Disputatio physica de jgne, quam ... praeside ... M. Petro Aurivillio ... publico eruditorum examini submittet Andreas A. Sundius ... ad diem 7 Maii Anno 1673. in auditor: veteri majori horis ante meridiem consvetis.

S^F.

F.

S.

J.

zS

dispütatio

physica:

De

Quanv

i>Ex

_conßnß

_permijju^

_Ampliß.

_Fa-*

cultatis

_Tbiloßphic*

_in

_fygta

_Academia

Upfalienß.

PRiESIDE

M.PETRO

AURl

VILLIO

Log:&

Metaph.Prof:

ordinario,

, PubliceErtidiiommExaminifubmittet

ANDREAS _A. SUNDIUS

S.

_Theolog.

_Stud.

/f»

jfd dtern

7

Mdii

Jnno J67j. in auditor: Vetert _majori

horis ante meridiem con-fvetis.

n 0 L Ml

_1£,

TYPIS, NICOLAI WANKIF,

Reg<

Maj. Typogr.

lypogr.

ti»t&ir*

t*r

x Pluret_{ejusaliquädo cflTeelTe&iispa.utG}

conc/a-ve luminefijl«« rl#»fa—

t Viro

™J Pl. Rev: & C_tariff,

M* MATTHIiE STEUCH/O

In

_{Regio Hernofandenfi Gymnafio SS.Theol.}

_I Le&ori meritiff.

Tromotori _Juo dcViti<erando

S. P. D.

■fTEniamdabismihi, VirRev.& Clatifiime,_{Spero,fi NominisTii} Claritatehuic, qulcquid fit,ingeniifojrfan immaturofcetui

gra-tiamconoiliaretentavero. Obrinuitjam lindeab antiqui$t

tnos,_{utquidefuorumconatuumapplaufumipus fibimetip.fis}

pollice-tiaudebant,eosfubaliorum auftoritatc& doftriuå illuftrium vito.

tumnominibus ederent,autcertéEtuditorum_{patrocinia iis}quaere

tent.Quumergoprobe fciamaliquidinpraefenti Exercitiomagnope

rénonefie_{quodlaudemmcrcatur,&nömenfupprimereinftirutun} nonferat, animo_{devotiflimo optarem, utTuaadprobatione ipfiali}

quodaddere, digneris pondus» Adfunt& aliascaufascurhocftudic

rummeorum_{fpicilegium NominiTturinfcreberevolui paritetacde}

bni;Namfitempusiliud,quoprimum adUpfalisslitttisappuli, rcfpe

xero,_{grata mentenonpoffumnoureoordari,TemihiDueemadra}

tionemmeorumftudiorum_{ingrediendamextitifie,}eaqueetiamdeii

ceps,iiquaefunt,hortatui Tuo prasceptisque aebeti. Deindepoft

quamapudexterasnationesdoftrinam,jamanteafatisfolidé firmi

tam_{experientiä,doftorumvirorum ufu, literarutnque indefefTo eult}

locuplctajTes, quumHernodiamin Gymnafii, quod ibidem, emolu

inentum&decusrediifti, quotempore&egoiuScholaTriviali in

formatorem_{egi.nOnmodo beneficiaTua,}verumetiam,quodmulti

majorisfacio, vultusbenignus,incolloqu^rfacilitas.confiliaq;fidelii

mihi_{femper expofita erant. Flures adrerrenturrationes,nificon}

fciuseifemTe ameritorum_{Tuorumdepraedicatione plusquamali}

enum efle. _{Quod igitur in debitas gratitudinisfignum&Tuime}

moriamTibi fubmiiTeofferomunufeulum,fereno_vultuaccipe:me que amare&promovere, utegregieexpifti,perge.: Omnibusque bo

nis&_{prxfertim MagnoParenti Tvode meliorinotacommenda}

Vale.

Cl. Nom. Tuo

addi&tflimns Auftor & _RefpondcHS.

KW—

-Prasfatio.

PUyßcesftudiofo

los

_{Ver/etur illud}

mnquarn non

_Francifci

_Baconis

ob

ocu•

de

_{Verulamio, fummi}

_dum

_Vixit

jfn-gli& Cancellarij:[a]

Subtilitas

natura

fubtilitaeem fenfus

& intelle&ns multis

_{partibus (uperatL*}

Quamob-rem non

facile exißimandum

_eB,

_{nos no*}

ßra perjpicaciarerum

abßrufijfimarum

co-gnitionem

omnibus

numem

abfolutam

ac*

quiftiifje:

tnde

enimfit,

ut

ad

negligentia

am

_ignorant

tatmatrem

alfa

faßum

aüicia*

mur,& ad ulterius

_penetrandum

nullo

de-fiderio

excitemur,

tb]

_{opinioq: copiae}

inter

maximas

caufas,

_inopiae

_fio,

qvum

ex

fidiicia praefentium

vera auxilia

_negligantur

_in

_pofternm-j*

<c)Quare melius eft

nos non

_penitus

fcireputare,

quam

penitus

fcire

nos

A 2 _putare

faD Org'fcient. p. m. '[b] Verul» in prsef. ad

org.Icient. [c] Vcrul. Org. Scient.p. ro,X47.

x Pluretejüsaliquadoeflfe efle&us_{p a.ut}Gconda*

•II /V.

potare,

&

tarnen

nileorum,

quaeo-pus

eft,

fcire

$

ut

mentem

a

focordia

&

imaginari#

eruditioms

copid

aVocemus,

at%;

ad ulteriorem

Verität

is

indagatlomm

applicemus.

In

inquifitione

autemverita-tis,

_tripliciter

_ut

_plurimum

peccatur.

Tri»

mö,

ubi

negligendo fcrutinium ipßus

natu-räyin

folis libris eVolvendis h#remus: (cl)

Non enimeo fine vcrfandum eil in

PhylTcis,

ut

quis

alterius

concepti-bus imbuatmentem,

fed

ut

ad/£s

in-timé

_pernofcendas

_promovdfctur

i-pfemet

:

Alias intelle&us

non

rfc-rum natura

illuftrabitur,

(ed

_phan*

tafmatum

_{fpedtris obumbrabitur.}

Secundo

deViatur,ubi

ex

pr<ejudiciis ad

_na*

tur#occultarimanda

_accedendo,

_non

ratio-nem_natur#,

[ed

_naturam

rationi

fubdimus,

ommagnatura

phAiiomena

ad

propria

ef*

fifta

prmcipia

caco

impetu

accmmodatd~>

:

f

iriiquiffme

4tlaniamusmdemn

multtm

fcientMfyemndum.

;

röind%

u<Lj

rerum

näturalium

feien tia

paretnr,

«é_re

iliad

erit,

ut

veteri

judicio,

tan-quam

crndo

in

gen

ii

frudu

depbfi-to>

ingenio

validi

&

folertiores

de»

«j'tiuo

judicemus.

Tertiodemumd

re-*o tramite

aberratur,

ubi

uni

alicui

feSl<z

iy

_figmfero

_nos

_{mancipando in}

_ejm

opinio-nibus

ornandis

&

_ftipandis

fervili

of-ficioJungimur^fusq,

de^facientes

recle._>

ne

an/Rus

de

rebus

pronunciaverit:

nam

ficexbibentur &

excipiuntur

fcknti#

ab

kominibusüt

[fJ

fidem

ufurpent*

non

Judicium

follicitét

6c

authoritate

tri-ftilaetis

inventionnm

conatibus

in-tercedant:

adeo

ut

omnis

fucceffio

6c devolutio

difcipiinarum

perfonas

Magiftri

6c

auditoris

coipple&atur,

A \ non

c)

Glaub.

Phyf.coftt.

proleg.ii.

p. m.i.

(f)

Verul.

Philof,

Nat,

&

univerf.p,

m.7.

* _JF

Sk . 9

& '■ _;

«

r

Pluretc)usaliquädo effeeffc&usp a.utG conc/a*

pliimino(nlif <-l 31 n

non

invcntoris

&

_{ejus qui inventis}

^ddat*

_{Undeneceflario tpenit,}

_ut

fcientiae

fuis

hxreant

_veftigiis,

_nec

loco

omninomoveantur: Etnon^

folum affertio

mancat

aflqrtio, fed

etiam

_quaeftio

_maneat

_quaeftio

_&

eodem

_{plane ftatu alatur}

_:

_Maxime

cum Cg:ile&iones _&

exercitia

ita

_fint

difpofita,

ut

aliud åconfvetis

ne

fa-eile

_cuiquam

_in

_mentem

_veniat

_co«

I

fi

fi

a ni bt é di

gitare.

