COXSPECTUS
FLORAS 0 S T R 0 G 0 T H I C Æ ,
D ISSE R T A T IO ACADEMICA
Q U A M
V E N I A A M P L . F A C U L T . P H IL O S . U P S A L .
P R Æ S ID E
E L I A F R I E S
IIO T A K . E T O E C O N . P R A C T . P R O F E S S O R E B E G . E T O R D . B O R G S T . R E G G . O R D D . D E S T E L E . P O L A R I E T D E D A N N E B R . E Q U IT E
A C A D . S U E C . O C T O D E C IM V n iO
P R O G R A D U P U I L O S O P H I C O
M O D E S T E P R O P O N IT
AUCTOR
C A R O L U S J O A N N E S L E O N A R D U S L Ö N N B E R G
Ostrogothus.
I N A U D I T . B O T A N . D . II J U N . M D C C C L IV .
II. P . M . S .
P. I.
Ü P S A L I Æ
C. A. L e f p l k r , r e g . a c a d . t y p o g r .
A a
vegetationem p a t r iae penitus pernoscendam atqiie de scr ib en da m quanti momenti sit singulorum et prae ceteris insignium locorum naturam diligenter p e rscrutari inter seque comparare, magis magisque i n
tellectum est. Itaque floridae q. d. speciales aliae post alias editae s unt, ut perpaucae provinciae Sue- canae hodie tali descriptione careunt. Qua rum ta
men in numero Ostrogothia est n u m e r a n d a , q u a m q u a m , si ad Botanicam rem respexeris, illa a na
tura munifice dotata est. Litt erae, quae typis ex
pressae, vegetationem vel totius provinciae vel cujus- d a m partis a d u m b r a n t , haudquaquam numerosae sunt et regionem campestrem maxime complectuntur. Iis exceptis, quae in Floris Sueciae communibus allata sunt, haec fere in litteris illis continentur. In libro illo, qui inscribitur ” F örsök till en N y B eskrifn in g ö fv e r Ö stergöthland a f P. D. kV idegren. Linköping
1 8 1J . V pagg. 2 5 — 31 enumerat io occurrit plantas
continens cotyledoneas in hac provincia raro lectas simul c um locis, ubi reperlae s unt , breviter com
memoratis. Quae qui dem expositio maxi mam partem manavit e Cell. Vi rorum Chr. S t e nh am ma r et I. H.
W a l l m a n studiis atque pervestigationibus provinciae.
I11 alio l i b r o , ’ Omberg och dess O m gifningar a f J.
Bohm an. Linköping 1 83 g legitur etiam pagg. 34
— 48 expositio quaedam earum p l a n t a r u m , fungis omissis, quae in hoc monte vel ad radices ejus
miscuntur et minus frequenter occurrunt. C. I.
Vessen in libello suo, Synopsis P lantarum Cotyled.
in Par. Ostrog. Kärna, Diss. dead. Ups. i838., etiam plantas illas cotyledoneas e nume r at , quae in adjacenti regione reperiuntur. Deinde in opere illo, quod Botaniska N otiser inscribitur, varii varia hujus provinciae loca descripserunt, ut annis 1841 et 1844 Hj. Holmgren ( Anteckningar ö fv e r vegetationen kring M otala), anno 1842 Fr. Kalen ( Anteckningar ö fv e r IV adsten atraktens vegetation), atque anno 1844 C. O. Ha mns tr öm (F örteckning ö fv e r v ä x te r insamlade om kring Skenninge åren 1 8 3 2 — 37). Ad quod denique accedit descriptio illa, quae in hujus operis continuata editione N ya Botaniska N o tiser, ab A. F. Holmgren edita, inscribitur Ombergs P ha- nerogamer och O rm bunkar. Quamvis vero litterae illae tam parcae sint , nemo igitur p u t e t , se ex eo colligere posse, hanc provinciam a Botanicis non esse pervestigatam. Innumerabiles paene sunt ii, qui d i
versas diversis temporibus pervagati sunt regiones, licet saepius observationes eorum vel omnino i nt er cider int vel certe haud satis sint cognitae. I m m o r talis ille Linnaeus p r im u s, ni fallimur, Botanicorum Ostrogothiam visitavit. Hoc tamen quasi in prae
tereundo fecit, p r im u m in itinere ad Got hl an di am atque Oelandiam, deinde vero in Scaniam profecturus.
Post eum plures enumerare possumus ut E. Acharium, Sv. Liljeblad, O. Swar tz, ulpote qui Floram Ostro- gothicam, antea tenebris offusam, quasi in lucem protrahere conati sint. Huc tamen pr imo Cei. Chr.
St enhamma r contigit, qui jure meritoque parens Florae Ostrogothicae sit apellandus. Ipse ardenti
”amabilis at Lis” studio incensus idem studium disci
pulis injicere scivit instituitque anno 1814 ad G y mnasium Lincopense Societatem illam Botanicam, quae adhuc sub nomine Societatis Hist. Natur, viget.
