Dissertatio gradualis, agni paschalis ritum delineans, cujus partem posteriorem, consentiente & adprobante ampliss. facult. phil. in reg. acad. Upsaliensi, præside ... Andrea Boberg ... publico eruditorum examini submittit alumnus Stieglerianus Jonas Berg

D Ό.

D1SSERTATI0 GR ΑDU.ΑLIS,

AGNI

_PASCHA

LIS

_RITÜM

DeJineans,

CUJltS

PARTEM

_POSTERIOREM,

Confemiente & adprobante

AmpliJJ%

Facult, Ρbil. in _{Reg. Acad, llffalienfiy}

PR£SIDE,

riRO _CELEBERRIMO,

DN.

_ANDREA

BOBERG,

L.L.O. O. PROFESSORE_{Reg. &Ord.} Publico eruditorum examini

_Jubmittit

Alumnus Stieglerianus

JONAS

B

ERG H,

ANGBRMANNUf,

In Audic.

_Carol.Maj.

_{ad d. 3,}

_JunSi?

Anni _MDCCXL.

Ho_ris, ante meridtim9 f_qlitis.

α α

iffLF'JCAJK»

ο.

'ATis32?KI

ill'M«

WO":4

ϊ/iUTI/i HJ

,

iiiijanil

a'

1

• -Τύ\\Ό «VK&w {%νλ fti,Ä ■·'■ .:M . -JC!?/ ', Γ;Ί ' .iv'V·."..Ά η~ '·.

k

"· > Ό

5Λ&

!

Ε

-

Ο

i"

ί·

-Ε-;

iOaaaoa

JrtOA. iq .C 0.JL.| Srr\ »'iMvi

εα»λίπδ40ΐ!·ίΙ

* VJ^UJLA i

η ö å a

a

.2

a

w

o

ι

ι

;··· ;VW^V.«£^YV^ err?o\.~ b

b

£ ;'

l

"?

fihuh

r'\

,JXO3ÖM wwÅ . •v- ' ^ ^^ .v>v:si\ t »*Vmw >u» < , - - ,'U·

Η

Λ Ν. _J.

§. XII.

Isrite _{peradis, quid potiffimum} in_{coenaPafchali fueritobfervan«}

«dum, traduntcofnata_{feq.Ante hane}

ve-ro _{inftituendam admonet Deus}

Ifrag-Iitas de cibo rite _{praeparando :}

videli-cet carnem _{ignt aßandam}

effej von

cru-dam_{^ nec aqua elixatam eße}

comeden* dam. _{In quo verborum fenfu}

conve-niunt fere _{interpretes,*niii}

quodHie«

rofi. _{Oleafter vocab. in}

comm. _9. Ποη _{(rudunt, fedfrnflum,}

aut _dißettum

fignificare voluerit , referens hoc

vo-cabulum , femel tantum in hoc _fenfu

occurrens, ad rad,kvj, aliquoties in

facris _{litt, obviam}

, in fignificatione

frangcndii quafi heic vetaretur, carnem

affandam in _{frttßa diffttare4}

Habuiftc

hunc _fcriptorem

_aliquos

prateuntes c

Kabbinis, patetex comm.

_AbenEfrar,

qui hujus explicaticnis _meminit, eamque fugillat , ad iignificationem

verbi citatam fic _alludendo:

oyeni

|Ό3 ΠΪ _{pfctl "IOT}5 bic fenfu* fmliu* eß,

& _{contortus, non autem loci hujus}

ge·

nuinut9

_Jpfe

_{vero Ab. Efra hoc}

14

cat _{vocé^n, ptp*i cruädcaro$}

ntop-pofita fit 7t2M3D coBét; eodemque

vo-cabulo & Onkelos & _{Syrus Hebräer»} exponunt $ ubi etiam

Gracci

Inter-pretes habent uftop. id vero non

ita

cfie _{intelligendum , quafi}

_{ωμοψαγ'ΐΛ*}

cArnern _{plane crudAm} hic pratcipue

ve-titam velletDeus, cum eam facile per

fe faftidirent _{Ifraélitae; ied}ut

abftine-rent hic a _carne, UW»

