t>EO DUCEf

J.

t>EO DUCEf

DISSERTATIO PHILOSOPHICÄ,

De

PRIMIS NATURS.

QUAM,

Suffragante incluto Collegio Philofopbt

Upfaliaifi,

Ρ R £ SI D Ε,

VIR 0 CELERERR

Mag. LAURENTIO

DAHLMAN,

Moral, & Polit, Profefl. Reg. & Ord.

Publice ventilnndam fiftit

PE7RUS H. WASENIUS,

MEDELPADUS.

In Audi ^t. Carol. Maj. Die XIX Juni*

Anni MDCCXLIX.

Boris ante meridiem folitisv

UP SALI &

S:se R:x M.tis MAGNA: FIDEI VIRO,

c Reverendijimo PATRI sc DOMINGO,

DOMINO

OLAVO KIÖRMNG.

S S Theologiac DOCTORI eeleberrimo, Eccle-

fiarum _per Norlandiam occidentalem SUPERINTEN*

DENTI Adcuratisfimo, Regii Gymnafii Hernofan"

denfis EPHORO

Confiftoriique ibidem

PRiESIDI Gravisfimo.

MJECENATl MAGNO.

IGnofcas» _{hafce, omni} Reverenäiffime. _{prorfus nitore} Pater, deftitutas, quod levisfimas pagellas Ve¬

ner ando Νomini hio confecrare aufim» Eo audäcise haud procesfifiem, nifi folita illa bonitas

qua oinnes

C^menarum cultores, prsecipue vero clientes Tuos femper amplexus es» fpem mihi faceret, le Revefen·

(lijjtme Pater, hunc rudi Minerva elaboratum ingenii

fcetum ferena fronte accepturum effe. Qyem benigne

öt accipias, Keverendiijtme Pärer, fubmiiTa ac vene-

rabunda mente etjam atque etjam obfecro. Sero no¬

tetur illa trillisfima dies, qua Te, nobis ereptum, lugeamu^ ; fic Dicecefis Hernofandenfis, Farnilia Tfta nobilis/ima clientesque Tui, praefidium & fulcrum,

quo nitantur longa annorum ferie habebunt firmisii-

mumi Permanfurus, dum vixero

Reverendijjimi NOMIN IS TV i

cultor & eliens humillimus

PETRUS H. WASENIUS,

Staé R:x M;tls C UBICUL ARIfS^

Generops ξί Nobiltfftmis DO MINIS ,

Dn. JAHANNI HlfcRTA,

Ordinis Eufiferi EQUITI Spiendidisiimo,

Da ISRAfeLI BROMAN,

M&CENA 7IB US MaGNIS.

SIngularis mini, me ille iavor, omnesq,ue quo, artium Generoß liberalium & Nobilißtmi cultores fem- Qb*

per arnpledd dignati eilis , animum & fpem mihi ad-

dit, Vobis ingratum non fore, quod leviculum hoc-

ee Specimen Academicum Nominibus Veßris faerunt

fecerim. Erit quaüscunque hajc lucubratio mea t fi-

gnum fummce venerationis, qua Vos profequor, con- tinueque profequar. Adipieite itaque, quod dcvotis-

iimo obtéftor animo, irmoxios conatus meos

fere-

no

ut foletis, vultu

& facite, ut in Vobis Patro«

nos habeant PropenfiiFimos. Pro perenni Veßra, Ge*

neroß & Nobiliffimi Dominik incolumitate ad fum·

mum reruin Statorem nreees hindere ardentißirrtas

nunquam defiftam: velit Vos, Veilramque Genero-

fam & Nobiliflimam Fainiiiam, in annos bene mui-

tos iofpites coniervare: ^quo Patria noftra, Familia

Veßra Nobiliffima, clientesque, quibus ine annume-

ratum habeatis, ornamentum & folatium habeant cer-

tiiiirnum; ita vovco femperque vovebo permanfurus Nobilijjimorum NQMINVM VESJROliUM

cultor devotiflirnus

PETRUS FI, WASENIUS,

Generofis _atqiie Nebilifftmis D OMINTS ^,

Dn. NJCOU STJERNMARCK,

Equeitris Metrop* Legionis Majori maxime incluto:.

