Ρ ANIS COELESTIS

(1)

W /. L

iive

Ρ ANIS COELESTIS

ISRAELITAPvUM IN

DESERTO.

(juélTl, λ/

SüfFragante ÄmpiiiT. |äcuin PhilofpK

in illuftri Acadcmia

tJpfalienii

SUg PRjESIDIO,'

i^fdmodum Reverendi ac Celcberrimi

bn,ANDREM GOEblNG

Log,

& Met. Prof. Ordin, ^ut &Paft, ill

&. adjacenti diftri&u

Präepoi.

DifTcrtationc

graduali dcfcriptuni.

publico examini provonit

tETR.

GUST.

LJUNGBERG,

<t-Xlä d, XlLNovemb. N4, DC, XCVlI, in tXlud.

Guß. Majori boris· confvetis.

HO LM

1OÉ,

Excudit _HENRICUS Keyfer ^, S. R.M.tis

& Upf. Acad. Typographus,

(2)

(3)

VüüiSMfIi ϋ«$1«*Ιι$®

I. Ν. J.

APHORISMUS. I.

* §> ι.

uamvis non nullis

placuiflc

videmus.,^ut materiam

aliquam

^^^^l^^defcripturi,

quo

leftoris

ani·

magis demulceant,å quaeii-

m tis

undiquaque ornamentisjdu-

cantinitia. Nobis tarnen id

curaenoneft, quippe

cum

ipfa,

quam

in fronte gerit pri¬

ma

pagella, infcriptio,

non

pofflt

^non ^u-

numquemque amore

fui accendere

&ad fe

invitare. Neminem enim åfenfu

pietatis

i tam alienum elfe puto,

qui

mirabiiia Det faéla ultro non celcbret. Etlicet multa, i·?

mo infinita illa

quidem ubique illuceant,

attamen, ceteris, tacitaanimi veneratione, praetermiffis,unum tantum eorum, quae

in

vafto deferto patrata

funt, in praefens,

ani-

mus eft, non dicam defcribere fed admirari. Vocati erant å Deo Ifraelitaeinterram

la&e&melle fluentem: at

promiffionibus,

ut ut

largiffimis acquiefcere nolu€runt,fp«i

: enim

longa,

quae

buccas relinquit inanci,

dsntes otiofoe & Stomachum yacuum in-

A grata

(4)

grataprorfus & iniqua, ipiis vifa eil. Huju§

itaquc incommodi impaticntes,

magno

cla-

more, ad abfentesmicas carnis &

panis in

Ägypto

anhelamnt

^,

donec

Deus eorum

mifeitus, novam

prorfus

&

inauditam

ci- bandirationcminiverit,

praefertim dum

pa¬

nis defe&um

ipfis impleret,

yoao ujn

tratenρ

orbon1?

Ex. 16. 4.Quapropter

univerlamultitudo,

fingularem hanc

ven- triculi medicinaiu

percipiens, ferventi-

bu§ animis 8cavidis manibus in illam in-

yolavit,

moxque

obflupuit.

Non

aderant agri,

jion

fuici,

non aratra,non

fpicac,

non rneifis_\ in

horrea

non

collegerant,

non

tri-

turaverant, & tarnenabundant eo, quo

veicantur,

dicuntque alter alteri

jpn ja; unde Mofcs occafionem naötusillos de rei veritate informandi: jru im nnbn

fwv ν.15.

Panis

autem fecun-

cjum

Hcbraeorurn

phrafeologiam

χατ

Ιξο-

%-Φ pro quocunque

aecipitur cibo, quod,

inter

alios, Munfterus

ex

ipfis Judaeorum

verbis

commonftrat,

ut &

ipfa vocis figni-

ficatio. Buxt. de hac voce. Item Forfte- msa cujus

hsec funt

verba;

quia p2nis eil

communitfimus

cibus,

ideo illius

appelia-

tione omnis efca

intelligitur, perinde

ut a- quae

appellatione omnis

potus, p. rn. 414, Gen, Exod. 18. ^1.Sam, 14, a. Sam. ρ,

Pf. Pro. 50«

Additurporro

nracqua- tenuipcQ

fuperiore illa aeris regione

,quae

eil

fttr

(5)

fupra nos,ufurpatur,idq; idcoquod

no exte?

ra

progertninavic,

^more

communis

cibi,

fed

ex roreaeris&ca;liprovenit.

Denique quia

cibus erat

excellentiffimus,

nam ea

quatde

alto

defcendunt, praeftantiora

^,

pretipiiora

&admirabiliora effe ducimus, Ravan.Bi¬

bi. Sacr. parte 2. p. 18. unde & David:

Pf.78. 15, gpob pn

Pf,

C V. 40.cpdw

anS

Nam

dignitas

efcaeexnominum

faepe fplen-

dore

cognofcitur

, & delicias

fapidi panis

(delicata etiam

fapiunt

nomina.

§. H,

Porro, cumper

varias

rerum denomi- nationes, in

cognitionem aliqualem

earun- dem

quandoque devehimur,

operae

igitur

pretiumme fa&urum exiilimo, ii alia etiam

praecipua, quibus hic

cibus

fölet infigniri di-

fcutiå

epitheta,

ubi

primoieie offert celebre

illudManna, cujusvocis

etymologiae,

^non

una

equidem

omnibus, inter eruditos,conftat ratio.

Septuaginta interpr. loco

«in jo tranftulerunt: ή hl τντο Quo·

feqvutus Hieronymus

«in ρ

dixit fignificare: quid

hoc eil? Eandem fovetfententiamFl,

Jo- feph. Lib,

III,

Antiq. Judaicarum

^c. ^1.

Καλ^σι S^E'ßfiioi 'άβξωμΰί.τ^το Mayyct.ToV

γζξ μα>Ί

ετηράτνσιζ

7 TW

iiτντ'

eV'v ä.yaxpivXovc. _quaii

_ρ

pro na

clifo

^η

ufurparent & inlocum ejuif cuphoniae caufa

fubilituerent, Ravan, ad·

Α 2- dit.