qu* noncocia veltofta ejfet, quantum

[a*

tis _{eß , commode explanavit Rafchius.}

Siquidem cruda dicuntur non

folum,

quae nulluni fenierunt ignem,

Ted

&

non fatis co&a. Quod ipfum fi _pro¬

be attendiflet _{Oleafter, praeccptum}

hoc, de cruda carne non comedenda,

necalienum ab Iioc loco habuiflet,nec

fortaifis _{fuperfluum. CauiTam cur}

af-fari _{potius,quam elixari}

_volueritDeus

has carnes, _quod tarnen in

viftimis

pacificis permiiium fuit,

fufpicantur

Dolores fuiiTe tum feftinatam

praepa-rationem, tum modum hunc

coqeen-di facillimum & _{antiquißimum,praeter} alias å fublimiores, quas

fuppeditant

Thcologi, rationem typi

propius

hic

υ

declarantes 4). Ipfum vero modum

aflandi, qualem Talmudici Dodores defcribunt, & Chriftiani veteres, ut

prorfus riotabilem, vix eft ut

praeter-mittamus. Mifchna hacc habet: IVO

pD"> bw ηκ r«s3D noön m p»

nrapj n?3 ny vö ηιηο

agnum Pafchalem affant? adbibent ve¬

rit e lig_{ηv mdlogranati}

, quodρgr os ad

nates _{utque tmnsfigunt. In Pefachin C.}

VIL i. His _{park tradit Maimonides,}

hacc addens: _{"ittnn "prfr tnbini}

'

rn&üb fufpendunt illum deinde in furnoy fubjeff0 igne. in libro de Ρafcbäte c.

VIII.Seil. 10. Cauüam cur _ligno,non

ferro utantur,videfis addu&am ex

Ge-mara ad L. _{fup.cit.in Buxt,Lex.Taltru}

Voc.Töttf. Hifce addas licet

deferiptio-nem_{JuftiniMart. inpialogornm}

Try-phone : To _{γα(> οπτωμίνον}

_7r^$c£jo)>

%η-fxoCjilopLivov ορ,οιως τω %ρ[Αατι τis <?αυςχ

ίπταται. κτλ. agnits emm aß'tes, infigu¬

rata cruci _{fimiletn conformatus ad ignem}

torretur. Narn veruunttm ab_{infimfis par¬}

tibus ad_{caputttsque adaßumperfigitur, iß}

aliud_{rurfus adinterfeapilium, cui} appen-duntur _{Agnipedes anteriores. Citat Bo*}

C ι chartus

I6

chartusinHieroz.lib.il.c.fo. p.ffl.tfiy·

Conferantur cum _{his, quae Buxt.}

ad-fertexMifchna in Difp.deCcenaDom.

§. 54.unde cum fuo antitypo congru·

entern _{typum , haud difficulter}

colli·

ges« Agnum vero integrum

fuifle

af-fandum, defignant ultima verba com»

matis _{ρ, ubi praeter reliqnam carnem}

exprefia

fit mentio capitis, crurum ac inteßinoram.

§. XIII.

Delati _{jam ad ipfam ccenam pri»}

mum _{quidem habitum}

manducantium

paucis contemplari par eric, qui

talis

defcribitur in verf. 1_{1, ut} viatorum,

ad iter fefe _{accingentiom, apparatum} fere _{exprimat. Namque prarcepitDeus}

DnJn DD'JDD ΙΠ« ibDKD com edite ear*

lumbis veftrit_fuccinttisi _quod interpre¬

tatur R._Salomp

_-pi5?

_{0\JD1?Q p*m**}

_ad

iter. Id _{quidem patet non tantum ex}

plurimis S. Codicis "locis , verum

&

profanis fcriptoribus, veterum

Orien-talium, non minus quam plerorumqj

hodiernorum, hunc fuifiTe morem,ut togis laxioribus ac poderibus

incede-rentveftiti : _{quibus ne in itinere» aut}

opere aliquo laboriofo

occupati

prac-pedirenr

*7

pedirentur, c regione Iumborumeas

Tuceingi necefle erat. Hinc Elifaeus famulo fuo, ad Sunamitidem _abituro, praecepit:"|\3Π0 accinge lumbes tuet,

(£_{fume baculum meum in manu tua &} va-de _{λ). Ex qaibus pariter elucet,}

ver-bis etiam _{fequentibus OpTS}

_DD^pDl

_& baculo _{veßro in} manu veftnt, pracparatio-nem ad iter iimminens condneri.