Da PETRO II ] Ε R T A,

Equitum ad Legionem Nobilium Magiitro

maxime ftrenuo·, FAT KO ΝIS OPTIMIS,l

\70bisr Patron! Öptimi, idem honos, ac Roma Ulis oliin, qui meritis in Patriam, fortitudine in ho-

ftes & benefieiis in clientes praefuigebant

ftatuas fci-

lieet columnasque decernebat, merito debetur, qui glorias bello partse id femper additis ^, ut artes libera¬

les earumque amatores maxime foveatis. Mihi pro-

feélo, per quatuor armos, quibus Vobiscum mihiagere H»

euit, tot gratiae & favoris mere paterna exhibuiiiis do-

eumenta, utiis enumerandis nedum demerendis, imparem

me prorfus agrrofeam. Accipiatis itaque, qucefo, Pa-

ironi Optimi, hafce laborum Acad. primitias, in cer- tiffimum gratiffimi animi fignum; levibus chartee pa-

ginis, non fhtuse la ρ ide ge infculptuirr. Supremum

Numen indefeflis fatigare conabor preeibus , v elit VoSj Veftramque Familiam nobilrifimam, omnigena fe·

ficitate & benediétione ornare : fic mihi reliquisque

elientibus Veftris humillimis _nunquam deerit, de quo iiobis in finu nullo non tempore gratulemur. Per»

manfurus ad eineres usque

NMifimrum NOMINUM VESTRORUM

cultor devotliiimus

PETRUS H, WASENIUS,

V IRIS adrnoä, Reverendis &Przclariiftmis Dommr,,

Mag. AND REM

SÖDERSTRÖM,

Mag. ABRAHAMO

BÅNG,

Pafiori in Tuna, Attmar & Pafiori in Torp&BorgF6 ^r St0deMedeIp.MentiiT.& ad > Medeip.MeritiiTÅ ad j.Diffrv

Diftr. PfGepofito, AdcuratiiT. Prspofito Adciiratiff. Pro-

ut Prceceptori olim FideliiT

ita Patrono, qua par efi, ani-

mi veneratione, colendo.

Mag. BFRNHARDO

wahlberg,

Pafiori in Fernebo Gefir.

MeritifTimo & adj. Diiiriél.

Prcepofito Adcuratiilimo Pa^

trono ac Fautori, omni ho¬

noris cultu, profequendo.

Mag. HENNINGO

tideman,

Pafiori in Rodon

ås & c.

Jemtl. MeritiiT. ut Praece- ptori. olim Ionge DiligentiiT.

åtaPatrono jam certiffimo

motoriutantea Dexterrim%

ita. Patrono jugifcer de ve¬

neran do.

Mag. ε L a v o

frisendahl,

Pafiori ineGéfdmunrå &Hég·

iiö Ang. MeritiiSmo, Pra>

ceptori& Nutritiout quon- dam optimoj ita Patrono o- mni animi veneratione fu^

fpiciendo.

Dn. JOHAN NI ER.

HUSS,

Pafiori in Lit, &c. Jemtl Di- gniflimo, Prasceptöri olim

& Benefaétori PropenfifH-

mo. astatem coiendo.

Dwiitatis Svecia-' ^t<g Fidei VTRIS,

Dn. PETR. HÖGBERG,! Dn. JOHAN. SC HEDIN,

Officin, ferreas Patrono acL Officin, ferrese Infped:ori ad Mac&myra in Walbo i Gyfinge inFerneba Ge-

Geftriciee, f _ftriciie,

Fautorihus Öptmir.

In tciTcram cellata bcRcficia, h^fce venerabundae mentis qualcscunciUe lucubrationff9 animique gratiffimi, ob pliirima Acadern·, in in fpertr mc

ultcrioris favorii»

omnigesac fclicitatis profpcritatisque ^voto, Nomi- wbns Vcftrisj Fatroni, Promotcrcs & Fautores fropeniiiiimi, ut maxime dcbui, dctiicare _atque offerre volui

Admodum Reverend. CT Speffat. JSfominum Ve fl ^ror um euhtfv obicrvanTifllrrttts'

ητκυ* η. Wasenius,

I. Ν, 3.

§. I. Praeliminaris.

