JOHANNES GEZELIUS

DE STATU JUDiEORUM CIVILI

SUB FINEM EXSILII BABYLONICI,

QUOAD EX CAPP. ES. 40—66 ERUI POTEST^

OESERVATIONES,

QTJARUM PARTEM PRIOREM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

P. P.

hag.

JOHANNES GEZELIUS

ET

JOHANNES EMIL

STRÖMBERG

Slip. Graffm.

Suderinanno-Nei'icii.

TN AUDIT. GUSTAV. DIE XII JUNII MDCCGXXXVlI.

Η. Α. M. S.

Ü Ρ S A LI iE,

EXCUDEBANT REGIME ACADEMliE TYPOGRAPHI.

£. S. THEOL. DOCTORN OCH CONTRACTS-PROSTEN7 KYRKOHERDEN ÖFVER KNISTA OCH HIDINGE

FÖRSAMLINGAR

HÖGVÖRDIGE OCH VIDTEERÖMDE

HERR MAGISTER

NILS FREDRIK MORENIUS

SAMT

ι .. , -

HÖGADLA FRU DOCTORINNAN

CHRISTINA MARIA MORENIUS,

född STRÖMBERG

Min vördade Farbror och Faster

vördnadsfullt och tacksamt

tillegnadt af

J. EMIL STRÖMBERG.

AT

DE

HULDASTE FÖRÄLDRAR

af

en tacksam Son.

De

Statu Judaeoruin Civili sub finem exsilii

Babylonlci, quoad

ex

Capp. Es. 40—66 erui potest,

Observationes*

1.

erleg entibus nobis de

novo

pulcherrimum illum Esaia-

nurn locum Capp.

4o—GB

natum est

consilium,

ut sparsa illa et

quasi latentia Judaeorum antiquitatis vestigia,

quae hoc loco continentur,

indagare

et

in

unum

colligere

^co-

naremur, ut hoc modo, pro

viriöm

nostrarum modulo,

de statu Judieorum eivili, de moribus et

religione

eo, quo hsec edita sunt oracula, tempore

aliquid

cerlius

explora-

remus, tum quoque,

loca

inprimis pröbantia vel orationis

elegantiå insignia

accuratius explicando et in

linguam

ver- naculam transferendo, quodammodo specimen ederemus

philologicum.

De moribus autem et

religione posthac

lo-

quemur;

hic de

^uno statu

eivili disquiremus.

Quod rero

in

tota

hac disputatione sententiam

tam-

quam probatam

posuimus

eorum,

qui,

cum

Gesenio mul-

tisque aliis

summi ingenii

et

sagacitatis viris, contendunt,

2

totam hane oraculorum, quae

ab Esaia

nomen

habent,

partem non esse

ab Esaia, regis Judaeorum Hiskiae aequali,

compositam, sed ad serius illo propheta aevüm esse referendam

atque anonymo

cuidatn vati, sub finem exsilii Babyloniei

viventi, originem

debere;

veremur sane, ne

multis hoc

aliquanto audacius fecisse videarnur. Quae tarnen senten-

tia nobis videtur

gravioribus nixa rationibus,

quam

ut

etiamnunc in dubium

possit vocari;

qua

de

causa

et mi¬

nus necessarium et ab instituto

alienum putavimus, lue

argumenta,

quibus probalur haec sententia, repetere, ad

oeleberrimos provocantes

scriptores, qui de hac ipsa re disputarunt a).

Si

igitur conceditur, posteriorem hane libri ab Esaia

denominati partem tempore

exsilii Babyloniei^ et quidem

a) Vide: L. J, C.

Jus ti in "Vermischten Abhandlungen elc."

Ρ. ι. N:o 5. J. G. Eichhorn, Einleitung in d. Α.

Τ.

—

Η. Ε. G.

Paulus, Clavis über d. Jesaias. —

Berthold

t,

Einleitung.

—

Ge-

senius, in Prooemio ad Commentar.

in Capp. 4o—66.

^—

Staehe¬

lin, in "Theol. Studien u.

