NOVIT AVVOCUM
IN LINGVA LAI INA,
CUM Ν ΟΧ ΙΑ, TUM IΝ Ν Ο Χ1Α >
LEVITER EVOLUTA,
QUAM
,SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN REGIO UPSALIENSI LYCEO,
SUB PRiESIDIO
.
VIRi CELEBE
MAG Ρ Ε T R I EKERMAN,
Eloqv. PROF. Reg. et Ord.
PRO GRADU,
AD PUBLICUM EXAMEN MODESTE DEFEKT
ERICUS E. BRUNNIUS
ves tro b o thn1ensis.
IN AUD. CAROL. MAJ. DIE IX JUNII,
AN.NI MDCCLXVIL
Η Ρ. Μ. S.
UP S ALI iE.
Litteris JOHAN EDMAN, Reg. Acad, Typogr»
Site R'je M:tis
MAGN/E FIDEI V1R0,
DIOF.CESKOS AROSIENS1S
EPISCOPO
EMINENTISSIMO,
PLURIMUM VENERANDlIBIDEM SYNEDRIl
PRjESIDI
GRA FISSI MO,
GYMNASII SCHOLARUMQUE
PER DIOECESIN
EPHORO
ADCURA TISSIMO,
S. S. Theologwe DOCTORI
RE VER ENDI
Uno LAURENTIO BElNZELSTIERNA,
MEEGEN ATI ΜΑΧΙΜΟ,
SACRUM.
jäg»
ΦΕΜ I Jngva ίη Latio nata, Romseque cuna-
WV ■ ιβη e&re^a j verborum copia
bonorum & prasceptis, ad setatem firrnatam, feliciißmo tandem auipicio,
^ ^0*^^ eft perdudia, unde caftimoniam &
fplendorem fibi jure vindicat-, orrtni decorandum prae- tficailone. Sed, quemadmodum difficilis eft in perfeéto
mora, teile Veilejo, Lib· i. c, 37, naturaliterque, quod procedere non poteft, recedit, magnamque fortunam id
habere novimus, ut velit, nolit, inconftantise & mutabili-
tatlsoneri fa:pe fuccumbat: ita in Romana Republica, cum
inertia, tum viriorum agmine, qua data porta, irru-
ente, exceilentiora publico malo ceiRfle ingenia compe- rimusj adeo quidem, ut inter Beiionse fragores, procel- lasque civiles, cogerentur Mufae, utpote pacis & felici-
tatis alumnae, plane filere & obmutefcere. Hinp fadum eft, ut teterrima incubuerit lues, peftilenti veluti fide-
re
,Latialem lingvam qux adflavit non modo, Ted, fo¬
rmend i fartagine, nimium quanHim infufcavit. Ergo ορβ-
A 2 r ge
Φ ) 4 ( ©
ras pretium duximus, Novitatem Vocum in lingva La-
tiali, fpeciminis Academici loco, expendere, eamque,
ut fumme noxiam, commonftrare, Sed iicut, prseunie Cicerone in Laelio c. 19, novitates, Γι fpem adferuhc
ut tanquam in herbis non fallacibus fruftus adpareaf,
non funt iliae repudiandae, vetuftas tarnen confervanda:
ita etiam neque omnis, in Latino fermone, vocum no«
vitas rejiciatur oportet. Quocirca, priore Seélione No¬
vitatem vocum, ut noxiam; pofleriori , ut innoxiam,
levi pcnicillo iumus adumbrattiri. Tu um erlt L. B.
innocuos conatus ®qui bonique confulere, atque mido-
ri fubievare cenfura.
SECTIO PRIOR
DE NO VIT ATE VOCUM NOXIA.