Quae q ui dem societas sibi propositum habet vege
tationem Ostrogothiae i mpr imis perquirere. Q u a n t u m ille Florae Oslrogolicae profecerit, qu a nt um élabora
n t , ne in juventute Ostrogothica studium atque amor botanieae scientiae omnino exstingueretur, brevitas opusculi velat uberius commemorare. Fr a te r ejus, C. Stenhamrnar, praematura morte succubuit, post
qua m ad vegetationem soli natalis cognoscendam p l u ri mu m contulit. Post bos venerabundi n omi ne mus I. H. Wal lma n. Pluries omnes provinciae partes pervagatus, Floridam ejus ditissimis tbesauris locu
pletavit. Praecipuo amore sibi sumpserat Floram Ostrogothicam e d e n d a m ; quod qui dem opus jam adolescens primis velut lineis designavit. Sed non
d u m consilium suum persecutus erat , quum ab ini
qua morte abriperetur. Longum sane est omnes praeterea enume rar e, qui ad provinciam nostram pervestigandam adjuverunt. Satis erit nonnullos t a n t um c ommemor are ut C. Arosenium, Agreiium, Ro
sen, P e t r e n , I. A. et praecipue Cei. P. F. Vahlberg, Ri n g s t r a n d , l n d e b e t o u , Ha gdahl , S. P. Ar r he ni u m, S a h l s t r ö m , M. Stenhamrnar, C. U. Sevon, L. Viede, E. E k e r o t h , C. A. Holmgren simul cum fratribus ejus, quos supra nominavimus, perscrutatores cl i li
gen tissimos. Et iam Cell, illi Viri G. Wahlenberg et E. Fries banc provinciam visitarunt. Poa sude- tica remota Fr. servat memoriam hujus visitationis.
Ditissima autem spicilegia a dhuc restare, ex eo c om p r o b a t u r , quod paene singulo quoque anno novi Florulae Ostrogotbicae alumni r eper iunt ur. Diligentius atque frequentius regio campestris pervestigata est, minus frequenter silvosae et montosae regiones. Ari herbas*vernales in diversis locis penitus pernoscen
da s, veluti ad notitiam maxime intricatorum, Hi- eracii, Calamagrostis aliorumque g e n e ru m , mul lum adhuc opt andum restat.
Quum a ni mu m induceremus, ut copiam vege
tationis Ostrogotliiae a dumbr are cona re mur , hoc con
silium non ideo cepimus, quod nobis videbamur perfectum aliquid omnibusque numeris absolutum ellicere posse. Perbene novimus, q uantul um in no
bis Isit virium ad opus tale pe rsequendum, quare optabilius nobis sane fuisset, si quis ingenio atque doctrina satis instructus banc rem suscepisset. Sed quia ejusmodi expositio jam diu desiderio exspectata est et periculum esset putavimus ne longum i nter
cederet tempus, du m existât aliquis ad hoc deside
r ium e x p l e n d u m , sperare ausi sumus, fore u t , si huic rei operam dedissemus, non plane abjiciendus haberetur conatus noster. In hoc incepto permulti amici nos adjuverunt observationibus suis nobiscum communicandis, quor um in primis grata mente referre debemus C. A. Holmgren et L. Viede.
In plantarum dispositione atque enumeratione Cei. Friesium auctorem secuti s umus , Characeis t a n tum exceptis, quas secundum Cel. I. H. Ya li ma nn i Monographiam digessimus.
Ceterum in ea quaestione dijudicanda, quaenam plantae indigenae habendae sint, eorum amplexi sumus s e nt ent ia m, qui censent, eas indigenas habendas, quae sino ulla hominum cura loco quodam vigeant ibique, sporadicis quae d icu nt ur exceptis, non solum per longam seriem annorum mansisse sed etiam accre
visse reperiantur, nisi vi sint vel retardatae vel e x
stinctae. Pr ius qua m autem ad ipsam rem acceda
mus, liceat nobis perpauca sumrnatim de provinciae sit u, de monti um tractu et soli natura, de aquis ac coelo praemittere.
*) in A c t is R e g . S o c . S c ie n t . 1 8 5 2 , p a g . 2 2 9 .
I. De O strogotliiae Situ et Solo.
Ostrogot h i a provincia intra 57 ° 4 3 ' el 59° 2 ' lal. seplentr. atque 32 ° 13 / et 34 ° 3 7 ' long, orient, a Ferroe sita est. Spatium ejus areae 96,75 suec. mill, qu. e l l i c i t q u o r u m tamen circiter 13 mill. qu. la- cubus, stagnis, paludibus, 63 mill. qu. silvis et montibus atque 14 mill. qu. pratis et pascuis replen
tur, ut ea pars, quae colitur ac seritur t ant ummodo
6 mill, circiter contineat. Septentrionalis pars ad /V'ericium et Suderm anniam vergit, meridionalis ad Smotandiam j occidentalis ad lacum V e tte r n 3 atque orientalis ad Mare Balticum .
