D ISSE R TA TIO PH ILO LO GICA
DEVARIETATE L E C T I O N I S
v o c u m
ah & V?
I N
C O D I C E
Cujus Partem Pofteriorem,
Ven. A m p i . S e n a t . P h i l .
PRÆSIDE
M a g .
CAR. AURIVILLIO
,
Li n g. O r. PR O F. R e g. & Or d i n. S. R . S . M . P R O G R A D U ,Publico E xam ini fubjicit
Benedictus Norlin,
S t i p e n d i a r i u s R e g i u s ,
Smolandus.
I n A u d i to r io Guft. Maj. d. 23, April. 178 y.
H. A . M . S.
U P S A L I Æ ,
0 7
jir:.
-( \ .
D E V A R I E T A T E L E C T I O N I S
t Ö E T
P A R S P O S T E R I O R .
f IX.
L ocus fcptimus eo ru m , quibus varietas ineft le&ionis nS & ö , quique in parte priori diflertationis hujus jam ante indicati, occurrit Ef. IX. 2. amplificaßi gentem nnotyn nSun tö non magnam fecißi lentitiam, pofita in margine le&ione 11?, unde fenfus orietur : /77/, eidem genti, quam nunc auxifti, magnam concitaßi lœtitiam. Lectionem «Sfecu- tus eft S ym ma chu s, qui pofuit: l7tKY\Qv\ocs to eQvos 0 èr ipe-
yccKvvotsj tum & H i e r o n y m u s , cujus eft: non magnificafti lœtitiam. I nh æ r e n t eidem quoque f in g u li, qui ro y m
in univerfum praeferendum exiftiniant, ita quid em, ut five i nt errogandi fenfu fu mant: magnamne fecißi lentitiam? f ive, fubintellefto , e x p o n a n t : cui non magnam olim
feceras lentitiam ; quorum prius conje£turale videtur ma
g i s , quam e textu ipfo elicitum, alterum vereri quis p i a m poflet, ut fatis co ng ru at ufitatiori conftruftioni H e braei fermonis, poftulanti, fi fenfus fo re t, qui po nitur, vel: iS nVun kS vel: nVun «S Devitaturus f or te , fi quid iftud fuerit folœcifmi, 111. Michaelis, fa (Tus licet utr amquc le ä io n c m po fle com modum fenfum admittere, textuali tamen praelata, Biblioth. Orient, part. XIV. p. 134. conjecit, n prius in nno»n jungendum fini præce- dentis nSnn tamquam p a r a g o g i c u m , & nno» dein refe r e n d u m ad proxime fequens ins», orituro fenfu: amplifi
ca fli gentem , quam antea non magnam feceras ; nunc igitur
gau-gaudio gaudent h. e. gaud en t infigniter &c. Sed v e r o c onj ectur a, nulli, q uod f c i a m , ant iquo t e f t i , prærer S y m m a c h u m f o r t e , inni xa, quæque voces i nfuper folli- c i t a t , in quibus varietatis huc ufque nihil i n no t u i t, erit o mn i n o f uper vacanea, fi leSlionem a dmif er imus a l te ra m, præeunt e Chaldaeo, Syro & Graeco etiam A l e x a n d r i n o , in quo eft: t o 7tKèiçov t u Aocu o xotTriyocyec èv iv((Pçoauvrj a u ,
vel ut habent codices alii, & Compl utenfi s qu oque: t o
atKii^ov t u Kotu xccTriyocyec èv fvifiçcavwj. Curterius q u i d e m ,
editor Procopii in E f a i a m , Paris. 1580. fol. margi ni ad Textum Graecum Efaiae, pag. 143. not ul am i n j u n x i t : ot
0 uk (fxeyccTwvots, t amquam varia leSlio effet Alexandrinae
verfionis. Sed ipfe Procopius in C o m m e n t a r i o v ul g a r e m t e n e t ; q uu mqu e eod em cod ice, e q uo Cur teri us Grae cum t e x t um Alexandrinae verfionis d ef cr i pt um Procopia- no C o m m e n t a r i o i nf er ui t , ufus dein M o n t f a u c o n i u s , d u m O r i g e n i a n a ederet H e x a p l a , eam varietatem n o n m e m o r a t , tellatus i n f u p e r , faepe in leStione lapfum fu- iffe C u r t e r i u m , S y mma c hi putemus leSlionem effe, p e r p e r a m n o mi n e t£v 0 infi gni ta m, p ræf er ti m q u u m Pro* copius , allata , in C o m m e n t a r i o , vulgari leSlione A l e x a n d r i n a , fubjungat : c c v t1 Je t u xccTriyotyes y efxeyccKvvctc
içixvivevaccv ct Kontot, pro xotTYiyotyes , tpeyccKwcts interpretati Junt ceteri , i. e. Graecarum ver fionum reli quar um au
s io r es , diverfique adeo ab Alexandr ino. A c e d i t , q u o d Ar abs ex A lexand ri no vertens pof ueri t : c-a**s-1!
j f “' L.S* multitudo gentis quam deduxi-p i in laetitia tua , quae quia totidem verbis vulgari
Graecae verfioni r e f p o n d e n t , hanc ipfam fuo etiam in ex empl ar i Graeco eum habuiffe certum eft. I m- m o u t ramq ue adf er re tr anllationem L a t i n a m , t um f u am, t um antiquiorem ex Alexandri na h a u f t a m , ne- ceffe H i e r o n y m o neutiquam fuiffer, fi negat ivum xS in Alexand ri na Gr aeca, hujusque filia Latina, expreffum
ris-ri fler. Quocirca fi p r o 0 xetryyoiyes nihi lomi nus fufpica- ri libeat, Alex and ri nu m fcripfiffe è Hotrriyccyei?, nulla inde ex parre elevabitur fides codi cum Alexandrinas verfio- n i s , q uor um finguli, q uot qu ot jam n o vi m us , in affirma t i vam v im confpirant. Manufcript i H e b r æ i plerique *S in textu h a b e n t , pauci ib. H o r u m unus, q u e m , a beato
Bjbrnftâblio d o n a t u m , nu nc fervat Reg. Bibliotheca U p -
falienfis, non fcr ipt um m o d o offert, Ted & fubjunCtum par it er S aliud, feorfum politum cum punCto f upra feri** p t o , quod haud fcio, an in alio codice fit huc ufque ob- fervatum. M e mi n it q uide m ejusdem hujus codicis Ken- ni cottus , & n. 569. ad locum no ft rum allegavit, fed S iftud a l t e r u m , aut n o n ani madvert iffe, aut i nf uper ha- buiffe v id e t u r , qui codicem contulerat. A n t i q u o r u m au t e m i nt er pr et um teftimonio pulcre confonac ort*ndus e leCtione iS fenfus a pp ri me facilis & praecedenti mn rrnn aeque c o n gr u en s ac m o x fequenti mot?, quum co nt ra in altera xb, difficulter intelligatur , q ui na m fuerint d e m u m , quibus magnificae copia l u c i s , & multiplicatio g e n t i s , lætitiæ tamen mater iem fit nullam paritura. Judaei , a j u n t , i n t e l l i g e n d i , qui Meffiæ, pofteaquam a d v e n e r a t , illiufque Difcipul is, gravi fe odio o p p o n e b a n t , augeri- que C h r if t ia no ru m g e nt e m v e h e m e n t e r indignabantur. E n i m v e r o ipfis e Judaeis p r i m o s m a g n o n u me r o colle ctos Chrift ianos, fatis confiat, nec tribui pr oi nd e Judaeis in u ni ve rf um p o t e r i r , q u o d fpirituali oriente Meffiæ r e g n o par um lætati f u er in t , ne arguam fubitam & in c o n ti nu a orationis ferie vix exfpeCtandam mut ati onem fub- jeCti, quod iftius vi h y p o t h e f e o s , in tineem nbun xb forer infidelium ac dolentium Judaeorum t u r b a , in m i rravi q uo d ant ecedi t, & ino», q u o d illico f equit ur , effet Mes- fiæ addiCtorum multiplicatus cœtus. A t fi excludendi hinc fuerint rebelles Judaei, qua tum pot e ru nt fpeci e, p r o x im i s ftatim in v e r b i s , f u mm a exfultantes laetitia
dem haud dub ie illi ex hi ber i, qui non lactari di c eb an tur n u p e r ? Salva denique analogia Linguae, q u o d n e g a r u n t n o n n u l l i , poffe ro l1? p r æmi t ti ver bo nVnn, dudu m oftendit V it r i n g a in Obferv. Sacr. Lib. III. Cap. XVII. exemplis p lu ri mis , q uo ru m ma xi me efficax: craVo iVar iS
'0 Pf. L X V I I I : 30. quibusque adder e liceat rrsr iS &rvnn |il*
L e v. V I I : 7, 8? 9, 14, 33. Fateor, quæ de fenfu, futuro planiori ma gi fqu e p er f pi c uo , fi legarur 6 , quam fi n e gat ivum kS p u t e t u r g e n u i n u m , allata f u n t , frullra u r g e ri, fi conje&uræ 111. Michaelis detur locus, f enf um p a r i te r adferenti idoneum o m n i n o teretemque. Sed ta men quia le&io vifa illi p o t i o r , haud aeque, nifi valde fallor, antiquorum p r æf cr ip t o i nt e rpr et um muni ta vid eat ur , h o r um vel pr o p te r e a a u t o r i t ä r e m o v e a r , quod eadem d u ci recentiores etiam Critici ma lu er in t, haud fane {per n e n d i , V i tr i n g a, D c ed er l ei n, D a t h e , Lowth.
