w
}ry /1
D. VD.
DISSERTATIO GRADUALIS,
NUMINA
VBTKRUM
TUTELARIA
Leviter adumbratura,
CUJUS
PARTEM POSTERIOREM,
Suffragante Ampliff. . Philofopk
ln lllujin Regia sfcacl. Upfalienfi}
PR^SIDE
viro celeberrimo,
Mag. PETRO EKERMAN,
Eloquent. PROFESS. Reg. & Ordinario,
Publice examinandam modefte ßjlit
JOHANNES MAGN. BROLING,
NERTCI
In Auditor. Carol. Majori d. Dccemb. US.^
ann. mdccxlv.
Horis ante ?neridiem folitis.
UPSALIjE itnpreflfa.
A
§. i.
X pagana fuperftitione, ceu fonte uberrimo, ad infecutura tempo-
ra, malorum nefcio quam Ihada dimanafTe, vel quotidiana teftatur experientia. ÉVenim de re licet j
nulla magis laboratum fuerit,
qu^m ur fanior fidei do&rinape-
ftifcra ifta contagione liberare-
tur, hane tarnen in optimam puriflimarnque religionem, haudahter*quam ir.felix Ioliumin agrumbene cultum, clanculum irrepfiflfe conftat. Gratiflimi agnofcimus,
id nobis divina ope contigifie felicitatis, ut craffae Pa-
ganifmi tenebrar, qua maximam partem,nunc fint dis- puifae, fed ne fic quidem omnis evanuic error. Vide- ]icet, quamdiu eardem manent caufläe: Diaboli fraus,
miranda naturae, p^rfidiaque hominum, tamdiu non
potefi: non idem t-riftis fuboriri effedtus. Circa cul¬
tum Tutelarium Deorum, quid olim triga hatc value-
iit> parte Difiertationis priori^ adumbravimus, r-ftat
m, quar in medio Cbrifthnifmo refidua fint /SJcXcy-
pttt<a, ut paocis perfequunwr.
§. 11
4M 3* ( MI* 41 5. it
Asquum forfan non minus, quam pracfenti argu*
mento adprime conveniens foret, catervam iftjmdivo-
rum
,quos, velut integrorum regnorum ur-
biumque, multae adhuc gentes in Chriftianifmo fufpici-
unt ac venerantur, in fcenam producere. Eft videli-
,cet Pontificiis, Mdter\}iva ac Sanda, Tutelaris nomine fane digniftima, quod nulla res tam ardua, negotium
nullum adeo difficiJe, nullus homo ejus fit muneris ac
dignitatis, cui non operam adferre credatur atque au- xilium : fubveniet illa navigantibus, belligerantibus, ne-
gotiantibus: adorantejus majeftatem ludentes, nuben-
tes, parturientes: procumbunt ad ejus genua reges#
fatrapae, agricolac a). Fuit alio nomine infignis apud Anglos virgo Pdratbalasfia , Patrona, cui regni in- colac, vulgari more, incolumem familiam, rem ube- riorem, Iongarvam laetamque vitam in hoc feculo, im-
mo, quod maximum eft, perennaturam in futuro feli*
citatem follicite commendarunt b). Nemini non nota
eft percelebris Lutetiae Parifiorum Genovefa, quae, quia peculiari vitae fanditate, multis miraculis, fadis & ope- ribus heroicis, dum in vi vis erat,inclaruifle dicebatur, poft mortem id honoris ac memoriae documentum adepta eft, ut Patrona, Protnotrix, gloria &ornamentum, non minus urbis, quam totius regni, ubivis locorum, per
totam Galliam audiat r). Nec defunt Mufcovitis tales Antiftites ac Patroni, quornm fummum reputant fuum
NicoUum, cui pro falute cum publica, tum privata fup- plicunt, idque non fine maxima devotione. Habuimuf
&nus, fi vetuftiora aliquantisper remetiamur tempo-
ra*
4) Cfr.Frdsm Ro t er od. eoHofv.de peregrin, re lig. ergoi f. m.413. b) ibidem p. frp. c) Reverenditfipti Epifeof*
Georg, IPdllf». Sanft, Gtnovefa* Seft%Vll,g,iU,
41 «4M ) ° C H*
ra, quem in horum numero collocare queamus, Olaum
Santtum nominatum, qui ob fumma in patriam me- rita, fi religionem, ae'que ac politiam, fpeétaveris, pu*
blici Svecia: & Norvegiac Patroni & Tutelaris nomen
cft fortitus d). Hi autem, quos recenfui, cum pluri-
bus innumerse multitudinis Diis &Deabus Tutelaribus, quia jufto latiorem nobis aperirent dicendorum cam*
pum, cui dccurrendo nos prorfus impares fateamur,
cum de quolibet ycI integrum contexi poflet volumen;
idcirco hac opera fponte fuperfedcmus, ne, ut dicitur, jguttulam aquae videamur in vaftum immittere oceanum.
Viribus igitur noftris melius heic confulentes, atque
brevitati, quantum fieri poffit, ftudences, quo nos du-
cat inceptus ordo, h. e. ad generaliores, & magis fa~
miliares cultiis Tutelarium reliquias defcendimus.
, , .
§- III.