(6)

dit. 2, part. ρ. ϋ<?9.

Alii

putant

originem

ejus,

lingvae deberi Agyptiacae, obferva-

vit cnim Hifkuni _ρ

apud Agyptios idem

effe ac

apud

Hebraeos nn

puod ii

verum

fit,

haudfaci'e iverimus inficias,

Ifraelitas,

qui

tot annos in

hifceregionibustriverant,hanc

vocem, ut alias multas, ex

quotidiana

^y

cum

Ägyptiis, converfatione, retinuiffe,

&tarnen

lingvam. fuam

non

mutaiTe: quod ipfum Drufio

ie

vaide probavit,

nec

quic-

quam

amplius reftare fatetur, nifi

ut

ali- quis ejus lingvae peritus,

eum

in hac fen-

tentia

plane

connrmet

vid. crit. Angl.

xvr. Exod. Alii Hebracae ^eam volunt efte

originis,

atquc a

radicé

rup

donum, portio

deduöam;

quia cumfilii Iirael, quid effet, ignorarcnt,.

certum

ciimponere

nomenne-

quiverunt, fed dixerunt faltem donum ef¬

fe Dei,

quod utique Fagius

ex

fenfu David

Kiinki

comprobat:

cum non

noviifenc

no-

men ejus,

ideo

vocaverunt

ipfum

ρ

quafi pSni

rur-p

donum ^ portio. vid. crit. Pol.

Et Forfterus: ρ

id eil, deftinatum, fic

e- nim rorem

illumcaeleftemttanquam fingu-

lare donum å Deo

ipfis deftinatum

in ci-

bum Ifraelitte vocabant. Sed

quoniam

rup aliam etiam admittit

fignificationem, deno-

tatque praeparare,

placet quibusdam å

prae- paiando, ρ

denominare, fine dubio quod å

U

ipfo3 fiue

eorum

opwå, cifcuc eilet

prae- para-

(7)

WZf >

paratus

&ad efum difpoiitus, Alii ålingva

Syriaca illam cupiunt extra&am,

ut

Preif-

ferusj

qui hifcc fenfum fuum aperit: quic- quid (itj fufficit, quod conftet de fenfu

vocis, quam (ut ut non

alibi in facro codice

obviam)

quid prohibet reftitui,

ut

piures

alias e

lingva Syra

ceu

filia,

qute

procul

dubio fuum «a & ρ

(

pr. njö

) Ebraifmo

debet* dub. _{vexp. 231.}

Necdefunt qui ab

Arabico ρ

radicem

ejus eruere

fatagunt,

nam in illis

regionibus, longiffime

ante tempus

delapfi Manna Ifraelitici,

nomen

hoc,

quod probabile eil, fuit cognitum«.

Et quamquam non

inficiamur hebraeam8c

non aliam

lingvam Judseis, hoc

tempore, fuiffe vernaculam,

quippe

cum

&ipiija£ii-

tant fe ob meritum

quinque

rerum

é capti-

vitate

Agyptiaca fuiffe liberatos.,

quorum.

meminit Leufden

Jon. Jll.

p.m.

(a)quie

non mutarunt nomina

fna(b)

Non

revela-

runt fecreta fua, (c) Non fornicati

funt(d)

Nonmutaruntformam veftium fuarum. (e)

Nec

lingvam fuam;attamen verofiimile eft,

quod norrien,rei una

cum|ipfa

^re,

ejusqueu-

fu, ab Arabibusdidicerint* Decidit cnim

apud illosros Angularis fpeciei 8c effeftus, qui

per totam orientem

eft notiffimus

8c

communi nomine

adpellatur Manna; und«

Ifraelitse, cum viderent _panem

hunc csele- ftem,

exiftimarunt fe videre ρ

illud, quod

antea

probe

novesant,

ideoque pronunciaffe

Kl»

(8)

«inρ q.

d. iive interrogative, nunquid hoc

eil Manna? iive indicative ^χιπ _ρ

hoc eil

Manna,fcilicet medicinale &

vulgare, Et

licet has

opiniones, quafi

omnes iuisratio-

iiibusnon

deftitutas, cujusque relinquämus

ärbitrio,tarnencum rrtultis

magnisque viris

uhimam

arriperehic

no

debitamus;

nam,llt verba

Salmaiij huc

refcramus:NoméejusA- rabicum p. Néc putanduni,

efle

aliud ab

hebraico ρ.

Et poft

pauca i Res cum no¬

mine ab omni sevo

cognitiffimå,

atqué

uti

videtur

antiquiffimis hebraeis.

Quo

igitur

tempore, primum

ipfis

in

deferto

moranti- bus, caelefti« ille ros

caepit impluere, qui

5

divino _munere,inalinientumeorummitté-

batur,

cum

ignofarent, quid eiTet,

ex

ii-

militudine, quam videbant habere cuni Manna iibi nota, dicebantalter ad alterurrt Mannam eile xirt p, Manna eft. Noll i-

gitur quaii

quaerentes

hasc

verba

prötüle-

runt; nam inquit idem; Man _pro

quid

^j

üt multi

accipiunt,

^nee hebraice üecChal- daicé

procédere, lckmt

^earum

lingvärtüli peritii

Nam

Chaldaice quidem

Man, üt

& Arabice,non

quid, fed quis denotat.

xr3

»utnri dicendum illis

fuerat, fi

_rogare

vel-

knt hebraice vel Chaldaice

quid effét.Hoc

etum in conClio habuiffe videtur B. Lii-

tkerus,

qiirnon percontative,

fed poittivé

lifte verba

apponk

i

t)af ift

Man

fötéfil in

Ung

va Arabica !