§. X .
Alter in Efaia locus, qui x*> in textu o f f e r t , iS in m a r g i n e , exftat Cap. XLIX: 5. *p*% xS W i n . H e i c Grae cus , t um A l e x a n d r i n u s , tum Aq ui la , Syrus itidem & Chaldaeus, e codi cibus , in quibus tS fcript um fuit, v i d en t ur tranftuliffe, aut certe left ionem illam me lior em al t e ra cenfuiffe. C o n t r a H i e r o n y m u s , S y m m a c h o inhae r ens & T h e o d o t i o n i , p r o negativo xS pu g na t ufque eo , ut acriter etiam incufet A q ui l a m, quod illud neglexerit. At qui manufcripros Hebraeos codi ces , fi qua h o r u m , ut- pote j uni or um haberi ratio q u e a t , n o n nifi pauciffimos r ep er i t K e n n i c o t t u s , qui iS in rextu habeant. M u lt o a u t e m valebit fortius feries ipfa totius periodi Divinique a mplit udo p r o m i l f i , affirmativum fenfum poftulans. Ira eni m textus h a b e t ; nunc autem , inquit Jebo va, ijui fa r -
ad eum \ fi fubjungatur dein *px' h Swim utque ad eum con» gregetur ljra'èl, conflabunt iibi om ni a, fin politum exifti-
metur negat ive : *px’ xb bxian fed lfraèl non congregabitur, nec quintus verfus fecum ipfe confentiet, nec cum fe- quenti f e x t o , in quo fubjicitur : ut f t abiliart tribus Jaco
bi , irœnb bx*^’ ’txji & furculos Ifraélis reducam ; quibus ma-
nifeftum e f l , idem beneficium, per Melfiam indulgen- d u m , Ifraeli aeque ac Jacobo promitti. N e m p e Jacob & Ifraël heic lubje&um unum idemque defignant, quodque adeo Jacobo tribuitur, Ifraeli pariter competat necefle efl. Liquet e rg o , quoad voci «ptr congregandi fignificarus in jungi tur , fieri non pofle , quin praeferendum ib judice t u r , uti & praeferunt ho.lie interpretum tantum non omnes. Q uod enim pofl Kimchium, nonnulli, fervaturi in textu feriptum xb, putarunt effe pofle interrogantis mi ranti fve , ita ut fenfus foret: quum reducetur Jacoby
ßetne una ut congregetur lfraèl? parum videtur flruëturæ
periodi reliquae appofitum, N e c aptum magis explicare i in Sxibh pe r quamvis & interpretari : tam e tf lfraèl non
congregetur aut: quum tamen lfraèl congregari nolit. T u m
prorfus aliena elliplis pronominis i»x, quod inculcandum adfumfit D e Dieu, ac fi dicere Pr opheta voluiflet : redu
cetur Jacob îff lfraèl pariter qui non congregabatur, a fuis
f ci l ice t, qui tum eira nt, paftoribus. At ve ro quum *pn p r o p r i e , fi re£te judico, fignificet auferre y ut teftantur Gen. XXX: 23. Ef. IV: 1: XVI: 10.' L V I L 1. L X :2 o . Hofi IV: 3. &c. & ea quæ auferuntur, haud raro defici ant pereantque , nil i m p e d ie t , quo minus in allaris v e r bis idem fignificatus lefe exferat; ex quo fiet, ut textua- lis le&io mi nime deferenda fit , accedente praefertim q u or u md am , ex antiquis interpretibus , jam ante citato r um confenfu. Er i t enim hoc pa&o ^ox1 xb bxien neve
auferatur y deficiat, p e r e a t , Ifra cl, aujf das lfraèl nicht weg- gerafft w erde, uti dedit Lurheriis, idemque ad eo , variata
tan-t a n tan-t u m m o d o phrafi , val ebitan-t, atan-tque affirmatan-tivum illud, q uod P rophetæ me n s requirit. Ac ii au£tores Maforæ ma g n æ aujerendi iignificatu ro p x ’ a c c e pe re , h au d mi rum f u e r i t , in cat alogum, qui excerptus §. II. locum hunc Efaiæ ab illis non relatum elle; ducatur potius verifimi- le , infequentes d em um Criticos alios, quibus con gr eg an- di notio in p x o b v e r f a b a t u r , ro iS ma rgi ni appofuifie , quia intelligi aliter Efaiana v er ba illi q uide m non poffe arbit rabant ur.
$. XI.
T e r t i u m in Efaia locum fuggerit Cap. LXÏII: 9. 13 xS o m x S33, ubi marginali nota l egen du m iS fignifica- tur, p r o ba t um non Judaeorum m o d o (ed & C h r i fi i an or u m haud pauci s, tametli differant refer endo iS five ad Ifraë- l e m , live ad Deum. Prius R. J onæ pl acui t, telfe S a lo m o n e Ben Melech , in Michlal Jophi. O p i n a b a t u r ille, 13 poffie heic fumi ut Degr. XXXII: 4. futur umque fenfum : in ovmi anguftia eorum rupes tamen f u i t i l l i , v i delicet I fr ae l i, D eu s, h. e. cerriffimum validiffimumque perfugium. At r e p ug n at haud dubie lingularis numerus in iS, qu um in plurali polita fint P r o n o m i n a reliqua Ifra- ëlem denotantia. Deum plerique cogitant vocul amque iS explicaturi ver tunt : ln omni anguftia eorum , i l l i , v i d e licet D e o , anguftum f u i t , miferatns eos f u it , Sora waJ "»*pn Stner do luit lfraelis calam itatem , uti eff Jud. X: 16. q uod fane in c e t e r a , quæ heic l e g u n t u r , non male qnadrat. A tqu e cogni tam le£tionem illnm fuifle H i e r o n y m i du- du m aevo, ultro olfendit in C o m m e n t a r i o , etfi kS ta men ipfe a m p l e £ l a t u r , uti & ante eum feciffie conflat antiquos i n t e r p r e t e s , quot quo t f u p e r f u n t , omnes. A tq ue Alexan drinus i n f u p e r , relatis vocibus orvw Sua ad pr aec edenti a, n ov am in i* nS occepit per io du m , t rans fer endo: è 7rçé<r- ßvc ixyyeAoc j ocKK dvrcs srwasv cïvrèc, non legatus ,
que angelus, fe d ipfe, D eu s, fe rv a v it eos, adeo blandiente
fpecie, ut Reverendifs. L o w t h o perfva f e r i t , illam deni q u e unice t e nen dam verfionein elfe. Sed nx di£tum H e braeis l e g a tu m , faiis lucide n o ndu m patuit indicio O r i entalis L i n g u æ , tntflum licet nuntium v* nonnumq ua m fi- gnificet. T u m rece dun t Graeca ifta longius non modo ab h i s , quæ in S y r o & Chaldaeo le g un tu r, fed ab H e braea etiam o r i g i n e , quam a mbo illi confirmant. Itaque
ro k1?, vetuftiorum int er pr et um urgente confenfione, jux-
taque f vadent e ma x imo n umero Hebraeorum manufcn- p t o r u m c o d i c u m , celebriores hodie Critici agnofcunr. C a p i u n t autem quidam praemiffo kS , inftar v e r b i , ut fenfus f i t , q ue m in C o mm e ntario attulit H ie r o n y m u s :
nequaquam tribulavit eos Deus , anguftia & affli&ione p e
nitus d if per de nt e non vexavit ; quamquam in verfione i de m ambigue p of uerit : non eft tribulatus. Aliis N o m e n cenfetur f u b f t a n t i v u m , five agentis: boflis, opprcjfor non
f u i t j five a&ionis: in omni auguftia eorum, opprimens, ene cans nulla f u i t , nulla e qua Caeleftis Parer exitum o pp or
t u n o t e m p o r e non patefecerit. Qui ex par te d igr edi en- tes explicandi modi t ametf i, quod ad fummam fenfus, e o d e m r e c i d u n t , po f tr em um t a m e n , q u e m , fecundum L i n g u æ i n d o l e m , elegantiae quidpiam & emphafeos co m i t a t u r , a n t ef er r e liceat, q ua ndoquidem amant O ri en ta les, quum cognatae voces p on untur ita, ut altera fit ma- fculinæ formae , femininae altera , debiliorem huic figni- ficatum t ri buere , g r a v i o r e m illi fortioremque. Conf. nxia cum Kamecs. & moo cum Saegol in fine. N u m . XII: 6, 8- mpß'Di jWPD Ef. III: i. *pa de nein N ah . II: 13. Sit igitur heic q u o q u o mx anguftia, per Je quidem mole fla , at *ix anguftia