Novitatem vocum, Latiali in lingva, eamque no¬
xiam, non uno fe prodere modo lubemes faiemur. Sci-
Ilcet vocabula alia aliis
,ad certas res debgnan las, a-
ptiora eiTe, ordinemque, qui in iis formandis fervatur,
alium alio praeitantiorem baberi, atque adeo alios aliis eloquentius loqui & fcribere, non poffumus non conten- dere. Unde Oratorise nataSes in deleétu verborum, ex
prasfcripto C. J. Csfaris, & tanquam origine Eloquen- tiae, Cir. Cic. Brutum. c, 72, qusrendos, quemadmo-
dum idem ille ut fcopulum, iic inauditum atque info-
kns verbum, fugiendum eiTe monult, nemo facile ne-
gaverit. Quid, quod ne caftitas iermonis Latini fe¬
rnere violetur, non nova modo vocabula caute adbibe- antur, fed ipfa etiam vocum ftruélura ad dieenda apte»
tur, ut analogiam lingvae nihil repugnaverit. Duplex
vero feie offert vocum novifas, quam noxiam merito dixeris: altera, quae in vocibus utpote inauditis, novis
&, recentiori »vo, male natis confpicitur: altera, quae
in
€5 ) Ϊ Γ β
in conftruendi ratione, analogin videlicet Ung vas erudi-
torum vernaculas, adverfa exftat j de quibus helc bre-
viter agendum erit.
I. Novitas in ipfis vocibus ut innotefcat , adfen*
damus oportet ad claiTes, in quas difpertitas ejusmodi
comparent voces.
1. Sunt hylriddt, ex diverfis Iingvis confiafce,
v. g. Grsca & Latins, ut Archldapifer, Archiguber-
r.us, Archipincerna) bigamus, compatriota, compresby«
ter, rr.onocuius & id genus aike,
Voces, inquam, fecuüs IV &V, ad tsedlum usque*
frequentatae, etiam cum alia fuppeterent antiqui La-
fii vocahula, quapropter e Latinitate puriori extenni-
nandce.
2. Proliant voces larlarct, rufiiea? & agrefles item adpeliatae, quas cafta Laiiali lingva alienas efTe volu-
mus, v. g. abbreviatura, abfentare , afleétuofus, amica-
bilker, beiiialis, balbuiies, batbitonfor, baifarnare ,
caritative, cafualiter, caufabilis, commenfaiis, compla-
centia, decapitare, expudoratus, fortaHrium, flavedo,in-
ceiiabilis, infernalis, ingraütudo, modernus, moméntall·
ter, naufragofus, nigredo , oculariter, partialis, pri-
inofdia!is, pinnaculum, prloriffa , recommendare, recom- penfare, recidivare , fcriofus, totaüter, virtuofus &c.
Damnandam utique effe eorum audaciam, qui no-
vas, pro lubitu, cudant voces, nemo non confitebi-
tur. Etenim fubeft cauffa, cur indignemur, usque eo quosdam proceffiiTe, ut, cum voces iatls Latinos non
defint apud bonos Auåores, earum Ioco, novas & in-
eptas fingere & formare prsegciiiant. Perutiies veluti
artes, dum in turbulentos, & rerum commutandarum
cupidos incidunt, nihil boni fanique retiaent: ita fequi-
Aj orte
@ J 6 ( ®
©ris setails Scriptores non tam Iingvae Latialis purita*.
tem neglexerunt, quam potius illam dilacerarunt, ice lis-
fima novarum vocum farragine. Cui enim bono föret
Criticorum praecepta cailere 8c fermonis proprietäres ha¬
bere perfpeclas, at infulfse nihilominus di&ioni & fcri- ptioni adhaerefcere ?
3. Voees Ecclefiafticce fuppeiunr, heic etiam in cen- fum venturse, e. g. abbatiiTa, abbaiiffare, agonizare, ca- noni2are, commater, contritio, creatura,, crucifigere, excommunicare, fellum, fornicari, humilitas
,mun
dus, minifterium, prophetare, falvificare, &c.