Ma

ml#

(9)

defatigavit, debiiitavii,

^propter

abufum, defcendifle,

håud

abfonum eft; Golius

p;

2267,

pollet enim fingulari laxandi

expur-

gandique vi, unde

corpora

tandem

^exnatl·«

riuntür &marcefcunt: cavit

itaque Levin*

Lemnius, ut, dum medicamentum mann»

exhibeant,

cujusque

naturam ac

corporis

coniUtutiönem _obfervént _{c. 111.}_deherb, bi¬

bi. _p. ij. Sive å Mena.

juvit φ perfe->

ciires

ejus>

Golius 1. c. quia etiam

mül-

tum ad fanitar.em

corporis &vigorem

con-

tulit, vid. Heffm.adSchröd.Pharmac, Hinc

excértanotitia

hujus

roria,cum

fitnilé,quoad

externam

fpeciem,decidere eonfpicerent, fta-

timdixerunteffeMannam.eonf, Anton.

Geg- geii thef, ling. Arab.

tom. 111.&i v< p.

421J

·§. III.

Äudiit _praeterea _crra«

tun1?

Pf. LXXVIII. v. 25.

Sept.

Interpr*

Äρ

W

A7>«A»vLuth.

^ngelbrot).

^Aut*

Sap*' 'AyytXan -r^oCpv}'

c.xvr;panis

feu cibus

An-

gelorum. de cujus appellationis rationibus β Judaeorum Rabbinos confulere vélimus

^%

multas

diverfasque inveniamus opinioneå,

easque

partim minus

congruas,

Quidam

exiilimant

Angelos ipfos hoc Frui

parte,

uti expofuit

R.

Achiva,

quo

nomine

å R,

Ifmae-

le

reprehenditur,idque haud in\merito} quis

enim dicat,

fpirituales

has

fubftantias

ejusmodi nutrimento

indigere ? refportdet ita-

que

Angeiu» Manacho; bpa nb

οκ

B hu

(10)

iprte Jud.xi

i

i.id.conf.Deut

ix.9,1S.Excii*

faturtn.hsec fententia å R. Mofe Nachm.

quaii intellexerit, Angelos

per

fplendorem gloriaé

Sc Ma eftacis divinte

fuftentari.

Qui- dam π'Τ]« onb ideo volunt

nuncupari, quod

totus

abforberetur

tzj tdxü in ^mem*

bris,Sc illfuccum8c

fangvinem

coiivertere- tur, nec

quicquam

perexcrementaegere-

retur. Sed cuitumufuiinfervirét_{hoc prae-}

ceptum? locustibi eritextracaftra_, egre-

dierisque iliuc foras, paxillus

quoque

tibi

erit cumarmis tuis·

eritque

quando deiide-

revoles_extra, fodieseo,Sc

converfustoperies

excrementa tua. Deut, xxiii. 1i. 13. vid,

Buxt. de Man. c. ««* p„ 350. Pfeiif. dub.

vex. p. 613.

Hakfpan,

not.bibi. Occuirunt

& alia pafiim commenta, fed ^cum

plera-

que å veritate

longius abfcedunt,

nolumus Ulis

immorari; fupereft,

^ut noftratiumetiarri eruamus

fenfum,

quo Sc

noftram

mentenri linaaperiamus.

Iniigne

equiciem hoc elle^

hu|U8 cibi

elogium,

atque non

iine

cauiis

eiattributum,

^omnes facile

pervidemus;

illaaaucerrt ii

inveftigare velimus, fequen-

tesnabebiilaus:

velquod

non arte aut cul-

tura humana fed

angelorü minifterio

fuerit

praeparatusin aére,

adeoque genetivus,

non iit fruenjtis fed

efficientis,

Pfeif.613, å quo

non

abludtjnt

Pfcator. Eftius, Vinarien- fes Dannh. ^Beti btf

#10|ίΓφΜ IcbftfcbeC

ober

3ucferbecfec/

bi?

petligfc @rngel/ biejä^é

tob μ. oec

luft getoftn; wjfct. bit:

(Ef)t#

(11)

•iw 9

ü-

@ijve J. C. & Forfierus;

^quorum,

fcilicet

n.

Angelorum,. mjnifterio, daEUS ef»: illis paais

m ille. _{p. 5.}

Did. Hebr, vei,

ut

reddidit Tac-

[i- _gum,

quiadeicendit tD"3tho

inpo

de habi-

i, tacnio

Angelorum, qui tantö,

quam

homi-

Λ- nes creduntur iuperius habilare , qttafiro

e- höminibus funt exceiienriores, atque

fic

e- nonaliud, _quam

excelientiam hujus cibi

e-

indigitari

apparet, qui

etiam Aiigelis, ii

e- yefceréntur,

dignus effet. Rivet in Exod.

bi XVI.ρ

4U,Qpiitorp. in ΡΓ.

457

Feflel.adv*

e- Lib. 8, c.4. p,2.57»

Sed probe oblervan-

es dum, vocem hane στ:« fortem &

validu

d,

proprie fignificare, iicq; perplurimis

accom- b, modari rebus, utpote tauris &

equis, qui-

nC bus

prsecipuum roburnaturaconceiiit, jer*

Io.

Pf,

21.Pi* 50,

Ef.

34,

jud

5.

jerem*.

us 8, &c. Deo,

qui

porens

eft omnia facere in

fri caelo, 111 terra

&fub

terra.

Job.

43.

Pf,

^1$ζ*

rri Ef,ι. c* 49.

Höminibus, qui aliis, velquo-

Qj cunque

refpedu anteceiiunt Ei:

^io,

i.Sam,

(is ii,

job

24.

Ff. 68. ita

ut

fenfus hicpoie-

s; rit elici,

quod univerfa plebs judaica,

tam

1- nobili& delicato pane

enutriebatur,qualis

^a^-

1- lias non niii

magnatibus. fortibus &

gene-

rt

roiis,

jure

competit, quibus,

prae

vulgo,

Cl¬

in bus nobiliordebetur, Vel

quia populo, jam

10

pené fame deficienti, vires readebat,

eo-

1- que, noxiis

illis quibus impii ad laiciviam

tC

éc voluptates abuti folent, cibis opponi-

$ tur· ifti enim

potius membra

mar cor e,

W B 2 fol-

(12)

folvunt&debilitantj quam

obfirmant^ jux-

ta Horaiii illud.

