam. Et quoniam Tuo fumtu, Pater Indulgentiflime, le.

videtißs b<ec opella in lucem jam prodit public ^am, nihil _{gr a-} tiuf, nihil juenndius, nihil _optatius mihi _for et, quam fi

paternum javovem, quo femper me amplexus es, dignis pos-

fem celebrare laudibus♦ At fi bis preedicandis Me accinqe•

rem, vereor, ne quod vivis Vellern depi&um coloribus ob/cU'

retur potius, quam exfplendefcat. Cuntfa igititr pio in- volvens filentio, ingenue Jaltem confiteor y Te nomen Opti-

mi Parentis ade o meruijfe ^$ atque adhuc mereri, ut Tibi, pofi DEum, omnis mea felicitas fit tribuenda. Accipias

ergo, humitlimus oro, hane qualemcunque pi<e mentis tes-

feram ^, meque, ut ad hunc usque diem, ita & in poflerum

pat ernte Trne curde habeas rommendatum. Mea femper pie•

tas DEum Jeriis implorahit preeibus, dimetur Te, Pater Carifiime, perenni i nco lumi täte flor entern fer vare, Tibl-

que, £tQte jam proveüo, firmam indulgere valetudinem, ut ecclefue commodis, Tuorumque gattdio _atque emolumtnto,

quam diutiflime vivas felidter ! Sic vovet

OPTIMI PARENTIS

filius obedientißhnus,

BENEDICTUS HELSTAD1US.

I N.J.

% i.

axima licet utilitate non minus,

quam fanélitate, fefe huinano gene- ri commendet facra illa atque Di-

viniffima fcriptura, ad quam, ceu

promtuarium falutiferae fapientise

dltiflimum , merito ablegantur

_

omnes, qui perennafurac feiicitatis

funt cupidi; non tarnen finguli, qui facras fcrutantur lit-

teras, eundem percipiunt fruélum ^, nec adeo parem me- rentur laudem. Sunt, qui in fcriptis, Divina audoritate confignatis, falutem, a mundi fofpitatore omnibus defti-

natam» partam & oblatam, quserunt, inque fuam atque aiiorum utilitatem fanäiflimas paginas convertunt. Sunt

& alii, qui vel hoftili animo fcripturam adeuntes, mira diligentia invenire ftudent, quod carpant, veletjam, qui,

in cortice tantum hserentes, critica quadam perfpicacia

minutiffima _quaeque dinumerant atque diltinguunt^nucleo

tarnen fepofito, quem & ipfi guftare & guflandum aliis porrigere negligunt. In horum vero numerum, qui non modo fine f ruäu, fed maximo etjam cum fuo & aiiorum

A damno,

& ) 2 ( j}s

damno, facras panrleétas iegunr* inerito referuntur, quot- quot contradiéliones, in facro codice obvias ut conquire-

rent, fruftraneo licet conatu, fategerunt. Quare non

fpernenduna utique fuerit eorum ftudium ^, qui hujus fur-

furis homines rcfutare , inque meliorem reducendo viam veritatem ac dignitatem facrorum oraculorum vindicare, omnibus adnitentur viribus, Åtque haec efl: ratio, ^cur fpecimen qualecunque Academicura editurus duo elegerim

loca fcripturae, contradjélionis non raro adverfariis poftu- lata, quorum harmonlam paucis oftendendi cupido me

cepit. Tuam vero, B. L. humanifatem mitioremque cen- furam mihi, hoc rneditanti, etjam atque etjam in ipfo

ftatim limine expeto.

5. II.

Diéla _{vero, quorum} conciiiationem tradere conftftul,

Idololatriam Ifraélitarum perftringunt funtque fequentia:

Amofi V. 16. 27.

as» os»"?* po .nai C333^a n»D ns cn«»ji nttfria osn« ywii ^: ai? orW ntfs osvn1»

Quod communiter verti folet hunc fere in modum:

Portaftis Siccut Regis veflri & chijjun imaginum ve-

ftrarum, (idus DEI veftri, quod feciftis vobis. Et migra«

re vos laciam ultra Damafcum.