Ostrogothiam planitiem a montibus et aquis circumscriptam appellare possis. Si ad aream re
spexeris, montosam qui dem atque silvosam partem maiorem invenies, campestrem autem multo fertilio
rem et ditiorem, praeterquam quod antiquissimis jam t empor ibus habitata videtur. Campestris illa regio in duas d i vi di tu r partes, quarum altera, ad solis or
t um vergens, a lacu R oxen ad M are Balticum ex
tendi tur, superficie minus plana, magis depressa at
que super formationen»1, quae dicitur primai ia, locata, alteram autem ad occasum versus lacus V ettern u n dis suis alluit. Haec regio ex formatione illa, quae transitionis d i c i t u r , majorem part em constat et, q u a m vis planiore superficie, altitudine tamen q. d. absoluta priorem superat. Haec planities ea ipsa est, quae vulgo campus Ostrogothicus [Ö st götha-slätten) a p pel la tu r; quo qui dem nomine nobis in animo est eam in opusculo nostro n unc upa re , ut hanc ab illa secernamus, hanc Regionem Campestrem appellantes, illam vero Littoralem. E t ad septentrionem et ad meridiem versus montosae regiones his adjacent, ut provincia a natura in quatuor parles sit divisa.
■) Cfr. C. a f F o r ss e lls S ta tis tik O e r S v e r ig e , S t o c k h o lm 1 8 3 6 , p a g . 3 5 .
Quarum quidem p r im u m de Regione Montosa Septentrionali mentionem laciemus. Fluvio Motala- ström et lacu bus B oren, N orrby sjön, R o xe n ea a Regione, quae strictiori sensu Campestris est appel
l an d a , atque formatione, quae transitionis dicitur, certe atque distincte secernitur. Quum contra inter lacus R oxen et Glan hujus atque Littoralis Regio
nis fines parum distincti deter mi nantur , hic enim de pr imi tur Regio Montosa Septentrionalis sensim abiens in Regionem Liltoralem. Ut tamen finem ibi lingamus, ubi natura nul lum posuit, nobis ante oculos proponamus lineam, a lacu Glan per medias paroecias, K ullerstad et K im stad, usque ad fossam navigabilem, Gotha Canal, productam. Longe aliter sese habet plaga inter Glan et sinum balticum B rå
v ik e n , quandoquidem montes plerumque valde prae
r u pti ibi i mmine nt et huic sinui et ei Regionis L i t toralis parti, quae ab hoc sinu in occidentem e xt en di tur. Hac in plaga finis septentrionalem partem pa
roeciae Östra Eneby et mediam partem paroeciae Q v illin g equasi percurrit. Ad nu m e r a n d u m est praeterea Regioni Litlorali septentrionale sinus baltici B r â v i- ken littus, quamvis i mpendenti bus et saepe prae- cipitibus scopulis multis locis in l atitudinem aliquot ul nar um coarctetur. Kohnorden, ea Regionis Mon
tosae Septentrionalis pars, quae sub ortum solis ex
tendi tur , tristibus silvis et continuis, asperis monti um jugis expleta est. Allissima tamen juga se 11011 erigunt supra 43 0 ped. suec.°) Propius a d septem- t rionem haec plaga hand paullum de pri mit ur, ut ex.
gr. lacus T isnaren, q ui ad partem qua n da m finem efficit inter Suderm anniam atque Ostrogotliiam tan-
' ) C fr. W . H is in g e r , A n t e c k n in g a r i P h y s ik o c h G c o g n o s i u n d e r r e s o r u ti S v e r ig e o c h N e r r ig e , 4 :d e h ä f t e t . S th m . 1 8 2 8 , p a g . 6 1 .
t ummodo 138 ped. suec.;,:) mari altior sit. Sub limitem N ericiae haec regio rursus incipit sese extollere,, ut mox alt it udi nem supra 4 3 0 ped. Suec. assequatur.
J am jam adnotavi mus m ont ium in Kolmorden prae
ruptam declivitatem et adversus B rå viken et a dver sus plagam inter B rå viken et Glan. Montes vero postea in occidentem sensim d ec ur runt , ut fluvium Motalensem a dp ropi nquant atque hoc eo magis, quo propius ad lacum V ettern pr ocurrunt. Reliqua Re
gionis Montosae Septentrionalis pars etiam collibus, plus minus ve ii regulariter connexis, constat simul cum lacubus alque paludibus innumerabilibus. Haec autem plaga, si eam cum orientali parte, Kolmorderij c ompar emus , neque tam tristis atque inculta nec tam silvis expleta est, praeterquam quod hic com
plures occurr unt convalles. I n te r lias dignae sunt me mo r at u , illae circum templa K ällm o, Hellestad atque V ånga. Montium moles maximam partem ex gneisso constat, quod nu nc graniticum nunc in me
r u m gr ani tem transiens se praebet. Calx, quae di citur p r im i t i v a , in quam pluri mi s paroeciis reperi- tur, ube rr ime tamen in ea parte ex Kohnorden, quae ad B rå viken finitima est. Ante ceteras calx illa est l audata, quae particulis sespentineis i mmixt a nomine Kolmordsmarmor appellatur. I n ripis lacus V e t- iern, in paroeciis Motala et V estra JSjr atque insu
lis finitimis saxula occurrunt arenacea, ad formatio
n e m , quae di ci tur transitionis, pertinentia. ' 5 )
Regio Montosa M eridionalis„ ager Smolandiae confinis, Septentrionali quamvi s ha u d dissimilis, multo t ame n vastior est et in altum omnino editior.
Tr ansi t praeterea in Regionem Campestrem et Lit- toralsm sine certo ac distincto limit e, quo quidem
* ) Cfr. C. A . A g a r d h , F ö r s ö k till en S ta t s e k o n o m is k S ta tis tik ö fv e r S v e r ig e . C a r lsta d , 1 8 5 3 . l:s ta D e l. 2:d ra h ä ft. p a g . 1 0 3 .