Quare

ut

haec

tria crimma,

in

hacprafertim

differtatiuncula admiandcu

eVitarem, naturam_pro

viribus,

ututex'tgu-is

_inßnciendoy

_in

_{jiu&oribtis legendi*}

_{& ad}

meum in

_{natur<zJcrut\nio}

ufum applicandis

delettum

_habui;

_unice

_de

_eo

_folhcitus

_ne~»

cuiquam mancipatu*

Vim

verit

atiinferrem.

Caterum Veniammihia _quoVts

_aquo

_Le»

Slorey &

_{jidtce dari}

_confido,

humano

fi

mo-re

_lapfus

fuerim.

_{Matena enim}

_tam

ar-dutu n ai n k [g] apud eundemp. m. 14;

iua

_fatis

_{negotij ingenio}

_{etiamfubaElfiflimo}

facejjeret.

Et inflituti

ratio

non

_eH[cientU

ficam demon

pr

ationem

polliceri

:

conje-Burastantum

&

_bypotbefis

_{quasdam, d}

naturatameny ut

_ßfero,

_non

_alienas,

_exbi•

ko: qu*

_{fiprobaripoteyntyeB}

_quod

_mihi

gratuler.

Sin minus

praeftiti

quod

potuiy

&

emendari

_{at£ informari}

_non

_recufo♦

Or-dirnsramVerbo tantum

_indicanda.

Tri-mum

Caput

_{TsLaturatgnea}

expofitionem>

alternm _vero,

_quoruniam

_circa

pr

<z[entern

materiam

_Tbanomenorum

_occultiorum

di-lucidationem continebit.

I

w

sS-i Plurete)usaliquädo efleeffc&us_{pa.utG conda«}

|/ f*||#rni r>ofr\t•*"rl ^

T

_{principiam aliqnod}

cer->tumhabeamus, adquod omnia,_quae deincepsinhac diflertatiuncula di?

oenda _{erunt,tanquamadcertam}

nor^mrefe-ramus>examinemusatq,- probemus,

praemit-tenda videtur_{igneas naturae qualiscunq;}

de-(criptio. quam in hune modumi adorno:

Jgnis

eft Elcmentu,

corpafcolis

cali-admotu

aptiP

fimis

COnltatlS.

Genusmeritoconftituitur

Elementujcumomnium_corporummixtionem

5ngrediatur,ut mox patebit. Definitio quoq;

elementiab Arift.lib,4. _Metaph.c.j.

tradita

exade_{ipficongruit,quaefic habet:}

yflgii

5

(wyzei&tof

ola

Iwm^ycy]^»

_k$\du>

ge1xlaeiS^iei4¥hpov£i£((£h>9

&mox: fgc

1ofv

crco5

fjuol!lav

Åtyymv

lic, <&

atgLcm/Mtfo

ymjüi<xM*

to»

czojLucfc.

Calidiffimas pono ignis

particulas:

calor

calorenim eft_{ignis ad inträaffe&iopropriiA} fima,_ejuseflentiam intimepermeans. •Quo»

modoautemin_{corporibus manif:*eftatur,infra}

declarabo. Dico deinde conftare eum ex corpulculis fabtiliffimis; Namnonconiidero

tantumtotam_{aliquam ignis maflamvel}

ipfam

flammam, _quasin vaftam magnitudinem _in,~

terdumcrefcit, fed_{infimulquashbetejus}

par-» ticulas feorfim_confidero,

_'^uas

_{dico efle}

cor-pufcula _{minutiflima, (quorum exiguitatern}

nemo_{cogitationibus, mtilto minus fenfibus}

affequipoteft : De bis omnibns,inquitPlato in

Timaeo,adeoparvis itaputandum _e£t,quodfitfinga¬

la_{duntaxatfwgulorum generum capiantur, nuüum}

eorumpropterparvitatemcertiid nobis poterit) & i-gnisintegram efientiam continere» _{(h) Natn}

debereexiles _{ejfe,vel id arguit,quodnulhtm}

corpus

a-deofitcotKpaftum, utnotiinventantporulos, perquot in_{iüudfubingrediantur. De}

figura

corpufculo^-rum _{ignis quamvis cerrialiquidnonaudearn}

_

:ftatuereintertot_{difcrepantium} fententias,ar-ridettarnenmaxime PetriGaflendi

exEpicu-romens, rotundam effe. (i) Nam debere, in¬ quit, ejfe Spbtxrkas, id videtuyarguere, quodfint far eilemobiles,&quoquoverfumfie infinuent. Et

pau-lo_{poft: adnotandumeil, eßequidem}

atomosomnes

(cujuscunquevidelicetfiguras) §x naturafua

veloci(fw(fr&_{jacilemobiles,• Sed agt bktarnen de}

atomis_{folum3prout incontfeimnbmfutit?&pyo^tef}

B varm

(h) Gaffend,in animadverf. ad _{Philof,Epicur.p.na.}

■ i

i

_{P/ttrr;e)usa!!qiiadpeflreefJe<9:usp.a.}

utficortc/a-»

RR9I

varta impeåimetita

hujufcettiodi

nkcitat

_aut

eibtbé*

ttiYaut'_{temperatur. Qture&cumomnesprotiativo}

tmpetumtanturfefe extricare& libcrtatcmmotus af-fequi,nulLisejjequatd magisquamSpbarica

poffint

j utpote qua nefa bamulis tieqs angulis prapedianw.

Adde _{Magnenutn in fuo Democrito}

revivi-(cent*. _(k)

$. 2. Differtveroignisårcliquis

corpori-bus maxime in_{eo,quodparticulas habeat} fub-tiliffimas & admotura_{aptiflimasj (alii}

levilfi-masappellant)reiiqua_{enimcorpora,cum pro#}

pterimpedimenta adquictem adiguntur,

dif-ficilius denuoadmotucientur._{Ignis verö}ubi

fibi reli&us_{eft, &}areliquis corporibus

craf-fioribus &tenacioribus non_{cingitur, ad} mo-tum vel nullo velcerté minimo _corpufculo

impellente habilis&aptus natuseft.

4. 5. Haec quo melius intelligantur,cum

omnibus _{peritioribus &fanioribus tam}

anti-quioribus quam recentioribus Philofophis,

Empedocle, Leucippo,Zenone, Anaxagorå, Hippocrate, Democrito,Protagora,

Platone,

Epicuro,Lucretio,I{idoro,Scaligero,

Senner-to, _Sperlingioaliisque fuppono, mixtionem

corpörumnaturalium fieriexatomis elemen¬

toruminterfe varié_{jun<ftis. Gumc^igneas}

a-tomi,_{corporisefientiam ingrediuntur, å}

_reli¬

quis particulis aéris,puta, aquae, terras,

falis,

fulphyrisSc Mercurii, quaefimul

ad

corporis

naturalis (k) deatomudifp.2,Cap.].propof,27.

ftaturallsconftitutioné_{requiruntur, liganrur,}

circumcinguntur&ftipantur, utfuum natu¬

ralem motum exercere_{nequeant. Ne autem}

cuiquam mirabilevideatur meftatuere_ignem

polfe

ligari &impcdiri ne libere moveatur»

exhalet&

_{diflipetur,fentiatq}}

_illud impoffibi-Ie_{eile,refpiciat, qusefo,praeteraliamulta, ad}

vuigare rei domelticaeftratagema, ubiignem

in cineribus_{vefperirecondimus,utmané} fur-gentesad manushabeamusvivum. contra

e-venit, _{quando prunae hic illic fparfas} relin-.qvuntur.