Upremi Numinis furorna poten-

tia atque Sapientia m eo non tantum maxime confpiciuntur, quod omnia tam animata quam inanimata ex ni h i lo produxe-

rft inque ordinem pulcerrimum difpofuerit; fed etjam, quod e- undem femel ^a fe inftitutum ac- curate obfervet clementiffime- que coniervet. Hiec, qui mente oculisque paulo atten- tioribus intuetur, in fummam Conditoris admVratio»

nem non potefl; ^non rapi. Neque admiratione mi¬

nus dignum judicemus, quod Deus Optimus Maxi¬

mus talem animantibus conceiTerit vim atque poten- tiam, ut, quid illis ex ufu fit, natura etjam opti-

me norint. Et _quam vis eximium adeo ammans horns fit, ut multo longinsque difiet ^a cetcris animantibus

quam ceterorum genera intev fe ä i fl a nr a), quipgé qui

natur am, i. e. rationem, _oft im am ducem babeat, quam

tan quam Deum fe qui tur & cui paret b) animaque gau- deat immortali

lumine inteileclus, facultate res diju-

cföcandi & eligendi praedita,- cujus refpexTtu fanftiur

audit

) o ( ι

aüdit reliquis a mm al, mentisque capacius alt* ^t tf qiicd dommari in cetera pojjit c) > habet tameri ho¬

rn o

ante ufum rationis

cum reliquis animantibus qu&^dam communis, qua; t iic<,t rationis expertia, ve¬

hement! tarnen impetu, in id, quod natura ipiis, tän- quam utile praeiixit, feruntur. Quam am autem haec potiffimum iint, in quibus homo, ante ufum rationis,

cum reliquis animantibus convenit, hac qualicunque

diiTertatione leviter adumbrare annitar. Tuse, B. L.,

Jiumanitatis eff

innoxios meos conatus in meliorem

„accipere. pariere.

ä) Hugo Gror. Pr dg. VI, jj) Cic. de Seneél.

caf. II, c} Becbm. in not. ad Grot. Proleg jf. VI.

fc IL

Prima ^natura ab ipfa tendentia ^aq propeniipne ^, five principio a£tuoio & vi

intnnleca adtiva, quam iurnmus ^rcrum flätor? _prima creatione, unicuique ani-

manti indidit, difta eile contendimus.

Defumfit harte vocem ex Stoicorum libris EIo-

quentise Roman« Pater Cicero, erudite differens, ejfe qutfdamprima ^{natura, rot} π gär α mrdt φνσιν, qUicdam ccmfeqüentia d), alias inftinélus naturalis, ^prin- cipia natur aha, prtncipia naturs, initia naturalia, prim<e conaliationes ^, vocari folent. Vocabulum na-

turse de cetero tam late patet, ut, quot fuere un»

quam Philofophi, tot fere hujus ^vocis acceptiones in medium protuliffe videantur- Veterum nonnuili _per

natiiram tam Deum ipfum, quam mundum intellexe- runt, Illum natur am naturant em, hunc vero natu- ram vocarunt naturatam* Alii iterum omnes res

>

hoc

8 «ÄS ) o (

hoc in mundi fyftemate obviasi tam refpe&u exrften-

tix

quam eifenrise, & proprietaturn illarum ^, natu-

ram appellant, quo illud pertinet, cum dieimus: non åatur in verum natura &c. cügnojcimus ^ex natura, I. e. ex rerum creatarum exiftentia ac proprietatibus.

Et liquidem alia creatio nobis agnofcenda non fit,

prseter illam, ^quam fummus fapientiffimusque Condi-

tor femei perfecit, ita hac ipfa cun&is rebus creatis

talem indidit vim, ut, fecundum indolem & proprie-

fatem fuam, effeihis, ad finem ab illo intentum ten*

dentes* producere potis iint: unde quid nos per na«

tfurain indigitemus, facile intelligitur.

d) Ge. L III. fin. cap. 5, 6. j.

§. III.

Per prima ^natura intelligimus ca i quae homo ^{5 ante} ufum rationis, natu¬

ra communia habet ^cum reliquis ani-

mantibus, ad _{quae natura} quodam im-

pctu ftruntur.

Communia qusedam cum animalibus hominem ha¬

bere dieimus, & quidem ante ufum rationis, five qua-

tenus illa natura fu« inflindus ac propenfiones fe-

qvuntur, quibus adeo reliqua excelient animalia, ut

hominem multis fuperare videantur modis. Quam

ob rem etjam nonriulli veterum , quorum affecla Ro-

rarius praeeipue exftitit, omnern moverunt lapidem,

ut, animalia non ratione folum gaudere , fed ea et¬

jam melius ^quam homines uti, adftruerent e): quod

nullo modo evinci poile exiftimamus. Ne autem quis fibi perfuadeat, nos eorum fequi caftra, qui illa, pro me- jris machinis, habent, ingenue fatendum eft, ^nos to*

rum ampleäi fententiam, qui ftatuunt, brutorum actio¬

ne

) ο < CS2»

tres a prmcipio quodam immateriali pendcre eaque ratio»

nisquodamanalogogaudere. Itahae de reJoh.Crellius /):