Repetit eandem fententiam Stephanus, fed vocabulis paulullum mutatis. Ita vero ille :

Aäor VIL 4?.

AveXccßere rrjv gkv\vy\v rs MoÅo%, w&j ro ol^gov rs

vpZv fgjuCpCiV, T8£ TV7I8S > 8S l7tOlY\<TOCTS 7t^0dYMVfiV UVTOlS, Kc« iU8T01KIM vjxois stfsksivix VtotßvXZvcs Accepiftis taberna-

culum Moloch & fidus DEI veftri Rernphan, figuras quas feciftis ad adorandum eas* Itaque transferam ^vos ultra Babylonem,

§. III.

) ) ( #

§. in.

Non ex?gua his in locis, quod ad rem ipfam, paral¬

lells, prin o intultu fefe ofYert difcrepsmia: Quod enlm

Amos communi nomine Regem adpeiht, Stephsno Mo-

loch audit, proprium Deaftri cujusdam nomen. Vocabu-

lum Stccnt apud Amofum, quod interpretes permulti» in-

que his beatus Lutherus, proprium normen efie volunt, Stephanus communi nomine tabernaaili exprimit. Por-

ro Chijjuriy quod proprii nominis potefiatem non paucis

fuftinere videtur, nulla peculiari voce explicat Stephanus;

fed contra normen DEI, feu idoli fiderei, Rempban addif, quod in Hebrato nuspiam legitur. Tandem locum, in

quem exf comroinatione Divina deportandi erant idolola-

trse alium nominare videtur Arnos, nempe Damafcum >

alium Stephanus, qui Babylonis mentionem injicit. Ita-

que funr, qui (atis palpabiiem heic fe inveniffe videntur

contradi&ionem, qua adducti audloritatem totius fcripturse

lacrae impugnant antifcripturarii; Judasi vero fcripturam

Novi foederis infringereconantur. Sed nihil heic effe Ve¬

ras repugnatiie ex fequentibus patebit.

§' 'V*

Ad tollendam difficultatem _quae in his di&is concilian-

dls occurrere videtur, non unana interpretes ingrefli funt

viam. Nosvero, prseter alia impedimenta > anguftum*

quo circumfcribimur, temporis fpatium jubet efie brevio-

res. Hinc multorum fententiis coacervandis ^non _occupa- bimur, fed quas meliora nobis vifa fuerint, falvis ^tarnen

aliorum judiciis» breviterproponemus. In ^genere quidem obfervamus, pofita fcriptorum utriusqueTeflamenti 0m«

vtvtvsiet non minus Lucam Evangeliftam Adoru.m Apo-

ftolicorum confignatorem ^, & quem loquentem indueit Stephanus, Prophetam Amofum impulfu atque duftu fan-

ftiffimi DEI fpiritus fingula fua verba protulifTe. Hinc

quamv/s inter citataab Apoftolis veteris teftamenti ^oracu-

A 2 la,

# ) ⁴ ( #

la atque Gr®cam eorundem locorum verfionem , qu®

feptuaginta interpretibus tribut fölet, exa&iffima non ra- ro (it convenientia, nulla tamen fvadet neceffitas, ^ut ab Ifta verhone _petarnus rationes, cur fic & non aliter (crh bere voluerint vir i ®eo7rvsv^ot. Neque etjam hoc rarurn eil: atque infolitum, quod unus ex Divinis amanuenfibus

eandem _rem, fed aliis vocibus, alioque verborum ordine proponat, atque antea tradiderat alter ; id quod hiftori®

tam veteris quam novi Tertamenti ^a pluribus perfcript®,

maniferta fatis produnt documenta. Sed ad dictum Arno- (i, a Stephano apud Lucam repetitum, redeamus.

$. V.