4. Siquis_{quaefiverit igitur,}anignis,aer, aqua, terra,fal,fulphur&mercuriusreveralint inmixto ? _Refpondeocum

pereximio

Philo-fopho PetroGalTendo, (1) videriquaflionemejje

pojfe denomine. _{US[amfinomineignis intelhgas}

car-bonemaut_{fiammam aftu ardentemac}

iüacefcentemy

in_{ligno Janetale}

quid nefe ardebat ttefa lucebat: fi komme_{falkcorpusfapidumlinguam^}

reipfa

&fenfi-biliter_{corrodens, taleetiamquid}

nequefapiebat, nefe

corrodebatin_{ligno. Jltfinominetgnisautfalis putes}

pojfeintelltgi fcminafey particulas moleculasveadeo

minutas_{exilesfo, ut}

unaqmfofeorfimJpettätafit

Ion-gißtme infra fenfumy nefofacercfuifenfumtanqmm aliisobrutavaleat, _{(tarnetfifimiles}

compluresfegre-gaueoeuntesomnino ardereaclucere,_aut[apere

cor-roderefypojfint)

videnturomninbinlignopraextitijfe

B 2 _ignis

igfiti&fal. Et

_{Scaliger ndverfusCärdahum,(m)}

Ratio,_inquit,quanegabasextAlexandro_ignem ef-fein_{läpide,mancaett,}

aquanamqueinberbaeft,qua

contattunon_{maäefacit,exprejjamadefacit.}

Seba-ftianus BafTo quoquenonnulla , quaead hujus

tei dilucidationem non _{inepte referri}

pof-funt,_{proponit lib. i.demateria& mixto,} In-tent. _{5.Art. $. Intent.4.Art. iiz.}.}

4.5.

In-tent. _{7.Arr. $.Sc alibipaffim. Quomodo}

au-tem_{ignisex hilcévinculisliberattir, inferius} •^Xplicareconabor. v • '

4* f- _{Ignisfölet varie}ayariis dividi,

nimi-iumin_{Elementarem,fübterraneum,ufualem,}

focalem3culinarem,&c.Sed hae divifiones

re-veraindolem _{ejusnon mutant, quianon}

tam

ignisnaturamquam locum_{refpiciunt. Ab}

i-gnis definitione öc divifione progredior ad

ejus3qua2 ad extra_{confpiciuntur,} non minus notabiles quamqaturalesoperationesj ubife-quentiaoccurruhtenucleanda. 1. _Origofeu

rons. 2.Motus. _{Calefa&io. 4. Uftio.f.}

In-cehfio. 6. Combuftio. _{7. Aeris circaignem}

circulatio. 8. Flamma. _{9. Illuminatio. 10.} &uxus. ti. Extindio. _{12. Rarefa&io. 13.}

14. Induratio. lj, Subtilitas. Levitas. 8c _{17. Siccitas.}

# 6. Ignisoriginemin getiere fifpe&emus,

-primae

cteationi ficüt reliqüaomniaeandem

tribuimus. Quatenus autem

_{hodiéfpecialitér}

oritur

oritur_{& propagatur,}

_{varia eft.}

_Ptsecipue

_ta¬

rnen i. Excitatur exattritione Sc

concuflio-ne_corporum,

praefertim

folidorum,

quå

effi-citur,ut_ignispropterrationes

fuperius indigi—

tatasineisdemtanquam

vinculisobftridus

Sc

impeditus,

libertati

fuae tandem

rellituatutt

Sic _{ignis ex}

_chalybe

_allifo

_fflici

_Sc

_{vice veria,}

excutitur. 2.Traducitur Scmultiplicatur_ex:

combuftionevariarumrerum, utpote

ligno-rum&c. ubiignis

in eis latitans,

vel

adventu

aiierius_{ignisexterni, ut}

_inferius

_dicetur,

_vel

per attritionem Sc motum

lignorqm

ad

fe

invicem, excitatur, & per

acceffiönem

ex

materia combuftibili indefinitarum par-ticularum_{ignearumaugetur.}

_Libertatem

nancifcitur _{ignis , non tantum per motum}

atomorum ignis

inteftinum,

_quem

jamjam

indigitavi;

fed

etiam

permotum

corporis

to-tius, (n) quofcilicet

autafe

ipfo

aut

ab alio agitetur»

ut _{fuccujftone partium}

particularumfc

interiorunt

fatta,atomicalorisfolvantur

qttadatitenus,

&

per

fa¬

ttas_quaft

_rimulas

_exctirrani.

_Haec

_{ignis origo}

fi-ve_operatio

inprimis

confpicuaeft,

ubi

meffl-bra noftra_gelu

_intenliori

_quodammodo

con-ftri&a permotum

totius

corporis

incalefcüntr

Quod propterea non

fit,quafi ignis

in

ifto

mos

tutåntumforinfecusaccederet,velquafi

par-ticulae_{ejusinmembrisIatitantes,}

_calori

nafi-vodeftitutaeeflfent: Sedquiaigneae

atomi

in

B ₅

membris, _{geiu affedis liberiori}mot«

carefi-tes,eum _per

lftam

_{corporis totius agitationem}

recuperant. 4. Oritur exignefubterraneo,

quicum noliro utualielt ejuidem(peciei. 5. 1

Inmixtione_{praecipué, propagaturvei} maxi-tné abaftris, &_praefertimålole. Praefertimå

foledicoj quia ftellaefixsevalde Tuntremotae, & adhuc in _{quaeftioneelt apud eruditostam}

Alathematicos quam Phyficos, an aftrorum errantium_{iumen,quodåfe ferunt,fitipforum}

proprium. Solemverö igneum elfe, & åfe

ignemeilkre3 probat experientia, probant

dodorum virorum_{teftimoniaatq^ fcripta.} §.7. Experientiamquod attinet, fi_ejus ca-loradid_{probandum minus videatur firmus,}

fpecula comburentiaidracjunt, in

quibusra-dii folares colledi & _{conftipati corpora}

op-pofitaincendunt. Mirumquendam

fpeculo-rum comburentium _{effe&um refert Illuft:}

Digbaeus, (o) fubit animum,inquit, hac nccafione

memoria rariadmodum_{experimenti,quod nobilis}

qui-tfamvirfidet\ßncerißima, mihiifo amkttia conjanftijß-trtus, _{vidijjefe affirmavit,}

vajorum

_{vitreorumfcilicet} opepeculiari quodam modofaäorum & artificiofe dtf~

:pofitorum, colleäos folkradios in pulveremfujci

colo-rk3autpurpurei inrubrum vergentis

pracipitatosfuif-fe. Inter teftimonia Eruditorum fuper hac

quaeftioneeminet illud Ecclefiaftici:(p)Sol ad tjjjcftum nunciat degloriofiDeo, quod infirumentum

ett

jo)

Tradt,X,denat.corp.cap. 7*p, 1».62. (p) cap,

eiladmirabile_{opusaltifftmi. Ovumin meridianoeil,}

\lßTÄac,t

rcgioncm,

&

esc

adverfo

afiusHilm

quisfub-\fimt?quafimcaminumfuffletoperibut

_afl^juL

Tri-pliciterfolexuritmontes, vaporesigneos («ututvul«

gara verfio habet, radiosigneos &Grascus Tex« tus,

cclfii^at

7mg&Si&z

_{extyvoiov) efflat &} re-fulgens radiis hebetat oculos, Addatur Verula-mius,_{qui pronunciat (q) fomntum plané ejfeilkd}

deHeter_{ogen'tafolis &ignts. Infinttasenimefe}

ope-raimes in_{quibus attiofolis &aä'toignis cortvcniant:}

utinmaturatione_{fruäuum]confervatwneplantarunt} tenerarum,&dementiaccelt

_aßvetary^,

inrmoni-busfrtgidts,exclufioncovorum3_reßttmbne

uWnarum

ad_{claritaiemfcalorcmenimf'is6*ammalis}

conjun-gimus, ~) refufcitatione animalculorum _frigore

obrt-gentium, evocatione rorum &_{vaportim& idgenus:}

reliqua videantur apud au&örem

Phocyli-des _{Bolvarda, (r) Sol eßveteLampas,inquit,}

fax &cunäa vidensytnunditotius oculuSiVtrus fonso~

mmlucis caloris_&tnotusomnium corporutn_univerß.