Homo ruter ammantia folus rat i ene , -pr ofrie dtda, frzditus eß, in illum ttjam folum ^trim volmtcts, ^tum

virtus & vitium t tum denique pnemium pccna. In

hr uta tamen animalia tadit aliquid fingulis ijlorum malogum, in ca frtfertim, que funt perfediora &

difciplin* alicujus capmciora. Eft enim in Ulis prvnum

al i qua facultas rationi rejp ondens, qua, nen de rebus

modo jucuttdis ac utilibus quodam modo ratiocinantur >

& de ratione iilorum adipijcettdorum difpiciunt·, fed

ttjam vi ^am fibi a Deo prefiriptam ^s fen redarn quan*

dam vivendi ralionem, natura fuae Confentaneam ^, qu<c koneflati analoga tß ^, agjiofcunt.

t) Rerarins in träd. quoä animalia bruta ratio*

me utantur melius hmine Libr. /. Edit. Amftel. 16^4:

f) !foh. Crellius htk. Cbrift. Libr· IL cqp. I. f. nu

§. IV,

Prima natura: cum jure ^natur# ron-

fentiunt, _arque hm ^c etjam imago juris

natur# datur in homine, ante ulum ra-

rionis Sc in animalibus ratione caren·

tibus.

Ad prima natur se bom o ante ufum rationis pa»

riter ac reliqua animantia (na inclinatur ac ducitur

natura ^· II»): ante ufum rationis homines libere ^3ge-

re nequeunt, bruta vero libere ^nunquam agunt, ra¬

tione namque deftituuntur: per ccnfequens ad id ^,

(luod eorimi fpedtet falutem ratione & inüitutione ^o-

B pti»

ié β» )of mß

ptimå Creatoris ducuntur. Jure etjam natura* novi«

mus nosmet obligari ad nofixam quaerendam falutemi

pätet itaque prima natur« cum jure natur« confen-

tire^ & per confequens

quod imago juris naturas apud homines ante ufum rationis & animalia ratione

carentia reperiatur. Hane ob cäüiTam Ulpianiis affir-

mavit, jusrlaturzeße id.quoänatura omtiiä éthiitialia de*

mit _eaque jurisperiiia cenferi g); quod tamenpropriein- telligendum nen eft; etil enim & homines & bruta,

qtiatenus primis natur« conformiter vivunt, faciuntj

quce juri naturs conförmiä funt, bomines tamen non

eå intentione hoc in cafu agunt, ut legi natur« vo-

luntatein fuam fubmittant ac obligationi fu« iafisfa*

•iant naturalis nec bruta5 quum juris natur« notitiä

in ipfa non cadat> led natur« quadam neceflirate in

id, quod il Iis conveniat^ ferantur» Hinc Perillufiris

Wolfius : Jus natura^ idem efi hominwn ac britt or um,

Commune, aciiohesqué de quibus difponit jus natur te f

perinde in bomines ^ac bruta cadunt; bruta ^{autem ex}

naturs quadam neceffttate faciuni, quod juri natur <z conjorme eft; bomines vero eäsdem eidem convenienter

åeterminant hbere

cum a regula ifla difcedere J) pop·

fint cS fepiffime dipcedånt i attamen inde aclionum ré\

gula divérfa non eft b).

g) Libr. I. /, jf.# b) Perillufi. Wolf .in hot*

fubcef. Marb. An. ijzp. Irimefl. Drumah

.

5· v.

'

Qnoniam jam §. IL monuimus, hominem ciirri reliqüis animalibus> ante ufum rationis5 impetu quo«·

dam natur« ferri; idcirco, quo clarior res e vadat v hoc paucis illuftrare conabsmur. Cllitl ratio fit

