Divisio appetituum mentis humanæ, in individuales et sociales, illustrata, quam cons. ampliss. ord. philos. Upsal. præside mag. Daniel. Boëthio ... publico examini subjicit Israël Steckzén, stipend. regius, Vestrobotniensis. In aud. Gust. maj. d. XVII Mar

DIVJSIO

APPETITUUM

MEN TIS

HUMAN

_AE,

IN

INDIVIDUALES

ET

SOCIALES,

ILLUSTRATA,

QUAM

CONS. ΛMFLISS. ORD. ΡHILOS. UPSAL. PRiESIDE

MAG.DANIEL.

_BOETHIO,

ETHIC. ET POLIT. PROFESS. REG. ET ORD.

PUBLICO EXAMINI _SUBJICIT

ISRAEL

_STECKZÉN,

Stipeml. _{Regtus, Veflrobotnienßs.}

IN AÜD. GUST. _{MAJ. D. XVII MARTH A. MDCCLXXXVII,} HORIS Α. M. SOLITIS.

UPSALI#,

VIRO

MAXIME REVERENDO at^UE CELEBERRIM0

DOMINO MAGISTRO

CAROLO

GUSTAVO

NORDIN,

REG. GYMN. HERNOS. EI.OQU. LECTORI,

ECCLESI/E SKELLEFTENS. PASTORI ET PRABPOSITO,

ACAD. SVECANiE ATQUE REG. ACAD. LITT. HUM. MEMBRO,

PATRONO iETERNUM COLENDO,

Grati

adfe&um

&

venerabundi ob immortalia

animi _{interpretaturus, facratum voluit,}

erga

fe

merita

debuit

DIVISIO APPETITUUM MENTIS HU¬

MANA:,

IN INDIVIDUALES ET

SO¬

CIALES, ILLUST RATA.

§■ I.

Si

dam

quid in

_puto

me

_{Philofophorum}

eft

judicii,

illam

_curam,

prascipue

_qua

laudan-

defide-riorum humanae mentis genefin & incrementa, cognaciones

&

diverfitates

explicare

&

illuftrare

Co¬

nan tur _; hac enim _{eorum opera}

fieri

_autumamus,

ut, _quae

tenebris

& dubiis diu

impedita

fuit

cogni«^

tio humanae indolis, tandem in aprico ponatur, & adminicula tam _{privatas quam publicae} felicitatis _Ve¬

ra & efficacia praebeat. Recentioris Philofophiae co-natus huc tendere videntur: & nefcio, an nimio

praefentis aevi amore

duci videar, dum

, a

fine

prio-ris faeculi _{majores fecifTe progreffus Scientias Mo·} rales humanaeve mentis _{cognitionem, adfirmare non}

dubito, quam ullo antea tempore.

Multum

tarnen

abeft, ut ad illud jam eve&ae fint

perfe&ionis

fafti-gium, quod tandem attingere pofiunt.

Amplum

potius adhuc apertum video campum,

in

quo

&

hodierni, & qui illis fucceßuri fint

Philofophi,

fuas

periclitabuntur vires, antequam debitum

decus,

ne-xum, certitudinem, & vim ad humanas dirigendas

res nancifcantur utiliffimae huc _pertinentes Difcipli-nae. Sed cum fuis iisdemque gravifiimis

laboret

dif-iicultatibus opus, propter harum Scientiarum

men-4 Divißo Appetitmm

mentum _{fufceptum, vereor, ne temeritatis jure}

ha-beretur rens _{ille, qui a coniummatis Philofophis vix} fuftinendum onus in fuos devolvere vellet _humeros,

& deiideratam nobiliffirnae Scientiae femet allaturum

eife lucem , iibi in mentern inducereu Neque ego

tam altas _{fpes umquam fuftinui, fed veniam tamen} me _{impetraturum rore exiftimavi, ii amore duftus}

Scientias, quam cultu digniflimam judico, parti cu-lam _{ejusdem mea qualicunque opera illuftrare}

cona-rer, exercitatioribus ea, quae a me Tirone vel prae¬

termida _{, vel minus recle traclata videntur,}

fupplen-da & _{corrigenda relinquens. Eam vero , e} funda-mentis _{Philoiophiae Moralis petitam, partem brevi}

Gommentatione _{pertra&andam fumfi, quae a} Recen-tioribus _{Philofophis fepius repetitam tangit}

diviiio-nem _{appetituum mentis humana in individuales &}

fociales.