Lucisfonseil3quatenushac formaliter> utvocant,eil

m_{&dfole: Sic}

uttotafolismafia conßatafit&

con-denfataexperpetuiscorporealucispartkulis, quarum

infinit* ferneatomi jugiter & continubtanquam ra-dii per totam hanc _{tmiverfi machitum dtffunduntur.}

atquelicquidem Phocylides. ThomasCam¬

panellainApologiaproGalilasoc. 4. p.m.34,

Eximia_{quoq,teftimoniatam exEccJefiafticrs}

quam

(q) dePhiLNat.&univerf.p.m (r) Phyf.

i Pluret_{ejusaliquadocfleefle&usp a.utGconda*}

quamPhilofophicis fcriptoribus adfert, quas

ad hoc argumentumilluftrandumnon parutm Necnonlib.*i. de fenf.

^r.'

2._{p^m.3. aliqua in hunc fenfum inlerit.}

■6

facer^

videntur.

cap."%

Vide etiam Comcnium _{Phyf. cap. 8.4. 8.p.}

m. _97. Adde infuper

Aiühanaf.

Kircher. in

mundoSubterran. Tom.1.lib.2. c,_{4. ut &}

in itinerar. Exftat._pial,1. c._f.ubi_ex

profef-fohanerem_pertradtat.

4.8. Effedfrusignisexternusprimus &

im-mediatus eftmotus:_{reliqui verö,qui ipfi}

com-munitertribuuntur, utpote calefacere,urere,

comÖfrsre^arefacere

Scc. Sunt mediati effe-dhis,&nonpendent tantummodo å_natura

i-pfius ignis, fed etiama

dilpofitioneparticula-rum Sc indole varia _{objedlorum inquasagit.}

E. G. _{Quod argilla induratur, plumbum}

li-quefcit, aqua in vaporesrefolvitur,dumigni

exponuntur,inde eft quod argillae, plumbi 3c

aquasdifpofitiones variae Tunt, Sc diverfimode

ignismotum&operationefnrecipiunt. Unde

re&é_{Scaliger (f) Receptivtwi,inqukynonrecipit}

permodum tmprimemis-, fedpermodumreceptivitatis. 4« 9» Cum autemdicocalefacerenon

efie

inter effedta _{ignis prima, nop}

_fufpicabitur

-quisquammecalorém igni detrahere. Nam

non_{difquiro hicdeeo,,Ancalorht}

_qualitas

i-gni inhasrens ? iilpd enim4.t» affirmoSc

fta-tuo. Sedmeumnunceftinftitutum

invefti-■ gare

(f) Exercit 16,cap»2.p»ra.7J.

garequo

paéto

ignis calorem

hunc

in

corpo-ribus_{alijsexerit^ illud dico}

_fieri

_permotum

particularum

ignis,

adeo

ut

ignis,nifi

movere-»tur,calefacere non poflet. Ineuqdemferc I fenfumComenius

_loquitur:

(t) Caloreflmim-v

tijjimarum materia partiummotwm

fe

reverberatuS)

mtUenarum_{Cujpidum inßar taftumpenetrans}

_&

la-j cerans.

Sinnliter

Plato in Timseo

dicit,

quod

ignisproprermotus

celeritatem

corpora

nofira

dividens, &in partesexigttas partiens,

meritb

pajjio~

nem_illamsqualegitimecalor_nommatur,

tnducit. Et

Claubergiusait calorem

eft'e

partium

corporis

exiguarum motum

varium, (11)

quöpartesalia

furfum,aliadeerfum,

alia

dextrorfumj

alia levorfum,

aha _{verfusanteriora,alia}

_{verfuspofleriora Jeruntur.}

Quaeloca, quomodo

huic rei

inferviunt

patet

exfuperioribus:

pertinent

nimirum

non

ad

calorisfedcalefa&ionisnaturam explicandå. 4. ro. Uftioeft a<ftjvior

particularum ignis

terebratio,quånontantum permotum

in

cor-poribuscalorem (uum

manifeftant,

verum

et-jam folutionem

contiriui Sc

corpufculorum

expulfionemferifiminftituere

incipiunt:

Un-de _{quoäj dolor in}

_{corporibusanimatis}

fenti-turacrior. _{Neque eft alia}

_operatio

_{ignis in}

uftionis quam

calefa<ftionis

produ&ione,

nifi

quodinuftioneFortiorftt. (x)

Calor

enimß

in-C

tendi-(t) Phyf.cap.4. $.19.p.m.48. (u)

Difp.

Phy£ 3rl

§.ii. p m.249; (x) Comen. Difq. de nat.

cal,

St

i PlureteiusaHcmädö efle elfe&iiso.a.ufficoricfa«»

Widitur ut vehementeY attenuat 61 extendatdicitur

fcruorßve ußio.

(y) Omnis

quippe ußiotranfigititv

permmutosporoscorporisquoduritur, periudeacfiefa

Jent infiniu cujpides acut.

4. ii..Resquasincenditur,hocmodo

con-cipit flammam. Lignum, verbi

gratia,accen-dendum _{apponitur igni ardenti:}

Particulaei-gnis ardentis quaquaverfum huc& illuc

emif-fxin_{lignum illudimpingnnt}

, ejufque_poros

fubeunt: _{quåreefficiturut ignea corpufcula}

ligno inclufa & aliis variigeneris

ligatapor-tionibus periftas ignis particulas fefe

circum-circaceleritermoventes_{folltcitata,fraäis}

ergtt»

ßulis,compedibusforefolutis, priflinafua libertate

donentur. Vide PetrumGafiendum in Anim-ad. adPhijL_{Epicur.p.m.518. &feq.llluliriff.}

DigbaeusTract 1.de nat. corp.c.6.p. m. 49.

Super hacreetiam legi meretur.addatur Ma-gnenusinDemoc. revivifc.deatom.c._4.

pro-pof. ji.p. m. 501.

4. i». Fadtaincenfione,_{fequiturArdorfive}

Combuftio: ubi res _{combuftibilis}

per ignis

copiam ejusdemqj motum vehementiflimum

&terebrationem non _{annihilatur, ut}

vulgus imperité nugatur: Sed diffipatur& inparti¬

culas minutilfimas_{disjedtatur. Sic enim} Gaf-fendus. _{(z) Quando lignum}

tnterityrefolvim^in

igiiem, inlucemy infantum,incimresiinSalem, &c.

exißi~

(y) Vetul, org Seient. p. m.zz%. (z) inanimadv,

HY

cxtflimandum

non v

idet

ur

rcfoluttonem

fieri in

alia,

Uf quamqiiK re

ipfa

cöntimbantur;

nefc;

ex

lignoperire

fc,

aliud

quam

connexionem

&fitumpartium,five

(fecia-lem exißendi modum,förnam,

qualitatem,Jpecfem,

i acadens, eventum, cujus

caufa

erat

&

dicebatur

li-gnum»

Combuftiö

igitur

non

eft

rei

annihila-j. tio,fed

in

fiia

minutiflima

principia

refolutio.

§.i5. Exhac

occafione,

ut

limul huic

rei

yg major

lux &

evidentia

accedat,

pro

modulo

Ia

ingenii

quomodo

candela

accenfa ardere

pof-r. fit

explicabo,

cum

id

fortade

omnibus

non

fic

j. obvium.

Candela

cum

incipit

ardere

modo

tm jam

explicato,

igneae

atomi

ex

cera

liberatae

Ce huc

illucquequaquaverfum

yolitant,

quaedam

j. furfum,

quaedam

deorfum,

quaedam

dextror-£ fum,

quaedam

finiftrorfum.