Sperrtevoluptates,nocet empta dolore voluptas.

§. IV.

Paulo falutatur

ζρνμ«,

^I

Cor. χ.

Johanni

τω ©toAoyca Mot^uret

xexfutcgyo»,

ap.

ii. 17. vel

quia caufas

naturales communesnon habebat, Sed miracu- lofe gignebatur, vel quod plurimas regni ca:-;

lorum continebat figuras. Ravanell. bibi, S. _p.

Hiρ. i8. Nec minus Ecclefiae Patribus, dul- ciffimos fuppeditavit divinarum meditationum fontes, _quarum pleraiqueejusmodi Tunt, quie- ad antitypum potius, nempe Chriftum, quam typum accommodari poffint. Sed cum altius in talia penetrare, in praefens, non fit datum^ ea faltcm leviter attigimus^, quac ad noftrum

inftitutum fecere, vifafunt.

§. v.

Nec filentipfi Juda*i, _qui tantåerga hunc-

cibumoccupatifunt veneratione,ut multaei,ul¬

tra fcripturam attribuant, peculiare tamen eft, quod Cplv: ex Zena Rena Parfch. Befchillach

no. Herm. v. Hardex R. Mof. Alfch. Abar.

ap. Buxt. p. 465. annotarunt,eile feilicetefcam fö. etiamanimse, adeoque tum, quam primum iumta fuerit, ^ceu fulguraliquod, per corporis compagem ad mentempenetrafle, _eamque _illu-

rninafie & purgafle. Cujus antiquae denomina-

tionisvim & explicationis fententiam,^tantoin-

telligemusreétius, quanto diligentius attende- rimus intentionem veterum nominis _autorum.

Voluerunt etenim in pane ifthoc,pro genioo- riéntis fermonis, figuris & imaginibus deleda-, indolem & virtutemdivin« promiifionisde-

(13)

pingere. Cum enim ex prsfenti, in deferto,

condimentorum JLgyptiacorum penuria, verbum Dei & promiiiip, de ducendo, alendo, confervandoque populo, animis eopum penitus

excideret, utplus eiletexhauftaanima incredu- litate,_quam _corpus fame; tumDeusperMolen,

panem promifit, tandemaue dedit, quo ani-

mos turba: afHiöie reficeret , & novos

quafi fpiritus redderct. Höc pa&o, jure meiitoque, cibusdiciturfpiritualis, cumnontan-

tum corpori,Ted etiam anims, ut eam exhila-

raret,å Dco datuseilet.De caeterp, cumcorpus, hoc decenti & falubri cibo,beneconßitueretur,

ut mensquoque, ex commei'cioillo cum corpo¬

re, facilius fuasexfereret vires, fieri potuit, ut, in facultatibus animse,haudexigua ei adfcribe-

retur efficacia. Eft Ulis Propheta & ^mim Lex, quia Manna ejusque miracula, viva quafi lex & Dodfcoreilet, qui de Dei Providentia,bo-

nitate, potentiaillos commonefaceret, &pro- inde. qua obedientiå&fiducia,eiobftri&ierant, jnculcaret.

APHORISMUS II,

§. ι.

FUerunt

^quiMannam

olim & funt, finedubio,etiamnum,

Jfraelitarü,cum^roreillocom-, muni & naturali, qui quibusdam in lo-

cisdepluit,, confundunt, adeoque nihilprorfus

velexiguum,abinvicemdifferre exißimant,quorum, interChriftianos, agmenfacileducitVal- lefius, qui quamvis initiovacillare videtur,mox

tarnen fenfum iimm palåm proferre non vere- tur, hifeeverbis: Ex Defcriptione mihi videtur conflarc, eandem omnino rem ejfe , ttam ut dicitur Cap. χι Ν^um. defeendebat noSu in caßra cum

*or& atquéutXvi Exod. apparuit infolitudinemi*

nutum

(14)

nutum, Ö" qua]7pilotufum in fimilitudinem_prUs

inufuperterram^: conßatverohane effe ipßfimam

gensric,nem 'Mannte ^, _qua ad expuigationes uti-

mur,Quod^verodiveriimodeⁱⁿ Exodc &Nume- risdefcribitur.id diverfitati rerumquibusincidxt, adfcribit: diverjijtcatur,fecundum diverjitatesre¬

rum, Jiiperquas cadit, cadens sntmfuper lapides, eft ßcutgutta parva, qua congelantur ^, Όßunt freutgermm 15 cadensfuper plantas ^,Jufcipit de

virt ute plantarum, foliorum 15 β^»runt. ihil. S.

C. LV!I p. 449. Verum, quod p^ce atqueve¬

nia hujus viri, cumque eo fncientium aliorum,

dixerimus, aliter multo hasc fefe habere, per- fvaii Γι-mus. Quin Manna in Arabia fueritin- venta, nuili dubitamus, imö, non in Arabia modo, fedin Libano quoque monte & regio-

nibus fnitimis, ubi etiam^, fi famse credamus, loco eibi, ab incoüsufurpatur. atque melae- rium & mel rofeidurn & ros Syriacus illis ap-

pellatur. Ifidorus vocat mel in Arabia coa-

gulatum, ramis inhzerens

in fimilitudinem fa¬

lls. Salmaiius de Manna p. m. 146. Vems

Geopraphus aliquot ge tibusorientis comme- moratis, ut Séribus & Brachmanibns, Eudaus

& Nebuzasis prasdi<ftas _gentes melle calapiino vivere, dixit.otmox: vivunt pomis8cpipere&

melle calamino. Mel autem illua _, five μ#λι

χαλάίμηον,

idemque _antiquorum Sa.c- charum, _genus efie Mannas, iiveroris caslefcis, Autor eft idem. In Polonia_quoque & Lithu-

ania, aliquid tale habetur quod Manna; He- bneorum admodum fimile eft, unde Judasos

placentas

exinde & pultesajuntconjßcere Huet.