Vafto illi monticolarum generi, cujus ad finem Diflerfationis prioris mentionem fecimus, aliud mini¬
mum fucceditj etenim in montibus erjam verfari,qui fygwaiy ob parvam,quam prac fe ferunt, ftaturam nun- cupantur, funt, qui contendunt a). A virtute alio- cjuin denominari folent gnomi feu viruntuli metaüici
,~Bergspyßlingar, quod in fodinis multum commercii
cum rnontanis habeant, quibus, fi familiariter cum
ipfis agatur, fefe fidos praebent miniftros,non tantum
laborando, fed ad optimas ditiffimasque venas aditum Tiamque patcfaciendo, ne laborantium opera, quod ajunt> & oleum pereat b)* At vero, fimul ut contumclia
aut jurgiis excipiuntur, mutato in iram animo, varia illico pericula, gravififimosque morbos, immo fubi-
tane-
*
d) Paulini Gotbi Hiß. Arft. cAp. de O la o Sket t ko¬
nung. a) Lavater. äe Speftr. part /. c. 16. bJ Olaus
Magnus in Hiß, gens, Sep t ent, de Dumt»* metall,
HB* j O C m* 43
taneam mortem accelerafte narrantur. De ludluofis- fimis hujusmodi cafibus, ut maxime memorabilem
citat Braunerus <) argentifodinam in Germania, Ro- fenCron diéhm, ubi duodecim montani, qui Dacmo-
nes iftos metallicos ludibrio & defpeclui habuerunt,
uno quafi i<ftu mifere occubuere. Nec aufus eft qinspiam poftea iJluc defcendere, unde fa&um eft, ut
Inculta adhuc jaceat fodina, argento longe ditiftima.
Quot quantaque difcrimina pratdium in Smolandia Liungby per trina incendia, ope hujusmodi pygmaco-
rum adproperata, adierit, ex manufcripto Suetico, de
cornu & tibia Litingbyenfi,nemini non patet. Sed re- lata heic tantum refero; fi enim ex cauiTis pure phy-
ficis quispiam illa ipfa portenta deducere maluerit, eo
minus me habebit diflentientem, quo meo conveni-
entius fit inftituto, hacc & talia a veterum figmentis
derivare. Sic nulium profe<fto dubium eft, quin, quod fingulis locis Deos ac genios, quod montibus etjam
fuas Oreaäes A) gentiles adfignaverunt, haec perfidia
de montium Tutelaribus ad recentiora tranfierit tem«
pora. Nihil interim eft, quod negemus Dacmonem
cx poteftare, fibi tantisper conceffa, plurimum valere,
immo ipfi» ut fuperbiac fpiritui, folemne eflfe, fa-
vere, dum colitur, lacdere autem, quando contume*
lia adficitur.
5. IV.
E montibus ad filvas pergimus, oftenfuri Numi-
na ibi quoque habitare. Poetarum fabulis de Hatna«
dryadibus , filvarum Nymphis , quibus ea adfingi-
tur proprietas» ut, eundem cum arboribus aevi ter«
minum e) Von den Bergm'Anlein t. 14 f. 206, d) Virgil.
JEneid, Hb* /, v» 49t% item Strub* Hb. X, th»332.
A4 4N ;o( H*-
minum fortitae, cum iis nafci & mori putarentur s),
vel dimidiam hujus fuperfticionis partem tribuimus,
Ncc alicnum ciTc videtur ftatuere, a vetuftiflimo paga-
norum more, confecrandi lucos & nemora, hane perfi-
diam eflc arcefiendam, Nam practcrquam quodGermani
coluere T an fa na, Numeri a luco abiegno ita dfdurn
& Romani Jovem fagutakm a luco f geo, ei faero, (ic
denominatum r); meationem etjam facit Loccenius in antiquitstibus Suiogothicis lucorum heic in Suecia»
utpotc Thorslund in dicecefi Calmarienfi & Od ns- lund quondam Upfaliae, divino prorfus honere (fflore-
fcentium d). In his atrox adeo fuit eultus Numinum, qua: faunor, fatyros & filenos adpellarunt, ut homines
ad arbores madare, iisque Deos placare non nefas, fed furnmam religionem duxerint. E contrario autem lu-
cum vel ejus partem cardere , maximum, quod patrari potuit, fcejus judicarunt obNuminis, uti libi perfua- debant> in eo feeretuen. Hinc certe fuit, quod olim apud nos ruft:ici,inveterata confuetudine imbuti, abfti-
nuerint a fuccidendis lucts: & veremur merito, ne mulns adhuc aliquid hujus farinae hacreat, contra di¬
vinum, pariter ac humanum interdidum e)j quippe
circa pagos, maxima lignorum inopia laborantes, con-
fpiciuntur faepenumero luci vetuftiores, qui ncc dele- dationi, nec ufui infervire poffint: volunt tamen in-
colat eos fände fcrvari, fpondentquc illos fua etate
perftituros inciduos. Qua de caufla alia nefcio, quam
quod
a) Ovid. lib, VIII. Metamorfb. fab, b) Taciti
/. Annal. c) Plinins /ib. XVI. c. 10. d) Loccen. c.
e) Deutron. iz: z. y, Efai, i: ig. Ezeeh. 6: ij. item le¬
ge veteri patria, ubi lucorum faxorumque eultus feri©
prohibetur: Engen jkal * lunda eller ßena tre*
4H ) o C K* 4 ;
quod credant aliquid fecreti iis ineffe, non alitCr ac Romani, quorum de fuperftitione Ovidius:
Stat vetas & tuultos incidua ßha per annos;
Cred'tbile efi iüi Numen ivejfe loco f).
Cum ifthoc Nomine fenes nonnulli venatores & jacu-
latores multum commercii habere variasque fuperfti- tioncs,fibi relicfti, in filvis exercere perhibentur; ut ill agitandis & feriendis varii generis feris fint felices £).