Et-enim baculis ufos fuiile viatores

illa-rum _{regionum, multa exempla in S.}

literis obvia _{teftantur; five ut armo¬}

rum loco ab _{aggreiloribus & feris}

be-ftiis _{fe tuercntur; (ive ut ambulantes}

per invia loca atque lubrica, hoc

u-terentur fulcro , _ne, fallente

vefti-gio, ruerent per praccipitia. Sic ba¬

culo inftru&us _{Jacobus tranfiit}

Jorda-nem, Gen. XXXII. 10. confer C.

XXXVIII. ig. Addit Aben Efra ufum alium D^Dnn ad_dirigendas

λ-finasi qui tarnen eodem tenditj cum. his _{prarcipue animalibus iter facientes} uterentur, ad onera ferenda: _quac

de-viantia feflores _{nonnunquam baculo} compefcuifie, Bileami _exemplo

pro-C $ bat

μ) ζ Reg. IV. zß% _{eonf. Ib. IX. i.Jerem.}

It

bat _{Rabbinus, ex Num. XXII. Quin}

iter etiam mox fufcipiendum

refpici-

r

ant verba D3^13

03^31

, quibus

calccAti comedere jubentur , nulluni

cft dubium. Etenim _{quamdiu in uno}

manferant loco, _iEgyptiorum

fervitu-ti addidi , difealeeati forte

ineeife-rant, vel more hominum illius regi- <

onis, quod ex Diodoro Siculo pro¬

bat Clericus ; vel rerum

necelTaria-frum _penuria

_laborantes.

_{Jam vero}

quum iter afperum atque

fentieofum

eflent _ingreiluri per loca

deferta

&

Xemotiora» vel calori nimio, vel

fri-cori _{expofita, ufum calceamentorum}

ipfis

fuiife neeeifarium

, Deus

hoc

tnandato videtur monuiile. Quin

&

futurae _{jam libertatis fignum}

_nonnulli

intetpretantur , cum maneipia

nudis

pedibus

ire folerent b ).

Ef.

XX.

4.

Hos autem _ritus, feftinandumiter

de-lignantes, quod etiam indicatur

ad-dita voce _plöna*

non

fuiife

perpetU-os _{atque anniverfarios, aut}

referen-

_,

dos ad ΠΠΠ Π0&; fed primo

Pafchati

/Egyptiaco fuifle peculiares,

cenfent

Rabbmi communiter _{quidem > ut ex}

loco Mifchn* antea citato

patet,quin

& Chri-b) Vid, P&l.Synopf*Grit»

3P

k Chriftianorum Do&drum

_pleriqee.

Nonnulli tarnen in tantae rei memo-riam _perpetuo

_obfervatos,

_atque

di-vino _{praecepto c)}

_obfervandos

etiam

fuifle putant d): quorum

fententiam

confirmare videtur _Chryfoftomus ,

qui fuo acvo

adhuc

ufurpatos

a

Judasis,

haud obfcure teftatur, in Horn, ζ$ ad

Eph. cit. Riveto, comment.

in

Exod.

XU. _{p. 894·}

_Qui

_habitum

_hunc

via-torum _{myfterio non}

caruifle

_putant»

hofce ritus _{poftea quoque}

_fervatos,

facile credent 5 quicquid demum hic

tradiderint Rabbini.Vid. Deyling, obf»

Mifc. XVI. §.10.

XIV.

Ad ceenAm ipfam quod

attinet,

ffeu manducationem agni

Pafchalis

,

hanc _{qüidem ita}

_inftituendam

prace-pit Deus, ut

fingulis

famiüiis

fuus

es«

fet _{agnus paratus,}

_dummodo

_fingul«

lini _integro

_abfumendo

_fufficerent.