Kritiken", edit. CJmbreitj et novissinre

Hitzig, rel. in

"Tidskrift for udenlandsk theologisk Litteratur", utg.

af Clausen og Hohlenberg, i:ste

H. Kiöbenhavn i835.

—

Qui in hac

argumentorum copia, tamen

dubii

manent, neque

iis, quod hac libri

Esaiani parte continetur,

historicum testimonium conteninendum videri

debet, quum, ut horum fert opinio, res et tempora asque

bene de-

pingi possunt a propheta,

qui multis

ante

sa?culis -vixerit,

quam

ab

eo, cujus aetas in liaec ipsa leinpora

inciderit.

sub ejus

finera,

ut

infra

ex

ipso vaticiniorum

argumenta

ostendere conabimur, esse

conscriptam; digna baud dubie

videbitur, qnse

accuratiori subjiciatut examini,

quum

nullo

ex alio fönte de hoc

temporis spatio quifiquam luminis

hauriri

possit b).

At forsitan quaerat

aliquis,

quonam

jure prophetisL

historicam tribuamus auctoritatem. Ad hoc

respondemua:

quum

prophetae viri essenfc suinmis et diyinis animi inr

structi viitutibus ardentique

patriae

amore

inflammati, qui,

ex certo

quodain legis Mosaicse praescripto c), prodierunt,

b) Daniel, si ejus probari poterit

authentia (quam ad

rem

E.

W. Hengstenberg in "Beiträge zur

Einl. ins A. T." i:sterß. Berlin

1831, magnum attulit niomenlum), magnam certe

huic temporis

spa-

lio afferret lueemj qusc autem, dum a tot magnaa

aucloritatis virisi

negatur, ex. gr. ßertholdt,

Gesenio, de Wette,

ex eo

nihil

de hoc tempore pro certo affirmare audenms.

c) Deuter. 18, l5—20. Ex

propbetis

^quoque

multi

re vera

hi¬

storias scripserunt, etiam hoc modo, quum

vel laudarent vel casli-

gärent, rem aueturi Theocralia?.

Vide

ex. gr. 1

GJnon.

^{29, 9.}

2 Chrou. _g, 26. 26, 22. 32,32. It.

Josephum: <te Bello Judaico, L.

1, 5". 6 in Prooemio. Eundem: Contr. Apionem,

Lib.

1,

§·

7.

Ed.

O berthur. — De propbetarum futura

prasdicandi facultatis<vi et natura;

Hitzig in sno, qui in libello supra

laudato

p.

1^7 relatus est, de

Esaia propheta tractatu lam bene et

subtiliter, nostro quidem judi-

cio, dispulat, ut sentenliam eju8, lingua quamquam expressam

Da-

nica, aflerre baud dubitemus. Qui, quum antea de statu, quem

di-r

cunt, Ecstatico dixit, hoc modo pergit: ''Forskiellig derfta er

den

populum de ofiicits admcuiitüri,

a

yitiis dehortaturi,

re- gibusque coram et

sacerdotibus, quid ipsi sentirent, aperte

et

ingenue pronuntiaturi,

cumque

lutura praenuntiantes,

yaticinia sua ex rebus praesentibus

vel

järn

imminentibus

illustrarent comprobarentque;

profecto fieri

non posse, quin

in scriptis

eorum

multa exstent,

quae

ad tempora, quibus yixerunt, illustranda

eorumque

historiam quasi supplendara inaxime conducant.

Et haec fere

praemittenda existimavimus,

ut

id, quod

instituimus, illustrarelur, et ea, quam

sequendüm duxi-

mus, hujus

loci considerandi ratio appareret.

Prophetiens modererede Begeistriug, der

ikke absorberer Selvbevidst-

heden, men i hvilken denne sätler sig som ideriiisk ined Gudsbc-

vidstheden. Den begeislrede bliver Herre over sin Begeistring, og den lader harn komme til tydelig, articuleret Tale. ßcviclstheden

gaaer ikke under i Begeistringens slröm, men

bliver kun forvand-

let, luttret og forklaret. Den guddommelige Oplysnings og Ilelfig- gjörelses Aand gjennemlrajnger nytskabende det li»le indre

Menniske,

og orndanner hans Intelligents og hans

Villie. ^aafremt

nu en

Saa-

dan af sin Begeistring for Gud och guddommelig Sandhed, for Sae- delighed og Ret, opflammes Iii den Beslutniug, at bela3ie sine Sam¬

tidige om hvad der er Godt og Ret, livad Jehrva forlanger ^og livad

han truer eller forjnetter, saa er han en guddommelig Gesandt, og baerer. som Saadan navnet *"?■}." Confer etiam Herder: "Vom Geist d«r Ebi'äischen Poesie", arter Th. i:te Abth.