Siquidem videmus Patres Eeclefiie Occidentalis facra-
rumque incerpretes Pandectarum voees, Latinis auribus ad-
eo infvetas, judo licentius confedarij non dubitaverim, quin locum heic obtineat iilud Mechovii apud Noitenium
in Lex. L. L. Antibarbaro p. 435 : O facra infcitia! quid
■'fiet de juventute noftra
,quse, a teneris annis, hujus-
"rnodi barrbarie inficitur ? quam gratiam promerentur ii, 'Squi, pro facra & horribili fua infcitia, ornnern huma-
•"nitatem & iludla liberaiia ita deturpant & corrum-
3,punt. Ail non i!!a explodimus vocabula, quae partim
ex communi ufu loquendi, partim neceffitate, frequen-
tantur, fed quse, vel ex πολυμα&εΐαε adfe&atione, vel ex
incorruptse Latinitatis negledu profeéh, aliter exprimi
©offent, imo etiam deberent, fuum ut Latinitati con-
Itare decus queat indelebile,
4. Neque defunt legitlejis Jurisque Gloffatorilus, fat antiquis, familiäres Sc nimiopere adamstae, voees, in bo¬
ms Auiloribus tametii nihil reperiant prsefidii v. g.
burgus , cavena , caftaldia, complices , conditionaliter,
deteiiorare. foreftum, felonia, fodrum, hoftenditise, lau- damenium, meliorare, roncalia, votare, &c.
Quid
Φ ) 7 ( Φ
Quid, quod ipfe Cicero de fu® cetatis recepiis no¬
tis, interpun&ionibus & forrnulis queritur, dum inanifli-
mas eas prudentise nomirnt, fraudis autem & ftuidtiae pie- niflimas, iimul adjungtndo peruaulta prasclare legibus eile
conftituta, at ex Juris Confuliorum ingeniis, corrupta & de*
pravafa manfiile. Oraiionem ejus, vide pro L. Muraena c. 12·
Quare male audiunt loquaciter iitigiofi Bildi, & Bartol», bar¬
bare enim quicquid proferunt, eloquuniur, hinc fit, ut
in angulo abjedi, a fagacioribus indigni judlcentur, qui legantur, verba funt Frid. Chrift. Baumeifteri, in Exer·
cit. Acadernicis p» 123. Ceierum cave cuiqqam Impuden-
ter objedaveris illud ridiculum, ubi Prifeianus vapulat:
de verbibus non curat Jwreconfultus, item: nemo odivit ca-
roncm fuum, (juod in Joh. Nie. Funccii Trad. de Ledione
Audorum Cisflicorum p. 1. carpitur. At vero Idis, e corruptela cevi, quo fermo Latinus plurimum dege-
neraverat, licet adhcefifle aliquid profiteantur peritiores hujus rei judices, Rudolph. Goclenius, Sandius, Sciop-
pius, Borricbius, Ceilarius, Voigtius Sic. tarnen laudem
iis elegantia; & puritatis in feribendo tribuunt promeri-
fam; qua de re conferas velirn Carol. A. Dukerum in prse*
fatione ad opufeula varia de Latinitate Idorum Veterum.
f. Voces, a Pbilofopbaßris & Scholafticorum cater-
va, prodierunt innumerie e. g. alieubitas, aptitudinahilitas,
exponibilis, entaiitas, formalifatio, glofTematarii, im me¬
dieras
,inuivificatio, menfeitas , partieuhrifatio, poten- tionabiliiuclinalitas, fmgularifatio , fyllogizare &c.
Sei licet, poftquäm naiivus lingvae nitor inqulnato fer-
monls genere contaminari eeeperat, fadum eil, ut Phi-
lofophl, foiidiorem eruditionis laudem etii jaditantes,
novaturiendi aeßu fe quoque abripi fiverint. Paupertatem
hi intempeftive feduli non tantum Latiali lingvse, fatis
verborum diviti, objiciunt, verum etiam fapientlam,
nefcio quam, oenigmatum fymbolorumque velamentis
Φ ) 8 ( Φ
fsepius involvere , & inextricabiles termiaos, quibus
totum fere orbem Literatum infaruarent, excogitare haud imermiferunt.