* ' ) H is in g e r o . c. h ä ft. 6 p a g . 1 2 4 .
lit, ut harum Regionum lines perdiilicillimi sint de
signatu. U t nobis videtur, lines t er mi ni q ue ordiri debent circiter \ mill. suec. a templo Ödeshög meri
diem versus ad lacum V ettern et extendi caeciam versus ad templum M jölby juxta amnem S v a rtå n , deinde inter ortum br umal em et meridiem declinare per medias partes t errit ori orum IV ifolka et fV a lke- bo, tu in flecti paene directe ad orientem per meri
dionalem partem territorii Hanekind usque ad tem
plum kVist et amnem Stångån. Porro c o nt inua nt ur fines inler septemtriones et orientem solem ad lacum Hallebysjön et denique per mediam partem paroeciae Gärdeby ad viciniam lacus Hellerstadsjön, ubi Re
giones Campestris, Littoralis atque Montosa Meridio
nalis quasi c oncurrunt. Adversus Regionem Litto- ralem multo magis lictus existit finis. Regioni Montosae Meridionali a dnu me r an da e tamen s unt me
ridionales partes paroeciarum D rothem et Skönberga atque di mi dia orientalis pars paroeciae R ingarum in territorio H am m arkind, q uum reliqua pars hujus territorii Regioni Littorali adnurneranda est. Haec regio montibus saxisque, e jugis Smolandicis pr ocur
r ent ibus, maxi mam part em completur, quae vero magis magisque inde d e p r i m u n t u r , donec in p lani
tiem sensim abeunt. Quo fit, ut in finibus ipsis Smolandiae altitudo hujus regionis maxima evadat et quae pars est maxime meridionalis, scilicet paroe
ciae V estra R y d et S v in h u lt, eadem sit, monte Omberg excepto, etiam super mare editissimima, ut- pote quae plus 60 0 ped. suec. in altum promineat.
Haec plaga cum reliqua parte territorii Y dre^ et par
tes meridionales t er r i t o r i o ru m , L y s in g , G östringj kVifolka orientalisque pars territorii Kind, q u a ru m altitudo media est 50 0 circiter ped. suec., partim ju
gis teguntur longe pr ocur rent ibus, partim collibus rupestribus, inter quos angustae jacent convalles, la-
cabus numerosissimis rivulisque irrigatae. Ceterum haec plaga est arenosa, silvis obsita, inculto p l e r u m que habitu. Pars illa, quae finibus Smolandiae a d jacet sinuique maxi me septentrionali lacus Soni m en, eadem est, quae olim nomine Holaveden n uncupa
batur. In orientem versus, si quis ex bis montibus regionem inspexerit, haud parvam inveniet declivita
tem terrae. Pa rs orientalis territorii K ind omn in o minus 3 0 0 ped. suec. excelsa est, et reliqua Regio
nis Montosae Meridionalis loca ut magis in orientem vergunt, ita etiam humiliora sunt. Altitudine super mare decrescente habitus etiam plagae haud exigue mutatur. Colles montosi diffugiunt et compl anant ur sensim, d u m valles apertiores atque laetiores saepius fiunt. E x lapidum generibus, qui in regione dicti
tata o cc ur ru nt , granites frequentissimus est. I nter mer idiem autem orientemque sicut inter meridiem et occidentem solem t er minum Smolandicum versus granites in gneissum graniticum, deinde in gneissum, abit.
Inter has regiones montosas, Septentrionalem et Meridionalem, Regio Campestris, ut jam antea com
memor avi mus , sila est Regioque Littoralis. Qnae quomodo inter lacus Asplången et Heller stadsjön ad fines fere ter rit ori orum S kä rkind et H am m arkind con
fu nd an tu r, plagam efficientes paullum silvestrem col- libusque parvis adspersam, haec quoque antea de
scripsimus. Regio Campestris non tam depressa est, quam credideris forsitan. Narn lacus V ettern ( 2 9 5 ped. suec. ait. abs.)*) circiter 150 ped. suec. altitu
dine lacum Venern superat, quo sequitur, ut planities Ostrogothica, illi lacui adjacens, campestres regiones, quae lacum Venern circumdant, eodem fere numero p ed um superemineat. Si fluvium Motalaström et
*) H is in g e r , o . c. 6 :te h a ft. p a g . 121.