Sin minus, duae familix vicinae in

do-mum unam coeuntesiimul ccenarentj donec in eadem domo _integrum

ab-folviflent. Neque enim partes

difle-C 4 das

t) Num, IX. j.

4°

&as in aliam doraum deferre _licoit,

Ut _{quasdam alibi confumerentur;quod}

expreile fult vetitum Exod. XII. 46.

In una _{eädemque domo comedetur}

: ne _ef*

feras ex ullλ domo de carne illius _forAS.

conf. v. 4. Qupd _Π ne iic _quidem a-gno integro abfumendo eflent _pares, quin aliquid föret refidui * poftero

die_{, aut alio, reliquiis illis vefci non}

licuit, fed combur-end* erant ; Ut

per-fpicue fatis jubet comma 10. loc» cit.

n£wn _{-ipa -iy udd nronv}

Quod quidem de offibus folis* &

re-liquis partibus , quae efui non funt,

intelligi nequit; ut _quibusdam

vi-fum _{a). Quam explicationem}

Japhe-to cuidam tribuit Aben _{Efra, eamque}

ut _{abfonam refutat. Conftat}

utique* Deum in _{aliis Sacris conviviis} idem de earne _{facrificiorum rcfidua}

combu-renda _{praccepifle, Lev*VII,}

ij> & alibi.

§. XV.

Coenam autem hane non _agni

folius manducatione _peragendam vo-luit Deus , fed ut in aliis conviviis

facris, _{panem quoque & alia jufiit} ad-hiberi, quae his verbis _defignat com¬

ma _8,

ftia _{8, rftw oniD}

_Vy

_{mra etiam}

azymospanes sunt ber bis am aris comedun»

ta} ut vertit Tremellius. De_Azymis

quidem

facile

convenit, non folum

in hac ccena cum _{agno adhibendis,}

fed _{per integrum poftea feptiduum $}

quo panis fermentati ufus _efusque

e-rat _interdi&us, ut _{patet ex verfu}

ij-& _{fequentibus. Unde & huic dici}

im-minens feftum _{appellatum fuit Jn}

ΜϊΟΠ feßum azymorum. Lev. XXIII-6.

Quid vero vocabulo o^HD _prxcife

defignatum voluerit Mofes, non

ac-que liq,uet Interpretibus, licet prifco

acvo rem fuiflfe notiflbmam _Ifraolitis, nemo _{jure dubitaverit. Vulgatus ha¬}

bet Lattucas _{agreftesj quibus tarnen}

4-maritudinemy Ebr. radice VID

denota-tam , alii denegant^). LXX tyr) _vt·

quodpicrides reddit Lat. Inter-pres, ab amarore quidem nomen

for-titasj quemadmodum plerique

Inter-pretes reliqui vertunt herbas _amarasy

i utut in _{fpecie deiignanda}

parum fint concordes. _Qua:

_fingula,

_pnefertim

quinque _{herbarum fpecies,} a

Rabbi-nis _{fuppeditatas (confcione Mofe}

,

hand *) Viåe Fagii nit, in h% /,

41

baud temerefortailis dubitat Jo.