'§.

II.

Omnis _{divido, qua? Philofophiam ingreditur,}

primo obfervationibus , debita attentione ad res

ea-rumque diverfam indolem pera&is , inniti debet, &

dein uium ad diftin£tam rerum _{cognitionem hand} dubium _{prxftare debet·, hac enim negle£ta}

cautio-ne , in eam denuo incideremus culpam

, quam jure

Scholafticorum _{Philoiophiae objicimus, fcilicet}

jeju-nam _{terminologiam in locum cognitionis}

rerum

fub-ftitueremus,

_figmentaque

_{imaginatioras pro vera}

in Individuales & Sociales.

individuales & _{fociales, noftro jam in fubjiciendam}

examini, ad has regulas in Philoiophia introdu&am

efie, contendimus, quamvis non omni ex parte

cauflas, quibus eandem fuperftruere voluerunt Re-centiores _{ejus Au£tores, in vera rerum indole} fun-datas eile cenfeamus. SciÜcet dum humanas a&io-nes confideramus, & ab iilis ad caufias easdem

di-rigentes concludere volumus, plurimas ita

compara-tas efie animadvertimus, _{ut non folum individualem}

ipfius agentis felicitatem fpeäent, ied , ad aliorum

quoque hominum commoda augenda, direföas efie videantur. _{Jure hinc concludere pofiumus,}

huma-nam mentem _{aptam efie non tantum ad ea}

clefide-ria _{fovenda, quse proprium commodum pro unico}

habent _{fcopo, verum etiam ad ejusmodi affe&iones}

recipiendas, quae alienam ut iuam ample&untur fa-lutem. Et cum, neminem, ne quidem iceleftifiimum

rnortalium _{umquam fuifie, propior rerum humana¬}

rum infpe£fcio docet, qui _{non aliquando ie aliorum}

infortuniis invitum etiam motum _{ienferit, naturae}

humanas _{conientaneum, illique proprium &} necefia-riurn efie re&e _{concluditur, fociales experiri} men-tis motus. Hisce obiervationibus fubnixa _prodiit

divifio _{appetituum humanas mentis in individuales} & _{fociales, ab antiquis retro temporibus agnita}

,

adeo ut ab _{optimis omnis asvi Philofophis, quam¬}

vis aliis _{verbis, tarnen eodem ienlu iudicata, & fa¬} cialis hominum indoles contra virtutis detre£latores defenfa fuerit. Sed cum _{antiquiores Philofophi,}

diale&ica fuorum _{temporum impediti, fimplicem ad}

re-6 _Divifio Appetit_uum

rerum fimdamenta eruenda raro ir.greili fuerint

ra-tionem, _{Philoiophia ab illis pertraöata indicatas}

po-tius, quam demonftratas & in debita collocacas luce,

exhibec _{veritates, unde fa&um eit, ut recentiori} re-iervatum videatur ίενο , easdem , jufta indutas for¬

ma , vero inter (e nexu copulare, & ad ufum latius

fe diffundenterL· _{adplicare. Recentioribus idcirco}

Pili-lofophis id preccipue acceptiim

referimus,

quod

co-gnationem & differentiam appetituum individualiura

& focialium facilius _{jam videre, explicare, & ad}

u-fum, a vita hominum communi haud alienum, me¬

lius adferre _{poffimus. Plurimi vero Philofophorum,} quos inter eminent FERGUSON & HOME, cum

magis in adplicatione hujus diftinftionis , quam in

vera ejus _origine explicanda _occupati fuerint, _&

utrosque & fociales & individuales appetitus ut ae-que primarios & in humana indole immediate fun-datos adfumere videantur, & alii, quos inter