Et fi fides fermunculis fit habenda, eo crebriori rei
fuccefTu gaudebunt, quo propior illis cum faunis in-
tercedit familiaritas« Ha*c cum pluribus, quae refe-
runtur de faunis, num reapfe i ta fefe habeant, baud
facile dixero. Certe, fi quac talia exiftant, allt per il-
ludentis Dasmonis pbantafinata, aut per ejus cum na¬
tura lufum, nulla autem verifimilitudine, tpfius natur«
in fe confideratar beneficio, contingunt: dubium inte¬
rim non eft, quin multac imaginationes & falfac prac- fumtionés heic, fi unqunm alibi, locum inveniant. Ne-
que fides tuto adhiberi videtur iis, qui,pecudum pa- fcendorüm caufia,in (i 1 v i s obverfantes, varias vifiones
& prodigia oden tan t. N«m cum fequioris fexus -t te-
nerae aetatis plerumque fint horrines, fufpicari licet
eos aut meru perculfos, aut folitario vitae generc, in melancholiam & phantafmata nunquam non prono ,
corruptos, aut deniqu- minori judicii acrimonia gau«
dentes, cel^rius phantafiac violentiac fuccumbere, fi- demque illius dehriis habere faciliorem. Fieri etjam fölet, ut invida alterius fortunae mens rrulta fpargar, a verifati tramité longe aliena 5 unde ccnfequitur haud
paucos arcufari foederis & commercii cum faunis imri, qui ex pcrfpicaciori rerum cognitione, aut majori ar- tis
f) Vb, //. Antar. g) Årsbiat. litern, ont Medevi
Sftrlruttnar g, m. /j#.
4<J 4M )of
tis peritia in venando jaculandove dxcellunt, quam
cx tetra cum fatyris collulione.
§• v.
Humido, pariterac ficco, occultam quandam* ean-
demqj divinarr, virtutem tribuit antiquitas, aquisetjam
fuasDeas fuasque Nymphas adfignando. Harum in co- horte Tunt, quas fcriptores AJereidas vcl Oceanias, Noftri hodic SiorÅd vocant,quippe quac in aquis dominabun-
tur. Gothis quondam innotuerunt fub nomine Neccen, quod refpondere Romanorum Neptuno & plebi etjam-
num in ufu effe innuit Loccenius 4). Vulgo hoc Numen magis metui > quam coli fölet j ctenim cceca nefcio
qua caligine adhuc creditur fubmerfos
,a Neptuuo abreptum & fuffocatum iri b). Solent igitur natantcs
& undis fefc committentes chalybc, velut antidoto, fc
contra ejus vim munire Qui navigant in finu,taU
dacmoni familiari, nec finum,nec nauticum nominare,
multo minus de loco ifto turpiter fentire aut loqui audent, ß absque naufragio curfum profpere velint confeftum d). Sed quis fibi perfuadcat hare & alia O-
ceaniis aut eile curac, aut fine his non res contingere
adverfas. Certe in tam periculofo itinere,per aquas,
minima aberratio maximum f»pe parit exitium. Caus- fas vero tam iracundos tamq; fraudulentos aquacadfcri-
bendi fpiritus, non inepte, cum Delrio, a fagacitate circumipe&ioris antiquitatis dcducimus» qua: improvi-
dam juventutem ab exitiali ifthoc clemento, cui in-
caute fetpenumero confidit> illa cautione avocare vo«
luit ac abfterrere. Neque naturales quorundam im- probari debent rationes, qui miranda quzvis natur«
phceno-
4) In dn t i q Hit. Suiofth. c. g. b) Braune rus von Meer Wundern. c ) Thymus de locis inteftis. d) Dis*
[ert. de KinnaKnUe p. it. itent Dtjfr. de OUndia j>% 27,
4M ) o C Hfr
ph&noména / quomm in aquis procul dubio maxima
erie copia, dum aut ignota & antea non vifa, aut per
externorum fenfuum faliaciam, aut corruptam imagi-
nationis vim, nunquam non varias fpecies, vitiatis fen- Hbus adcommodatas, formantem, adparucrunt, falfas
huic opinioni anfam dedifle autumant. Verum den-i- que non minus? quam farpius compertum eft,multos,
maütiofa alios fallendi, & nefcio qua turpis lucelli &
manis glorias captandac Iibidine flagrantes, falfa quatvis fingere oftenta. Interim vulgarem illam de Oceaniis fententiam abfoiate adeo non rejicimus, quin Darmo-
nem, venia fuperne data, in aqua non minus, quam alibi, iudere & illudere pofle conccdamus.
§. VI.
Quemadmodum autem lacubusj ita fluviisac foa«
tibus, aliquid fecreti inefle olim creditum fuit. Nyrn- phae hujusmod! fontales, Najades a vetur fluére, quafi
fluonia* eflent, Poétis audiunt a). Et obfervari mere- tur, Naidum nomina, nusquam de Nereidibus, fed fon- tium, ihgnorism puteorumque Nymphis, (umi & ufur- pari. Quod tam de vocis origtne, quam ejus parti-
culari ufu Porphyrius confirmat, dum de antro Nym- pharum apud Homerura t Kai ratf vupQcttg dvsnScarar
aVTZtA, Kcti Tbr uv pakt fet rdtg vctivtv, ett vrqyuv itrt,
»et) tuv CåctTuv, clQ' ur un pectt vdtitg evakzvTe. j. e. Et*
Jjm antraNymphis con(ecrarunt^maxirnuTKque Naidibus, qua
fontibus prafutit, & ab aquarum fluxu Na/des dicuntur.