Quaeqj

deorfum

^

fertmtar

inCeram,ex

qua

candela.conflata

eft,

i. magna

vi irruimt,

eam

liquefaciunt

atque

ad

motumirritanr. Ceraubi

incipit

moveri,fi-mulattenuatur, atq;inmajus

fpatium

diffun-'q ditur (

Calorem

enim

&

motum

dilatatiople-js rumque

comitatur

) Qvumq^cera

5

quse

infe-n rioré in

candela

occupaf

locum,

durior

adhuc

is

&compatftior

fit,

quam

ut

attenuata cera

fe

i« eorec-ipere

poflit,

8c

ad latera

atque

in

aerem

refugerenon

liceat,

quia

motu

ad

id

fufficien-fi tinon

gaudet,

&

firnul

a

gravitate

&

circula-tioneaerisin_ignem

irruentis,

de

_qua

paula

i- poft,

inhibetur,

ellychnium

igitur,

ut cera

i-\r. ftanon

refoluta

rarius,

ingreditur,

potiflimum

Pluretejusalicmädoeffe effe<äuso.a.utß

concla-ut loeum _{particularumcontinuc}

_evolantiurq,

nedetur_vacuum*

occupet. Et quoniama

fe-quentibusaliis particulis eodem proprer ean-demcaufam tendentibus_{pellitur, ideo furfum} perEllychnium_{magis magifque}

properat,do-nec _{igne« atomi in ea content« a materia} craffiori _{purificat« in flammam erumpunt.} Quodautemcerahoc_{pa<ftoperellychnium}

a-fcendit,_perfpicuumex eoeft, _{quia fera}

liqua-ta _{poftquam fungum emun&orio}

emunxi-mus,in(ummitatecandel« _{congregatur, idq;}

propterea,quiaellychniumjambreve&

cur-tum tant«_{copiaecapax ncmeft.}

4-14. A rqj uth«c partiumcer«refolutio

(idem_{inteliigendum de caeteris) melius} pera-gipoflit, opus eft aere circum flammam fefe

circulariter_{movenreidque duplicern maximé} obcaufäm, i.UtLambendofummitatemcan-del« ac radicem _{ellychniiadflammam}

acce-dat,&multascer«_{particulas calore ignis}

agi-tatas,_{perellychnium fecurnabducat, eique} a-!end«inferviat. _{(a) 2. Ut vim ignis in}

fubi-gendo& diffipando pabuloaugeatatcg adju-vet■:_{(b) utintantfeßumfiet,fi}

confideremtis quopaäo pabulojuo applicatus ignis, additafoinmtxillius vi txternafolliumviolentia,fe illitnfbiuetjbrevifo tern-porié Jpatio tnagtiamtlliusparteminfubßantiamfuam

■'

conver-(a) Renatus deß_{Cartesprinc. Phil.Part.4. f 98.p*} m.176. (b> _{Digb, Träd.} 1«de nat.corp,cap.5»pe

m.44> '

cpnvertat,

(ita

qüidetn

Digbaso

Ioqui

placet)

reliquoinfumum

refoluto,

vel

dijjffto

in

einer

es,

quot

tm altundeprovenit, _{quam ex}

fumma

partium

ejus

exiguitate

ficcitate,

qua

v'tolenter

inpabulum

ada-& veluti turmatim iniJludirruentes,porofam

e-jusfubßamiaminßar

ßibtiliffimarum

acuum'facilime

penetrant. Movetur

itaqueaer

circa

flamtriam

(&interdumflatus

orisjflabellique &

follium

vehemens _agitatio

_{fuperadditur )}

_ut

igniculi,

qui

alias

ob

pabuli

refiftentiam

opere

infe&o

avolarent, inmateriam vieiflim

repercutian-tur, ac majorivehementiaeam

fubigant.

(c)

Motumautem circularemaeris&fumilicet experjri, quotiesmagnus

ignis in

cubiculo altqtto

excitatur,ß

e-nimcubiculttmita_fitclaufum,_utprater

tubum

camini

perquemfumus extt• unum tantum

aliquodfor

amen

fitapertum,fentietur continuomagnus

ventusper

hoc

foramenad focum

tendens

in

locum

fumi

abeuntis.

Si-militer fi velamine aliquo

q^Js

voluerit

fobi

hiatum maximaex_parte

clauaere,

illicofen-tiet infra velamen per

foramen

adhuc

patens

ventum _{quendam non}

fine vehementia

in

i-gnem irruere.

'

4.Jf. Caufa vero hujus

circulationis

haec

eft, _{quod fumus}

_ob

_{particulas igneas}

cete-riter evolantes _{eumqueabducentes,}

in

_motu confiftens

_amplius

_quaerit

_fpatium,

_eoque

ipfo

aeremcircumftantempremir

abigitque:

cum

autemaer

pulfus in aliquem

alium

locum

non

C ₃

_poflit

Pluret_{ejusaliquadpefleeffe£hispa.utG concla«»}

poffit recedere, (vacuum enim recipiens

faci-le rio'n_{datur") igitür neceflarioad candelam,}

aliumqueignem^dentemregreditur, ac lo~

cum afumo relidhjm occupat»_{Ethaecefl:cau-»}

fa cur in _magnis

_{incendiisplerumque Velle¬}

rn ensoboriaturventus.

§.i6. F/dww^definienteScharfio, (d) efl

fjmsjabtilior 6"'folütior, qui libereevolat. Senfus

hic_{eft;Flamma conftituiturquoad mäximam}

|>artemex

atomis igneis purioribus,poftquam

åbornni _ptpps

_{materia denfiori föllitae}

_&

_ptn tificataem _{agilimomotupofita? fiint: ex qua}

libereevolant& inomries_partes

diflfunduri-ttft, Cumdicoflammamnonefiecorpus_con*

tlfitmm, féd conftåre ex_{particulis folutis,}

o-rnnibus feorfim mobilibus,quaererequispok

fit,cur inftar_{corporisalicujuscontinui}

appa-tfeat? & _{quomodo atomi celerrirrlé evolantes} iiitantam

_cppiam

_congregarl

_{poflint? Refporv}

deoex

_{fohann^Ciiryfod.}

_Magneni

Democri-to_{Revivifcente, (e) eam tionejfe'tantam,quanta}

spparet,videritarnen. Prmb3quiaidm ignbin

pluri-buslockviåctwratiotiemom'&_{refraämk• ftcum}

fcinuHaßnfuw afccndens,

Un

eam

duccrein

aére

vit

4etur,•&ßbaculum igmtumgiraveris,circulum_cre<

des:_{Qjtodergoinhk motibwcontingit,iäem in}

flarn-fttaaccidere _{par cfl credere},• Superficiem fcilicet

k-jmeorumfc

Jpirituum

exiguum, numerum

multiplicem

4pparere>&

ebcopioßorem,

qubmoius

Vetociör

efl,nam

tardus in_{pauctoribuslocis}

_videtur.

_Pratereain

_mint

flamma

datur

oleaginoßtas,

qua

ufrattionemfarit,

&

diverfumßtum,quoßt,uteo

etiam

nomine

idem

in

plü-nbuslocismulttplici dißraäaq,Jpecieappareaf,

&c.

17. Liceatnunc

his

certioribtis

feqüen-1

tiadeilluminationeminuscertaadderé. Cutis igneas

atomi,

ut

di&um

eft,

liberé é

flamma

6-volant* &redainoculam

incidtint,

lucis

fpe-ciemnobisexhibent. Cum veröinopacum

aliquodcorpus

incurrunf&:

ab

e.^ad

nöftros

oculosrefleduntur, corporis

iftiufe

imaginem

ad nosdeferunt. Ubi autemharum atomo-rum_magnaeft

copia^

crébrifque &

multifariis

vicibusabaeris

particülis

refleduntur,

aér

enl

illuminant, quod

vulgarker

luinen

appella-*

mus. Exiftimandum tameii non

eft

aerem nonilluminari, &

particulas

ignis in

eonorl

refledi,nifinosilluminatumfentitaüs:

ibi

e-nimvelindenfiftimistenebris,lumen

aliquod

efle,probant

animalia

nonnulla

tempore

no-durno videntia. Hoc fuftragio luo

probat

ExperientilT.

D.

Ölaus

Rudbeck,

in

(ua

ad

nobiliff.HeiniiumdeCometis

epifto)a,dicen$;

Htc_{oflcndt pojfet}

nuÜam ejje

_tam

obfcuram

noftcm,

tit

non_quioculos

baberct reda

proportions

aaömnmdatos,

omniacerneretnoftu, erederetfdiemejfs,

nüGumfo

ejfe diem tarn darum, quem non

aiceret

dariorem

ipfojok. Quod autern

jam

lumen

nodurnum

innoftrisoculisnonfentiqur? eft ejus

debili-tas.