E S
lacus illos, per quos fluil , ad orientem prosecutus eris, declivitatem Regionis Campestris per sin
gula milliaria suec. circiter 34 ped. suec. in
venies. Propria est huic regioni f or ma ti o, quae di ci tur transitionis, quae tamen raro latera stratorum in lucem edit. Formatio haec latissime ad lacum V ettern extensa est, d einde, prout longius in orien
tem procedit, extenuatur magis magisque, donec trans amnem Stångån in ripa meridionali lacus Roæen plane occulitur. Relinquenti formationem transitionis statim obveniunt parvi colles granitici, 2 0 — 30 t ant ummodo pedes e planitie editi, qui auges- scente a l t i t ud i n e sensim confluunt, donec in Regionem Montosam Meri dional em, quae pullatim incipit sese extollere, sine limite certo abeunt. Et ia m septern- t rionem versus in vicinia fluvii Mota/a ström saxa collesque minores granitici passim in conspectum veniunt. Ge ne rat im autem planissimus est totus hic c a m p u s , qui formatione transitionis tegitur; quod quidem in eam partem praesertim valet, quae, a lacu T äkern incipiens in orientem atque septemtrionem e x te ndi tur , ita ut saepenumero vix lapidem unicam t a n t um ulnam circuitu in solo fertili invenias. Va rietatem tamen quandam afferunt aggeres et juga humil ia, quae arena et lapide glareoso simul cum calce et schisto aluminoso contrito maxima ex parte constant. E x quibus praesertim commemorare vo
lumus jugum i l l u d, quod e paroecia Skeppsås oriens per paroecias Fornås et Lönsås c onti nua tur usque ad lacum Boren. Ejusmodi strata multis praeterea aliis locis inveni untur ut in paroeciis Heda, V ä f- versundüj Jp p iin a j kVreta Kloster. Er ig it se ex hac planitie in ripa lacus V ettern altissimus pro
vinciae m o ns , celebratus Omberg. Separatus plane ab aliis montibus et a septemtrione paene directe in meridiem extensus, longitudinem 1§ circiter mill.
\
suec. habet. Latitudo maxima | mill, suec., propius partem m ax ime meridionalem montis i nci dit , ubi etiam s u m m u m cacumen, quod Hjessan nominatur, situm est 57 4 ped. suec.°) super lacum V e tte rn et 8 6 9 ped. suec. super mare editum. Corpus, ut ita dicam, monti s ex gneisso granitoideo constat rubi cundo. Sed qua mq ua m declivis a d m o d u m , quin etiam praeceps in lacum V ettern fertur mous, ut apud M åkebergen, quae d i c u n t u r 30 0 ped. suec. **), Vestra V äggar 2 6 8 ped. suec., B o d g a jv e l, 136 ped.
suec. super lacum eminentes, nihilo minus magnam partem petra spathosa et rimosa, quae dicitur Con
glomeratum, vestitus est. Inter V estra V äggar et pro
montorium E lf va ru m lapide arenaceo superstructum est Congl omeratum et schisso illo, cui G ràvacke-skijf'er i n d i t u m est n omen, quae l api dum species declivita
tem I nt er dum 7 0 ° as se que nt es , locis aliquot usque 6 0 — 9 0 ped. suec.***) in altitudinem latera montis ascendunt. Loca, ex qui bus convulsus schistus d e lapsus est, Mullskräerna ex similitudine ruinae terrae ( m u l l s k r e d ) d i c u n t u r f ) . Pr ope promontorium E lf- va ru m lapis arenaceus nudatus est et mox meri diem versus d e n u o incipit petra illa conglomerata sese ostendere. Ubi hac petra mons tegitur, numerosae adsunt speluncae. In parte septentrionali, ad B org- ham ny s tr a tu m calcareum formationis transitionis radicibus mont is adhaeret. Hoc in strato lapicidinam i n s t i t u e r u n t , ubi tamen calx nondum perforata est ad subjacentem schistum a lu mi no s um , qua mqua m dicitur schistus margaceus in profundo 33 ped. suec.
abstrusus esse. Lapillascentia sive Petrificata, ut hac voce ut amur , perpauca et paene nulla, nisi Or-
*) H is in g e r , o . c . 4 :d e h ä lt . p a g . 7 2 .
**) H is in g e r , o . c . 6 :te h ä ft. p a g . 8 0 .
***) H is in g e r , o . c . 5 :te h ä ft. p a g . 5 9 , 6 :te h ä ft. p a g . 8 1 . f ) B o h m a n , o . c . p a g . 1 1 .
ihoceriitites vulgares iuveniuulur. Major t ame n copia eorum in iis o b v en iu n t lapicidinis calcis, quae ad a mne m Motalaströni sitae s u n t, ut ad U usbyfjoh/, Kongs N orrby, L ju n g atque B e rg r) Quamquam his etiam locis stratum calcareuin non est penitus perfossum, patefactum tamen est iu fossa navigabili, Gotha Canal, d e p r i m e n d a , calcem et ad B erg et ad B orenshult schisto aluminoso incumbere. Calcem autem superstratam esse lapidem are na ceum, ex eo colligi potest, quod strata hujus lapidis ad forma
tionem transitionis pertinentis compluribus locis in paroecia R ystad ad ripam lacus Roæen occurrunt, quem ad lacum etiam Berg situm est.
Regio Littoralis minus est plana mi nus que super mare elata, quam Regio Campestris. Format ione praeterea transitionis plane caret. M are B alticum tres sinus in terram profunde i nci dit , B r å v ik e n , Slätbaken atque C ahlem arsvik, quorum primus ore exteriore Ostrogothiam s epar at a Sudertnannia, postre
mus autem, qua ntum in longitudinem porrectus est, lines Smola?idiain versus terminat. Q u e m a d m o d u m Regio Campestris in orientem att enuat ur magis ma- gisque, ita Regio Littoralis eo latior fit, quo magis Mari Baltico appropinquat. Tenuissima est in an
gulo occidentali, ubi cum Regionibus, Campestri et Montosa Septentrionali, coire videtur. Hujus rei caussa in eo posita est, quod e Regione Montosa Me
ridionali rami montium, in septemtrionem tendentes, plagam illam inter lacus Glan et H ellestadsjön col
libus depressis refertam att ingunt , ubi quatuor pr o
vinciae Regiones sensim alia in aliam conf undunt ur . Hinc jugum saepius silvosum, vix plus 2 5 0 ped.