violentior, gravis ufque eo , ut nil denique fperare opis
f i na t ; fere ut in Paulino illo; Er 7ict\r) Qhißcfxevci à AA’ ê
2 C or . IV: g. quod huc retulit 111. Michaelis in app en d, ad Biblioth. O r . part, XI V. pag. ipg.
§. XII.
O r d i n e , quem §. III. fum pollicitus, decimus eft locus, obvius Pf. C: a. um« «Si ntw «in, cui le£tioni, fi ro «S fpe&etur , conveni enrer tranftuiit A l ex and ri nu s: duros
hr'owev v\pois, è% ripeis, fequaces na£tus S y r u m , Æ
-t hi opem & ve -t er em La-tinum paullo clarius r e d d e n -t e m :
î f non ipß nos, videlicet fecimus. N e c i mpr obaf le v i d e tur H i e r o n y m u s , ubi in C o m m e n t a r i o e xp o l ui t : ab eo
enim fu m u s, non filu m corporaliter f a f t i , fe d etiam in no vum bominetn recreati, fcr hoc non noflro m erito , fed fuo dono. Retinuit quoque negat i vum xS A r a b s , at fenfu nonnihil d if cr epante; vertit e ni m <*Jj nos autem
non eramus, uti pofirum in P ol y gl o t t i s, vel ut plenius l e
g i t u r, in Pfalrerio, R om æ edito an. 1614.
quum nondum eramus nos, & in eo pa ri t er , quo d i mpres-
fum an. 1764 in mont e L i b a n i , nili quod in hoc g e m i n e t u r ro (y=pj hunc in mo du m : «***£ ( y ^ j &==■> cy£=à fl
qnum non eramus nos, illius nos fumus populus. Spe r a v i t idem haud dubie S y m m a c h u s , e quo citant Eufe- bius & T h e o d o r e t u s : dures &Tciyjcrev ypcZs &k ovrocs. N i h i lominus ro np h. e. iS praetulit Chaldaeus, v er te n do : torn« n Vn tpfius nos Junius, h u ne qu e, ut v i d e t u r , fe-
cutus H i e r o n y m u s in v e r f i o n e , quam f ecundum Hebrae am veritatem a fe confe&am ait , quippe in qua iisdem verbis ipfius nos fumus legitur. F o r t e & H i e r o n y m i a n æ au£loritari t r i b u e n d u m , quod iS in ipfo textu habeat Complutenfis editio, nili in eam mi gr aver it e Pfalrerio, q u od imprelfum in 4:0 an. 1477, m e m o r a t Kennicottus, N a m o p pi do paucos idem r e pe ri t manuferiptos codices, q u o r u m in textu inveniatur. J am vero fi e x q u i r e n d u m , u tr a le£lio, textualifne an marginalis judicetur v e r i o r , fenfus q ui de m, live ex hac d e r i v e t u r , live ex a l t er a, haud improbabili fe fpecie inlinuare poterit. Si legeris «Si
umx & fiumfieris, uti vulgo fiolet : nos non ipfi fe c im u s , erit p e r negativam phrafin explicatio illius a n , quæ p r o x i m e præceffierat; fin nrux 1*71 illius nos fum us, cohaere bit arCtius cum feq uent ib us : ijvjrw top populus illius f u
mus g r e x , quem ipfe pafcit. A t quia o p p i d o patet, teftibus non pluribus m o d o , int er antiquos, fed & c e r tioribus firmari eam , quæ in textu per fcr ipta l e g i t u r , huic putem alteram efle p o f t h a b e n d a m , ea tamen c o n d i t i o n e , ut to wruK nS c ap i at ur , quem in m o d um cepit Symma chu s par it er atque Arabs, N e m p e in parenthefi veluri pofitum uruKxS fe intelligi patietur ita, ut int eg ra per iodus hunc fienfium p a ri a t: ipfe Deus nos f e c i t , e l e g i t , fianctificavit, dum adhuc non eram us, dum ne conari qui d em , multo minus m e r e r i , poteramus q u i d p i a m , ut illi effiemus peculiaris populus , quem is fiua tueretur p o t e n t i a , fiua pafceret gratia ingentique beneficiorum mul tit u dine complecteretur. G r a n d e t um 7iocSgs aderi t, quu m
al ter um, nos non ipfi fecimus , l a n g u e a t , ut mihi certe vi* d e t u r , poft illud: ipfe Deus nos f e c i t , utpote lucidum us que eo atque efficax, ut pe r fie m o x excludat quem d e m u m c u m q u e , qui fieciffie p ut a re t ur , alium. Invitat L i n gua? indoles, ut fic f umant ur voculae urux t<S, quum P r o n o mi n a Perfionalia f requent er p o n a n t Orienta les , ubi in Li nguis Europaeis adhiberi V e r b u m Subftantivum fio- lear. H i n c Rafichi : oSiya n«n xSera quum nondum in mun
do eramus. T o t u s quoque Pfialmus, breviculus l i c et , e x h or tat i on em cont inet ad Judaeum p r o x i m e populum di- reClam , ut fingularem & admi ran dam Dei in eum indul g ent i am percelebrarer.
§. XIII.