Alnet. quasft. L. 2 C. 12 Sed ut ut ro¬

mine conveniunt,retarnen ipfa funt diverf fil¬

ma. Μort niß fernere, inquit, Salmaf fortaßean

cjtieat adfirui, Mannam

illam, qua ljraelit*, di'

vitut

(15)

#0

«i

#59>

vinobeneficio, in deferto,_per tot ^annor,paßi funt,

candemfüiffe cum vulgari Manna, _qu*tper totont orientemnotirfima eß, fedilludßdenter äfferam,

idemejfe nomen. L. C. Quin ctiam AbenEzra, Dodtor apud Hebrsos celebratiffimus Mannam communem dari ex propria

Λυ^φία

_plané

confirmat. TpxbxrvobM

\ώ

^πηηηnt ττκ"» ίχι Vidi _ego Mannam fimilem in _regno ^Aicazßira,

at cum tanto. ab Hraelitarum Manna, difcrimi- mine ut diris illum devoveat,qui untimidem-

*]ue illam fuifle ftatuit. In Exod. _{XVI. pu-} trefcat nomen ejus, quidix/i Manna ^hoc elfeidem, quod in lingva Peißen dicitur j'lljipl,Arabice|D

&vernacule Manna, quiα wdjta dift cultates ei obßant. Abarbenelvocatilips bjrbn _^D,quiMan¬

ila Ifraelifarumcontenduntfuifleremnaturalem,

& Buxtorphiüs, objedtiones ^eorum, non nifi futilia deliria hominum fanaticorum, efie du-, cit. additqué, quod, fi quis confideret ejus (Manns) hiftoriam totineo deprehendet miracula, quotcircumftantias. hift.Man. C. I,

§.

il

Inprimisautemvaldeprodigiofumerat,qu©d quotidie tan.tum, quantumcuique fufficere po-j

tnit panis iuppeteref"; fien. prseepit Dominus iSdx ^b sya udd

iapb Necmorarifunti lapVi

ta^DDm rdmn Secundum verba: &

collegerunt

mutiplicans & diminuens, quemadmodum&Ari

Montanusexpofuit. fept. 39 οτοτηρ λϋνχ,ο το βAxrfgt, Dus itaqueClafles coHigén-

tiuconftituunturialiiplus,aliimitiuscollegerunt.

♦topb ibnx 'sh

v» τοππ

«b

tg$saninaion«pyrt

«bi

. ' conve-

(16)

<ß§®

^»4 ΦΙ*

conveniunt propemodum, in hoc fcnfu, Judrfco·

fum fapientes, quod non finguli ad menfurart collcgerint ^, fed fecundum aeftimationem judi·

cii fui, quantum fcilicet, per conjeéturam, ju dicarunt fibi _opus effe, & Γι quid decflet, di

novo egrédi, conftituerunt: fi quid fupereffe:

efFerre. Sed ubi ad menfuram detulerunt, _pe:

miraculum faétum eft , üt, cum menjfurareni

Homer, neque is, qui multum collegerat, pp domefticis fuis, plus, quam hömer profinguli:

inveniret;néquequi minus

collegerat

pro paucio-

ribus,minus,quamhomer,profingulisinvenirct:

conferjofeph.antiq. L. III. C. I. ideoque hoc,

tanquam Vn opus mirabih celebrant. vid

Buxt.C.IV.p.?6i.AIiidemeniurä,proutillama¬

jorfueritvelminorexplicant,necabludereviden-

turhincfept. intetpretes.Meminit^enimfcHptura duplicis pcnderis & menfurae,majoris, nimirum

& minoris Deut. XXV. _13. Am. VIII. _5,ad-

eoqué émérgit féniUs, quod uhus, vel exavari- tia vel diffidentiå, vel incuriå vel confvetudi- ne> fumfit Gomer Majus & abundarls, Alter

vero velex au!Vel negligentia, vel

alia quacunque caufå, parvumimplevitGomer,

& quoniamMoffs, cui hoc negotium jam in-

, cumbebat, prudentia eratdeterminåndi, quafl-

tum quisque pro numerofa vel parva familia haberet, effeétum eft, ut, qui ultra demenfufti

iiiUm collegerat, de fuperfluo, impleret defe-

&um illius, qui minus collegerat, uti hortatur Paulus 2 Cor. VIII. _15; ΑΛΛ

ej*

τα νυν γ&ίξω

få

υμαν ,

h$ $

ilLtivm υ$?ξνιlxcL^ Sed quicquid fit, interim

tarnen, nüraculum negari, haud poteft, quod

(17)

v

fxngulis dietxis, fingulis capitibus, fua definita ^c»

'.

°'

^rantalimenta

iba« ^eaq;

nonexterra nata,

fed

11

j. ex aere,cumalioquin conftet,

nihil

exquataor

ele-

u.'' mentis compofitum,ad nutritionem aptum, in

' W aere progenerari. Conftat

itidem,

rorem ntina 'a parcius,nunc abundantius

decedere-,

pro

viribus

c e

temporum variare, ac penitus

aliquando cefla-

Pej

re;

fed hic femper

^erat

sequabilis, &, ut Bechai,

11e"

apudBuxtorph. noRu, inquit,

decidit] dum

illi

Pff dormirent in leRisfuis. ut meine/urgentes inveni-

f;1L

rent alimentumfuum, itaut

ipfe Vallefius

,

qui

!C1°_ict; in contrariam alioquin nititurpartem, non

pofi-

fit non hic confundi, dum Man quidem ^natu«

10C| rälis maximumquotannis in Calaoria

aiTerit

eile

vid. proventum, at nonfingulis

diebus,

peromniaan-

ma· ni tempora. Affirmat quidem

Salmaf. de

^gen-

den· tibus quibusdarn orientalibus,

quod

panem cce-

tuiä leftem quotidianum accipiunt,

fed

#quc>

feniu,

rum nefcio; nifi forte de certo aliquoänni tempore ad- loquitur,namejuscontrariumftatuitAbεηEzra,

ari- eujus, inhåcre,teftimonium,longe pluris faci-

Lidi- mös: is eriim, nonnffi in Martio& Aprili de»

iter defeendere aileritv in Exod. XVI.