Ut

igitur ooriditionem populi Judaici

^eo,

quod locus

noster

complectitur,

tempore recte cognoscamus,

pritnum

de universo rerum Asiatiearum statu videamus. Eum la- lern fuisse, _quo omuis rectus everteretur

ordo

magnaque

rerum commutatio ipsa regnorum

Asiae viscera

pertenta- ret, jam ex

prirnis colligi

potest

capitibus. Quid? quod

baud ambigue

adumbratum invenimus

tempus, quo

Cyrus,

quum

victricibus armis aliud

post

aliud

regnum

subegis-

set

if), imperio, quod jam labefactaverat, Babylonico

^cer-

turn parat

interitum. Universas

gentes terror

invasit*);

quo etiam

perculsus videtur Israel/"); quidquid mortaliuin

erat, tanti viri totque

gentium victoris adventuni

expave- scunt, qui jam

exercitus

suos

ad moenia admovet Baby-

lonis. Populum tarnen suurn, ut

bono sit animo, adhor-

talur vales: illum enim Jebovå ab ipso

missum

esse ejus

ad consilia

exsequenda populumque Deo peculiarem

^Ser¬

vitute liberandum

g); aliorum quidem deorum cultoribus

pessima quceque

timenda; Israel autem

cur

rnetueret,

non

esse

h).

—

Tempus igitur, de

quo

quaeritur, haud dubie

d) Cap. 41, 2. 3. 25. e) 4i, 5—f.

f) 4ι, ίο. ϊ3. i4. g) 4o, 2. 3. 4i, 4. 44, 28. 45 in

initio'1

h) Quod propbeta ^taηtam de Judieis per Cyrum

liberandis

spem concepil, causa cerle pelenda est 11011 solum in vicloriis jam repor- talis, cpia> interitum rogni Babylonici portendere videbantur, sed et¬

iam in naturali quädam uh'iysque religionis, Mosaic» et Persie»,

6

inter regis

Babylonici i) Neri glissaris regni iniliurn,

sive annum circiter 559 ^a.

Chr

^, et

538,

quo anno ex- pugnata est

Babylon urbs, est quaerendum k). Hic enim

Neriglissar primo regni sui

anno

bellum intulerat Me-

cognatione vel certe

similitudine, qnum nimirum Judasorum Mono¬

theismus non innitum a

Persarum, quoad

a

nobis cognosci polest,

de summo JNumine

opinione abborrnisse videatur;

^qua

ductus simili¬

tudine, vätes lioster (4i, 5)

Cyrum Je 1ί

o vas

nominat cultorem. Cfr

45, i. el Esr. i, 2.

i) Memoratu

dignutn videtur, Judasos etiam in exsilio reges sibi

proprios creasse.

Cum nullam amplius sui potestatem Iradere pos-

sent, nomen tarnen regium

retinere volnerunt. ita, post Jojnchini

mortem, filius ejus

Salathiel (Η. )

rex

Judasorum fuit no-

minatus. In terris

Babyloni finilimis pluria post sascula

ex

stirpe

Davidis aliquem

''Captivilalis Principem" agnovirunt, qui in eos im¬

perium

quuddam exercuit, quiqne interdum a legibus ipsis, quoiirm

in potestete erat,

muneri

suo

prasfectus fuisse videtur. Cfr Pri-

deaux:."Judarnes Historia",

Slrengnås jBoo.

ι

I),

p.

i38.

—

Quid?

qnod, ut

bunc

sequamur

auclorem, hodierni qiioque Jutlmi aulumant,

hane eandem dignitalem

adbuc constare, hoc modo t< slifieatui i,

"Nondum scepirum de

Judå recessisse", ut est in proplietia Jacobi,

Genes. 4q. Eadem ratione suminum quoque

diet itänt Legislator

em

i. e. Synedrii priesidem;

de

quo

vide Buxtoi fiii Lex. liabbin. etc.,

voc. ·

k) Tempus

aceuratius definire baud atidemus. In unequoqlie

fere versu adsumere, factum exstare historicum,

sicut Hitzig (loc.

cit.) fecit, nobis ^vanuin opus

videtur;

qiuun

posterior illa valieinio-

rum pars in ipsis quidem temporuin

rationibus posila sit, et ex ipsis

deniiun explicari possit, ita vero, ut pro iu<

rti ipsorurn historia non

ha be atur.