H a u d difiparem locum offendunt \fcrba Davidis Pfi. C X X X I X : 16. cana in« xS» quum nondum ullus eorum
hat, n e m p e d i e r u m , quibus in m a te rn o utero corpus f o r
matur h o m i n i s , nam ea de r e , verfu illo, a g i t u r , vel, ut tranftulit Illuftr. Michaelis, denen der erfie noch fe h lte , q u a n d o q u i d e m int* idem ac p ri mu s p e r f r p e valeat. N e c mul tum dift ant, qui affixum in a n n ad f or man da fenfim in e m b r y o n e offia me mbr aque r e f er u nt , haud dubie a D a v i d e etiam fpeflata. Effiet enim tum pariter v e r t e n dum : quum nondum ullum eorum , m e mb r o r u m , ex fi abat. Atqui analogiae Syntaxeos magis videtur confentire , ut propius O'Q’ in affixo cogitetur. Succurrit jure meri to Pauli illud Rom. IV: 17. hocà«v roc /jly\ cvrcc œs ovroc, Deo
unice t ri buendum. In margi ne quidem adeft lectio alte ra iS, fed quam defer end am c ommon ft rat fervata tex- tualis A l e x a n d r i n o , Aquilae, S y m m a c h o , T h e o d o t i o n i , S y r o , A r a b i , Æ t h i o p i , Ch al d æo , H i e r o n y m o , qui va rio quantumvis fenfu f u mf er i n t , «S t a m e n , quod in te xtu e f l , ad unum omnes expr imunt. Hebraeorum infu- p e r c o d i c u m , ma nu fe riptor um p a r t i m , partim & i mp res s o r u m , tanta emi net conflantia, ut in trecentis apud Kennicot rum collatis, n c n nili unicus ifque non ver us , r e p e r i a t u r , qui iS in textu pofuit. I mm o funt haud p a u ci, q u i , ne in m a r g i n e q u i d e m , variæ i nitar lectionis n o t a t u m , habeant. Ac tamerfi recentiorum Judaeorum nulla p r o p e fir, in praefenti cauffia, auflori tas, & Ra fchi par it er ac K i m c h i , hofque fecuti alii, urramque lectio n e m j ungant m o re fuo atque tueantur , Aben Efra t amen f o l a m , quce nS h a b e t , explicandam fibi fumfit. M i r a r i igitur liceat, qui maluerint nihilomiuus quidam, in pr imi s Cei. D ie t e l ma i r , ad G e r m an i c am Vcr lionem O p er is Bi- blici ex Anglis collefti, fubjunfta a n n ot a t i on e , margi na- li infiftere & int erpretari : embryonem me informem vide
runt tui oculi, in libro tuo perfcripta erant ift/i omnta ,
videlicet quæ fupra a Davi de d i f t a , creabantur Jies q u i bus e x i f t e r e n t , quae jam ante pr aevi der as , eique, n e m p e
\dSj itifo rm i, qualis tum e r a m , ma ff a unus eorum dierum deftinatus. t t e n i m huic interpretationi, fi vel con ce de r e t ur , fenfum fubefle minime alienum, fundus tamen deeft, quem certior Crifis debuiflet fubfternere.
§ XIV.
Sequitur locus duodecimus Prov. X I X : 7. ubi triftis & iniquiffima levitas arguitur homiuum, qua odifle p a u p e r e m Sc d eferere vulgo folent tum fanguine co n ju n d ti, tum qui amici ante fu er an t , unde accidit, ut pauper fit: non nS a n o x ' p i o , In quo nonnulli, ad ipfos eos, qui p aup er e m d e f e r u n t , relato Pro nom ine non, explicant :
perjequitur ille quidem magno fludio verba fallacium ami
cor um , verbis eorum ac promilfis fidit, vel etiam, fub- intelledlo 3 ante a n o « , verbis i. e. precibus eos adgredi•
tu r , ut opem ferant, qui t a m e n , ubi adferenda hæc es-
f e t , non nS nulli f u n t , nulla ex parte comparent. Agere mifellus ifie idem cogitur ac onp *pn Hof. XII*. 2. qui
ventum perfequitur nufquam p re he nd e n du m . Alii ifto non refpici cenfent pr oxime præcedens D'*»om, e o r u m , qui jam deferunt, verba, quibus fidem ante fuerant pol liciti, quæque nunc d ep re he n du nt u r efle n1? nihil, efle inania, quippe nullo modo præftari. Quod pofierius fa ne Li ng uæ analogiae fuerit congruentius, p e r alterum licet fenfus p r o p e idem obtineatur. Sed in m a r gine iS con- fpiciendum fi a d m i f e r i s , non iS fignificabunt ei fu n t, v e r ba p au pe r ifte habe t, hæc unice nihilque praeterea con- fecurus, cafla fibi data verba perfentit ; uri etiam vertit Illufir. Michaelis: aen worten ja g e t er nach, die bat er. Q u o circa f atendum quidem , urramque heic ledlionem , tum n e g a t i v a m , tum affirmativam, fenfum dare id on eum , ac pofie, quoad hic unice confideretur , alterutram p ro le- dtoris arbitrio deligi. At fi q u a e r atur, utram e duabus
pri-primi Au&oris manus credatur exaraft e, c o n f e n t i u n t , quæ f u p e r f u n t , antiquitatis m o n i m e n t a in illam, cui ne gat ivum «S ineft. Gr æc us A l ex an d ri n us , S y r u s , Vulga tus Lat inus , A r a b s , Chaldaeus ea mde m p r o d u n t , q ua n tumvis disjungere vid ean tu r non nS o’idn fjmo a præceden- t i b u s , quafi vel p er fe intelligenda foret p e r i o d u s , vel conne£tenda cum pr ox ime fequentibus. N e c Kennicot- t o , praeter un um al terumve codicem m a n u f e r i p t u m , re- pe ri re licuit alium, qui )S in textu offerat. Recle igitur vet erum confenfum fecuti funt ta nt um non o m n e s , quos mihi quidem datum e v ol v e r e, r ece ntior um int er pr etum. Pauci ju ng e nd am urramque vo lu er e, fi Rabbini excipian tur. An v er o ex ante di&is i nf er end um d e n i q u e , uti intulit Criticæ Sacræ Auéfcor Cappellus, eTe variam le- f t i o ne m illam fatis r ecentem, equi dem n on d ixeri m.
§
. XV .
Similiter Prov, XXVI: 2. ubi in textu fer ipt um oc currit : ut paffer divagari Jolet , ut que hirundo avolare, »on xS Din nSSp p fic exjecratio temere faSla non v e n ie t, in p ar te m n em pe e a m , in quam t e t e n d e r a t , p r o negat ivo xS, cernitur 'h in margine. Text uali c o n g r u e n t e r v er ti t A l e x a n d r i n u s : èn éneXtvireTOii aJev', & Chaldæus , in quo eft: Siyn nV N e c aliud forte voluit S y r u s , affirmativa li
cet ufus di£lione: l . c r o U o T i
Sic malediSlio vana aberrat, h. e. no n per v en i t illuc, quo
erat dire&a. Co n tr a Arabs , q uamqu am alibi Grtccj p re
ma t veftigia, heic dedit (£j±£==>
fic malediftio vana perveniet ad aliquem, confentienre v e
reri Latina : Sic malediSlum fru flra prolatum in quempiam
fuperveniet, q uod explicaturus in C o m m e n t a r i o H i e r o n y
mus pofuit: ma ledià a in infontem jaculata non a h u m , fe d
ipfum maledicum i opprimunt. A p u d K e n n ic ot t um nec
ma-manufcriptus ullus, nec i m p r e f f u s , »S in textu habet. At habet tamen Co mpl ut en fi s, haud f c i o , utr um e codice ahquo vctuftiori, an quod marginalis illa editoribus lit vifa Vulgatæ Latinæ propior . Q u a m o b r e m donec fu* perftites ex antiquis poriffimum r o ga nt ur t elles, p ar em f er e utraque le£tio au£toritatem præ fe feret. Ex quo f a d u m q u o q u e , ut e recentioribus i n t e r p r e t i b u s , non m o d o qui Vulgatae I.atinæ preffius adhaerent, fed & r e liquos int er nonnulli marginalem haud fuerint afpernati. Admififle eam Mercerus in C o mm e nt a r i o & Cappellus in Critica S. videntur. In Concordant iis particularum Noldiu s p. 423. ed. Jen. explicuit: ficut hirundo volando
ita malediftio immerita ei veniet, h. e. in illum qui ma le
d i xe r a t , recidet. Secutus idem illud Reverendifs. En- g ef tr ôm in dilferratione de Varietate Le&ionis k1? & iS, edita Lond. Goth. M D C C X L . & Illuftr. Michaelis: fo ifl
der unvet diente F lu ch , er kehrt an den ort zurück rvo er herkam. Cet er i, quos infpicere nunc l i cuit , ro 3 to u r g e n t , ac, meo quidem fi fidere aufim judi cio, ratione nixi ea , quam ipfius a Salomone propofitæ c o m p ar at i o nis habitus fuppeditat. V e r b a nu & p e r f e, nec ad- jun&a voce al ia, v ix ufquam remigrare , redire in locum
ante reliSlum fignificjant, neque fign i ficatum eum p ro d i t
nu , quod p r o p r i e elf ingredi, nu defignat huc illuc vaga
ri , 7 y celeri agitatiorae effet ri abripique, i m m o advolare q u o
que & involare, q u o d heic ta me n praecedenti n» haud co ng ruen tem dederi t imaginem. Accedi t , q u o d , iS li l egatur , deficiat p e r f o n a , ad quam P r o n o m e n affixum referatur. Effie, a j u n t , S’03 e priori verfu inrelligendum, fed obftat, quod difcrera, in illo, *qxd\xr\ e x h i b e a t u r , cui co mmu ne nihil cum e a , quam verfus alter profert. N e c t S S w pr opr iet as talis , ut in homi ne malevolo iraque infl ammato, cujusmodi f u n t , qui pelfima quævis alteri i m p r e c a n t u r , c o m m o d a m , nedu m necelTariam, ledem
in-inveniat. C o n t r a & ver bor um fibi gen uina poteftas co n flabit, & comparati o immeriti malcdi£ti cum avolantibus vag o impetu avibus concinna enirefcet, fi verratur: uti folent aviculae temere vagari celerique volatu aliorfum t e n d e r e , fic maledicta fine canfTa & injufte in aliquem conje£ta , ad hunc non in g re dientur, hunc non ferient, in tenues dilabentur auras Dicunt A rab es , tefte Schul- t e n f i o , »^*1= fid it, rrfedit avis e ju s, in faufla co m
pr eca ti one, quae effeflum fortitur, & in partem alteram, de ho mi ne levi & t e m e r a r i o , quales elle folent, qui ma ledicunt, 0 y \Jb, volant paßeres ejus, quod & ufur-par i Meidanius teilarur de e o , qui pavore confiernatus eft. H i n c p r o n u m quoque fuifTe potuit veteribus He- braeis, ut, cum avolante avi, maledicta in infontem vibra t a , huicque non noci tura, quin & metuentia velut eum a t t i n g e r e , co mp ar ar en t , fenfu eodem , quo de felicirate Ep hr ai mi dixit Hofeas I X : i i . 'jairn’ <710 avis inflav avo
la t, evanefcir, difperit.