Noftra vernacula haud inepte vertuntur per RiUtterAd, Videlieet, qui i in reconditis hifce naturae thefauris infi-
gnisdeprehenfaeft virtus,qua multi,graviter atgrotantes
mortique vicini,fanitatem priflinam recuperabamj ideo
in caufla ifthac proxima,veteres,fuperftitiofe adquiefcen-
G do
a)Jtetim A4vSy iv. Vocab. it em Q vid. Me t morpb, tj.
48 4H )o( Hl*
do, divinum quid fibi pracfumebant religiofo cultu pro«
fcquendum. Hinc ad certos conventus, fixis fhtisque
anni temporibus, conceIebrandoJ,e fingulis regni par¬
tibus, populus,gregatim concurrenclo, juxta fontcs ma¬
xi me memorabiles, una cum vaktudinis cura, varia craffae idololatriar edidit ögna. Hujus fuperftitionis
riKfitjfi* bene multa, vel hodie, apud cos, qui no- sfte potiffimum mediae asftatis, non nifi per longa &
moleftiora itinera,ad varios in patria fontes colligun.
tur, refidua habemus. Praecipue mihi memorandu*
eft fons Swinegarnenfis, quem parum ab urbe Ene ko¬
pia diftantem, nodbe Feftum Triniratis proxime ante-
cedente,ingens numerus invifere fölet. Praecipui ve-
ro rituum abfolvuntur inje<ftione in 2quam crucium lignearum, nummorum,aliorumque, quibus loci ge- nium fe mitigaturos exiftitmnt, facrificiorum. Id ve- ro maxime impium, quod cum bis ceremoniis fem¬
per conjunfta fic nefanda nominis divini profanatio.
Atque hoc ipfum, fiae dubio, in caulTa fuit, cur, per- verfifiima hac confuetudine niraium adcrelcente,pro-
bi hujus aliorumque fontium poffiflores, talem non
jmmerito faftidientes, medio in Chriftianifmo, cceei-
tatem
,oftia clauftro cingenda curaverintj non ut e-
genis, quod malevolorum caterva inique fufpicatur»
aditum denegarent b),
§. VII.
Poftquam per potiora fic divagati fumus elemen-
ta ; ut domum tandem revertamur,par eft. Coluifle quondam quemlibetHerum Numen fuum domefticum»
res omnibus eft pernota. De privatorum Larium Pe«
natumque apud Romanos officio & cultu in Diflerta- tione egknus priori. Veteribus Gothis communi no¬
mine
i) Arcbtat. II; t mc om Mc de v i Surbrnnnsr IL
4M )o( H¥ 0 miné Husgudar vel Tomptegubbar adpellabantur. Nara»
que eorum ufi funt minifterio, haud alitcr acfervorum#
in fingulis fere negotiis,ad domum & famifiam, perti«
nentibus a). Praccipua autem officia eorum fuerunt
in curandis equis & jumentis, quae fi vel maxime ma- cilenta & ftrigofa effent, eorum ope, inträ breve tetn- pus, plena redderentur ac nitida b). Recineri eodem
Joco, ideoque a patre ad ft!ium,ab antecetfore ad fuc*
cefiorem» derivari exiftiroabantur. Ne igitur ftationern
confuetam defererent, novam (ibi eligendo fedem*
maxime (olluiti erant de concilianda (ibi Larium ami«
citia. lade, ut opinamur, eft, quod Noftratibus iti
ufu fit bibere in falutem laris, Tewptebolyckas fkll. Mul-
ti ita ineptiunt, ut,translati in aliud dorniciliurr* mor-
bo vel alio inforiunio fi adficiantur, prartendere fole-
ant loci genium ira in eos efie incenfum c). Nec de-
erunt, uti accepimus, qui>cibo munificentiflime adpa-
räto, interdum etjam novis veftibus, Larem mitiga-
re ftudeant dSed vel hinc patet cum languidum
& fimplex plebis Judicium, non facile percipiends fpi-
ritum nec vi&u>ncc ami&u indigere»tum aftutia ipfiu«
Dlaboli, qui fe homines peflime deciperc & ad fu(
cultum allicere norit> quando mores eosdem, officia
& beneficia pro cujusvis indigentia fimulaveric dc-
fiderata.
§. VIII.
Praeter allatos locorum Tutelarei,fuerunt cuilibet 1] o min i feorfum adfignati fpiritus, quo« genier adpl-
G i labant«
d) Vier tu t ie pruftigiis Lumen. Ii b. /. c, ii, itemPet«
netus in dis quif t. de Kebeldis. b) P lut Ars bus de Antiquit,
Rom. fub vecdb. Lur is, e) Lelrius Ub% II, »?. Sfft. a •
4) KarU StgerfebUld, p. m, pffj.
® C i#>
Jabaßt. Hi enmi» ab ipfa nativifate hominibus infufi»
curam eorum per totam vitam agerent, cafus fecim-
dos & adverfos? inprimis vero mortis.tempos ac tno- dum
3pracfignifitarc credebantur a). Talcm faifleSo-
erati Genium ex Plutarcho conftat b), Parem habuit
Pertinax Carfar & Sebaftianus Rex cum pluribus c)>
qgem tamen non allum fuifle auguramur, quam acer- rimi ingenii & judicii vim, cujus ope in quscvis fecre-
tiora penetrare 8c futura praenofle potuerint Quod
autem multi eruditorum varias, easque fatis mirandas,
de Genio foverinc fententias, dum eum non uc natu¬
ralem, fed/bvinum & extraordinarium ,fibi ineffe credi-
derint motoremj id vel falfis eorum principiis, vel per¬
ser fas imaginationi acceptum jure referendum arbitra-
i*mr. Sic Poftellus, cujus mentionem facit Naudarus in Apologia d), quia erat Pythagorica: fetmas addi&us ,/tsr-
§f/t$v%uru lingula tribuens, Adami Genium in (uum
migrufle corpus ftolide fibi perfua^ebati ldem fere de Campanelld e), Scaligero /) & Bodino g)t occurrir.