7

diae/), ubi hoc ipso

tempore

in locum Astyagis patris

sue- cesserat

Cyaxares II. Hic in auxilium yocavit Cyrum,

qui tum in

Persia

^summam

tenebat potestatem. Cum

triginra

inillibus Persaruin adfuit,

et, a

Cyaxare Medorurn

(juoque

exercitui praefectus, conjunctas duarum gentiumm)

copias adversns

Neriglissaris duxit exercitum,

ex

Babylo¬

niis,

Assyriis multisque sociis n) compositum. Atrox

com-

ntissa est pugna, quå raeso

Neriglissare, totus ejus

exer-

citus deletus est o\ Et ex hac

praesertim Cyri victoria,

qua in perpetLium

labefactatum fuit imperium Babyloni-

cum, Judseis exsulibus spes de

imtninente

oppressorum interitu suåque

ipsorum übertäte

nata

est.

Cyrus,

bello

contra

L ab

o ro so a

rcli

o

d

um

ρ), filium

Neriglissaris et successorem,

continuato,

e

proelio

cum

/) Xenoph. Cyrop., Lib l.

m) Quå de causa Cyrus, quum in bello solummodo imperii sum¬

ma ei a Cyaxare tradita esset, ab lioc inde tempore, ab exteris

Medias et PersiaD rex habebalur; eådemque ralione, qui regnum ejus

triceuarium faciunt, hoc a prirno Cyaxaris anno, i. e. 55g a.

Chr.,

iucipere putnnt.

n) Lydiis, Phrygiis, Cariis,

Cappadociis, Giliciis, Paphlagoniis

aliisque vicinis populis. Vide Cyiop., Lib. j.

o) Cyrop., Libb. 3 et 4.

p) llunc regein Ptolomseus in Canone pnetermittil,

cujus

rei

causa in eo pelenda est, quod totum annum tribuit regi, qui ab ini-

tio ejus regnaverit. Quum igittir regnum Laborosoaixhodi, novem

8

eo commisso

superior discessit,

iferumque, quum

sub ipsa

moenia successisset,

Babyloni obsidionem minitatus,

op- pida quaeque

munitissima et castella regionis expugnavit.

Tum Belzazar q),

qui

post

Laborosoarchodum regnum

Babvloniae occupaverat,

societatem

cum

Croeso, opulen-

tissimo illo Lydiee rege,

iniit. Quo victo Cyrus, post-

quam

Sardes, regni capiit, cepit, ipsum regein captivum

secum duxit. Quo

facto, Asiam Minorem universam a

mari usque

/Egeo ad Euphratem fluvium, Syriarn, ma-

gnam

Arabiae partem Asiamqne, quae dicitur, Superiorem

suam sub potestatem

redegit. Jarn tandem (anno circiter

fi4o a.

Chr.)

iter

intendit Babylonem, quae una in Oriente

ijrbs victricibus ejus

armis restiterat. Urbem, duos per

annos frustra obsessarn,

tandem fraude

capere

ei contigit;

quo

facto, ad ipsani Regiam pervasit, ubi, fortiter oblu-

ctatus, ultimus rex

Babylonis victus et interfectus est r),

Cyaxare

duos post

annos

mortuo, totum imperium Cyro

cessit

(A. 556

a.

Chr.), qui primö jam suo anno notissi-

laulummodo mensium (Berosus,

apud Joseph. conLr. Apionem, Lib.

i), Neriglissaren inter et

iSaboanedum intercedat, cjuoriun uteicjue

suum incepit anuum, eurn in

Canonem

non

admitlit.

q) tta in sacro nominatnr

Codice. Appellatur ab Herödoto ha*

byηetus·, a Joseplio

(Anliqu. L.

ιο,

C. ii) JN abo

a

η d e 1 u s; a 13 e

—

roso (ap. Joseph, c. Ap.) denlcpie

IS

a

bonnedus.

r) ita Babyionem expugnalam esse, narrant

Herodotus et Xe-

MophoH. Paullo aliter

B

er o sus

(loc. cit.).

9

inum illud

promulgayit edictum,

quo

Judaeis domum

re- yertendi potestatem

fecit (Esr. 1,1). Et hoc modo,

quos

praedixerat Jeremias (25,

υ, 12. 2C),

ίο), captivitatis anni

completi

^erant

septuagiiita j).

s) Qui cum ab aliis äliter conrputentur, magnique sit momenti, Jiac

in ^re aliquid certi novisse, nemini (ita ^sperare j-uva-t) ab rc esse vi-

deatur brevis, ordine facta Chronologieo, rnaximi momenti rerum

exposritio, a prima inde flierosolymorum expugnatione ad ea deducta tempora, quibus liasc edita sunt, de quibus qnaerimus., vaticinia.

Quod ad Ckronologiam, auctorem sequiinur Pri deaux.