$. XVI.
T r i a p o r r o loca Jobi Li ber fubminiftrat. Cap. VÎ: 21. in imprefiis vulgo exemplaiibus ocurrit x*> orrn nny *:>, inferta margi ni leiti one altera iS. A t e di tiones , Bom- bergii 1521,4. R. Stephani 1541.4. Munfteri 1546. fol. Cratonis 1587.4. H a r t m a n n o r u m 1595. 8* Hutteri 1587. fol. Joh. H . Michaelis 1720. &, tefte K e n n k o t t o , Neapolita na 1487. Sonciniana 1488-Bombergii 15 18. Munfteri 1536. 4. Mantuana 1744. in ipfo textu iS h a b e n t , pleræque fi ne ulla in ma rg ine notatione le£lionis alterius. Æ q u e difcrepant Mfc. codices. Viginti & duo m e mo r at K e n - nicottus, quor um in textu iS fcriptum eft, paucos qui d em fi c o m pa re nt ur cum C L X X X V I , au£tore eo dem collaris, quique adeo k1? in textu exhibere cenfendi funt.
Q u u m autem e c a t a l o go , quem Biblico operi Felix Pra- renfis pr imus ad junxit, variarum ledtionum in codicibus Palæftinis & Babyloniis, Occidentales illos, hos O r i e n tales a p p e l l a n t , illorum fingulos conftet iS in textu feri- p t u m habuifle, hos nS, & numerus utrorumque hodie i g n o r e t u r ; e folo quidem numero codicum, certior ratio nulla elicietur, qua ledtionem alteram præferri alteri oporrerer. E n i mv er o antiqui ii confulantur interpretes, occipiet utraque ledtio videri dubia. Solus Chaldaeus, ceteris haud æ qu i p a r a ndus, kS tenuit vertitque nSo pmn pia p r m nunc eftis ac fi non fuisjetis. Latinus obfcuriufcule p o f u it : nunc venifiis , nec quidquam attulit, dum explica r e t , H i e r o n y m u s , quo originariae quidem feriptionis pa tefiat veritas. Alexandrinus autem dedit : cctccç te x&j
vu etc t7ceßi]Te /uct ctveAetifJtovœç, nunc aut ein vos ad me ve- m ß is , vel infurrextfiis contra me , Jme mifericordiu, tum &
Syrus contra m e, ne m e m o r em Ara bem , cui non
nili Graecus fuit fub oculis. P oter it hinc videri verifi- m i l e , in Hebraeo Graecum legiffe 'b. Illudiis certe M i chaelis , ubi in codice Caflellano repereat nS feriptum a p r i m a m a n u , fed dein abrafum ita, ut dextera mod o particula rë n fuperfit, legendumque ’S offeratur, tum hoc motus i n d i c e , tum Graeco S y r o q u e , Germanicae Verfioni fuae inj un xi t: da ihr j e t z bey mir feyd, lufpica- tus ümul , p ro o in origine feriptum fuiffe p , unde ori r e t u r : f i c , uri n emp e fallaces ante memorari torre nte s,
etium vos nunc eßis m ih i, fenfus oppo rtu nus , ut qui ma-
x i . n e , quemque n em o ledlorum non vellet unice verum fore A t r a m e n , quum ne ipfe q .idem follertiiïimus ille i nt e rpr es p iftud nili conjedfuræ acceprum referar ; quum adhuc non c o n d e t , qua nixus audloritate fuerit Caffella- ni cor redt or codicis; quum metuendum fit, ne fua m a gis ex fententia, quam ad dudtum Hebrææ feriptionis, b r e v e m & p r o p te r e a non lucidam periodum explicuerit
Grae-G r æ c u s , præferti m quum ncc btU3rjre fatis videatur re*
f pondere r £ D r r n , nec ccveKetjpovœs in H e b r æ o adfit; quum denique Syrus e G r æ c o for fan , æque ac A r a b s , hau- ferit ; mihi nunc liceat, donec certiora o bv en er i nt , ad al t e r u t r a m , e duabus vulgatioribus, le£tionem anqui rendo fubfiftere. Qui »S non i m p r o b a n t , vel Ra fc hi um f e c u t i , refpici ar bit rantur Sm t or r e n t e m v. 15. & fubintelligunt O'Shea v e r t e n d o : vos eßis fallaci torrenti illi fim i le s , fen- fu e o d e m , cum illo ab Illuftri Michaelis t r a d i t o , fed n on adfuturo , nifi dura nimium admiffa ellipfij vel e x plicant iS, pro illo, a partibus ejus, quem folatio erigere & effe auxilio debeba ti s, quo d p a r u m videtur in cetera a Jobo heic di£la c o n v e n i r e , erit que i nfuper P r o n o m e n tertiæ p er fon æ in ore hominis de fe ipfo loquentis, in- folens. N e c putem, alio flexu ullo , probabil em e iS ifto fenfum iri derivatum. Itaque fi qua lectio heic praeferen d a , illa d e mu m f uer it , quam aeque ac alteram f requ en tavit antiquitas, at quæ fenfum multo quam altera d e d e rit l i q u i d i o r e m , nS cs/vy» nny profe&o vos nunc eßis ni hil , valetis ad me um mi tigandum dol or em o m n i n o ni
hil , foiatii vel tantillum a vobis e x fp ef l an te m fefelliftis haud aliter ac fpem eludit, l ongo fub it inere, fitientium, r epert us t or r en s aquæ inops. Sunt eum in m o d u m i n terpretati M e r c e r u s , Coccejus, Schultenfius, nec i n v e n i t in uberioribus annotationibus ad H a g i o g r a p h a J. H. M i chaelis q u i d p i a m , quod le£tionem illam follicitet, t amet- fi in textum Biblici a fe editi C o d i c i s , i nc er tum qua de cauffa, n on admifit.
§. XVII.