Poétae quoniam hoc, velut fingulare quid, a natura ha- beant, ut imaginatione aliis aaiteceflant, fepenume-
ro commercia cum Diis, atque illorum adflatum fin- gunt. Hinc Nafj de arte amandi b):
Eß Deus in nobii; funt commercia c «IL
Se di bus at ber tis ßiritus Me venit*
Stem alibi i) :
Eß Deus in nobiiAgit ante calefcimus iUo, Impetus bic faere femin a men t is habt t.
Et fl
- -
1 -i, ■
a) Karla Segerfcbiöld p, vt. 964, §. z. de otnin, b)
"Moral, part. z. Iib, de Jfide & Ofiride c, zp. c) Ettlgofus Hk,
1. c. 4. de prodigiis, d) e. 3, p, 24 tt e) De fenfu rer, &
mag. Iib. III. c, 10. f) De art. poet, lib. Hl. c. zj. g)
De Vat in tan, p.3. b) Ub, III, v, i) Lib, FI, Eaßev.p
>m ) o c %®>
Etfi igitur hand diffirear fimpliciprum adhuc multos
per Genium , angelurn, nefcio quem, album, an a- trum, intelligere, nihil tarnen obftare video, quin hoc
vocabulum de n .turali & congenita homini fa wltate
reddus explicetur. Nam, licet Genii Graecis åaifiws
dicantur, tarnen Apulejus animo huaaano ,in corpore fito
,idem nomen adfignar.
§. IX.
Ad hominum Genios pertinent quoque ultimo
nobis commemorandi ßiritus vuigo familiäres. Hi ejusmodi elTent praeftantiae, ut in cultorem excellen- tiflirna fepe böna conferrent. Hinc »fös eorum fre-
.quentifTimus elfe ceepit, dum quisque, pro fua condi-
tione, fpiritum fibi talem adquifiverit familiärem, i ta
ut tot fere cxifterent fpiritus, quot fuerunt hominum adfedus & indinationes* Perverfiffimo huic mori id debetur, quod,noftro item tempore, qui quodammo-
do a Iiis prsteellant, judicentur tali fpiritu perfruij flc
muflitat fatpe plebs aliis opulentiorem fuas opes, ro»
buftiorem aliis fuas vires, non a feipfo, fed aliunds
habere. Milites,qui art em indurationis callere dicun- tur, cum eodem fpiritu commercii accufiri folent *), quod nec temere concedendum, nec pratfrade ncgan- dum efle puta mus 3 interim dubium non efb, quin culpa in multos falfo conferatur* cum & ratio & ex.
perientia teßetur, potuifie quempiam, absque hac ar?
te*per loci diftantiafn vel alias cauiTas nafurales,&gla-
di i i&um & bombardas explofae vim fufferre. Gefti- -culatores & alii ludimagiftri, quoniam,ex crebro cor¬
poris & articulorum exercitio, id habent? ut rn i randa qusvis producere poffint, apad vulgum vix hane no- tam
a} Brauner i pkjfie, hißwic, curiefit, c. zf, de ffi*
?it. famiL
yl «i )« (. W
tam cffugiunt. Neque ab hac ignominiae fufpicioné
immunes fuerunt folide quidam eruditi, quicum,ope
felicioris ingenii & ftudii indefeffi4 plura tetigerint &
ad fummam fapientiae uKftijv adfcenderint, familiarict-
tem contraxiflfe cum tali Ipirieu judicabantur b). Stiern*
,,hielmius, patriae il lod decus prorfus infigne, ex Ger-
„mania redux fädus, Dorpatum in Livonia acceffit, ubi
,,tanta erudicionis farna fubito inclaruit, ut,fpiritum il-
,,!i adeflV familiärem,communis farna divulgaret. Ira¬
ker cstteros vir, in publico item munere conftitutus
„& Stiernhieltnio amiciiTimus, idem credebat. Itaque
„exorabat eum, ut fpiritum fuum (ibi monftraret. No- fimplicitatem hominis expertus, ut erat multi fa- ,,lis & joci , monftraturum fe pollicetur,fi ad conftitu-
,»tum tempus reverti vellet. Microfcopia nuper tum
„erant inventa,fed in Livonia adhuc ignota, unicum
,,vero pofiidebat Stiernhielmius. Itaque pediculum, ,,capfula inclufum, redeunti, fub fide filentii,quafi fpi-
,,ritus effet ille familiaris, per microfcopium ©ftendif,
,,cumqj animalculum horrendam pracberet fpeciem,de
j,rei veritate perfaafus, inde difceflit. Sed nec tacere
$,poterat. Uxori enim fu*,illa omnibus obviif, enar*
,,rat, Stiernhielmium habere fpiritum familiärem, do-
,,nec totam urbem impleviflet illud mendaciolum, ut
>,Stiernhielmio,doIum detegere fuamque innocentiam,
„coram omnibus,teftatam facere, necefie fuerit r). Ex
his jam Iiquer, quorfum noftra de fpiritu familiari de-
volvatur fententia; hunc vidclicet non aliud efle,quam
admirandum & plane heroicam naturac virtutem&in- clinationem, qua quis ita propendet in aliquam fcien- tiam, ut, vel minima opera, quaevis pracclara pofiit
effice.
b) KårU Segerfchiold p. tn. 964. f) Cfr. Diß>. C/. M.