Pluretejus aliquädo eflTeefte&usoa. utGconcla«»

tas> cum _{magna atomorumcopiaearumq;a»}

«ftivior motus ad vifum noftrum _ferienduro

requiratur: quemadmodum negandum non ett _{ignem lambentem fuo modo calefacere,}

quamvis noftro taétui caloremfuumnon pro-dat. Simul _{quoque non videturfimplicitcr} verum efle _{imagines quasdam Sc fpecies}

in-tentionales ab_{obje&is invilum dimariare, vel} etiam_{particulaså revifibilidivulfas ejuscfem}

fimulachrumnobis_{repraefentarej cumpotius}

haec omnia folis_{radiisexigne velaliolucido} corporeptyfluentibus adfcriberé fortaffe

pof-firous. _{^««^inquitGafTendus, (f)}

conßa-re_{imagoexfolk Ulis corpufculis3qiutautimmediateex}

Lucido_{adveniunt3ipfum^ vifibilefaciunt,aut} media-tiex re_{illußrata, quampartmodo vifibilem lux ed}

reflexa (perindeac_ftnonaliunde,fedexipfamct

ad-ventret

ffaciat:

_{No«item veroconßareex}

corpufcu-lis ab_{ipfacorporisfuperficiecontinenterdireptisi cum}

velfola lucis advtfibilitatem ncceßitas, videaturfatis

arguere,autcorpufculanulladenpii quando intene¬

bris oculumnon_{movent, aut ad vifioncm ejfe prorfus}

inutilia,_{quandofola lux fufficerepotefl.}

Uberio-rem _{hujus rei declarationem}

qui deiiderat;

confulat Kenelmum _{Digbaeum in Tra&. r.} denat._{corp. cap.6. Ubiea}

, qusehucfacere

poflunt,

prolixe perfequitur.

$. 18. _{Hinc patetverifimile noriefle,quod}

1 _{ignis in candela vel}

hgnoaccenlusidem fem

-per

• (f)inanimad,adPhil. Eoic.

permaneat, atqueex fefe ipfo lTne

_afteriu&ji^

gnis adventumultiplicetur,♦ yel quod

fci'ntf-la parva magnum pariar inccndium iui

pro-motione,ut_{quidam exiftimarevidenrur. Si}

enim_{quisexeoquodflamma femper}

videtur

fibifimilis, & vifu_{aliquamutarionotari}non poteft, inferreveiit igtiem euridem numero

manere_{•, idem eft acfi quis diceret nullamin}

fluvio aquamde novo _{accedere, quia fluxus} aquarumquoad fenfumnonvariatur, _&aqua

fuccedens_{prioriflmiliseft. Necnon}

ftatue-ret, quod hominumreliquoriimqjanimalium

corporaeadempenitusmanent,åprimo

nati-vitatismomentoad diflolutionem_ufque

ani-maeå_{corpore,quia mutatio&}

tranfpiratiodn-fenfibilis _{quotidiana oculis vel aliis fenfibus} non_{percipitur: quodquamabfonumefl'et}

di-cere, re<fta ratio& Medicioculariter

demon-ftrant. Et fi idemnumero _{ignis&flammain}

reuftili, quam diuardet,maneret, I. Non

poflemusopeignis viderenec calefieri, cum

nulliradii in_{objetftadilpergerentur}

^

nihilq-fit,_{quodagitin diftans. Pofitovero nos}

pof-fe_{videre,quamvisnihil ab igne in obje<fta} dif-funderetur. 2. Non_{opus haberemus}

_plusj^

alimenti, _{quam prima vlceaccenfum fuerit,}

igniaddere. Poflet enim _{perpetuo fine fui} imminutione_{ardere,nobisque lumen&}

calo-rem

_{femperfinejadura}

impertire. 5. Exuna

tnultas candelasaccenderenon_poflemus,cum

Plureteiusäliciuädo_eflfee&éhisr».a.nfßeöilcfa«

éjiim

videamus flamttiam

candelae

pofieriori

iocamceuiae _{«qualemdier i flamm« priorls,}

faciiepatet oportere toramab una candela in

in aliamtransferri,• & ficnihil^eliquutneflct,

undevel _{prior arderet, vel teitia candcla}

in-cenderetur. _{4. Nunquamcrefceretignispro}

copia materias

combuftibilis,

neqtieorirentur

incendia. _{Apparetitaqueignemnonfemper} eundem inmateria uftili _{permanerej ledejus}

particulas

difleminari

ad calefaciendum &

il-luminandum,aliasqj vicilflm in iocum earum

jiiccedere. Undere&é dicitAriftoteles _(g)

ignemnutriri. Et

IllußrilT.

Kenelmus Digbseus

docet _{(h) ex Arißotele ignem noneße fimilem}

fiagnotisdemfemper aquis repleto, quarumßcut nid-lumpatitttrdtjpendiam, tta niéamfentit

reparativ-nemj fedvivoperenniterfofluenti rivulo,• tdempex

eoconßarcpoieflrfuodignü continuo oft poßuiet:

fla-tim_{qutppeacnovaalimenti pars innovamitemignis} partemconverfaefl,(utin exiguis o!ei liquentkve ce-atotnh_{ammadvertipotefl) priorimigrandum efi,}

ut_{pofieriorilocumfaciat, atfitianovabujufce, utfic}

dicam, rivultparscomimio manat. SimiliterRe¬

natusdes Cartes _{(1) Atfotta,inquit,flamma}

de-het_{afiidubrenovari,utconjervetttr, &nonmagisea- .}

demmanet_{quamflumen, ad quodnovafemperaqua}

accedunt.

4.19»J» fo) depen.&corrupt.IIb»t. cap«8* item de Anima

lib.zc,4, (h)Ti'aikt.denat cörp cap,7.p,m.J$»

ig~,rln extin&ioneigniculi

nonannihi-lantur, fed autftatim (k) disgregantar, utporra

fub vifwnigntsillenoncadat, (cum vel propter

pabuli defe&uro ignis

marcefcit,

velcum de-bita _{ipfi fiegatur ventilatio}

_fuffocatur

_{E. G.} Cum _{Spiritus hordei in Vafe accenfus}

ftper*-impofito orbe aéris privatur

fuffiationej)

aut etiammaximaex_{parte, quoad tempus}

inclu-dunturmaterias:_{E.g, CumFerrum ignitum in} aquamimtnittitur, & aqua (l) fubit ejusporor,

quibus

objguratis

corpujcula

ignis cxfthredifcurrereve

intraferru,non_Pojfqnt:

_fed

_{motuimpedito,}

pau-lifper remanere coguntur donec

indepaufa-tim Feliberaverint." Si_{quis quasiiveritquofe}

recipiuntignicuii, qui iic in extindicne

dif-gregantur,refpondeoquod (m) omtiisignis ex-tmämreditin ignemmundi. Quoetiam fpedtat

jllud_{decorporurnrefolution.e Lucretii: (n)}

Ceditdemretrh deterra_{quod fuitante}

Inter ras: 6*_{quodmtßuw eil}exatberis oris, Id_{rurfim cceli reilatumtemtrtareceptant$}

Nee_{ßcimerimitmorsresytitmaterial}

Corpora_{conßciat,fedi&tumdißipat oük.} §. to. Rarefacere, ii partestantumrarefa«» &i_{corporisfpeddantur, eli in majoresporos}

; aliå materiareplendos extendere, eadem

ma-nente _{propria fingularurn}

_particularum

ex-D 2

tenEo-(k) SperhJnfEPhyf.I»4.c. Qj> p. m 718 -(l)

Qaflf.inPhil._Epic.p m.$:8. (m) Conyn

addenjad

x Pluretejvisalicmädo cfleefte&uso.a.utficonda«

tenftone; (o) Sedfitotum corpus

confldera-turlimulcummateriå _{poros replente,}

eft in

ampliora fpatia

diffundere:

quimotus

dicitur

difrufivus vel _{expanfivus, (p) per quemcorpus}

mituraddilatationemfui, 6*reeipiendumfe inma~

~*joremSpbxram 6* dimenßonem, quampriusoccupave*

rat. Oßenditurhic_{motusin omni}liquorefervente qui

mamfeßeintumcfcitjnfurgit& emittitbu]las%atfo ur*

getproceßiitn expandendife, dornevertaturincorpus lonyj magisextenfum& dilatatum

quamdjt

ipfe

Ii-qu<<r, videheet in vaporim, aut

fumum,

mita'irem.