Cap. X I I I : 15. idem Vir graviflime affli£tus, fuae j uf t it i am, quam p u t a b a t , caufæ af fer tu rus , ait: me jam
interficiet D eus , Srrx nS non [perem , fubminiftrante m a r g i
n e lectionem alteram iS, quam ta me n in textu n on nifi n o v e m codicum mfc huc ufque r e p e r t a m , fique typis editi fpc£fentur, in tribus m o d o , C o m p l u t e n f i , A n t v e r - pienfi Regio & Manruano 1744 o b f e rv ar u nt Critici. C o n t r a , fecutos hanc potilfimum veteres i nt e r p r e te s , S y r u m , V u l g a t u m L a t i n u m , A r a b e m , Chaldaeum videmus. R e cedit longius ab Hebraea or igi ne A l e x a n d r i n u s , habet en im iccv y.e yret^ccoTjroa 0 êvvocnv\c, inet r^j vjqy/rxt, 7ne licet
opprim at, qui potens efl, quoniam ccepit, ita ut in codi
c e , e quo tranftulit , utra le£tio adf uer it , perfpici vix poffir, nifi, quod conjecit Cappellus, Sx olcitanter legerit, ubi nS feriptum e r a t , & Snn p r o Sn'x. R ec e nt io r um q u o que permultis pl acui t, in le£tione \b adquiefeere, liqui d e m infigne inde deduci pofte a rg ume nt um videatur ne graviflima quidem clade infirmatae fiduciae, qua Deo n on celfabat Jobus tot um fe commit ter e. Atqui unum nunc iftud ediflerere eum non voluilfe, feries univerfa o r a t i o nis oftendit. H o c molitur, rapiente impotentis aufu ani-; m i , ut non m o do ab h o m i n u m judicio ad Deum p r o v o caret , fed apud ipfum i n f u p e r , ut aîdæ a fe vitae p u r i tatem d e f e n d e r e t , & quantis d e m u m cumque obrueretur t o rm e nt i s , quamvis & m o r s præfentilfima inflaret, e v i n ceret ni hi l omi nu s, i m m e r e n t e m ple£ti fefe, nec ullius r eum fceleris teneri. A p u d D e u m te mer e & i r r e v e r e n ter talia ja ft ar i, quis n e g e t ? Sed inc ender at hinc i m mutabilis, quam cont empîabatur , Divinae fan&itas jufti- tise, hinc fervata , conftanti ftudio, fuæ vitae i n no c en t i a,
Sc inflammabat ufque eo , ut nec ani mo nec linguae fatis
i mp e r a r e t , qui durius fimul criminant ium vocibus un di que exturbabatur. Sub hoc igitur æftu an imi , in illud Srrx xS non Jperem p r o r u m p i t , lique tota expen da tur p e r i o d u s , hanc v i m l i a b e b i t : ita jam exhauftae mihi vires c o r p o r i s , ut pr opinqua m o r s i m mi ne a t; quod igitur in hac vita f per em , nihil amplius fupereft; at vitæ
ta-tatem meæ ne fie quidem v e r e o r f u p r em o ipfi p r ob ar e judici. Audacem illam conteftationem h o m i n i s , qui g r a vioris fibi culpae nullius videbatur c o nf c i u s, fenferunt in t erpretes m i n im e inficiandi, Cappel lus, Coccejus, Schul- tcnlius & llluftr. Michaelis, cujus efl: doch er tudtet m ich,
icb babe einmal nicht zu hoffen? ich vill drei ft meinen va n- del vor feinem angeßebt bekennen. N e q u e enim ceteris, quas , hoc l o c o , Jobus fundit, querelis fatis conveni t i n te rr og at iva poteflas, quam nonnullis vifum f u it , ad tex- tualem le&ionem f er van dam, voculae nS tri buer e ; nec c o m modus effie aut quidpiam juvare poterit fignificatus r 5 Sn'
haerendi in luto , quem ex Arabia huc advocavit Franc.
T f e p r e g i in Diflerratione de Aut hent i a Sele£tiorum Ce- thibim p. 169, 170. Sylloges Diflfertat. edit. Leidae, 1772. Q ua mq u am eni m d a r e t u r , noti onem fperandi e ftirpe illa, apud Arabes fuperftite, potuifle f u cc r e f c e r e , in verba ta m e n Jobi , de quibus a g i t u r , eo minus fuerit i n t r u d e n d a , quo certius c o n d a t , in locis Biblicis aliis der iv ati v a m exfpe&andi fperandique, heic unice apt am , f r e q ue n tius adhiberi.
§.
xvm.
Cap. XLT, ubi Leviathanis infuperabile r o b u r e x p i n g i t u r , V, 4. legimus: n a enn* nS m n tacebo, quee illi in •
f u n t , fingularia, c omp ro ba nt e l e£honem illam uni ve rf o
c ho r o ant iquor um i n t e r p r e t u m , & ne unico quidem dis- fentiente five ma nufe ripto live impreflo codice. Itaque difficile di£lu fuerit, qui fa£tum t a m e n , ut i n g e r e n d a m alteram iS M af o r e t h æ (latuerint. I mm o v e r o crilin il lam uKfiTcv & fubleltae fidei jure m e ri t o dixit Schulten- fius. Plurimi codices mfc. n ota tum iS illud in m a r g i n e n o n h a b e n t , nec forte ante B u xt or f iu m, qui Maforæ n i m i u m (e patienter n o n n umq ua m p e r m i f i t , in impreffis cœpit frequentari. Prætermifere fuis in C omm en ta ri i s
R a f c h i , Aben Efra, Levi ben G e r f o m , Salomo b en Me- l e c h , quamquam in aliis locis marginalem æque ac tex- tualem folenr diligentius explicare. D e n i q u e , quod caput rei eft, ipfi fenfui t o iS r epugnat. Q u u m eni m Levia-
thanis mi rand a indoles gr aphic e heic & copiofe defcri- bitur, v ix credi p o t e r i t , qui l oq ui t ur , voluiffe d i c e r e :
de illo y vel propter illum , vel quo d e m u m c umqu e m o d o
alio t o explicetur, tacebo; nili quis nulla denique fva-
dente idonea ratione co nar etur int er rog ati ve f u m e r e :
iliumne , qua ma tacerem? qui tamen explicandi m o d u s ,
urpote inutilis, q uum per negat ivam phrafin idem fenfus multo obtineatur facilius c e r t i u f q u e , e recentioribus i n terpretibus non nili pauciftimis, o p i n o r , in me nt em venit.
§. X IX .