vel

% Iii.

ner, De ca?tero prohibuit DeuS^, ne

aliquid

in,

in- diem pofterum

profeftum iervarent

^v.

lati- 19. Hoc enim modo eorüm in le

confidcn-

lilia tiam atqueinfervandis praseeptis

fnis

prompti-

Γαήι tudinem probare voluit,

fcilicetne plus col-

;fe- ligerent,quam fingulis

diebus

opus

eilet. Si

au-

itur tém quis portionem Manna,contra prseeeptum.

aflervaret, inobedientiat fua poenamIueret,cibo

ρ

foetente &

vermes

producente

v.2o.

Non

^au·»

® _tem eft, quod quisquam, ex

naturalibüs caufis,

πι hoc evenifle, fufpicetur, vel qui» Manna,ui

qui-

)d damvolunt, cum afiufelis liquefceret, humid*fu-.

U- i(fet natur*; vel quia ex aere cum rön

decidij--

ifr.Nöenimfequitur,omne

quod calorc folvitur,

(18)

a£fcueile humidum; ^utin metallis licetexperi-

ri. Et cur non potius hunc cibumdicamus fu- iftbficcum, _quiaalterinutritionis parti,

nempé

humido, opponitur ? Utenim corpushumanum

éx humido & ficco eftcompofitum, ita utro- queetiam, utnutriatur,opus habet. Et veröde humido, Deusantea, in Elim, populo profpe-

x&rat; quare & alteram nutritionis partemonS deftderabant, queritantes, ut, non fiti, fedfa-

meperirent. Quanqnam denique ex aere de-

cidit, nonftatim humidum fuifle conftat. Aer enim quam

pturimasterreßres,

igneas, aliasque jJarticulas ficcas fibi inclufas habet, ut etiarri

fulgura &fulmina,imo,fi Voffiohabendafides, läpides,metalla, aliasque duras fubftantias_gene-

ret & compingat. Idol. Gent. L. III, Ad hoc,

ihetiretur euique Gomor, quod menfura eftari- dorum, ut habet Voifi Lex. Et conceflo,

IVIannamcum rore, cum quo dcpluit, aliquid

habuiflecommuné, nontarnen exinde licetin-

ferre, ex naturalibus caufis foetorem _contraxif-

fe &verminafte, cum ros, utpote foboles cseli

puriffimus,& falaceis volatilibusq;, quibus ^im-

praegnatus eft, particulis,tantä polletpenetran- di vi, ut etiam metalla,quod Chymicinorunt, folvere poftit. Ath. Kirch, in mund. Subterr.

Schrod. pharmac. p. 401. Prsefertim ^au-

tem rorem menfisMaji ^, tanquam pretiofifll- mumcommendatHoflm.£)a§<ft / tmö/toatt tpatt

öolbbTåtilein

ⁱⁿ

öBjcntnu witffi

/

fcibiac

jicö in t>erdigeftiori, ailflofett« Quod fi verum fit, quis dixeritMannam,quaequafi medullaeratro- ris & menfc Majoetiam depluebät, tam Subi- taneåe putredini :8c vermiculationi fuifle obno- xiam, ut, vel uria node, tåmi fbedå _corruptio-

rie fubigeretur?

5.

III.

(19)

17

§♦ IV

Deinde gloriam Sabbathi fignare&

confir-

mare debuit>Manna,hoc eil,ait Mofespopulos quod loquutus eil Jehova v.23: ^"ip pmcr

Inn rnrvS Non utique merefuere natiiralia &

ordinaria, qua; cum Manna contigerunt; fecus

enim å reliquis diebus , Sabbathum diicernere

nonpotuifTet. Quocircamaxime memorabilia

hxcfunt: quod eadie ^non, ut caitcris, depjqe-

ret; quod die faxtaduplum

colligereni,

ß$ cum, CX eo, in craftinumfervarent, npn, ut jSflias, foe-

tuit& vermes genuit, Ted ab omni corrqptio-

ne manfit immune. At regeratur ad primum, quod Manna quidem, more folitp, etiamSap- batho, ceciderit, fedpopulus

illud

non depre- hendit,quippécum domife continerejubererv-

tur ufque ad finem feria, adeoque fi tändem

exirent, seilus folie omnem hunc, tam

levern

cibum diffolviifet. Nobisautemaflertio Mofis pmni exceptione major eil ♦

sb

ova

rrrr conftat

,infuper o£oy crajSjSötTV Ju-

daeisfuiile permiffam, quam alii ad2000paflus

five pedes, fivecubitos, ut Hieronimus,alii ad

totidemulnas, ut origenes, extenduqt, ita ut, fecundum calculum quorundam, unum conili-

tuant milliare. Unde apparet npn omninonul- iam^eile differentiam lnter fanilificationem «Sab¬

bathi & quietem Jfra£lis. Et quid

multis?lVio-

fes claris teftatur verbis v.

gsj.

Τ3®Π arp 'ΓΗ

liwo xhi _pyrno Et qupniam Sabbathum violarunt,. grayiter å Domino,funt pbjurg^qi.