facultas nexum yeritatum univerlalium

per-

periplcicndi» & ens rationale, quod eadem

facuitate gaudet ; ita uiiis rationis nihil

aliud eil

quam potenria ailus eliciendi

ad intuitum nexus veritatum univetialium

JlCCeiiariOS i)· Licet autem ratio hoipjni fit efien·

tialis; ufus tarnen rationis homjni non connafcitur,

fed acquiri debet, quod nullo alio modo, quam ratioci«

nando fierj poteil: ufus enira rationis notiones uni-

verfales determinatas prafupponit. Nos autem nor

jtiones univerfales natura non babemus, unde liquet,

nos per cffentiam ac naturam animae ufum rationis

non habere; fed illum acquirendum efle. Facit huc

j

exemplum jiivenis urfos inter educati, a Connore

traditum k), qui, quamdiu inter urfos degebat, ubi

-nullus illi loqueite locus-fuit, nulla cum alüs homi-

nibus confvetudo, tamdiu etjam adiones a ratione

pendentes edere non potuit, fed, ut brutum, yitam

*transegit fuam: quam primum autem ei commercium

cum aiiis hominibus contigit, non tantiam pedibus

eredus flare didicit

fed fera etjam natura exuta, fe

ut hominem ratione gaudentem decuit, geffit. Facil-

lirna hinc ratio eil conciudendi, ufum rationis vix

prius in infantes cadere poife, quam confortio alio-

rum & ufu ferrnonis compotes evadant. Oleum iia-

que & operam perderemus ^omnem, fi ufum rationis

■

brutis tribuererrms

quum ratione non tantum ^, fed

fennonis etjam ufu & confequenter omnibus proprie

fic didis ratioclniis , deftituantur. Hifce itaque bre-

viter pramiiTis, ad promiffa pergere & faltem gene-

raliora, in quibus animalia & homo, ante ufum ratio¬

nis conveniunt & ad quas impetu natura f@runtur , OToneie animum induxb

Bs fTL

€ftir ) c c ^iß«»

O Wolf. Pfycb.Rat. SeS. Ltap. iW. f. 4 fl. c$

432. it). liernb. Cennor. in Evang, Med. artit. ij- p. m,

133. tit. a Wolf.PJycbd, Rat: Seil. L Cap.l V:§: får..

§.

VI.

Amor vits homini ^cum reliquis 3- nimalibus natura communis eil.

Omnes enirn vita gaudentes illam amare eam- que ne perdant* omntbus eonniti viribus obferva·

mus. Eft enim illa fundamentum omnium bönorum,, nihilque nobis> tam gratum efle poteft, quod non pro»

ea lubenter exponimus : frt quod Dei hominumque

Inimicus infeufiilimus fateri eogitur ^t cunBa, inquit,,

t\u£ bomo habetdat pro anima fua 1% Unde e t ja nr Seneca· nullwrt animal ad vit am prodit, fine me tu mortis m). Quamobrem, cui contigerit animans quod*

dam in _agone conftitutum videre ^non potuit non:

oculiis perfpexiße auribusqiie haufifie fuis » quomodo»

fonum ediderit triftem, quomodö oculis

omnibusque corporis geftibus: Γι gni ii ca verit ^y quantus amor vitas, fuamque acerba mors fit.

ΐ) Bob, Cap. 11 v, 4. m) Sense. Epifi. izr~^

5. ' VII.

Amorem hunc icquitur coniervai-

tio iui;

Qui fe fuamque amat vifam

operam etjam na1*

vat, ur, quantum fieri'poteft r quibuscunque modis;

femet confervett Haec eft illa naturse. lex, quam· hö-

minibus aeque ac reliquis animalibus; ipfa prima natu¬

ra inculcant. ÄnimaJia ratione earentia hane legenr

accurate fequi > exemplis-atque experientia facile dö-

cemur

& dudum a veteribus obfervata leglmus* ^Pul-

lus ovo sxcMus quanqjriiautn frgpllim ovis incubaiw

t«

ψ,

0^2?. ) o (

te rerrovetur, granula rnilii objeda roilro ftatim cof·

ligit,, quam vis, id nondum ab alio fadum viderit.. E-

rucse ftmul ac ex ov.ulis fuis prodeunt., foliola recen~

tia arborum depafcunt., nondum ab aliis edodte. For>

Miica hiemem nondum expcrta grana in futurum ufum;

diiigenter colligit., Quisnam hoc niii inftindus docef.

naturalis ?

f. Vill.

Norr autcm alimenta folum mcceK- feria appeterc atque. colligerer icd ca ec-

jam quae lunt lalubria eligerc noxiaque;

natura rejicere ^norunk

Egregie hane in rem mentem iuam exprimit Se--

tiecac Tenera _qnoque animalm e mat erno utero vek

quoque modo. effufii, quid β infejlum ipßs, protintis

normt, (f mor t i jer a devitant ^n). Sic, quaenam her-

ba quodnam gramen niturse iälbbrius fit ^r fenfibus;

diftinguere poiTunr. Quid ? quod lbcaj alimentis abun-

dantia, commodä atque tutiora appetantnidos &la-

tibulä fuis naturas optime congruentia exftruant &. eli-

gant.. Hinc Petrus Gaffen dusCommunijfimum inna»·

nwique (minibus< eß ^ut, quod bonumr quoä commodum^

quod gr atum pro fe quantur. Cum* homine'ufu adhuc*

rationis deftituto res eodem modo fe habet;· _{quse' e»}

nim ad vitam fu/tentandam ejusque confervationern·

conducunt, ab ipfis incunabulis , natura^ dbee r obfer-

var. Sic infans _miper editus

reliquai ut taceanvmam*

mas,' undé fe nutr-iat1, alimentumque habeaty adpetit.