Hvaiftrvm dt Enthußafm. tbilofuphti. p. '<£•
4H ) O ( **> tf efficere. Et hoc profefto eft, quod Innuit Morho- fius, quando ex ftupenda qcorundam Ingenii vi argu¬
mentatur Stup ti t« iiririptif incfTe d). Inte¬
rim tamen non negamus, quia negare vetant hiftoriar,
rrultos non folum gentiles, verum & Chriftianos Dae-
mones in familiaritatcm recepiffe fuam t). Nec de-
funt hodierna, eaque lu&uofiffima, eorum exempla,
qui de certa aliqua prarrogativa confeqcenda, abomi-
nordiccrcj cura jpfo Dacmone pacifci haud verecun-
dentur.
§. X.
Praeter iftarc diaboli lydibria, folent quoque e*
»pfa natura in tutelae patrocinium rrulta in medium produci. Quanti *fir* apud gentiles fierenr, is mecum
fatebitur, qui legerit illos cmina boni,an mall, faufti,
an infaufti, ex his fedulo captade, nullumque vel fuf- cepide gravius negotium, nec ullum midum fecide,
priusquam aftra in confilium & longam deliberatio-
nem vocaflent. Hinc exftitere tam multi harufpicesj harioli, pythones, quos,haud aliter ac magnosTute-
lares, fufpiciebant & vernerabantur 5 hinc tet oracula
& pracfagia originem trahebant fuam^ ut ex fiderum
motu plus regi viderentur, quam divina quadam vir-
tute & fanac rationis duftu. Sed hujus infaniac nec veteres accufandi funt foli, profe&o & pofteriora tern-
pora ejusdem farinac perrrultos viderunt. Proximis
feculis ex Italia, Anglia, Gallia & Germania exempla
adfunt eorum, qui laureolam , nefcio quam , in hoc
muftaceo quafivere. A Iii de integris imperiis eorum-
que nunc incrementis, nunc duriorifato & occafu, ex
aftris
d) Polybifl. Ib. lik. I c. u. t) Clodius in digert, e*
rudit. dt Sfirit. fdwil. b Abi t a Vitttberg*
H ) o ( i«.
aftris vatfcfnati funt a). AI i i aliud commune diluvi-
um töti denunciarunt orbi k). Usque eo progreffi funt
alii» ut mundi finem extremumque Judicium, ex con-
jyn&ione planetarum, intempeftive fedulf, pracdixerint.
Multi ad fpecialet adeo cafus aftrorum vim extende- runt, ut, in rebus etjam minutiflirni?, pracfagia aftrolo«
gica adhibere nulli dubitaverint. His merito adnume*
rantur Fanatici, omnia» quae demum cunque fuerint,]o-
pera fua, & ipfas etjam preces,fub certo fiderum po- Heu» incipere jubentes. Sidus natalitium magna fem-
per habitumeft in dignitate; ex hoc enim de honiine,
inde a primis incunabulis, usque ad extremum vitac, auguria venditari folent, quibus nugis Calendaria
haud ita pridem plena confpiciebantur. Nugas dixi, quis enim de moribus ex aftris vere judicet? Cum e- nim omnes a&iones moraies, ex libera hominis vo-
luntate, non ex influxu corporum quorundam phyfi*
corum, pendeant, cuilibet per fe patet, fidera in caus-
fa non efle» cur homo ita, & non aliter agat, cur
hoc, & non aliud ipfi contingat. Practerea,fiex aftrii cun&a proficifcerentur, actiones noflrac nequaquam
tot obnoxiac forent mutationibus, quot jam in dies
& horas fingulas fubfunts fervaretur tum in agendo prorfus idem cum aftris ordo, h. e. fixum quid fem«
per & determinatum. Denique, fi ad hatjc normam me«
tiemur mores, pluribus eflent iidem, quod fub eodem fidere nafcuntur j fed reclamat & hiftoriu & experien-
tia quotidiana. Gemini erant Efau & jacob, cenfe- quenter fub eodem fidere prognati, qyis autem duos
•
horoi- j) Blocks anmkrkningar oftoer dfirolog. prognoß. $.7.
fef\ Unus eorttm erat Stoflerus, jemlo decimo qutnto^
non, fine fummo humant generis tcvrere^ ram Heere t of ii rt*
rum eventus cmnum & diem defignan**
4N ) o C W
homines, multo minus duos fratres, moribus magis*
fe invicem difcrepaffc audiverit? Patiar quidem objc-
dionem aftrologorum, de moruncula temporis inter
nativitatem genninorum, quac ut ut exigua, magnat»
tarnen mutationem inferet circa volutionem fyftema«
tis pianetaritj Ted, vi ejusdem argument!, regero, nc
unurn quidem infantem integrum, fub uno eodcmque fidere,nafci, cum partias fit fucceftivusj fi igitur,quid
valeat iflhaec aftrologorum argumentatio,cuilibet mem- bro fua fata tribuat, fecundum fingula fidera, fub qui-
bus fingula nata funt membra, quod abfurdiffimum
föret. Pari incertitudine laborat etjam Aftrologia ju-
diciaria in rcliquis« Hinc, quam faKa ac lubrica tutela
a ftellis exfpedari poffit, facile erit perceptu. Rede igitur cum Alphonfo:
jäßra regunt fatuosj fdpievs domtnabitur afiris c).