Cle-ricus) maxima cum eruditione&

indu-llria , eperofe

inveftigavit

Bochar-tus _{b> Non} defuerunt, qui _marorem

animi hic _{fignificatum putarunt. ap#}

Pol. in _{Synopf. Critica,}

_Reipexifle

hoc inftitutum divinum multam fer-vitutis acerbitatem, _{quam in uEgypto}

per plures annos

experti

fuerant

Is¬

raelits, plerique Eruditorum

fufpi-cantur 5 _ideoque

juiliflfe

Deum,

efu

D^D» tum graviffimae

fervitutis,

tum reftituts libertatis memoriam animo grato quofannis

recolere

ac

confer-vare. Id _{quod recentiores}

_etiam

Ju-dsi haud_{neglexifle videri}

_volunt,

qui

terra fua extorres , licet agnum

Pa-fchalem non comedant, praeceptum

tarnen de _{azymis & DHID,}

_fic

juben-tibus illorumMagiftris, ftrifte

obfer-vandum credunt. Hinc pulmentum

quoddam,flDnn di&um,

commifcent,

craffius _{quidem, ut}

_lutum

jEgyptia-cum, in quo

laborarunt

majores

il¬

lorum, repraefentet; in hoc

dein

tum

azymos panes intingunt, tum

hcrbas

amaras, quas ipfimet

defioivere>

iliis-C s

4) que poftea

vefcuntut

no&e illa

Pa-fchali. Ut hare defcribit Maimon. in

ΓΊνΟΙ ΤΉΠ Cap. VIII. feö. 7.

conf.

Buxt. _{Synag, Jud. cap. XVIII.}

XVI.

Superefl:

paucis etiam

videamus,

quinam hujuscaenar

fiierint participes

aut convivar. Equidem facer _textus

baud obfcure hoc videtur indicare

Exod. XII. 6. ubi my *?np

totus cetus _{congregationis} lfraelie , acque

acin verfu _{47 , agnum} Pafchalem _ma¬

tare _{acque parare jubetur. Unde}

tu-to _{collegeris, omnes genuinos}

_Ifra&·

litas heic eiTe admittendos, nifi legali

immunditie _{impeditos: hos enim} ine-ptos

eiTe,

patet ex Num.

IX. 6. In

quo-rum etiam gratiam

permifit Deus

eo-dem die menfis _{fcquentis, eodemque}

ritu Pafchacelebrari. vid.verf. lo.feq.

Cum autem in ccetu Ifraélitico

homi-nes _degerent

divcrfi

generis, _velin»

Aigen*, vel dlienigen*, propius

defi-niendum erat, _quibusnam facro huic

epulo liceret adefle. Quod quidem

£a&um in praecepto de anniverfaria hujus faeri repetitione5 ubi jus idera

coenandi _{peregrino atque in digen»}

44

conceditur, in vcrf. 49. dummodoefc

fet _{circumcifiu, quod prorfus lex}

po-ftulat in commate antecedente_{; qvum}

expreile vetat U tOfcT PD

hu_{prxputittus ex eo comedat. linde}

fa-eile _{quidem confht, homines adultci} atque circumcifoshujus facri confortes

fuifle j anne vero feminas pariter atqj

minorennes_{pueri fuerint admiifi,non} ieque ex his liquet. Attamen illas hinc

plane exelufas non cenferi» licet cir-cumcifae non fuerint, _plura argumen-ta _{fvadent. Neque enim poterant}

comprehendi voc. , utpote

qua-rum non erat

«ίχξοβυς-ί*, praefertim

cum eflent ex _parentibus circumcifis

natse, aut maritis _{ejusmodi nuptae,}

cum _{quibus illae etiam portio erant}

haud_exigua

_Sin#1

_{mp *?np1 in}

fo-dus divinum _{reeeptae, Deut.XXIX.10.}

Illas certe una cum _viris,

folenniori-bus feftis _{faepius adfuifle,}

common-ftrat Elkanae _exemplum , uxores

fe-cum ducentis Siluntern, _{«. Sam.I.v-J.}

ubi [ux _{utrique dat<e funt partes}

obla-tionum. Ib. _{verf.4, &} f. Narratur

i-dem de _{Davide, quod partes}

_facrificii

Euchariftici diftribuerit nilfc

ijnwVD*

41

8c Viru _&feminu, z.jam._{VI. fp* Con"·}

firmat hoc_{Maimonides, dum haec}

tra-dit: '131 DtM dVd ΓΠΠΠ

nowiun-quam ex mulieribut totum contubernium Pafchate factum. de Pafch, c. II.φ. y.cit» Bocharto, qui hacc & alia

fuiius

decla-rat in Hieroz. 1. cit. Recentiori

fal-tem zvo haud facile removeri

pote-rant _{mulieres, cum earum eflet cibum}

parare,menfam dapibusinftruerc atq$

ornare, _{& quod convivis dignum}

ef-fet apponere._Lightfoot ad Luc.II. 45.

ex Rabbinis docet _{5 id fuiiTe arbitrii}

mulierum, num in fcftis folemnioriv

bus _adeifent, nec ne: domi vero

ma-nentibus abftinendum omnino fuiffe

a fermento : _{utpote quodpraeceptum}

de comedendis _{Azymis, obliget *"733} :nupj1 O^DD (or

btt\

Dipo omui

loco (tf _{tempore mares & feminas. vid.}

Hotting.JusHebr. Sed. IV. §. 2z.Do¬

rnum tarnen Hillelis aliter in his

fen-fifie _{, obfervat Triglandius de Se&a} Karseorum exRab.Elia Karaeo.