nomi-naffe fufficiat _{HUTCHESON, hane immediatam}

o-riginem a fenfu quodam, externis fenfibus analogo,

derivare _{allaborent; id adhuc agendum eife}

exifti-mavi, ut, ii immediatus ejusmodi focialium mentis

affeffcionum _{origo minus cum experientia conciliari}

queat, realis tarnen earundem ab appetitibus

indivi-dualibus differentia oftendatur , adeo ut alia de ea¬

rundem fundamentis _{opinio ipfius diftin&ionis}

veri-tati _{illiusque in natura humana explicanda ufui} non

officiat. Et huc _{prascipue fpeflabit noftra opella.}

in Individuales if Sociales.

$. III.

0

Hanc vero ita _{pertraflabimus rem, ut,}

quse

vera iic noitro _{judicio appetituum individualium &}

focialium _{cognatio, utrorumque origine breviter}

ex-plicata, appareat, & deinde diverfam eorundem in-dolem, a fuis cauifis derivatam, _{iiilere conabimur,}

atque poilremo diilinflionis hujus ufum in illuflrandam aftionum humanarum fcenam leviter _{tangere con·} ilituimus. _{Quod igitur primum ad originem}

appe¬ tituum individualium _{, ieu eorum , qui propriam &} individualem unice _{fpeflant felicitatem, attinet,} atten-tior mentis affeftionum confideratio nos _edocet,

quos-dam immediato _{phyiicarum fentiendi virium ufu} ex-citari _{, alios vero non niii praevia qualicunque}

refle-clione _{oriri; illos immediatos, hos mediatos vocare}

placet, illi his _{priores funt, quibus etiam}

funda-menta _{praebent, unde etiam illi}

originarii, hi

deri-vati refte _{appellantur. Bonum malumque}

, per

ex-ternam fentiendi vim _{perceptum, & pro organorum}

capacitate extendendum , appetitus movet, qui iin-guli non niii individualem _fpeflant

_{fatisfaflionem.}

Hujus funt clailis eae boni _{malique perceptiones,}

quae primam menti dederunt commotionem, & qux

fenium _{virium, illi inditarum,}

primum .excitarunt, earundemque ufum poilularunt. Ab illis omnes ce-teri _{appetitus veluti a iuo fönte}

emanarunt, & in

tot _{femet fepararunt}

rivulos, quot funt res , quae

cum illis _{aflociari &}

copulari propter utilitatem

pos-iunt, five utilitas haec conilans & _{univerfalis, iive}

va-8 Dhißo

Appetit

mun

variabilis Sc particularis

fueric.

Hae

vero per

aiTb-ciationem, cujuscumque fueric

indolis,

cum

ienfu

boni & mali primicivo copulatse res, appetitus, quos

mediatos vocavimus, ciunt, _{qui denuo} novarum

as-iociationum fundamenta prtebent, quarum ope ite¬

rn m nova excitantur defideria novique appetitus.

Singuli hi

appetitus

pro

diverfa

rerum, cum

fenfu

boni & mali aflociatarum, indole, diverfo

fentiun-tur modo; _{verum cum mentem}

originarie

_non mo-vent, nifi per

vinculum

illud,

quo cum

immediatis

defideriis _{junguntur, &}

_{hsec defideria}

_individualem

tantum ipedant

felicitatem, facile

intelligi

poteil,

cur median hinc oriundi appetitus partim omnino individuales fint, & absque omni focialis vitae

cu-ra fua gaudere poifint

deledatione, & partim,

quam-vis non nifi per focietatem hominum

excitari &

fen-tiri _{queant, tarnen eo}

_modo

_in

_{agendo femet}

_exfe«

rere poilint, _ut ad

individualia, & ab

aliorum ho¬

minum falute _feparata,

_augenda

_{commoda folum}

adhibeantur.

§. IV.