Ii. Sequitur, ut quas novirafes, easque vei maxi-
me noxlas, deprehendere licet in voces formandi con- ftruendique ratiooe , paucis examinemus. Scilicet, in qualibet lingva, aoalogia obfervanda eil, & omne quod
ab eadem recedit
,aut ad anomaliam, auéloritate
& common! ufu loquendi comprobatam, referri de¬
bet, aut etjam vitiofam redolet novitatem. U de hane
nobis, cail32.atque emendafae riiélionis ftudiohs., forma-
mus regulam: quidquid analogice convenia? atque in- fuper, probatiiiimorum Scriptorum exemplis, ilabiH-
stur, id in oralione terfa contexenda fequamur. Sed
fimul ac Quiritium lingva, nativo fuo fulgore turpiillme
defraudari occeperst, dici vix poteii, quot peccata , in
partern contrariam, admiila inveniamus. Opufcula enim &
eemmentationes exiUnt psene innumerse, lingvee genium offendentes, quaeque, vciuti ncva hydrse Lernaese capita,
loco eorum, qua amputata ab hoc, vel illo Crkicorum
Hercule funt, inopinato, fuccrefcunt. Cfr. Vorft. de La-
tinitate merito fufpedla c. 19. liern Borrichii Orar. de
Studio Latiniiatis purae p. 174. It. Facciolati Orat. ad
Rhetoricam p. 52.
Et quis vslebit ftngtila recenfere dellquia, non tam
noftris temporibus
,quam medii se vi eruditis adfcriben-
da ? Etfi vero ad analogiam provocamus, non ea ta¬
rnen mens eft noilra, quafi fola fufficeret fingendis cu- dendisque vocabulis; etenim accedat necefie eft con- fvetudo & ufus frequentier Auélorum ClaiTicorum, vere
Lydius lapis in lingva, libros fi exceperis flilo Lstino
exararos, jam fere intermortua, nec amplius populari &
dorne ft rea.
SECTIO
m ) 9 ( Φ
SECTIO POSTERIOR
DE NOVITATE VOCUM INNOXIÄ.
Quemadmodum operam mclefte feduhm rejicimus en¬
rum , qui, neceifitate haud urgente, novas fabricant vcces
fermonemque ita contaminant, vix ut Latinse lingvse ge»
nfo quid conveniens fuperfit; ita novitatem vocum , quas
ratio tulerit neceflarias, laudandam commendandamque cenfemus, ab iis difeedendo, qui, famam nirnise puritatis aucupaturi, infvavifiimam qbfcurioremque reddune oratio-
nem. Duo enim, ut nunc fünf, tempora nobis occur-
rere videntur, quibus novas etjam effingere liceat vo-
ces. Sclllcet &, In vita communi, multa exßant recens inventa
,novis, quod defunt Homana, norninibus infi-
gnienda; & in cohcrte tanta difciplin&rum, vsrise re-
rum fubtilitates, novique ingenii fetus femet cfferunt, quibus exprlmendis adhibeswrtir nova vccabula, ob vo¬
cum penuriam In Hngva Latins. Sic fecerunt Romani,
ut loquar cum Clerico, in Arte Critica pari. i. fedb ι,
c. ι, cum primum fua lingva phiiofophari cceperunt:
quod, cur nobis ho die non liceat, nova proferentibus ,
nulla adferri potefl ratio. Sic apud Theologos, haud ra- ro, myiteria Fidei occurrunt, quorum nomina fatius eil
recinere, quam, dedecorsndo ngnificaticriem facrce di£Ho-
nis, profanus videri. Vanum ideoque, imo vanifiimum
eft, voces Chriftiame religioni proprias, refugere, ali-
asque, e Ciceronis aliorumque Eloquentise laude floren-
tium (brinjis depromtss, fubftituere. Sic quoque Philo- fipbis novas cudere licet voces, id quod innuit Cice¬
ro de Fato c, i. dicendo : "qoia pertinet ad mores, quos Grseci vocant, nos eam partem Phifofophise, de
mcribus adpellare folemus: fed decet augentem lingvam
"Latinam, nomlnare Moralem Eadem quoque ratio fvade.t, ut ad res, Juris ftudto infervientes, exprimen-
B das
m ) o ( o
das abundcnt novis fuis~ inaudkisque vocabulis Juris- confulti, quosks nempe ils carere baud poffint Atque ii c deniqiisde ceteris eruditionis human« clafbbus cenfendum
eft. In eandem fententiam, idem iiie Cicero L II! de Fin. B.