D e c i m u m feptirr.um locum exh ibet caput IV. Efrae v. 2. M e m o r a n t u r Samaritani J u d æ i s , qui t emplum in- f t a u r a r e , e captivitate Babylonica reduces, oc ce p er an t, c o m m u n e m in aedificando o p e r a m obtul iffe, g e m i n o u(i probitatis obtentu. Euvidem , d ic un t, atque vos Deum qucs- rim u s . tum pin idk »d'd crm» unjx nS facrificia nulla obtuli mus ab cevo ufque +AjJar bad donis, h. e. poftquam huc p e r
v e n i m u s , t emp lu m nullum f u i t , in quo facrificia licuis- fet publice of f er r e, & tamen hoc optavimus olim æque ac nunc percupimus. Etenim templum , quod in m o n t e G ar izi m Samaritanos habuiffe cer tum eft, r égnant e d e m u m A l ex an dr o M a g n o cxftru£tum teftatur Jofephus A n - tiq. Jud. Lib. XI. Cap. VI II. Ver a autem an falfa heic p e r h i b u e r i n t , qui petebant, p ar um r ef er t , q u u m , me n t i ri in p r o m t u his fuiffe, multa oftendant. Si ergo vald« hic veriftmilis fenfus f ub f it , t o r r u mi n ime rejiciendum
videbitur. Accedit codicum t antum non o mn i um eon« fenüo. Q uat uor t a n t u m m o d o manufcripti hu c ufque
gni-gniti ac duo imprefïï, N eapoli tanus 1487. & C o m p l u t e n - îis, qui iS in textu coliocarunt. Sed ver o i nt er cedi t a n tiquorum int er pr et um p r æ f c r i p r i o , q u o r u m Unguli tr ans t u l e r u n t , ac ii Ie&ionem tS unice aut n o v e r i n t aur pr o- barint. Haec autem ii a d o p t e t u r , cenf ebuntur S amari tani cumulaffe p r o x im e praecedens : Deum Veflrum etiam nos
quaerimus, a ddi tame nto hocce: illi, ei dem D e o v ef tro , nos quoque, om ni, quo beic fuim us , tempore, facrifiaia ma- Slavimus, vel ut habet JoTephus Ant, J. XI: 4. aeßopieSoc yocq 8K eAxrrov iveivcov rov ©fcV, y&] rtrcv vTaeçev'XJOfA.iQcc n&f r/js SçYjayJixs èj/xèv e7r&v/jirjro6i , Deum non m inus, quam il
li , colim us, eumdemque precamur, c / religio f i cultus flncJio- f i Jutnus &C. quod iivc ex parte tantum aliqua, five ex
nulla, ver um fuiflet, praetexi ta men ab his p o tu i t, qui nil quærebant aliud, quam aedificantibus ut r e m o r a m i n jicerent. Aben Efra quidem ro r t u vindicaturus Tupplen- dum in^uS o p in a t u r , quafi voluiflent d i c e r e : non coluimus
facrificiis ullum , praeter eum , n em pe Deum veflrum. A t , cenfente licet Cappello , poiTe Tupplementum iftud a d m i t t i , ut retineatur ro a vo , precari o tamen fumlifle , quod f u p p l e t , Rabbinus facile intelligitur. Q u ar e ma nebit d u bium , utra praevalere le£tio d eb ea t, quurq pa r ur ram- que au&oritas videatur c ommend ar e. N e q u e Tumendum Tibi exiftimavit Uluftr. Michaelis in notis ad v er f ion em G e r m a n i c a m , ut partem in alterutram f erret f ententiam, juxta licet fateatur, verifimiliorem eam vi de ri Tibi, quæ iS habet. V e r u mt a m e n in verfione ipfa: und feit der zeit Affiarbaddons - - haben vir keine offer, textuale nS
amplexus eft, uti jam ante Lut her us , & , mulro etiam confidentius, Gouftetus Co mm en t. L. H e b r . pag. 424. At que fuerit, nifi valde f a l l o r , cui o p p o r t u n a m magis habitura fpeciem videatur Samari tanorum petitio , fi c r e dant ur p r æ Te tulifte purioris ftudium cultus illius, qu em Deus præTcripTerat, quoque n o n licebat, nifi
mi-mi t ano in templo facrificia ma£lare. De te mp lo certe n un c agebatur, e um in finem ædif icando, ut publica ac legitima fa rifieiorum religio inftauraretur. Hujus fe frui velle co mmun ion e fimulabant S a m a r i t a n i r ut D i v in o d e m u m cui u recle per fun ger ent ur . Q u a in re videri p o t e ra nt Judæi non nift inique exclufuri h o m i n e s , ejusdem f e c u m , qua p a r t e m , flirpis, q u iq u e , li vaciliaffe , in v e ro colendo D e o , olim deprehenfi f u e r a n t , n umquam t a me n p ræcept um de facrificiis n on ext ra Hierofolymita- nurn t e m pl u m offerendis viol affe, nuncque ejusdem ae que ac Judaeos, N u m i n i s inditura cetera legefque feclari fefe profitebantur. H u n c potiffimum fi indu&um colo r e m a r b i t r e m u r , mendacis aeque ac fraudem egregie e- do£tæ gentis character fpe&abitur. Sin dixiffent, fe j am o m n i t e m p o r e , eidem ac Judaeos immolaffe Nu mi ni , quam vis templo c a r u e r i n t , atque hoc r efte factum credi a J u daeis voluiffent, non e r a t , cur illius, quod aedificabatur, focietatem templi cupide adeo a m b i r e n t , nam in pofte* r u m p ar it e r, ac dudum , potui ffent, etiam extra i l l u d , facrificiorum follemnia rite celebrare.
§. XX.
Reflat d en i q u e locus, quem catalogus D uc um Davidis examinandum præbet i C h r o n . XÏ: 20. T y p i s editi in t e x tu habent : ot? kSi, exceptis Complutertfi, V e ne to 1739 & M a n t u a n o 1744, qui fn tuentur. Amplus etiam ex- flat manufcr ipr orum numerus, in quibus nS> comparet. Sed r e pe ri t tamen Kennicottus viginti fere, quibus altera leclio fcripra i n e d , quamqu e manifefta confenfione non Ale x an dr in u s m o d o , Syrus, Arabs, Chaldaeus a Beckio editus, Vulgat us Latinus, afferunt, fed & facer f cript or c o m p r o bat Libri II Sainuelis XXIII: 18. ubi de eodem Viro, in r e p ro rf us eadem, line ulla veterum five Cr it i co rum five in t e r p r e t u m , d if cr e p a n r i a , legitur n&Wa 017 ibi ilh nomen erat
inter, hos inter m a g n o p e r e inclaruerat. In altero ntsrb®3 «Si öt* ;;o» nomen tres inter, nemini le£torum fen fus aliquis o b v e n i e t , nifi fubinrelligatur i b , ad defignandam p e r f o n a m , cui defuerit n o m e n , vel celebritas e a, tres i n ter. Q u a p r o p t e r in Latina verfione Junius & Tr em el l iu s , jun£ta lelti one u t r a qu e , pofuere: fe d non f u i t ei nomen inter
illos tres. Atqui de Abifai, qui unicum heic intelligendum
f ubjeftum propofitionis adelt, fi cap iat ur , r e pu gn abi t ce teris illi tributis titulis sy.xn capitis & i® principis j nec fi- gnificare p o t e r i t , nominis eum minoris fiiilTe, c o m p a r a t um cum tribus ante di£tis, utpot e quum id d e mu m fequa- t u r v. 2 i . jo »o nœbpn ad tres iflos non v e n it, his æqtialis
r o b o re cenferi no n p o tu i t, qu od q ue bis ut diceretur nihil attinebat. Clerico autem, pr obata limilirer utraque le£lio- n e , ubi fubjungit: veram effe utram que, f i de variis triad i-
bus fortium Pirorum intelligatur , oblliterit, quod oftendi
c ert o n equeat, p ræt er triada i llam, quæ verlibus 8— 17. Cap. X X 1 1 I. Libri II. Samuelis e xp o n i t u r , fuifle etiam in catalogo nu me ra tam aliam , quippe cujus nulla exprefla mentio injicitur. Ac fi daret ur q u o q u e , prseter p r i m a m tri ada, fupputalfe facrum f criptorem infuper f e c u n d a m , adeo tamen conf under e ambas voluiffe, ut nunc ad h a n c , nunc ad aliam, ejusdem Viri n o m e n referretur, vix fine inju ria credendus fuerit. Itaque magna fe ingerit fufpicio, *6 ifiud o r tu m debere errori veteris alicujus fcr ibæ, quem te mer e dein fecuti exfcr iptor es alii, in caulfa fuerint Maf or ethi s junioribus, ut in textu seque imprudentes retinerent. N o s, prseeuntibns antiquis non m o d o interpretibus, fed vel po- tillimum au&ore libri Samuelis, marginaliiS fidamus ufque eo, ut fcriptum primitus in textu fuilfe exifiimemus.
§. XXI.