Omnes vero _{appetitus, per}

affociationem oriun¬

di , individuales non funt. Excitari quoque &

fo-veri _{pofiunt defideria, qux}

_aliorum

_hominum

fpe-8:ant _{falutem, & eadem mens fui confcia notis}

in-delebilibus ab illis _diftinguit

_{affe&ionibus,}

_quibus

_ad

privata augenda commoda impellitur. Quae

horum

fit _{origo & fundamentum , jam videndum.}

_Inter

im-in Individuales & Sociales. ₉ immediatos mentis _{appetitus, quos fingulos} indivi-duales eile (tatuimus, his defideriis locum

adfigna-re, _{pleraeque vetant eaeque,} noftro (altem judicio, fortiflimas caufiae, quas inter nominale fufficiat: va«

riationes horum _{appetituum apud diverfas gentes}

di-verfosque homines vix ac ne vix quidem explicari

pofie, (i eosdem ut immediatos adiumierimus. Ab

immediatis _{itaqoe orta Sc formata eile haec deiideria} adfeverare hand _{dnbitamus, quamvis primo intuitu}

abfonum videatur, focialia ab individnalibus

procre-ata fuiiie _{, cum tarnen invicem} fe definiere _&

per-petua quafi inimicitia decertare animadvertuntur.

Sed _{propior humanae indolis perveiligatio omnem} hac de re dubitationem tollit. Quos _primum

expe-rimur cum confcientia noifri _{ipfius conjuntlos boni}

malique ienfus , individualem tantum fpe&ant felici-tatem. Deiideria hinc orta _{experientia & u(u rerum}

ampliiicantur, & ad omnes (e extendunt res, _quas

utilcs e(ie , vel habitualis earundem uius, vel ab

il-larum effe&u _{petita ratiocinia edocent. Has inter} res, _{quas cum} defideriis fponte copiilantur, praeci-puum occupant locum, quibns circumdamur, noftri

äquales, quippe qui maxime nobis, hoc eft, (i prima afiociationis incunabula fpectaveris, fenfui bo¬

ni Sc mali _{primitivo & obefie & prodefie pofiunt.} Hominum cura inde a _{primis vitse noftrae initiis}

(o-vemur, ab iisdem fublevati crevimus &

adolefci-mus, atque per totum vitae ipatium bona

exfpe£ta-mus, vel mala _{pertimeicimus *, eorum itaque}

defide-ria _{, (tudia Sc affe&iones cum fenfu noflri neceffario} B

copu-JO Dhifio Appetituum

copulavimus, adeo ut eorum

caufia

defideria nofira moderare _{xque cogamur, ac reliquis ad bona adqui} renda & mala fupdenda adminiculis uti. Haec

alio-rum hominum cum (eniu noitri afiociatio , a primis

boni _{matique feniibus inchoata, ad fingulas res, cum} iis _{quocumque modo copulatas, ie extendit, atque}

cum defideriorum au£lo numero creicit &

amplifi-catur; in eadem enim bonus malusve efte&us ab aliorum deiideriis, confiliis & a&ionibus derivari

un-dique poteft. Qui Hiftoriam Humani Generis, qua par eft attentione, perfcrutatus fuerit, progrefius

mortalium ad _{agnofcendam & ftabiliendam}

moralita-tem a&ionum, _{virtutisque a vitio} differentiam, _de

hac _{appetituum focialium origine teftimonia indubia}

adferentes, videbit: Quid ? quod experientia

quoti-diana certiorem eum faciet, ftudium public« ialutis cum cauifis, aliorum hominum _primitiva defideria cum noftris _{copulantibus ,}

fervere

_vel

refrigefcere.

$· V.