& M. c. i ? diilerit: "Imponenda nova novis rebus no-
"miru, quod quidein nemo mediocriter dodus mirabitur,
"cogltans, in omni arte, cujus ufus vulgaris commtmis-
55que non fit, multarn novkatem notninurn eiTe, cum
"conftituantur earurn rerum vocabula
,qua in quaque
5iarte verientur, Imo, quurrv etiam res nova, in quoti-
diana vivendi ratione, (e nobis offerant, non dubifan-
dum, quin hlc itidem adfcifcere nomina Hceat Lati-
naque donare civltate; v. g. quomodo nomen Archi-
ducis Latine reddideris, ut dignitati hujus Principis quidqusm non detrahatur ? nuflum enim habemus vo^
cabulum, quo elegantius & magis"proprie, hunc titulum ef-
ferre valeamus: ft Magnum Ducem vocaveris; par redd!·
tur Magno Ducl Eiruna; Γι Supremum , a nexu eum cum
Romano. fmperio abfolvcsj fl Primurn, hoc quoque in-
fe .'ens erir ; id quod etjam feniiendum de nomine Ar-
chimarefeaki & ceterarum id genus vocuro, certam di- gnitatern debgnantium j quippe quas ii circumfcribe-
remus, non modo ohfcuritss fermoni, fed naufea lefto-
ri afferretur. Nihil nempe ftultius föret, quam Γι Prin- cipum laedere malles majeftatem, receptos eorunf titulos
imn»3iando, ne veteris cujusdam Prifciani dignitatem
laefifie videaris, vel nonnullis Grammaiicaftris difpliceas, quibus, propter hebetem mentis acicm, haud datum re-
peries, cum cura Latinitatis re&urn de rebus conjun-
gere judicium.
*Verbo: habent ornnes difciplinte, itemqué ipfa vita
civilis Terminos fuos, quos vocant Tecbmcos, eosque, pro iniiituti ratione, fat commodos, quos primum joco,
vel coniilio, nefeio quo allo, ex cadentis Jlngvee La¬
tinse
@ ) 11 ( §
tinae Fragmin i bus , pervarie fe&is, archite&afa eft tota fequiorls eeiatis Eruditorum cohors. Unde accidiiTe corrpe- rirnus, ur jam fit inier orrmes Theologos, JurisConfultos,
Medicos, Phllofophos, Mathemattcos, reKquos, padtum
quafi tacitum de rebus non vulgaribus, loquendi fer-
rrone non vulgari, fed proprio; ita tamen, ut, quum .«
Bgant Oraiores, vel eos, qui volunt aut debent po¬
pularitet loqui
,id ftipulationis fit conftitutum , ne
fidla vocahula, prolubitu, adhibeant, nifi quod, in gene-
re didafcalico, a difcipiinis & vita civüi verba mutuari
& neceilc fit, & minus dedeceat. Quo paélo reéle faii- dleque fervato, manfvetiores Mufas hurnanioresque contra
barbariem fe defenfuras opinamur. Plura, & explanatius quidem elaborata, fuppeditat ad rem fpeélantia Difp. Da-
nielis Ekman Vermeh, iub Prasfidls mei duélu, habita A*
1758· de Qmeflione : an Termini Tecbnici in polita Ora¬
tion'e fint tolerandi, quoöirca, ne adla agere videamur.*
heic fubfiitendum duximus. Cfr. Walch» Hift. Critic.
L. L. p. 754 feq. Heumanni Epilt. Critic. de Onomatopoiia,
Weiiium de Stilo Romano L. II. Bergerum de Naturall
Pulcritudine Orationis p. 381. &· De cetero, effatum la»
geminamus perelegantjs cujusdam Poet«:
.
Omnibus femper ptacnijfe res efi
Plena fortan ce, placuiffe pancis
Plena virtutis, placuijfe nulli
Plena dolor is.
$
/Ts /Ts