Primam inter Prophetam & Hiftoricum diximus (§,

III.) erte difcrepantiam, quod hic ioco DDD^O regis ve- ftri fubrtitu^t McAo'%. Sed ha^c neminem fane turbabit,

modo ad _communern utriusque vocis (ignificationem a t»

tenderimus, Moloch _{seque ac} jHebrceum *^0 in genere

regem feu Dominum defignat. Quod heic autem non in- telligatur ^rex quidam Politicus, vel exinde clarum ert, quod neque talem in deferto habuerint, neque /Egyptio-

rum regem, cujus tyrannidi nuper erepti erant, cultu quodam (ingulari, ne dum religiofo, dignati fuerint. Mo¬

loch igitur feu Molech DEum heic fignificat ficrtitium &

utativum, cujus cultum cum aliis erroribus _atque vitiis

ene multis ab ^Egyptiis acceperunt Ifraelit®. Ceterum quid intellexerintÄgyptii & errantesAbrahami pofteriper

Moloch _{, quem certa} imagine, & quidem , ut ex fuca%0'

Kccr^sloc Ifraditaruin in deferto , nec non portentofa /Egyptiorum Theologia verifimile videtur, bovina feu

vi ulina, confpicuum coluerunt, admodum ert obfcurum- Probabilis _omnino apparet eorum conjeélura, qui ali-

quem apud /Egyptios Äegem meritis, dum viverer, cla¬

rum , polt fata vero dertderatum primo, deinceps ^com-

muni fere gentium errore inter fidera Deosgue, ut illi

quidem

❖ ) S- ( &

qulcfem numerabant, relatum, huic idololatrlse putant de*

difie occafionem. Qui folem, tanquatn fiderum Regera

Molochi nomine cultum ftatuunt, eique lunam adjungunt,

quam DWH apud Jeremiam adpellari creditur,

nos quidem non admodum habebunt repugnantes, modo

nobiscum ftolida ejusmodi obtenebratarum mentium in-

venta rejecerint. De ftatura Molecni, cui filios fuosim- molafle leguntur non gentes tantum alias, fed ipfi quoque

Judaei, itemque de modo tam horrendi facrificii, multa

narrant, aut potius fabulantur Rabbini, fed quse ad ^pras-

fentem fcopum nihil faciunf.

$. VI.

Qui vocem Siccut propriam Deaftro reputant adpel-

lationem non fatis firma niti videntur ratione, Nam ut taceam, quod ejusmodi nomen proprium apud alios fcri-

ptores non occurrat, fuffecerit facile nobis Lucae auéto-

ritas, qui loco citato per gky\\y\v tabernaculum interpreta¬

tur. Ceterum ex hiftoriis notiflimum eft, quod folerent gentes Deorum fuorum imagines nunc leåicis, nunc ten- toriis, ad id prseparatis, circumferre, maxime yero ad praelia fecum adducere; quem morem Ifraélitae in bello

adverfus Philifleeos imitantes, area foederis adfumta, u Samul. IV. 3. maxima puniebantur clade. Quamvis autem

probabile tit, Ifraélitas in deferto, atque etjam poftmo-

dum ejusmodi imaginum operimenta non nifi clanculum geftafie fecum, ^{cum res} effet manifefto prohibita, nefcio

tarnen an hoc _argumentum fatis roboris addet fententiae

Cel4 Gebhard! ftabiliendse, qui Siccut per filentium red-

dit a), & hunc fenfumtoti enunciationi tribuit $ Regem, aut Molecb veflrum, tacite vsbiscum circuintulijlis. Nam &

duram admodurn hypallagen hsec expofitio textui ingerit juxta quam legendum föret ADD DDD^D ^{rtf pro} rflDD ntt

& präster argumentum, ex analogia grammatica

A 3 du&um,

cc) Vid* hujus Comment. in Xlh Propb. Mitt p. 3SQ% ^,

❖ ) 6 C #

du&um, nullam adfert idoneam caufTam, ^cur exArabiea potius voce niDD, quam Ebrasa raclice _"pD vocabulum (it repetenduiTu Nos igitur tutius cum Stephano tentorii, feu tabernaculi fignificationem adoptamus.

§. VII.