Ad fecundum poterit etiam excipi: quod du¬

plumillud colle&um, & ex eo aifervatutn,non

putruerit 6t verminaverit,lioc exinde raäbum eft, quod arte tum erat

praeparatum&ignefor

C ' ' ·et-

(20)

18

©g*

tefuba&um. Sed v.identurhaecce, invito Mo-

|fc, inferri: juflerät quidemis: quodcoBuri efiu coquite,quod elixaturi efiU, elixate, fed non ju-

bet, ut omnem coquerent & elixarent Mannae

eicam,ideoque ftatimfubjungit: qijjn

ii

ve

Utreddunt fept.-srAv

ττλέοκαζργ

TTETicLV'(g^ quod

fupereß,

refervate illuä ^, five

co&um, five tion co&um & elixatum fuerit, qnia Manna, etiam per fe, fatis fait efu gra- tum, ut vix crediderimillos diebusprofeftis,ne

dumSabbatho,eo, prout fuanatura eratinme.n- iisfuis, caruifTe.Qnod auteTalmudicinxra

an1!

panem duplicem, fecundum crifin fuam^, ex- polmnt ruijra an

b.

panem mutatum, &qua- Fiexcellentioremeo, quem alns- diebus collegerant, id, cum nulla veritate canonica nita¬

tur, difficile adducar, ^ut credam. Sat mulU

alioquin haiemus admirari, ut fingere non fit o- pus.

Concludamqs

igitur ^cum MagnoBuxtor- phio : Quacunque ratione

faBum

fit,nonfine m·

raculofatium eß, Iquod illud', quod per 'quinqul Jeptimmtt diet.^, in crafiinum retinucrunt;putrw·

rit &vermespreduxerit, quod.infeptimwnretimi·

runt, nequaqum. L, C.

5. V.

Åccedit, quod Mofestammagnifice, ceu fi^ηgulare Dei beneficentias πχ.μΜξίοχ Ifraeli-

tis hoc ingeminat, &tanta pura in perp.etuaffl memoriam, coråm Domino aflervarijubet, id-

que non ex proprio fuo confilio & benepla-

cito, fed ex mandato ipfiue Dei :

xSö

ODT-mb

nwp1?

UJDD

plena

menfura Homer aiférvandaeft exeo peraetates veftrasv.3 3

.quod

& fa&um eft,moxenimfequitur; v. 34. inrrp

tymii

rmyn

»jdS

pnx Sed mirura cuiquam

(21)

o- videbitar, quomodo Aron in area repofuerit,

flit cum area non dum efiet inftruéta, nec Aron

lu- facrisinitiatus > Hicautem omnino tenendum,

nac quod, per prolepfin & anticipationem,

haccé

ye jnferantur, qua? tarnen pqftea

effe&ui data

fu^ηt, Idque fine dubio, ne

miraculum ifthoc,

de Manna? confervatione diuturna/egregaretur

ive & ficforte, ^minus celebraretur, quod etiam

t, Auguftiuo placuit.·qucenpotefl, inquit,uhi

iSlkar

ra- ronponeret ante Deum, quando nec ullum

fimulå-

nc crttmfnit, nec.area tefiamenti jamfuerat inflitu~

yr- ta? anforteideo de iuturo dixit, Repones^, ut in- inb telligeretur, tunc anteDeumpojfe reponi , quand»

:X- futura&tat ayca\ anpotius ante Deum, diaumefi>

_ , quod fit ipfa devotione offerendi,in quocunque lor

!e- co rePonertir>

di

enim

efi

Dcur. Hic inter

duas

ta,

fententias, quafi pendere videtur dubius, tandem

,jtt tarnen ex

verbis

:

ζί pofuit

t^dron antetefiimouiunt

0-

ad refervandum,

priorem

ample&iturquiafcri-

3r. ptura ea

fa?pe tradit

^per

prolepfin,

quademum

,7ί·.

infalhbihter

contingere

efebent.

Atqueficvo-

,u(

luit

Deus miraculi fui, quafi memoriale quod-

\{ti dam,

hoc

exfiftere,

quoadopera ejuscelebran-

Hg.

da,

excitarentur omnes generationes ; ideoque

additur Ojj'PVnS Ρήφφ. Hocantem varie

explicant Rabbin*· Rab. Jof. intelligit

mtttiS·

'eu de Patribustantum. R. Eliafer Hamm. Cnnnb

;}i- de generationibus & feeulisfuturis. R. Eliefer

1JT1 JTW nwbl,πτ#Γ* de diebus Meffiae&

td- Jeremias Propheta?, cumenim, ut ejus

referam

la- fententiam, Jeremias eos (Ifraelitas) objurga- bo tet, de negle&u legis &bonorum operum,tum

ier

illi regeiferunt,

quod,

fi legi

vacarent, non

ha-

berent, qupviverent.Quapropter Jer. produ&o

φ

Horner Manna,dixit; mrp tm m πηκιτη

(22)

o generatio, videte verbum domini c.II.31. q, a d. videte id, quo patres veftri, qui operam le- q gi dederunt,cibatifuerint, pariter & yos ciba- ci bitDeus, fi _operamlegi dederitis, Hinc Rab. η Salom. ad baec verbaadjeciti ^ nmnn INI ^

videtequid verbum domini profit.Buxt.L.C.Sed Ρ funtoifti fibi ipfis reliéti,nobisnonadeo obfcu- Ci

ra reseftt Generaliterenim omnes omnino in- g cluduntur homines,quibus h»c iftaaliquandoin- ni notefcunt, ut videant nirr UDD glottät#Domini.

fpecialiterautem& primario de folis Judads,

^

eorümque pofteris, intefijgitur,donec Deus ex n jufto fuo judicio,omnia illis gratia» infigniaau-

tl

"rerre voluérit, quod maximam partem ^, circa captivitatemBabylonicamfaärumcft. Tradunte-

te

nimJudaei, hocGomer,totoprimitempli tempo- fe

re, fartum tedfcum ailervatum fuifle. Tempo- d

reautem devaftationis templi, una curiTcaete- ta

fris KrAfM

Alois Π

ve a Jeremia in

fpelunca

mon'