§. XVII.

Pueri vero circumcifi, _minores

adhuc & _{impuberes, anne ad hoc}

epu-lum fuerint _{admifii, difficilius de ti.}

niiur, tacénte S. Scriptura 5 qu#

ii

tantum declararevidetur,illosene

heic

adjungendos,quibus rituum

ratio

atqj

origo pottet

explicari

Exod. XII.

i6f

17 , unde tamen fixum aetatis tempus

vix elicies, licetinfantes adhue tene-riores exclufos deprehendas.

Si

Rab¬

binorum fide ftandum eft, heic ut alibi multa _{λ&τΊολογίμΛΐ&}

_captantium,

etiam _{parvulos in}

_focietatem

hane _{acceptos credere}

_licebit;

nem-pe illorum

quemlibet,

Oi*

ΓΓΟ» fi tantum carnis , qnantum par

efi 9livλ , ctmedere valet: uti hoc

de

parvulis, fenibus atque

acgrotis

defi-nic Maimonides in Tr. de Pafch. c.

II. _{§* 3. Qup ipfo non}

_adultos

_tan¬

tum _{, & illos qui}

pubertatis

annos

attigerunt» hujus

epuli

confortes

de-fignat, fed pueros aetate

longe

infe¬

riores , a pubertatis

Iimite

multum

diftantes_{j quem}

_Rabbini

_quidem

il-lis fixere_{poft annum}

_xtatis

_decimum

tertium, qvum illorum

quilibet

red-ditur DIVD filius pracepti,

id

eft,

fui _{juris, legisque}

_praeceptis

_ipfe

ob-noxius. Ifta vero ut ambiguac

funt

autftori-47

au&ontatisj ita évidentlus S. Codex

omnes _{alienigenas , mercenarios,}

fervosemtos, inquilinos hinc arcen· dos docet, niG circumciderentur.

$. XVIII.

Atque haec quidem nobis pr««,

cipua funt vifa, qua: in praefenti

gumento eftent coniideranda :

qui-bus _{Jonge plura addi poiTent, G} to-tius fefti Pafchalis folennitatem>

qua-Iis ea vel in facris _{Iiteri-s defcribitur,}

vei a _{Synagoga recentiori eft}

tradi-ta, _{perfequi liceret. Hare} autem con«.

iideratio cum non folum a _prarfenti

inftituto _{noftro, verum/& facultate}

tenuiori Gt _{remotior, pedem [am hic} efie _{figendum arbitramur ; utut} lon-ge jucundifiimum eilet, _{ipfum hujus} argumentinucleum latentem,

medita-tione _{paullo fublimiori fpe&andum} proponere»_{agnumque Pafchalem} cum ritu _{omni, ut typum fui antitypi}

fan-Åiflimi, accuratius _contemplari.

Ce-terum hare cum _{noftris fubfelüis Gnt}

longe fublimiora, hane folum

4«

tationem afTicJue animo volvsmus,

</ λV / ' Kl« «V «·ν > ft /Λ CK το _{ίτα^Λ Jjjtffr* νπεξ yuu>v tifvyi,} Xt/sh Λ). T«

Jß

Kafyjflίνω 67Π τ9«9"gcvx, χα) τ» αρνί® w «ι/λονία, χα) » τιμή· ν « t>y ' _\ ' 7/ / Γν κα< _{ηάοζΑ) χαι το κ£ατο$ g# T&ff} αιώνας των αιωνων. _Αμ,ην Apoc. V. ij, φ) ttCor»y.?. TANTUM,