PJ ira_{exempla videanturapud au£torem.} 4.11.Liquareeft econfiftente materia flui-damfacere. Hoc_{ipfum liquefadHone}

_plumbi

declarabo, _(q) cumexcitatocontinenterigneipfm &orpufculapratercatini corpus penetrarunt in

plum-l>um,acfubierunt ipßus_{poros: tum}quia regreßus Ulis impatetjquodpone continenterafuccedentibus urgi-itntur-i_{adiguntur ideo ulterius}&fe

quaquaverßimin-ßnfuantia,minimas quas^particulas difociant,

ipfisfo

mottoneincefante, nefefe denubrevinciant3obflant.

acfaciuntproindeutplumbumexcompaftofluidum

e-v1d.1t,_{tamdtufcmatteatßuidum,quamdiu} igneindeß-ttenter_vigenteßuppeditantur öorpufcula,_quain_exce*

ientiumlocum_fubflitutamcttvicmpropagent, nec

cef-ßarepermittant

AddeRenatum Princ.Phil

part.

i. 118. Torrereeftmateriamexficcando

durio-(o)M31aub.Difp. Phyf»7. 4- P»ni.*i2. St Renatus

paA

2.prina Phil.*.6.p m.z6. (p)Verulorg.Sei«

duriorereddere,-_{quod In Argilla V.g. Et vafis}

fuftilibus fit,_{quando ignis itaparticulas}

aque-asamovet, utterreftres dominium_occupent. 4 zi. Inter proprietatesignisfolet etiar»

fabtilitasretenfen: Hsec, _{utexfuperioribus}

colligitur, in particularnm

exiguitateconfl-*

ttit,8c facit_(r)utferrum aliasfcjubßantiasfoltdas

permeet. Levitasquoq;ipii tribuitur,quae

te-nuitati 8c a&ivitati individuå focietatecon-jun<5ta oft,8cnonminusquamilla,

qualitas

ei

inhaerens. Hucfacitillud_{Scaligerire&e}

ex-plicatum : (s) Quaéfummodefcendunt,eamoveri

motu _{hoc, autperfednatura,autperaccidensd vu}

Natura_{defcenditpluria,qm exbalationis}

pars,führe-ttaprimumaCaloremixio :Quoaltntsabernte defii~ tuta,fuoptepondere deferiür. Viautemvaporigneus

excutitur_{deorjum exprejßone, See. Hic enim}

_ob~

fervandumeft, cumdieimus aliquidleveefie

vel_{grave, furfam vel deorfum moveri,}

_poffe

illud _{(utnonnulli volunt)}

_{dupliciteraccipi,}

velfenfu_{vulgari8c Plebeiovel}

_{Philofophico.}

Vulgariter ipfis dicitur aliquid

leve efie

fur-fumqueferri,qvumfupponitur moveriaterra

ccelum verfus._{Philofophicevero,cum}

_dicitur

ferridcentroadcircumferentiam. _Quidenim

vocaturlevitas_{apudnosaliudquamimpulfuscorporuttt}

aCentro

adyrcumferentid?

DicitClaubergius: (r)

Cr)Sperl.Inft. Phyf. 1.4.q.5. Expl.adprzec.i.tp m* 706 (s) Exercit.16» c,*.p.m»7Z» (*t)

Difp.PhyC

PIureteiusalicmadoeffeefte&uso.a.utftconcfa«»

jffiqualitatem motricem

dixifTet,qua

resacen<

troadcircumferentiamfcruntur,meliushaud

dubie,noftra_{quidé fententia locutusfuiflet:})

Gråvitas _{igitur é contra nihil aliud eftquam}

5d, quo

translatio

corporum

fit

å

circumfe-rentiaverfuscentrum. Si itaqueverumeft,ut

procul

dubio eft,

folem

efle

prajcipuum

ignis

fontem,ut$.6,dixi,nonimmeritö ftatui

pof-fevidetur_{ejusSphasrascentrum. Unde patet}

ignem

Naturaliter,

quodammodo

furfum,

&

propter Levitatem

Philofophicé lcfcjuendo

moveri, cumåSole verfus terram & _reliqua

mundi corporaeffunditur: minusvero

natu-raliter, (juxtaillam quidem modo indicatam

decentroSphsera? ignis hypothefin) Sc non »ifi_{popiilariter dici}

_{ferri furfum,}

_cumdicimus

cum_{migrareåterraverfiis ccelum Sc folem. Id}

enim non folum_{propterLevitatem, fed vel}

maximé _{propter tenuitatem & fubtilitatem}

fuam, qua expulfionemScexpreflionem, ut

modo_{loquebatur Scaliger,corporum}

circum-ftantium luftinere_{nequit. Exemploid} decla-ratLucretius_{(u)luculento fatisSceleganti:}

^Sfonmvidesetiamquantavitigna,trabeis^

Regnathumoraquténamquimagi werftmmalt$

Direfla,&magnavimultiprefftmusagré,

Tam_{cupide*furfumrevomitmagis atL remittity} Plusutparte forasemerganuexftliamfc.

Tfjctarnenhac,quantum 'flinß, dubitamus,

0-pinor, Qajtt

Quinvdcttum_{perinattedeorfum}

_{cunädferantur*}

Sic_{igttur debentFlamn/d}

quofcpojfeperauras »Aeris_{expreßafurfumfuccedere.}

Sed hasc

_{omnianonnifiprobnbiliter}

_dicütur^ Levitas etiara_{dicebatur individuonexu}

a&i-vitatem _{igniculorum comirari: Nam librå} expertus fum prunas candentes Ievioresefle carbonibus Lindls: _{quod nuilam aliam ob}

caufam _{evenire videtur quam propter}

eorum

motumcelerrimum , _quoprunaselevant ve!

eievare'conamur& fecum_rapere.

423. Per iiccitatemftatuit

_{Sperlingius(x)}

ignem indurare, huraida_{pellere, Siccis} dele-<5tari. Verum _{quamvis dicam}

ignemficcum

e{Te,quianon

hume&atj videturtarnen non

indurare res Sc humorem _{expellere tantum}

quatenusficcuseit,fed_{quatenus movetur, ur} antea.^. 21.di&um

_{eft,motuq^fuo}

_particulas humidas_{magnoagmineöiconferüm abducit,}

C AP. IL

4-1. Ne_{leduristasdiofahaeG riatdiflertatioj}

quasdam,Goronidis_{ioco,circa ignis}

Pharno-mena_{occultiorajjucundasquaeftioncs}

cum

ea-rumrefolutionibusexercitii_gratis,

_fubjunga,

Quidcaufse eft curcalx viva_fupermfufå

aqul non tantum calorem_{concipit,,Ted interdiurn} flamtriam excitat? iv- Verulamio_{(y) videtur} fierivel

propterutuonsmcalorliqutantea

chflrahe-batur.

(x)Inft._{Phyf. 1.4. c. Expl»ad praec, 1.}

p.m.706,

Pluret piusälirfiiadopflp_{pIJp&iiso.a.uüfieOricfa«» i}

hatar, velob mitatimm &exaßirauonemJpiritus

igneiabaquautfiatquidamconfltftus& antiperißa-Jis: Haecratio,falvåtarnentanti viri authori-tate, cum_{aliquantulum mihi}obfcurior

videa-tur,hoc addam: Aquaeparticulaecalcis_poros

per ignem nonnihil excavatosingredientes,

eandem hinc illinccuneorum inftar

findunt,-quemadmodum Sal aquae & Sficcarum Tino Tel aiii _{LiquoriimmiÜum,nonaliamob} cau-fam folvitur quam quiaaquaeatomiintrapo¬

ros_{receptae,totammaffam hume<ffant,}

partes-queabinvicemTegregant. Portiunculis calcis

ita refolutis rumpuntur ignearumatomorum vincula &_{compedes, ideoquecumfenfimfefe}

expedire & inaurasabireconantur, fitut

a-quå obfiftente exfilire non pofiint: in ipfos

igitur redeunt grumulos , ipfosque

difcuti-tiunt & libertatem faciunt aliisatomisfecum

emigrandi: unde efficitur ut coliatis viribusper aquamperrumpant,ipfam excalejaciant &fubfultare

fett ebullirecogetnt.(2) Inhuncferé modü etiam

Scaliger:(a) incalcis meattbus, inquit, conßtmpta genuinahumiditate,inefl ignis. Isaqua

ingrejjutn

fu-giens, acfefe inpartesfolidasinduens, flipatfeipfumt

atfoacuiturcondenfatione.