S ed n o n o m itte n d a lo c a duo lib ri p rim i S a m u e lis , q u æ ra tio n e in v erfa 1*7 in t e x t u , «S in m a rg in e o ffe n d u n t. A lte r d u o ru m o b v en it cap . I I : 16. u b i n efanda a rg u itu r filio ru m E l i , in facris a d m in iftra n d is,
va-^ ) 3 9 ( cp*
a v a ritia , q n a f ie b a t, u t f i quando, viclitnnm qui offerebat, refpondernt
pnfcctiti Sacerdotis fervo : adoleatur prim um Jollemni ritu adeps, tumque de. tuum fu m a s , quidquid tibi lib u e rit, h ic , v id e lic e t fe rv u s S a c e rd o tis , fnn nni? 'D iS ION regetferit illi: omnino nunc dabis, fique non d e d e n s , vi
auferam. In m a rg in e h e ic q u o ru m d a m co d icu m c e rn itu r *t:jd nS, cora-
ji c in n t quidam , legendum kS , cu ju sm o d i n o tu la , c e n fen te B u x to rf io , in
C lavi M a fo ræ , fig n ific a b itu r, v era m effe te x tu a le m le& io n em , n ec ul lo m o d o fo llic ita n d a m , q u am vis p u ta r in t n o n n u lli, le g i q u o q u e poffe-, u ti p o litu m in m a r g in e . Q u o d q u id e m ad h u nc etiam lo cu m fi ad-p lic a ri r c f te ad-p o f f e t, h aud c o n te m n e n d u m m o x h a b e re tu r , ad-p ro afferen da v e rita te le ttio n is T & iS , te fiim o n iu m . E n im v e ro aliis co d icib u s au t, n u lla n o ta ta v a r ie ta te , a v o in e lt 1*7, a u t in m a rg in e a d je ftu m 'i n o b fe rv a n te J . H . M ic h a e lis , & ifiud q u o q u e , in m a rg in e a fe editi c o d icis, e x h ib e n t e , u ti fim iliter d u d u m p ro feffu s fu e ra t K im ch i in C o m m e n ta r io : q b io ’ip i H 3 a'rçj. A le x a n d rin u s m arg in ali in h æ re n s v e r t i t :
ei7rtv 8x 1' CTI vüv iïooG&ç, L a tin u s , in quo e ft: ajebat ei: tiequa-
quam , nunc enim dabis, u tra m q u e le & io n e m ju n x it , q u o d etiam fe c e
r u n t S y r u s a tq u e A ra b s . C h a ld æ o t g iS p la c u it; h a b e t en im tvS 1 0 K. ]\lfc. c o d ic e s K e n n ic o ttia n i q u in d ec im c ir c ite r , & im prefii n o n n u lli a n ti q u io r e s , q u o ru m u n u s C o m p lu te n fs , nS in te x tu offeru n t. Q uam - o b r e m , fi p o n d e r e n t u r , quae re p e r iri p o t u e r e , u triu fq u e le ftio n is in d ic ia , p a ri v id e b u n tu r h ab e n d a l o c o , p ræ fe rtim quum eum dem p ro p e u tr a q u e fenfum d e d e rit. Q u u m q u e a d e o n ih il in te rc e d a t, quod alicu- ju s m o m e n ti f u e r it, quin te n e r i te x tu a le il* r e f te p o flit, im m o illuc p o tiu s d u c a t , h in c c o m m o d a 1 2N c u m d ativ o c o n ftru & io , h in c m o x in fe q u e n s «S D x , q u o d f e c e r i t , u t v ix neceffaria fo re t alia p raem itten d a n e g a ti o , a c c e d e re h is lic e a t, q u i te x tu a le m le ftio n e m fervant.
§. XXII.
A lte r e x fta t cap . X X : 2 . E x p o f u e r a t Jo n a th a n i D avid v. r. im m in e n s fibi a S au le vitae p e ric u lu m , c u i re fp o n d e t Jo n a th a n , v. 2. ab-
f i t , non morieris , ecce p p p ib — pater meus quidquam grande nut p a rvu m , ni f i prius rnibi indicaverit. P ro illo new iS in m a rg in e le g en d u m e x h i b e tu r p pjn nS non fe c e rit, fa c e re n o n fo le t pater meus & c . quod p o fte- r iu s in te x tu ipfo fe r ip tu m , p r o d it dim idia fere p a rs c o d icu m p a rtim m a n u fe rip to ru m p a rtim & im p re ffo ru m , q u o s co n fu lere K e n n ic o tto fu it d a tu m . In C o m p lu te n fi, q u em n. 2 7 0 ad h u nc lo cu m q u o q u e alle g a t , & M u n lle ria n o 1 5 45, ipfe p a r ite r idem vidi. N e q u e a lite r le g e r u n t
ru n t A le x a n d rin u s , S y r u s , C h a ld æ u s , A ra b s , L a ti n u s , h o c e f t , q u o t q u o t ex a n tiq u io ri æ v o fu p p e tu n t in te rp re te s . S ile n t p e n itu s fuis in C o m m e n ta riis R a b b in i, h a u d d u b ie q u o d m a rg in a le m le ttio n e m u n ic e p ro b a m d u x e rin t. E te n im h æ c d e n iq u e fola e r i t , e qu a fenfus o r ia tu r liq u id u s & n arratae r e i c o n v e n ie n s ; q u u m e c o n tr a rio T o naw )b
ci vel fib i facit vel fecerit o b fc u ru m æ q u e ac m a le c o h a e re n s v id e a tu r ,
n ecefte eft. Ita q u e n e m in e m m ih i q u id em , r e e n tio r e s i n t e r , c o n tig it e v o lv e r e , qu i m a rg in a le m v e rte n d o n o n e x p re f fe rit, ’p r æ te r C e le b e rr. L ilie n th a liu m , qui C o m m e n ta tio n e de d uob. C od. M fc. R e g io m o n t. p. 2 0 7 . e x p licari C h etib c o m m o d e p o fle a r b itr a tu r : ecce f i b i , vel in fu u m
com modum , pater meus faceret quidpiam & m ihi non indicaret ? ta m e tfi
conftruC tione v o c u m n ih il c o n ti n e tu r , q u o d in te rro g a n d i v im f v a d e a t, n e d u m p o f t u l e t , e ftq u e lc f ti o a lte ra m a r g in a lis , n o n m o d o fa c ilio ris v irtu te f e n f u s , fed m u lto e tia m u b e rio ri a n tiq u ita tis te ftim o n io , c o m m en d ab ilis. V ix c e r t e fe e x p e d ie n t, qui D iv in a m p u n f to r u m v o c a li u m a u fto rita te m u r g e n t, nifi m a rg in a le m eam , c u ju s 'propriae v o c a le s in te x tu ipfo c o n fp ie iu n tu r, v e ra m esfe & o rig in a ria m a g n o v e rin t.
§. XXIII.
S u n t etiam duo lo c a a l i a , 2. Sam . X V I I I : 12. & X I X : 7. o b v i a , q u o ru m in te x tu xb, m a r g in e ib, o c c u rru n t. S ed h o r u m in te x tu a li le f tio n e q u u m fenfus n o n m o d o , v e ru m & p u n f ta tio p e r v o c a le m K y b - b u t s , t e f te t u r , no n ad e fle n e g a tiv u m xb, fed p a rtic u la m c o n d itio n a le m ; & in m a rg in e n o n lig n ific e tu r p ro n o m e n te r tiæ p e r f o n æ , fed fu lc ru m ta n tu m m o d o v o calis S c h u r e k , q u o d & e x p rim u n t c o d ic e s h au d p a u c i m fc. in te g ra v id e lic e t p o fita fo rm a voculae xib p e r S c h u re k p r o n u n t i andae; ad claflem v a r ie ta tu m , quam in itio p r o p o f u i, n e u te r e o ru m p e r tin e b it. N e q u e in ftitu ti ra tio b re v io rifq u e fe rip tio n is m o d u s a ttin g e r e p e rm ifit c e t e r a , q u æ a u t v e te r e s in te r p r e te s ita t r a n f tu l e r e , uc p ro
xb leg ifle ib, v el c o n tr a , v id e a n tu r, a u t c o n jc é ta n d o C ritic i q u id am a u tu m a r u n t , easd em pafla v ic e s fu ifle , p ræ fe rtim q u u m h æ c ta lia M afo- re th ic a d ilig en tia c o m p le f ti n o n p o tu it. T u m in K e n n ic o ttia n o o p e r e p lu ra id e m tid e m e x e m p la v a rie ta tis xb & lb fo r te in v e n ie n tu r , q u æ ta m e n in d e e ru e re , & , q u o t fin t n u m e r o , cu ju sv e a u c to r ita tis ,_ d e fin ire , is d em u m a d g re d ia tu r, c u i o tiu m fu e rit, loca B iblica fin g u la, in q u ib u s
five xb five ib o b v e n ia t, ad c o lla to s h u c u fq u e , m a g n o n u m e r o , c o d ic e s e x ig e re .