suec. editum, procurrit, quod a septemtrione p r i m u m fossam navigabilem, G otha C anal, sequitur, deinde
*) H is in g e r , o . c . i:d e h ä ft. p a g . 7 1 , 7:d e h ä lt. p a g . 6 9 .
lacum Asplången ( h i c Ludden no mi na tum el ad Sitdercopiam Ram an der s h ä ll), Ium sinum Slätbaken usque ad M are Balticum , ubi in colles depressos atque asperos finditur, quibus compl etur littus. Hoc jugo et sinu Slätbaken divisa est Regio Littoraiis in partes d ua s , qua rum altera majorem partem lerrito- rii H am m arkind conti net, altera praecipue Yikbo- landiam compleclitur, quo nomine plaga inter sinus B rä v ik e n et Slätbaken sita apellatui. Pars septen
trionalis Vi kbol andi ae sive ripa meridionalis sinus Bråviken salis est depressa atque plana, colliculis t ant um perpaucis semotisque c onspersa, q u u m e con
t rario, ut jam alio loco c omme mor avimus , ripa septentrionalis ejusdem sinus montibus praeruptissi
mis Kol mordsbergen Regionis Montosae Septentriona
lis completur. Similis est r ipar um conformatio sinus Slätbaken. Septentrionalem ejus ripam jugum illud eflicit, quod supra diximus Regionem totam Litto- ralem d i v i d e r e ; meridionalis autem aeque paeue ac septentrionalis plana est, quamvis magis silvosa et multo amoenior. In meridiem versus si quis hinc proficiscitur colles saxosos videbit magis magisque concrescere, donec prope sinum V aldem arsvik vici
ni tatem agnoscet Smolandiae motosae. Ceterum a d versus fluctus Maris B a ltici praemunita est Regio Littoraiis taeniis numerosissimis, qua rum extimi scopuli, humil li mi atque prorsus nudi complura milliaria in mar e excurrunt. Satis erit ex immensa i nsularum atque scopulorum copia aliquot tant um enumerare. S u n t in paroecia Häradshamniar insulae Löno atque Yxnö_, nunc et inter se et cum conti
nenti angustis isthmis cohaerentes, in par. Jonsberg B jö rn ö , G ränsö, Aspö, Häslö, A r k ö ; in par. Rönö L . R im m ö ; in par. S k ä ll v ik Ekenön ; in par. S:tce A n n œ B rä n n ö ,, D ju rsö , St. Rim m ö, Aspholm en, Aspöjuj, Risö, Y x n ö , V ä n sö , Kallsö. N . et S. Finnö,
M issjö, Festerö, M örkö; in par. G ryt Idö, Andrakö, Emtö, H åskö, Har st en ö, K råkm arö} Gräsniarö, Bondekrok, F ängö, K ettilo, St. Alö, Bokö. Ex pe
trarum generibus nunc granites nunc gneissum, pa r
tium portione et colore varians, in Regione Liltorali frequentissime occurrit; in taeniis tamen praevalet gneissum. Calx etiam, ut dicunt, primitiva inter
du m invenitur.
Quod jam ad ipsius soli naturam attinet, haud exiguam esse varietatem in hac diversitate locorum, nemini non apparet. In planitie p r im u m tenet locum argilla plerumque fertilis; quae alibi spissam alibi humo et arena immixt a satis solutam, i nte rdum etiam marga- ceam sese praebet. Arena quidem minime est rara, sed in regionibus montosis multo magis increbescit et denique in plagis editissimis, si h u mu m macram paludosam exceperis, sola fere occurrit. V er u m t a m e n in convallibus ha rum etiam regionum majoribus et magis depressis argilla vel a dmodum spissa non i n f requens est.
J a m supra commemoravimus aream circiter 13 mill. qu. suec. provinciae aquis i mpl er i, qua in c om putatione lacum Vettern omisimus, qua mq ua m ex hujus spatio 5,84 mill. qu. Ostrogothiae ascr ibuntur .*) Hic lacus, qui , ut maximopere admirandus, ita me moratu dignissimus est,occidentalem provinciae part em alluit. Cui ignota est altitudinis immanitas, saepe 4 2 0 ped. suec. a tt inge nt is ?**) Cui gelidae et usque in pr of undu m 60 ped. suec. perlucidae unda e? Cui mira iila aquae volubilitas, q u u m , caussa qua da m haud satis explorata, mox sese rapidissimo impetu extollit, exaestuat atque effervescit, mox rursus c om
ponitur, considit et in speculi s imilitudinem aequa-
* ) C. a f F o r s e ll, A n t e c k n in g a r o c h S ta t is t is k a U p p ly s n in g a r ö f v e r S v e r ig e . S tlim 1 8 3 9 . p a g . 1 0 6 .