^

tis Nebo abfconditum 2 Mach. & fcq*

tl

Siveå Chaldaeisuna cnm ipfotemplo ignecom-

11

buftum, quod nobis facfilime perfvademus,ita

ut tota ejus duratio 900 fermé fuerit annorum. >

Atqui fit, quod Manna, quod alias,cum con- "

tra mandatum aflervaretur, ante craftinum ib- 'c

let corrumpi, tantotemporis fpacio neque un-

<1

quam yermes produxerit nequefoetuerit? Num η alia aliquå materia fueritcommixtum & arte a.

temperatum, ut ejusope ab interituferyaj-etur? c

Neutjquam; quia tumfinis, å Deo internus, cl

jnon pQtuifiet obtineri; vgluit enim Deus , ut fi Tqra

Judatorum

pofteritasvideret, quo pane pa- å

jtres eorumaluerit, atque inde immenfiam ejus a

.bonitatqm, fapjentiam & omnipotenti.am co- q

gnofceret. Quod utique impofiibile fuifiet,

ji

h

quam

dépluit,

fuifiet aifpofitum& inafi-

(23)

21

q, am mutatum formam. Num verö ex vafe, in

e- quoreconditumerat, novaaliqua acceflérit fa-

a- cultas, corruptionirefiftendi? Ne'que hoc fiifti-

,b. neripoteft. Utitur quidem Mofes vocabulo

ni ä rad. psf quodclypeum, feu quicquid

ed pra»acutum,fignificat,

femel

etiam ex Chaldai-

u- cafignificatione frigus, quia inftar Spadaspun-

n- gat & penetret« Lex. Forft. & Buxt. undénon n- nulli fingularem refrigerandi vim^, iniiar tefta»,

n'u eiadfcriberevolunt,quafi res,per fe efletfiigi-

js da, & id, quod in ea, reponeretur, refrige-

ex raret & confervaret. Sed hxc aflertiömeris niti-

au- tur conje&uris, quod ipfe Bechai, apud Bux-

rca torph. fatetur. Si enim vera& firmaefletfén-

ce- tentia,cur Paul. eam non apprehenderet, _qui

30- fequütus Sept. 9&uv0v fåvwi vertit. Quis

so- deniqne noncredidcnt _{Manna per} 40 ahnos,in

te- tanto éxercitu, ejusmodi vafe, fc. teftaceo, fu- 3n" exceptung prifertim cumtalibus non defti

cq.

tuerentur, quod

^ex

Jud.

Vi I. 19. patet, & ta-

ra, men

foetuit

altero die profefto.

ita §. VI.

itn, > Nec filentio

praetereundem

, quod tanta

in- dominum _multitudo, tanto temporis interval- fo- lo, hocunico cibi _genere fuftentata fuit, quo

m- dé Mofes _v. 35. pn nx

^

um rujy &fila Jfrael comederuni Man, quadräginta

rte annis. Terminus autem å quo, eft Menfis fe-

Ul'· cundi dies decimus quintus, juxta v. 1. h.c.AÉ

is,_ut duo Judaeis prsecipuafuere annorum principia,

fed diverfotarnenrefpe&u. Ratione facforum

a Nifan: rarione aifcionum civilium ä Tifre, jus aufpicabantur, quorum uterque arfto,Ctfm afe-

:o- quino&io, vinculo fditconjunftus, ille vérnäli, Ρ nieautumnali. In praefenti verö calculatipneå

ιΓι"

Nifan am

(24)

«§© «

@|j

JSTiianomnino citincipiendum, Secundumquem

omniafuafefta numerarentJudasi,ideoque pafca fli luum, juxtapra:ceptumDomini^* diexiv

Nifan

ηι

ρ celebrarutit, hoc eft,exeuntexiv&

:incipiente χv die, å quousque

adxv menfisfe-

*^uentisJair> pin ideft maflararinacea-> quam ex ⁿⁱ ./Egyptoextulerunt■, ipfisfuffécits eåautemde*4 n(

ificiente> hoc mirabiliprorfus cibo^>neceilitatibus di

eorum fubvenit Deus, itautxviJair> Manhoc, ^ei primumipfisfuerit vifum, & ubicunquelöcorum ^C(

«leinceps efTent conftituti, Man ipfis depluit>

donec in terramCanaii tandem fu'Crint ingrefft. ^v<

cum enimfiliiJfrael ad Gilgal caftrametatierant> n feceruntpafcadieχιvadvéfperam,incäpeftribus ^n.

JJericho. Etcefiävit Manna craftinodie, dum jn comederentdefrugibusterra:> nequefuit ultra £ filiisJfraelManna, fed comederunt deprovéntu c terra:Canaan,annoillo. Jof.v·. 10. eratqueeo- C) dem diééjusdém raenfis, quoåntequadraginta ^C(

annosprimum ultimumque pafca in dEgyptoce- n;

lebrarunt, &mox deinceps prolixum hoc itcr n-

fufceperunt. En ! mirabiliuin cumulum ! ⁿ quibus Deus ^, ut reibe animadvertit Levinus i\

temnius, munificentiam fuam prascipue decla- ⁿ

rare voluit : dum enim, fremerst confufa multi- d tudofixcentorum millium,quodinväftaillafolitu- ^η

dine inedia jam eonficerentur,tum Manna tatrt _q affiuenter> ex aereinterram>effufum eft ,.utriii- j, merofiffirnam multitudinem fatiaret.C.IIIexpl. h Herb.bibi. Nec minus diuturnamejusContimia- ^t tionem celebrat ZenaReda, cujus vérba, qua- t tenusinhane^remfacerevideantur> éxColv. ap- 1 ponerelibet: £>αβ bie Thora f)at anqefdjrtebeti/ f bögbetfffgewefen40 / imbbattiiciftaif j

ficfdbmben/bagbet

^

n»ad)teltftgemefen

4ο§αδϊ/

^r

bagift gewefen batum/ weilbet SöJianift gewefenefiré t neue *