Et firnul cum Syracide: Nihil provenit ex ftetiis, fed $•
mne
A Deo, fortuna fecund* & adverfa, vita & mors,
paupertas & divitia d). Multa heic addenda forent de Eclipfibus, Cometis, ftellis cadentibus
,hallonibus,
■lumine nodurn© borcali j tonitru ac fulmine, aliis-
que in regione fuperiori phcenomenis, quac etjamnum
a rudiori plebe in omina trahi & mtilto latius, quam
fas efl., extendi folent, fed, quia hscc omnia anguftis
hifce pagellis includi nequeantj ifta opera fuperfede-
inus, ad inferiora, paucis perfequenda, defcendendo.
§. XL
Ex diverfi generis animantibus eorumque vasia conftitutione
,olim felicitatis ac tutela:, non infre- quens fuit, captare praefagia. Sic Vandalos Germanos-
que equorum hir.nitum follicite adtendifle legimus.
Idem in ufu fuifle Perfis, ad eledionem regiam Darii
H Hyfla.
c) /Eneas S}(v. hb. IF. p. 14j.. 4.) Cap. IL 14.
tå «c ;o( m*
Kyßafpis» mÉmori^ prodit JufHnus a). Irsdfe fortaffås
c rit id repetendum, quod equites noftri pro faufto o- mine venditare folcant, fi equi militäres, in aciem jam jam producendi,hinnitu fuperbis grefidbus, mi-
lam quandam pra: fe ferant alacritatem. Pari mod®
Urft, lupi, ferpentes & ferae id genus plures, vora-
ces potifTimam & noxiae, felicioris pratfagii animantia jam, ut olim, judicantur; joeo forfan, quo prudentio-
res utebantur, fi vtdslicet in occurfn nemlni nocerent\
Åvibus vero fe fuaque ita cotnmiferunt veteres, ot
ex illaram natura,genere, colore, cantu, efu, vola-
tu» libero an coa&o, ad dextram vel finiftram partem, quac profpera vel minus faufta ipfis evenirent, colli-
gerent. Ineunse verc, qui apud nos audrverit cu- culum, is tot numerabit annos, quot carrtus fuere cu- cufi, fin autem jejunus ifium prima vice aodiverit,ne
emortualis (it annus metuit. Solct quoque plaga di- ligenter notari, ad quam cecinit, hincque bona vd
mala praefagia denuntiari. Pariter, audita in te®»
quatrante pica, aut cantante in atrio gallo, aüt ob- garriente anferum agminc, vulgo dicitur adpropin-
quare nefcio quem hofpititm. No®e poftquam ce¬
cinit galius, tuto ingredimur tter, quafi mala quarvis
tum elfent remota, quod ex interdifto magiftri cujus-
dam Judaeorum, de non fufcipiendo itinere ante pri-
mam vigiliam, orrginem ducere , non fine ratione fufpicari licet b). Hacc vero & (imilia, quo jure in
bruta animantia cadant, fi quatratur, fublatis cauflif domefticis, farpenumero ctjam politicis, ob quas talra
finxrt circumfpeéta antiquitas 5 haudquaquam neg^ri debet, animantia, ope externorum fenfuum, quibus pol-
m) Lib. /t g. ig, /. t) Ligtbfotiu Utr* Tafrntd. in Uåth, €% ifi 34. p. 4]$,
\
<m)
o ( *«• i?
pollent, acDtiiimorum , vnria praefignificaré pofTe.
Sic quanto olim prsefidio Rorne fuerint anferes,&Åt-
tilar, Hunnorum regi, ciconiae, dum obfidione urbcm Aquiiejam in Italia teneret, ex hiftoria conftat r). Ce*
terurn, fi qua: moraJia per animantia praenofcantur,
ca? aut ex accidenti ita contingere, aut Dacmonem a-
gnofcere au&orem» cui hodie non difficilius erit fe
immutare in forrnam avis, quam olim in förmana fer- pentis, flint» qui probant dy Interim facimus cum I- fidoro? qui magnum nefas ejfe ait, h<ec crederet quod
Deus conßlia fua cor nieibus manået e),
§. XII
Sed nec folum ex foecie aliena b. e. animantibuSj
verum etjam ex propria hominum, varia fibt prafagie-
bant veteres. Måne, domo exeuntes* primum obviam ipfis veni ntem foJiicite notabant. Hinc judicatum
eft, (ufcipiendum ne cfiet, an omittendum eo die ne*
gotium a), Detinet eadem fuperftkio quosdam vem«
torts & pifcatores» qui venatum pifcatumque ituri t
obveniente mafeulo laeti opus futim urgent} fin ver©
£emma, claudus vel ccecus occurrerit» oleum & ope-
ram perditam judicantes, domum plerumque,re infe-
,repetunt Quis autem non videt ifta abfona efle?
Profefto ex hominis occurfu nec meliorem nec dete- riorem reddi diera, fed quod vitiis adharreamus, pie
fatemur cum Chryfoftomo b). Ex minimo praftere*
hominis adfeöfu, geftu» loquela; ex cafu quolibet in-
©pinato ac fortuito fuperftitiofe non minus järn, quam
.
H t antea,
c) Gobelin, Cotmoårom. jf.tat. 6. p. tn, 2if. Nie. OläVm
in vit4 dctiU, d) Freudii Ge*>i(fens frngen von Zauber y f » S9- p. t». 1S7. t) Lzb. /7 4) lucfan. Eunuch. pm b) Dempßcr. ad Rofin Antiqnlt, df ecwrju htminpm
(ib* Uh t. /, p. m. zei, /V77.
n ■m ) o (.
antea, attguria ventfitari folent. H autem operofe
recenlere imperata vetat brevifas. It i vero Ifogatus:
Mycket af det bednijkd tror kr et, ar 3,n»u hus ojj^var-
lemnat\ litet betydande
ffom liktvahl af den enfaldiga bopen^ PÅ landet fynnerligen, tros haftra nXgot innebära.