£ios igitur septuaginta illos putamus annos a quarto numerandos

esse Jojakimi anno, 606 a Chr., quo JNebucadnezar, patris Nabo- polassaris imperii dunlaxat socius, quum iEgyptios qxroelio ad Cir-

cesiuni vicisset, Hierosolyma prima pice expugnavit ipsoque ^{rege ca¬}

pto (qui tarnen non inulto post regnum recuperavit, 2 Reg. 24, 1)

multos Judjeos, praesertim nobiliores (inter quos Daniel?), Babylo-

nera eaptivos duxit. Secundam in, Hierosolyma expeditionem, järn ipse vastissimi regni princeps, .anno fecit .599, quum nuper impe¬

rium adixsset Jojackin, qui et dicilur Jechonia. Qui, qtxum ur¬

hem se defendere _posse desperaret, eam sua spontededidit, quofacto ipse vinculis constrictus Babylonem duclus fuit,

ubi

septem unnos et triginta, ad mortem usque

iNebucadnezaiis,

carcere

fuit detentus.

Eadein occasione tkesauri Tempil pretiosaque aurea et argentea vasa fueimnt direpta, ac, pr^ter regem et nobiliores utriusque sexus, ex Hierosolymis civium decem millia, tum vero

opifices, fabri

et

varii

generis arlifices asportalij qucrum numerum auxerunt ex

agris

mili-

tum Septem millia et artifices mille (2

Reg. 24 Cap.),

^ut

tria millia

omulam hominum, qui superiore anno

fuerant abducli (Jer. 52, 28).

Ezechiel proplieta eädem occasione Babylonem

fuit döductus. Ze-

dekia iis, qui in Palassiina fuerant

reücti,

rex

praspositus, septem

B.

ισ

Quod yero

ad

statum

Judaeorum civilem

per

iderrs

hoc tempus

adtinet, de

eo parum sane

cogriitum

perspe-

post annos cum

iEgyptiorum

^rege,

Hophra Pharaone societatem iniit,

et sequente anno bellum

Nebucadnezari indixit;

quae causa fuit ler- tii, quo Nebucadnezar Jöierosolyma petiit,

belli.

-^Egyptiis profliga-

tis, Hierosolyma, per annum et quod excurrit obssessa, expugnavit

anno 588 a. Chr. (2 Reg. 25. 2 Cbron. 36). Rex,, noctu eilngere

frustra conatus, filiis occisis, ipse eilossis oculis Babylonem fuit ab- duclus, ubi in carcere diem obiit supremum. Non multo post Ne- buzaradan, sateliitibus prasfectus Nebucadnezaris, Hierosolyma ve¬

nit et, quidquid pretiosorum reliquum esset, politus, igne Templum

delevit et urbem, qnas funditus fuit diruta quinto ejnsdem anni ^mense

et decimo ipso mensis die i. e. sexto ante Idus Julias; a quo tempore anni prajterlapsi erant duo et quinguaginta, cum Cyrus urbis reficien-

d» concederet potestatem. Josephus (de ßello Judaico, Lib. 6. ^cap.

4. §. 8) meinorat, templum hoc jussu Nebucadnezaris erematum fu-

isse eodem ^mense eodemque mensis die, quo secundum templum po- stea incendit Titus. Pafva>, maxiraam ad partem humilioris sortis hominum, lurbse, in Judcoa ad vineas et agrbs colendos relictie, pra>- fectus fuit Gedalia, filius Ahikami (2 Reg. a5, conf. Jer. 4o). Je¬

remias propheta, ein concessa fuit libertas aut cum rege Babylonem proficiscendi, aut in patria remanendi terra, hoc elegit et postea in- gralos seeutus est populäres, quum in iEgyptum, Gedalia occiso, fu- gerent.— De Judasorum, Evi Imerodac h^o, qui Nebucadnezari suc- cesserat, regnanle, statu parum constat, nisi aninium ejus ergaJudasos propitium fuisse, inde colligi licet, quod Jojachinum regem eo- rum, vinculis liberatuni, mensa sua excepit et magnis auxit commo- dis. Croeso, Lydias regi asqualis, eodem cum eo anno adiit _regnum, quod duos iantum annos obtinuit. Huic _{in regnum} successit affinis ejus Neriglissar (Beros. ap. Joseph, c. Ap. L. i,§. 20); de quo supra, in ipso textu, videas»

ctumque

habemus,

quum neque

scriptorum Hebrseorum

quisquam (si Danielis excipiaslibrum, de cujus authentia ad-

htic

dubitatur),

neque

Berosus Babylonius, qui

omnes re#

censet Nebucadnezaris suceessores, de hac ^re

aliquid

coro- memoret. Jam ^vero éx _supra

allatis vidimus, exsules Ju*

dseos non omnes in terra, quse

proprie dicitur, Babyloni*

ca esse commoratos.