Ex hac _{appetituum focialium origine,} eorun-dem cum defideriis mdividualibus _cognatio facile

de-terminatur. Duorum inftar _{rivulorum, ab eodem} emanantium _{fönte, ab eadem derivantur fcaturigine,}

immediatis fcilicet boni _{malique ienfibus, qui} indi-vidualem ab initio iolum _{fpe&are videntur} fatisfa-ftionem. _{Cognata quoque iunt derivata hominum} defideria modo , quo animis ingenerantur,

i-in Individuales Zf Sociales. ιι

pfius, quse ab utilitate

formatur, amplificatur

&

con-ilringitur, adeo ut,

ii utilitas habitualis

fuerit,

appe-titus moveat, qui quamvis a fine

ad adminicula

translati videantur, vehementia tarnen Ulis haud in¬

feriores funt, qui natura

immediato

impulfu exci-tantun Sic avarus divi tias, ambitiofus honores , &

virtuti deditus hominum falutem ita feflantur, ut in illis fuam exfiilentiam _{fuamque voluptatem unice}

perfentifcere videantur.

Ex hac

vero

appetituum

individualium & focialium _{cognatione, aliam veritati}

& rerum indoli convenientem _nequaquam

formari

pofie concluiionem ftatuimus, quam

quod

efficax

virtutis ftudium animis hominum inflillari vix ac ne

vix _{quidem poteil, nifi, a teneris usque}

_annis,

a-liorum falus cum noftris defideriis flabili connubio

jungatur, & habitualis excitetur

fenfus, qui

nihil

fub _{fpecie boni, nifi cum publica}

_conjunflum

falu-te, exhibet. Moralis hominum Educatio, cum pri¬

vata Parentum & MHtut'orum _{opera, tum} publica

Legum Civilium vi perficienda , tota hoc nititur

fundamento _{·, manca enim foret & fpes communes}

humani _{generis friiilratura, niii, quae individualem}

fpeftant falutem, deiideria cum aliorum commodis ita _copulentur

, ut hoc vinculo juflos intra terminos

contineantur. Hac in luce coniiderata _appetituum focialium & individualium _{cognatio, fine} detrimen-to ab illis , quorum eil aliorum afliones & coniilia

moderari, _{ignorari nequit* Abiit} vero, ut cum

virtutis detreftatoribus ab hac _cognatione deceptri-ces elicere allaboremus _{concluiiones, quae ad}

12 Divifio Appetituutn

lem hominis naturam _{denegandam, & ad virtiuis}

pretium diminuendom tendcrent; quantum enim

fophifticum eorum calculos fubducendi modum

ab-horreamus , diverfa appetituum focialium &

indivi-dualium _{indoles, a nobis mox explicanda, teilabitur.}

§- VI.

Ab _{iis, quae haBenus difputavimus, reBe}

con-cludendum _{efie pucamus, hominum falutem}

affeBi-bus & ftudiis noftris contineri non _{potuifie, nifi}

ho-mines hominibus utiles effenc. Sed dum utilia

fe-Bamur, eadem pro diverio rerum _profuturarum

a-gendi modo, diveriaque indole

quaerimus, unde

af-ieBus, _{quo easdem ampleBimur, non tantum pro}

diverfo utilitatis _{genere & gradu, verum etiarn pro}

rerum in noftra defideria _{agendi modo diverfus}

ori-ri neceflario debet. _{Homines, hoc refpeBu, toto,}

ut ajunt, coelo _{ab omnibus, quae nos circumdant}

atque utilem vel damnofum in noilra defideria

effe-Bum _{prödunt, rebus diflant, fuisque}

_facultatibus

easdem _{antecellunt; damna itåque vel beneficia, ab} illis illata vel _{expeBanda , peculiari & hisce faculta¬} tibus _{congruo modo utilitatis fenfum afficiunt &}

con-formant. Dum alias res _{earumque agendi vires}

ex-perimur, earundem ide# menti femet infinuant, nulla adhibita refleBione ad _{id, quod ipii per an¬}

teriorem rerum in nos _{impreifionem fumus, & quo}

ieparatam noftram ab illis exfiftentiam _{fentimus; ho¬}

minum vero _{agendi facultaces}

nequaquam

fentimus,

in Individuales Ef Sociales. ₁₃

nifi per confcientiam facultatum, quse animae noilrse

propriae funt. Singularis hic homines eorumquc a-dliones fentiendi modus differentiam inter _appetitus iociales & individuales ilatuit _{neceiiariam, & in na¬}