Mominem quidern per lapfum mifere depravatum· efie».

fandiora nos döcent· Qraculay quamobrem. etjam. ine- untibus ilatim annis^ afFeduum; turbine pra va con·

&eutdlney raalis exemplis &' perverfa mftitutiöne,

tärm

»4 (SJ-3 ) o t ^«Ä3? '

M'

fam lumen rationis _quam prima naturs, fspius prÄ

dolor! fuffocari animadvertimus; hoc tarnen non ob-

"ftat, quo minus ab illis homo ^non abreptus & fedu^

Ylus, natura monente rationeque moniirante propen- deat & feratur in id, quod fibi utile & proficuum fit.

"Thomafius itaque animalia & homfinem priori refpe-

&u confiderans, deteriorem hominum quam creatufa-

rum fortem reputavit.' Si bominem, inquit, penitius fntuearis, mi{errim a efl creatura. · A natura enim

res fibi noxias feu malas amat, & utiles fen bonas ab-

borr _{et, cum tarnen} in befliis regulär i t er deprehendiin-

tur appetitus prorfus contrarii. Ρ lur i bus morbis bomo efl obnoxius, _quam befliß. Quin immo befliß ratione

carentes melius _quam bomo nortint media, ad confer-

vandam fanitatem ξ$ vit am uti Ha. Porr o cum a befliis &

aliis creaturis bomo medicamenra petat; bomo reliqtiis crc- attirisad confervandam fanitatem corporis magis ^nocet,

quam pr odeβ. Homo naturaliter i nc Unat ad aUiciendos fibi

morbosif)abborre t a rebus fanitatem corporis confervan-

tibus o\

ti) Senec,Epifl> 121.qua a capite adcalrem boe argu-

'

mtnt.egvegie illuftratur. o)Prolixe Tbomaf.c. Ltf.jefeqq.

IX.

Coniérvationi defenfio lui optime ctjam jniervit.

Non minus hoc in animalibus _quam hominibus

mirandum eft, quod fingulis tales vires natura attri¬

buts _atque eoneeiTs fint, qus jllorum defenfioni ap- prime inferviant. Hinc Xenophon; Τά ζώοί ettizot- ΊΟίΐτινά μά%ψ motzet ^·» icåg ενος άλλα μαΒοντα

7] παξά ιης φύσεως. Omma animanttum genera pu- gnam norunt ab quam, quam non aliunde ^quam a na¬

tura

; o (

tura diii cerun t ρ). Et accoratios Gallenos: φ«/·

tératf εχαςον εχείνω τω μεξέι τ3 σώματος άμυ- νόμενον ο των άλλων ύ ^π εξάγει. Μοσχος μεν χνριτ-

των τξίν φΰσαι τά χεξατα, Πωλσς <Γ um% λαχτίζων,

%δέπω ςεζέαΐς ταΐς όπλαΐς; ωσπεξ ys το μεν σχυλά-

χιον δάχνέιν επίγειων χάν μηδε'πω χοατεξχς εχει τύς

οδόντας. ■ Vide mus animantium quodque eo ad jui tute- Um uti, quo måxime valet. K1 am o vitulus nondum

enatis Cornfbus ea parte minatur , B) eqvuleus nondum firmatis wigulis Calcitrat & catellus åentibus nondum.

robuftis morfitat r)\ Quod qu se da m vi non pofiunt ^ι

id aftutia efficere ftudent. Sic vulpes fuos anfradtus*

quibus canes Venarites feducat, bene obfervat. Sic et- jam cetera <, naturse quodam inftinétu ίίύ defenfionem

riorunt: periculo eriim eminenteb fugiunt & antris ac latibulis iuis fefe abfcondunt. Qua de re Laélantius:

funt a ni ma Ii a, quee latibulis fuis divBrfos & ptures ^ex-

itus pandant, ut, β quid periculutft inciderit, juget

pateat obfeffis t). Homirieni quoque hunc naturse in-

ilinélum in fui defenfionem fequi, conflat Unde Gal-

teiius ; Homo anipial eft, *cui arma quidem agnat a nun

funt, (ed apta armis par andas ac traBandis manus s).