Vocabulum Chijjun a radice pj, quce äijponenåi k pr £p ar andi fignificationem interdum obtinet, & voci

PWÖn Ezech. XLIII. ^ri. commodiffirnam fubfternit origi-

nen;, aptam di/poßtionem denotat. Unde _patef, quod (VD non inepte exponatur difpofitio ^, ve! adpara-

tus imaginum veßrarum, feu, quod eodem recidit, ima- qines veßr<e apte & concimo-ordine di[poßt<e. Hinc Ste-

phanus vcczmChijjun non omifit, fed _{utramque vocem} chijjun zalmecbäm unico tvtcou vocabulo optime expreffit.

TvTtos enim _, non quamcunque ^, fed accuratam imaginem

denotat _{& pro} formis Deorum etjam apud profanos auåo-

res ufurpatutf /3). Sic & Jofepho Terapbim Labani ali- quoties tvttoi roöv &smv öppellantur y). Hinc adduntur a

Stephano voces: ad adorandum eas, tit apparatum ima¬

ginum ^, non dele&ationis caufla, fed ad cultum religio-

fum inftitutum, tanto clarius exprirrat. Itaque ^non opus

eft, ut voce Chijjun ^nomen idoli cujusdam proprium de-

notari ftatuamus, neque admittenda eft eorum conjeélu-

ra, qui putant, feptuaginta interpretes, exemplari non

pundlato ufos, litteras 3 & "i non fatis diltingvere po-

tuiiTe, ficque pro JPD legifife pi-y, unde Raiphan facili negotio prodierif. Parum enim juvat fcire, quid legere potuerint ipfi translatores, quamdiu quid revera legerinf,

Immo in nonnullis, ob exemplaria fsepius mutafa^ _quid fcripferint1, ignoramus. Ut taceam, quod non nifi _per magnam vocum tranfpofitionem huic expofitioni fit locus,

nec

/3) Confr. Polyhium pag. 40g* Herodianum L* V. Cap,

III* Seif. ^XL Cap, V♦ Sect* Xll% y) Vid, Antiq. Jud. L L

Cap* XIX* p>f4*

# ) 7 ( #

nec Chi i jun, fi Remphan, id eft certum aüquod idolufa figaificaret, per vocem pluralis numeri commode defer-

minari poffir. Sic enim legendum eflet, vel Remphan imagines ve(lr<ß, vel, mutata pro Iubitu conftru&ione, imagines Remphani veflri, qucd turn rei evident!® tum

fcriptur® genio 8t perfpicuitati foret ad ver fum.

j. VIII.

Rcmpban[\g\iur , quem verfjo Ptolomaica ?ai(pdv ad- pellat, additum quidem eft |in fermone Stephani, quan- quam In Hebraso Amofi ^textu vox nulla comparet > qiias huic refpondeat. Sed quis inde contradi&ionem inter Amofum 8t Stephanum colligeret? Neque enim Propheta negat, idolo, quod fideris figura colebant Ifraélitae, nomen fuiffe Remphan, nec magis Lucas, expreflb Deaftrl ^no¬

mine , Prophet® contrarius eft, quam Mofi Apoftolus

Paulus> qui 1. Tim. III. 8. magos ^gyptiorum Rfannem

8t Pfambrem propriis adpellat nominibus, in hiftoria Mo-

faiea non indicatis. Scilicet loquebatur Stephanus plenus Spiritu San<fto> ejusque orationem calamo exprefftt Lu¬

cas, eodem ducente Numine; adeoque nomen, alibi li¬

cet non fcriptum, facile fcire atque adponere potuit. Ce-

terum plerique interpretum confentiunt, Remphan, ^non

nifi _per ambages 8t conjetfturas a voce quadam Hebraea, jam fuperftite, derivandurn, nomen effe iEgyptiacurn

quo utrumSaturni conftellationem ^, an aliud quoapiam fi-

dus determinare voluerint, nos quidem magno in difcri-

mine non ponimus. Scriptura enim ^tacente, injhis ni¬

hil certi poteric deftniri. Id vero certum eft, quod exer- citum caplorum, contra volunfatem DEI, ex ftulta 8t per- tinaci imitatione aliarum gentium coluerint Judaei, quod-

que fpurius Husmodi cultus ipfis, tam ab Amofo, ^quam Stephano, fub comminatione exilii fuerit exprobratus,