'* ) H is in g e r , o . c . 6 :te h a ft. p a g . 1 2 1 .
lur. Quiii etiam cerlis quibusdam temporibus auge
t ur vel mi nu it ur aqua, q u amq ua m manifestum est, id coeli statu neque humido neque sicco effectum esse. Praeterea mendacia illa oculorum, quae Fata morgana appe ll ant ur , saepissime in superficie ejus c er nunt ur . Fluvius Motala ström non solum ex hoc lacu, sed eti am, si aquae Regionis Littoral is omit t untur, ex pl uri mi s Ostrogothiae lacubus et amni bus a b u n da n te m liquorem in s in um balticum B råviken effundit. F l ui t autem per lacus Boren (0,27 mill, qu. suec , 243,5 ped. suec. super mare e d . V’% N o rr
bysjön (218,5 ped. suec. s. m.), R oxen 0,g5 mill, qu. suec., 109 ped. suec. s. n u ) , G/an (0 ,7 mill. qu.
suec., 70,2 Ped. suec. s. m. ). Ceterum excipit lacus R o xe n omnes fere aquas Regionum Montosae Meri
dionalis et Campestris, velut in lacum G/an pl uri mae Regionis Montosae Septentrionalis aquae defe
r u n tu r . Haec regio i nnumerabi li bus lacubus, stagnis ac paludibus repleta est, quorum quae ad septem t r i onem maxi me vergunt , ut T ju tte n , Regnasjön, H u n n , ne dicam T isnaren ad fines provinciae situm, per Suderm anniam mare petunt. Lacus in Kolmorden, ut F /aten, Svengbogen, kVekmanglen, Glottern, sine longo ambitu in sinum B rå viken sese effundunt. Ex reliqua vero regione duo praecipue amnes, Risingeän et Finspongsân, in lacum G/an affluentem de ve hunt aquam. Alter et mino r horum a mn i um e lacubus B lekhingen, Omlången, N ä fsjö n ceterisque aquam e x c ip i t ; d u m in alterum et majorem frequentes ri
vuli undi que defluunt ex plus dimidia parte hujus regionis. Lacus Salstern, S trå ken , A nnesjön, L y re n , S tor T ron maximi sunt, e quibus rivuli illi aquam excipiunt.
* ) P . D . V id e g r e n , o . c . l: s t a D e l. p a g . 2 0 , C . A . A g a r d h , o. c- p a g . 1 4 4 .
Nec minor aquarum copia Regioni Montosa Me
ridionali inest. Sed que ma dmo du m haec, quod ad aream a tt i n et , Septentrionalem multo s upe ra t, sic etiam . magni tudi ne aquarum. Nam hic in montosa et excelsa plaga situs est maximus Ostrogothiae lacus Sommen (1 ,4 5 mill. qu. suec., 4 92 ped. suec. s. m . ) :), qui , postquam mult am e \icinia excepit affluentiam aquae, praesertim a m n e m B u h lsjöån e lacubus Östra et Vestra L egam , editissimum provinciae locum a d jacentibus, per a m n e m Svartån effunditur. Ante
quam vero hic amnis ad lacum Boxen appropi nquat, ei affluunt permulti rivuli atque torrentes, et e Mon
tosa et e Campestri Regione prorumpentes, ut Skena
ån, Lil/un, cui Kappe Isån conjungitur. Alius amnis, propius ad ortum solis situs, per hanc regionem fluit sub nomine Stångån. Etiam hic in lacum R o xe n devehitur, longam seriem lacuum percurrens, ut J u t- tern ad fines provinciae, Åsunden (0 , 6 mill. qu. suec., 262 ped. suec. s. m.)**), Jernhinden ( 0 , 1 8 mill. qu.
suec.), Rengen ( 0 , 1 7 mill. qu. suec.) atque Erhln- gen. Hi lacus praeterea cum aliis numerosissimis aquis conjuncti sunt, in quibus haud i nf i mum locum lacus illi F ö llin g a rn e , D rögen, Äländern, Am m ern obtinent. Iu orientali parte hujus regionis p luri mi et maximi lacus, ut ex. gr. Riste/), B orken, I x n in - gen ( 0 , 2 5 mill. qn. suec.) ad fines provinciae, Hö f - v e r n , per Regionem Littoralem sinum balt icum Slätbaken p e t u n t , d u m perpauci t a nt um, ut in pa
roecia A tv e d , iter in Smolandiam flectunt. Si Re
gionem Campest rem cum hac comparemus, illa paene penuria aquarum laborat. Amnes illi S va rtå n et Stångån, quos supra nominavimus, simul cum am- niolis rivulisque quibusdam per eam quidem fluunt,
*) V id e g r e n , 0. c . p a g . 1 8 ; H is in g e r , 0. c . 6 :te h a ft. p a g . 1 6 0 . A lii a liter . C fr. C. A . A g a r d h , 0. c. p a g . 1 4 6 .