Qua ^eij.'m pro armis uti fponte fua nec aliunde edoftos"

infantes viderrusi quod & vidit Ariftoteles, dum dicit:

mclnum kom ini efje pro haßa, pro enfe ξ$ pro armis éjuibuslibet, quid omni a poteß fumeré ac teuere t)%

Ad defenfionem fui* non parum etjam ira confert/

quam animalibus seque ac homkiibus vires in fui defen·

fionem au gere nemo non obiervät.

p) Cit.aHug. Grot. Lib. Ϊ. cap. H. ff.i, r)La-

Bani. de opificio Dei cap. 2. ρ. m. 57, s) G allena s de u/u part. pr i fm. t) Arißot de part. anim. IV.

tap. X. jjr.X.

w® ) O c

§. X.

Ut autem fin is conditoris internus,

propagatio icilicec animaliunx, obtineatur,

neve prorlus faomines & animalia dc-

ilruantur coniortium divedi fexus ipia

natura appetunt;

Argumentum fåne evidentiffimum furamse fapien·

tise Conditoris eft, quod unieuique animali, tal ^em in-

diderit ftimuium, ut, in fuae fpeciei propagatio-

nem, cum firnili alterius fexus conne&i cupiat;

ld autem omnera adinirationem iuperat, quod u-

mimquodque animal ftii generis fimilem pra aliis e- ligere natura novit. Hinc Cicero : in brutis hoc ^ap-

faret ^t ut fe åiligant, deinde, ut vequirant aliquas

alias animantes, ad quas fe applicem ejus dem ^gener is idque faciunt Cum defiderio o cum quadam fimilitudi-

ne amoris humant u). Quamobrem Syracides: emne, Inquit, animal dihgit fimtle fibi5 ita & homo fimik

Jibi diligit w).

u) Cic. Uhr· HL de Bin. w) Syracid. Cap.

XUL v. 19. 20

XL

Concepti foecus prciervationem ^na¬

tura commendat.

Matres pariter ac mares de fobolis prafervatione

foHicitos eiTe obfervamus; quamobrem nblla fera ^tam

atrox, nulla beftia tam fteva datur, quas hanc natura reguiam ut plurimum non obfervet. Hinc matres prä¬

gnantes plerumque latibulis & nidis quiet£, raro in periculum quoddam fe projicere, videmus$ mas autero^

quod

) O C if

quod fuum eft, diligentiftime obfervat, alimenta matri

dorni verfanti adfert, ne fame pereat. Pericula emi-

nentia avertere anxie iiudet* Adgreflores, (i non vi,

inultis tamen feducere quaerit artificiis. Quamobrem

non femper juxta matres fed longius ab Ulis commo·

rantes iis profpiciunt. Quis ^autem onania naturoe ab-

fcondita & mirabilia enumeraae valet ? funt profe<fto

omnia figna fummce Condiforis fapientise, captumque noftrum longe fuperant. Quis animalia certis tempo-

ribus confociatione mutua abftinere doeuit? _quis ad e»

jusmo.di opus ea jmpelleret, ii ^per inilinAum naturse fd non haberent? Inter homines, quis fibj thori fociam adfcifceret, quse mari nuberet, quis focietatem con-

jugalem adpeteret , cum tam muitas folicitudines &

moleftias ftatus fecum ferat conjugalis ^, ii natura hoc

non valide commendaret? Merentur verba cujusdara

heic adierri, iocommoda matrimonii animo fecum pen·

fitantis: Deum, inquit, ^a lio modo, quam äcerbi(fim&

gener atione, hominis propagationem voluijje optarem ^Λ

§. XII.

Prolis educationem ultimo natura

vehemcntiifime mandat.

Fundamentum fuum hcec prolis educatio etjam in

amore

quo parentes in fobolem natura feruntur, ac foepe amorem fui ipiius excedit, quaerii; de quo Car-

jteiius ita: Amor, quo fertur parens in fiios liberos ad-

eo pitrus eft ^, ut nihil ab ipßs confequi cupiat, nec eos

oliter poffidere velit, quam jam habet; vel Ulis jungt

arftius'. quam jam eft t fed illos conßderans, ^law

quam alios fe ipfos, querit eorum bonum ut fuum

proprium > quin etjam majori cum cura ^, utpote

tum concipiat fe & illos totum conftituere, cujus melior

fars ipfe non fit ^, fepe eorum utilitatem fue prefert ^s

C nec

ig&g? ) ^O C <g*2>

ne c metuit fe ρ er de re, ut eos jervet. x) Cui teflimoniurn perhibef, präster alios ^, Rex David, nunciata morte Filii Abialonisj cofitriiiatus enim afcendit ccenaculum