§. IX*

Supereft jam, ut illam tnter commata adlata differen-

tiam,

Sjs ) 8 c #

tiam» _quse locum exilii fpe&at, breviter fic explicemus,

ué objeéla heic quoque pugna evanefcat. Verum quidern eft,quod Damafcus^lquam Arnos nominatim appellar, haud

dubie a Babylone differat, cujus mentäonem facit Stepha.

nus, cum, docente Geographia ^, magnum has urbes in¬

tervallum fejungat. Sed neque dicit Propheta, deporta-

tionem Judseorum in ipfa Damafco ultimum habituram effe terminumi cum vox qua; verbo dijceßh elonqavit le $), origlnem debet, non usque ad, fed ^träns

vel ultra,immo, ob D proemifiumyplus,quam ultra fignifi-

cet e) , & Damafcus, ^non inlueta facrii fcriptoribus for¬

ma loquendi, commode fatis ipfum populurn, feu Dama-

fcenos denotet, utpote quibus, fub ^memoratae civitatis ac

domicilii nomine graviter reprehenfis ^, idem Propheta Cap. I. 15. denunciat, quod ad Kiram _usque Affyriie, feu

Media; urbem deportandi forent. Hinc ^non gravati ad

eorum accedimus fententiam,qui Amofum ita transferunt:

commigrare vos faeiam ultra Damafeenos, id elf ultra lo¬

cum _, quo Damafci incola;, ob magna & plurima vits de-

decora Cap. I. 3. in exilium abibunt. Atque fic Stepha-

nus, aliam licet nominans urbem , eandem tamen com-

minationem repetit. Cum enim Kira, quo ablegandi erant

Damafceni, ultra Babylonem vel Babyloniam fita e/Tet, &

Juda?orum dimigratio ulterius, quam Damafcenorum, ex comminatione Prophetica, fefe extenderet; Vere ornni-

no Stephanus dixit: dimigrare faciam vos enUeivcc, ßctßu- AMos, in illas terras, qua; ultra Babyloném fitae funt. At¬

que hoc paéto inter Amofum Stephanum amiciflime convenit, nec quidquarn heic inveniunt ßtßXiofxoistyss ^, quod fplendorem facrarum litterarum ullo ex paäo obfcu-

rare poflit. DEO, qui retnotis idolis oinnibus. folus noftraetfeiicitati promovendae fufficit, honor fit

& gloria fempiterna.

$) Sim. Lxicon _p. 236. e) Nold, Conc* Part. p. 4.6f.

N» 26*p. 469. N. 40.

c4mtco rDUeäifJimo.

V el eruditio, ^nunc maxi Mi me Amice, confpictta & labor. evadit Tua Et- enim inter Philologos ^ortas de diétis apud

Amofum» rite intelligendis explicandisque,

tricas ^ac lites, eleganter & dextre, abs

Te, enodatas heic videre licet. At quid

dicam in laudum Tuarum merita ? En!

dillertatio ipfa fatis teftimonii habet, fi- qujdem veriffimum judicari aflolet illud proverbium: ^ex ungvibus nofcttur leo♦ De-

curre jam ftadium, in his caftris Mufa*

rum, feliciter moleftias devora, Parentunt

veftigiis infifte, ^{& omnes} vifuri fumus lx-

ti Te, Å4i Amice, uberrimam tandem ^re-

porraturum fore diligentia melTem ^, vir-

tutis & morum*

Tui amantißimu$

p. s.

Min K. BROR.

I fanning jag det ej ?ned vifshet fäga ^tbr.

Om krufadt tal och fiäsy om flård fä heta bbry

Sä vill jag det beröm ät andra gärna lä?nna.

Bland fä du varit en, fo?n jag Min Vän kan kalla}

Upriktighet och dygd hos Dig jag ål[kat har\

Alt in til denna fiund frän vara barndoms dary

Du kan dä med alt fog min vän/kap ock befalld.

Nu lycka till ett verk, fom du i liufet gifver,

Som nogfamt vifar ut Din qvickhet och Din flit.

Du lykligt har begynt; Du Jkall och hinna dit.

Der möda far fin Ihn och lärdom nyttig blifver.

P. MYRA.