2. Cur_{quaedamres, utmetalla&lapides,}

interdum calefiunt &tarnen nonlucenr ? R.

Id fit_{proptereaquod igniculi in}

_iifdem

_incluli

ad

(z) Gaffin Phil.Epic«p. m.321, (a)Exerc.5. *,9.

ädmotum fenfui ta&us feriendo fufficientem

quidem

funt excitati: Sed quia

åreliquis

par-ticulis_{impurisnonfatis funt purificati, igitur} propter pororum per quos meant,

irrsgulari-tatemhuc &illuc_{disgreg3ntur,ut oculos}

illu-I minare nonpoflint. _{Curveroaliaeres, utpili}

equorum, lumen

fundunt,

caloreautemfen-fumta&usnonafficiunt? R. Caufah^cvide¬

tur, _{quod igniculiåmateria circumftarttefatis} quidemfunt feparati, fedpropterfubtilitatem

fummam 9 fortaflis etiamraritatem adta&um,

quidenfis praecipue movetur,

docenteDig-baeo,_{(b) movcndumimpares. Illicigitur}

mo-tus _{regularis, hic veroparticularumluminis}

copia maxlmé

defideratur.

ff. Undeligna putrefafta, Sqvamae

pi-fcium & fimilia idhabent, _{utpoflint lumen}

Ipargere? R. Hujus arbitror duplicem effe

caufam i._{Quod fiatexrefolutione& unions}

particularum ignearum in illisipfis rebus

con-tentarutru 2. Ex repercufljbne radiorum_per

aérem _{fparforum3ut fint quafifpecula quasdam}

lumen _{excipientia & refle&entia. Huc}

refer-ri _{pofiunt oculiFelium&fimiliumanimaliu*}

item_{lapidespretiofi, utAdamas,}

Carbuncu-lus,&c. Curvero nonnifiin tenebrisut

plu-rimum videntur lcintillare? R. Non minus

fplendentinterdiuquamno&u, fedquiaIume

eorum debile_{eft,& nullam habet}

proportio-E nem

Plureteiusalidiiadoefleetfe&uso.a.utfi

concla-nemad lumenSolis,ideo_nequeunt

_oculos

flo-ltros interdiu ferire: _quemadmodum

can-delaeardentis,inter confertiflimosSolis radios

pofitae, flammamcernerenonpöflumus. §.4 Cur irtcalefcitfacilius foenum

humi-dum quamexficcatum.R.Quia Itraminafceni _j

exficcati funr_{rigidiora &propterea}

rara, fe nonnifi in_{punétis quibusdam tangentia:unde}

fit,utparticulse_{igneae,fulphure«,terreae,&c.}

in_{ipfisinclufajjfive åfe ipfis cafu quodam,five}

aradiisfolaribus in foenum_{immiffis,illudhinc} illincatterentibus, divulfae _{atque admotum} excitarae, exiturrt patentem& liberum

invé-niånt. Veruminfoenomadido_{reddunt aqueae} guttulae ubivisdifperfseItraminamoliia

flexi-biliaque, utardécoire&uniriqueant, qua

re _{efficitur, ut corpufcula ignea, fulphurea,}

mercurialia &e. in_{ipfiscontenta, vel fortuitå}

Velaradiis forinfecusadvolantibusadmotum

pelleda 6C exiCum molientia per quandanl quafi Antiperiftafin cinganturac

exituprohi-beantur: _{Quapropter difculfionem materi«} circumftantiWs provirili_{promovent,aliiique}

libertatem continuo_{quaerunt,utagminefado}

calorem_{magis magisqjaugeant.}

§. 5. Curfagittaperaérem transmifTa cale-fit? R. _{Duplex videturefle ratio. 1. Quod}

aer circumftans _{frequenti confricationeato*} mos_igrieas

_lagittae

_{inclufasadmotumexcitat,}

2. _{(c). Tota quapertranßtfagitta via,igniculifunt}

ejmno-(0Baflophys. lib. 2. demat» & mixt. Inten.4.Art.

8yusmodi,velatic

timides

Internat

a,

in

quasrnn

minus

fe/eindueritcurrens,

quamftfirma

iäus

earum

exci-piat. Pone jam

omnesillosigmculosfimul,utquorum

acuminaeocurfupaffiimefltelum3 uno

firmum loco3

forumomnium vimexcipiat3valde

profe80 calefaüum

tri ratiodocet_manifeßa. Atillatrajeäione3

fagitta

nonminus_{igniumipforum licet}

diverßs oppoßtmtim

0-bit_{aculeos, quamfieodem}

_toco.

_manenseos

_recipat}

_cur minusab eis_{ajficiatur ?}

6. Duas_{caufas mvenio,}

inquit

Renatus

(d)

Cur candela noflu&emtnus longema)orvcro

appa-\eat { _{prior efl,} quod_cumnon

cognofcatur

_vera

ejus

thflantia3 concipitur

juxta

cumßellis

remota,

(y

quia tmafoejus quain

futido

oculipingitur3ßelhc

imaginem

{ongeexcedit3judicaturetiaut

major.

Altera

eft.quod

noncernaturtamitmodolumenexcandelarettaadve*

niensyfedetiam illud

quod

ex

aerejp'tßo

aut

aliis

cor-porthus vicinis, ab illa

iltummatis,

advenit,

atfc

hac

varialumiua_{cominusfacilime}

_{internofcuntur}

_$

fed

_e~ minus omniacandelaadfcribuntur3

unde

fit

ut

major

appareat.,

$.7. Anpilor

poflit

intendi

f R.

Non

in-tenditur _{(e) Intentione}

_ejusdem

_{partisfed aharum}

partiumacceßione. %Alioqm

ßi

tuender

ctur3

intend'e-yeturetiamipfacjjentia. Et

Gaffendus: (

f)

Uni-verféautemdicipoteft3 calorem

&

ignem

tarm

efftci

intenfm'em3quantocahris

atomifuerintplur.es

&

con-fertiores.

Ei $.8. Cur

Cd)Epift.part»2.Epift.96.p.m,$14.

^e)

Scalig Ex»

erc,12. _2,p,ni»4U Qf) In

Phil,

Epic»

_p.m.$2j^

Ii

I

M

Plurtte itisalicmadö eflfe_{effa&nso.a.ut(iconda«}

j-8. Cur villi_{fpiritus, (g) fl littteoafj>erfw}

ßammam conceperit>depafcetquidemhacflamma

te-nu'tßimatotum iflum_{vintJpirttum,fed} linteum, quod

ahm _{igmfacile combureret, non}

atttngitC R. Quo-wame]m _{(lintei fcilicet ) particuknonfuntfatis}

tenues,utabea_{mover'tpojflnt,Nam(h)ad ignis}

cott-fervationem (veletiam_{combuftionem")}

requiri-tur, ut adhxreatalicui_{corpori, exquo tiovamateria}

poßit ad Hhtmaccedere inlocumfumiabcuntk: _Ideofo tftttdcorpus debet in_{fe haberemultasparticiilasfatis}

tenues_{prorationeigvrs confervandi,}

easfoiuterfe, vcl aliis_{crajjionbusitajunäas, ut}

impulfu particularum

illim_{ignis ab}

_{ittvkemfejungi poßit,ficjs}

wignem con-verti.

§.9. CurTorristfc funis bombardicus in

unaextremitate_{accenfus, liingyrum}

verta-tur,igneicirculi fpeciemrefert?

R.Huiusap-parentiaeratiopetitur 1. Exmotusceleritate

&refle&ione in_{4.16.fuperioris, &c§.6.}

hu-juscapitisdefcripta. i.Ex eo,quodfpecies

vi-iibilis,ututceleriter_{mota,in tunica} tamen

re-tina _{pauxillomomentocomrnoratur,undefit,}

ut_{fpeciespr®cedens,}

quaeaprimo puncto

i-ftiusgyri&circumferentiae oculum intravit,

in retina_{expe&etalteramabalio}

punåove-nientem, &iic_{confequenter.}

4. 10. Cur »ftivus

_{fervortranquilloaere}

fiat_vehementior, ventoautem _{(imö &aura} leni) (g) Renatus Princ*Phil.part*4-5.102« (h) ibid U