portie, & in laerimas effufus fic exclamavit: Filt mi Abfahrt: Abfahrt filt m : quis mthi tribuat, ut ego

mörtar pro tel Abfalon tili mi, filt mi Abfalon y). Η inö

Auguilinus: Naturalis flimulus paremes ad editcatiö-

nem librorum hor ^tatar. Filium velfiliam alere patri ne~

ceffe cfl, ^propter ipfvn ^{natural tu} Et Diodorus Siculus :

dyzb'/) γάξ 'fj φύσις όιοζσχζλος ά'πασι τοϊς ζώο/ς έ<ΓΪ

7Γξος Διοπήξησιν £ μόνον εαυτών, ά>λώ χα) τών yswo- μένων, Δια τΰ συγγενχς φιλοζώιας σας Διαδογάς ^εις

uihov _uyZaa Διαμονής χνχλον: optima magi fira

natura eft ^c un ff is am ma Itbus 110η tant um ad filt fed & ad prolis [ux conlervationem, ut c oanat a hac

caritate continua jucce/fio ad ceternitatis circulumpervc-

niat. Ut & Apollonius: " Απασι $s ζώοισιν ^r\ ψνχη

τεχνα. Animalibus _qua β vita funt partus fiii. Porro

hasc necefiitas & obligatio fobolem alendi, quamdiu

fe ipfam alere nequit ejusque curam gerendi parenti- bus injun&a videtur ^> non folum ipfa natura, fed et- jam proprio parentum fado, fiquidem prolem ipilmet

generarunt· Et fane proli fusc magnam facerent inju- riam, ii eam ideö tantum modo generaffent, ut peri?

ret. Generando igitur videntur fe fe ultra obftrin-

xitTci fobolem educandi. Quomodo unumquodque

animal hane naturse legem feqvatur, in propatulo

eft z).

*) Carte/. de pafjf. cap. LXXXIL y) ILSam:

XVIII, v. sf* z) Fqregie hac de re Dn. T/acus Bi¬

berg« in D iß er t. De Oeconomia naturs Upfi habita

) O ( Ϊ9

§. XIII.

Perplurima fane circa hane nobilem materiam

mihi dicenda e/Tent; at per circumcifas facultates longius progredi non datur. Reliqua itaque curiofio-

ribus natura: perfcrutatoribus examinanda relinqui-

mus 8c finem huic noitrae diflertatiuncul® verbis Se-

nec® natur® bona celebrantis imponimus: Confuma-

tur hominis benum, Ji id impleverit, cni nafcitur

quid enim ab ιίΐο ratio exiqit ? rem facitiimam, fe-

ctmdum natur am fuam vivere. Epiffc. XLI. Et Cicero-

nis; officium, quod ab homine ducitur, hane primum

habet viam, deducit ad convenientiam

conferva-

tionemque naturer: quam fi Jequimur ducem, nunquam aberrabimus. De offic. Libr. I. Cap. XXVIII. Ipfi

ioli benedidto iummo rerum Statori iit laus 8c gloria fempiterna!

TANTUM.

Min Herre,

Ehuruwål iag nåftan år aldeles _{ligit och nått i pennan at} ^owan, _författa; något _hafwer zir-

jag dock, då J, min Herre, framgifwen ett iå

wackert prot af edert qwicka fnille, ftorfta ikjål

thertill Hwad jag therfore fkall göra, wet jag

jfannerligen ej. A t tillägna Eder edert wålför- tjenta beröm, tyckes mig wara en aldeles ono-

dig fak, halft fcm J, Min Herre, med defta

wackra blad, for/kaffe η Eder ett, fom långt och

wida ofwertråffar mina klena ord. Tillåt föfdenfkull,

thet jag ^tager mig frihet at υπ/ka eder lycka. Jag för-

iåkrar ock therjåmte, ^att intet fkall wara for mig

hwarken angenämare eller önikeligare, ån att få

hora, thet min Herre, fedan han lagt till ^ryg¬

ga the til Parnaften ledande ftegen, bl ii ^wer be¬

krönt med then heder och the belöningar, fom idoghet och dygd beftåndigt i fitt ikjotefora.

AND. BERNH. WAHLBERG,