Prseterquam enim quod

per

varias

Vasti

Babylonici regni regionea

erant

dispersi, ubi

a

Ne-

bucadnezare loca ad habitandum idonea eis fuerant assi- gnata

i),

magna pars

in iEgyptum

quum

cenfugisset,

ur- bibus

Migdol, Tahphanes, Noph

terråque

Patras

Conse-

derat«). Unde, sive

sua sponte

emigrantes, siye servi

btdlo

capti venditique, Occidentem

versus

longius

erant

evagati, quod

ex

quibusdam libri nostri scriptoris loci»

colligi

potest, et

quidem praesertim

ex

Cap» 66,

v. 19, ubi in

Hiapaniam, iEgyptum, iEthiopiam, Asiam Mino¬

rem, Grseciam

sparsi dicuntur v), Pauei admodum, post

i) Vide Berosum, apud Joseph, c. Ap. L. 1, §. ^19.

u) Jer. 44 Cap. Pe Migdol (Hebr. , ap. Herod. et LXX»

MayJaXoi) nihil pro certo seiri potest. — Tahphanes (H. δ***'1.-)'

sine dubio eadem est ae Daphnse Peius ice, ad ostium

Pelusium"

eita. — Noph (H. *]*) i. a. Memphis, vide Bei ler^man:

"Handbuch

d. Bibi. Litteratur", x:ster Tb. ^— Patros (Η. ?**) i.e.Thebais

1. iEgyptus superior.

v) Tarsis (H. Grase. Tu§rye<Tos) significat: etfluviumquen- darn nomine Bastis (hodie: Guadalquivir)j et urhem» in Hispania

12

deportationem iterum

ac

saspius instan

ratam,

in patria

terra fuerant relicti,

qui

quidem, ut supra

indicaviinus,

pars

populi pauperriraa infimaque fuerunt. Hi, in agris,

vineis et olivetis colendis

oceupati,

ad

finem

usque

exsilii

in terra remansisse

videntur*);

^quamquam a

yicinis

po-

ptriis vexati, qui

agros

occupaverant fertilissiraos. Ita

Moabitae, Aramonitee, Samarilani Judaeorum in

patriam

reditum

impedire conabantur,

metuentes, ne

locis privaren-

tur

opimiS) quibus, illis exsulantibus,

erant

potiti. Ita

etiam historia docet» in

priores Judaeorum possessiones

invasisse Edomitas

(regionem nimirum,

quse

deinde Idti·

ßcetica eundem ad fluvium a Tyriis conditam, ob argenti aliorumque

metallorum copiam celebrem. Vide: Gesenium

in Commentar. ad

Es. Cap. 23; it. Bellerman, loc.

cit.

—

Cum bis

non

consentit

Schlosser ("Gesch. d. Alt. Welt" i:ster

Tli.,

i:ste

Ahth.

ρ.

23ο),

qui Tarsin eandem

facit

ac

Tarsum, ad Cydnum fluinen in Cilicia

a Sanherib conditam, et hoc nomine posteriore demum tempore Hi- spauiam significari putat. —

Phul (ti. ^), secundum ßochartum, i.

a. Phylge Nili insula, b. 1.

iEgyptum significat; quod probari videlur

eo, quod cum Lud

C1"),

gente

quadam iElhiopiai (vide Genes,

ig.

Jei\ 46), corrjungitur. —- T übad

(0. «sti) i.

e.

Tibareni, qui in Asise

Minoris (Genes, lö) regione, quie poslea

Pontus fuit appellata, ha-

bitabant. — Javan (T)?), cognitum Grasciie ^nomen. —

Nomine

quod eodem hoc versu oecurrit,

Hebrad in universum remoliorcs de-i-

signabant regiones maritimas. ^—-

Quid? qued Gap. 4g,

12

in Chi-

nam usque (twro) dispersi dicuntur

Judad.

χ) Ad hos nimirum pios Israelilas,

qui in mediis Hierosolymorum

ruinis reditum exspectabant exsulum, interdum verba convertere vir

detur Vatee, ex. gr. Cap. 62, 6 sqq.