**) V id e g r e n , 0. c . p a g . 1 4 5 .
si vero illos lacus excipiamus, qni quodammodo finem adversus Regiones Montosas efficiunt, ut Eri ängen, Svinstadsjön, HaUebjsjön, ne dicam Boren, J\orr- bysjön, R oxen , lacus Tåkern solus est memoratu dignus. Hic autem lacus potius vastum stagnum est a p p e ll a n d u s , q uippe qui, priusquam aqua fossis mi
nueretur, t an tu mmodo altitudinem 1 1 ped. s ue c. ' ) haberet, qu amq uam area ejus efficiebat 0,52 mill.
q iT . suec»cc) Ne quidem in Regione Littorali ad
modum magna copia dulcis aquae reperitur. Nam iis lacubus exceptis, qui sub ipsos fines jacent ut G la n , Jsplângen , V i spolen. Strålän gen, perpauci iique minoris spatii occurrunt. Fluvius Motala ström e lacu G/an per exiguam regionis partem in sinum B rå viken fluit. In sinum Slätbaken devellitur am
nis Storån sive Söderköpingsån, qui confluvio plu
r im or um , maxi mam partem e Regione Montosa Me
ridionali d e fl ue ntium, rivulorum exoritur. Denique non praetereamus paene innumerabiles illas paludes atque loca uliginosa, quae frequentissime in Regio
nibus Montosis et aliquoties in Campestri et Littorali Regione occurrunt.
His br eviter str ictimque praemissis, pauca etiam afferre debemus
II. De Coelo Ostrogothiae.
Diversas provinciae regiones non plane eadem coeli temperie frui, ex iis, quae jam attulimus, sine verbosiori commentatione satis intelligitur. At do- l e ndum est, observationes, ut ajunt, metereologicas maxi mam part em singulis regionibus deesse. quam ob rem n o n d u m satis exploratum habemus, quos in
t er gradus illa temperiei varietas, quamvis exigua, fluctuet. Neque vero observationes, quae parce in-
*) B o h m a n , o . c . p a g . 6 3 . '* ) V id c g r c n , o . c. p a g . 19.
veniuntur, tam perfectae smit, ut ex iis certissimum
q u o d d a m concludere possis, nec tam mancae, ut
r e m , d e qua agimus, omnino non illustrent, Quod ad a e r is 'u l dicunt, tem peraturam attinet, t a b u l a * ) illa, quae jam sequitur, aliqua ex parte demonstrabit, quomodo frigus et calor in singula anni tempora et metises sint distributa.
Lincopiœ ^ su b Int. 5 8 ° 24 ' 50" et long. 3 3 ° 16 ' 9" a Ferroe.**)
Januarii — 3 ,6 4 C,
Februarii — 3,43.
Martii -— 0 ,4 0 .
A prilis ^>74.
Maji -j- 1 1 >08.
Junii 4 “ 1 6 ,4 8 .
Julii + 17,70.
Augusti 4" 16,10.
Septembr, 4 “ 1 1 ,7 7 .
Octobr. 4 " 7 ,2 7 .
Novembr. 4 “ 1,4 6 .
Decembr. — 0,76,
Hiemis (Dec. — Febr.) — 2,61,
Yeris (Mart. — Maji) 4 " 6 ,1 4 ,
Æstat. (Jun. — Aug.) -j“ 16,76.
Aut. (Sept. — Nov.) -j“ 6,83, Anni med. temp. 4 “ 6,53-
Celerum maximus aestatis calor raro 4" 30° C.
superat; at longe rari us hiemis frigus — 3 0 ° C- as
sequitur.
Ad terrae ut ajunt, temperaturam, explorandam, observationes institutae s u nt duobus locis Regionis
• ) e* o b s e r v a tio n ib u s (1 . A r e h n , ad G y m n a s iu m L e c to r is , c o n s c r ip ta . C . ille V ir q u o t id ie , s e d u n ica t a n tu m m o d o h o r a , n e m p e a n tc p ie r id ia n a o c t a v a , o b s e r v a tio n e s a n n is 1 8 1 9 — 1 8 3 3 in s t it u it .
**) V id e g r c n o . c . p a g . 7 3 .
Littoralis a Cel. G. W a h l e n b e r g * ) , in acidulis ad Him meist ad!und extra Norcopiam et Sudercopiae in fonte S:lae Ragnhildae, Q u o r u m fontium ille t em
pe ra tura m terrae 79 C. circiter indicavit, hic ex ima t erra pr orumpe ns per totum a n n u m eundem calorem 7,j ° C, servat. Veri simillimum est tem
perat uram terrae in reliquis regionibus ab hac com
putatione parum discrepare.
Paucis quoque attingere nos oportuit, q ua n t u m ni vis plu via ru m q u e diversis anni temporibus delabi soleat. Sed qnia hac de re perpaucae t ant um et imperfectae observationes s unt ad notatae, plane eam omittamus. De ventorum vi atque cursu idem fere dicere coacti sumus. U t autem ex ipsa locorum na tu ra colligi potest, regiones montosae, silvis de
fensae, tempestatibus minus vexantur, q u u m in campis planis atque apertis, u t spatium majus ita etiam vim maiorem habent venti, Per Regionem Campestrem (piae in occidentem late patet, caurus atque iapyx, vero praesertim et autumno, suas procellas emittunt.
Regionem Littoralem maris perflant venti, q ui calorem aestivis temporibus et frigus hiemis t e m perant,
Q uu m jam descriptionem regionum et coeli peranguste coartatam confecimus, pr oximum nobis erit curae, ut copiam et varietatem herbarum atque u ni c uique loco propriam vegetationis indolem exponar mus.
*) A n n a le n d er P h j s ik h e r a u s g c g e b a n Ton L. W . G ilb e r t. 41 B a n d . L f ip z . 1 8 1 2 , p a g . 1 5 7 .