Sa fom nar korpar klonka of\ver garden, eller huggas fin
emellan. Om fira eüer qpvißar bafpva lagt fig i korslvis pÅ goljWft: om nXgon niufer, hukar eller det pickar i #•
rönen: om blemmor fatt ja fig pÅ tungan c),
§. XIII.
In his aj:em explorandis dum occupitus fum, ne- quaquam mihi praetereundum erit crucis fignum\ quip-
pe cujus ufus etjamnum eft frequentiftimus. Quilibet percipiet, credo, me non ioqui de vero duplici cru¬
cis ufu> fymbolico & mnemonico* quo ipfo oftendi»
tur nos, nomen Chrifto dantes fe fiduciam in Eo,
qui pro nobis crucifixus eft, reponere omnem, & me- moriam Ejus fervare prrpetuam. Hoc pio inftituto in
rebus fere (ingulis, cultui divino facratis , crucis fi-
gnum & imaginem deprehendimus, Sermo autem
eft de fuperftitiofo ufu, dum Émpliciores ex plebe,
beneficio crucis, inanem ftbi opem & tutelam contra
quaevis pericula calamitatesque pollicentur Qui nan-
*Io le exercent, antequam aquis fe credunt, peélus
boc figno notare folent. Ad ora ofcitantium, prarei- pue infantum, illud formare haud infrequens eft In negotiis, ad rem familiärem, fpeftantibus, facpiut
item ufurpatur. llbi contigerit cuidam inopinato in aliquam rem incidere & nomen & fignum crucis ad-
bibet. Statis etjam anni temporibus; utpote facris
aatalitiis Ch-ifti, haftae, jid crucis formam confe<fta£|
Jublkers di&ar, portas prateipue ruricolarum ornant«
Pafcha-
ij In Karla Segerfehiold j>, m. 114t,
) o C W* 59 Pafchate figura crucis, fupra oftia & föres» vifco vel
alio Jiquore, formari fuevit; pröcul dubio ad imita-
tionem Ifraeiitarum in ^Egypto, ftnguine agni pafcha-
]is poftes illmcntiutn , ne awgelus ilie perdftionis in
domum ita notatam introirer. Hinc fibi multi per fuadent, tantam inefle cruci vina, ut & ipfe Satanas fignum ejus reformidet j quare etjam, qui caliginofa
& fpeftris fapailiaria lcca obeunt, crucis figno, tan-
qu^rn optimo utuntur n unimento. Åi\ decipiuntur
miferi. Quid e n im pracfiJii ex nudo (igno eric fpe-
randum ?
XIV.
Innumera fere alia, tam ex animatis, quam in-
animatis rebus, more gcntilium prifco, in tutelar o-
mina & praefagia trahuntur quotidie, quarque amplam
fuppeditarent dicendorum copiam. Etfi igitur haud
diffitear, multa adhuc defiderari, habita tarnen re-
rum mearum, & inprimis temporis, ratione 5 vela
nunc contraho, perofficiofe rogans digneris, Candi-
ie Le#or, pagellis, non nifi rudi minerva confcri-
ptis & elaboratis benignam concedere cenfcram,
meque Tibi femper meliorem in partcm ha¬
bere eommendatum.
2"t[ Philöfophie CANDIDÅTEif
Jööaltirbc J^crrcn
JOH. MAGN. BRÖL ING,
£å £>an (in Gradual Difputation framgaf
ocb meö bcrom fåtfroarabe.
*
JifP®r Swgf bagare bmcfoé
Mm Ocb 9btl# bußar vä ©roitljtöDa o/
9)UD ©Inf ccb ianrferna flucfoé
Ocf; f)6(Io for beDrr t $3tt)njorna t>6;
SRtnfl 3atfar ur tvaggan M togoé
SJlen gjeroetf tidr ^atbalef dnbaDer roar/
Sftdr tbe tfjrr manijgen flogotf/
©j tdlMe at fura t Ädtonc q roat:
9tdr ©alg ©rcffnme ftore
Sftcb J£>draur Urb$fc0 2 bung od) 2tng/
£bcr Ädmpar 95i6bralag froore
£)$ foro fen tncbtgt i Jpdrnab omfting/
£d ocf for 93a>jotna rodna
S()e gröna marcfen färgabe^öD/
£ben mente |tg ©ubarna tjdna
©om uti fltf gflf bana ocö D6D-
<£ä gtobeé ©uf/groarnat gfngo
£>cb 2)pgb n titcb J^cbren rdfnabt jlägf/
©j obpgé fralatne ftngo
©ä fram uu 3ibronc£ bprbara brdgf:
2ä rt)cttfé tvfft fdflbcter aga 3 mnwiffio broftett fitt fdfrafte bo /
Sftar obpgb cj orcfabe rodga
SJlot fcpgoer, fom fptw* fä fcopefafe sto.
SDtCIfr
SBt«iT(tc&:! tf)cf beßa B o ci) fcfof^é
2&cn fiörfta blanb bpgoer dn oMktftö» mats
'
Xben dbla toorMiaccn Deltes
2t( fåbant/ (oin namn utof %lbanbe bar:
2tl "25ergfrefl/ til Sftacfen od) flera /
'