tura humana _numquam tollendis fundamentis _fuper«

ilru£fcam. Per aliarum rerum effe&um _{patimur, ab}

hominum in nos effetlu non _patimur folum _{, fed} cum ipia paflione conjun&am fymparhiam, _{id eil,}

affe&uum, deiideriorum & coniiliorum agentium per

confcientiam noflri _{ipfius fenfum experimur. Hinc}

efficitur, 11t, dum aliorum infelices cafus _ipellamus, commiferatione moveamur , ex aliorum laetitia

l#te-mur , ab eorum bonis, falutique nodrae & aliorum

hominum amicis coniiliis amorem, a malis vero

odi-11m & deteilationem _{capiamus 5 quas mentis noilrae}

affectiones ad alias _{nequaquam extendimus res,}

ni-ii? translatione ideae facultatum homini propriarum,

anthropomorphoiin imaginatio noilra illis induerit.

Alias res _{appétere propter utilitatem poflumus}

, ho¬

mines autem _{proprio fenfu amare, illas confervare,}

his vero _{opem ferre, illas deiiderare, fed cum his}

intima animorum _{conjun£tione copulari, eorumque} ut _{noftram fentire falutem.}

§. VII.

Particülaris hic noilram cum aliis hominibus

con-jun£tionem fentiendi modus diverfitatem _quoque

ex-plicat, qua inter fe focialia cum individualibus ple-riimque pugnare animadvertuntur. Confcientia pro»

prio-mm

Η Divzfio Appetituum

priorum

deiideriorum

nos nihil appetere nid falutis

noftrae caufla _{ubique docec, haec itaqne ad alios ho¬}

mines _{translata, eundem deiideriorum fcopum illis}

neceiTario attribuit, _{necefiitatemque nobis injungit}

agnofcendi, nos amari non pofie, nifi amabiles

fi-mus, _neque aliornm _{opera fublevari, niii ab il¬}

lis _{probati fuerimus. Uritnr hinc confcientia} reQ:i-tudinis deiideriorum & _{a&ionum, seque permanens}

§z confcientiae noftri _{ipfius infeparabili vinculo}

copu-lata, ac deiiderium _{propriae falutis, & fpecialis} a-liorum _{appetitus per noilra defideria fentiendi mo¬}

dus. Quamdiu _itaque ea conditione nafcimur, ut

inter homines _{vivamus, & damna vel commoda ab}

eorum focietate _{experiamur , manet menti infixa}

bo-ni _{malique propter homines confcientia}

, & deiide¬

riorum _{proprio falutis ab focietate modificatio}

, quoe

a&iones & confilia _{probat vel improbat ea} num-quam delenda perivafione , quod homines

commu-nia _{propter commoda damna improbis fociatis viri¬} bus _{inferre, eosdemque odio & exfecrationi habere} numquam intermittant, & quod e contrario amore

& benevolentia eos

ampleSentur,

_{qui non fucato}

ihidio _{jura eorum fervant, &. quantum fieri}

pot-eft , commoda eorum augent. Hxc perfvaiio _, ab

a&ualibus & _{praefentibus , quae nobis a focietate} ho-minum _{adfluunt, damnis & commodis omnino}

in-dependens, altis & numquam omnino evellendis ra-dicibus _{pe£tori infixa hxret, quamdiu hominis effc}

nil nifi fuam _{appetere falutem. Eademque confilia} & a£liones _{adprobat vel improbat}

, damnat vel

^

in Individuales £/ Sociales.

dat, etiamfi iine prüfend incommodo noftris

deii-deriis cum aliorum detrimento fatisfacere pofle

vi-deamur. Ab individualibus _{appetitibus vinci}

qui-dem _{potefl, ad perpetuum ramen iilentium}

num-quam redigi,

fed

e contrario

habicu

, & aftuali

a-liorum cum noftra falute copulatione _{eas adquirere}

vires, ut individualia defideria vincat & fuo

impe-rio _fubigat.

§. VIII.

Differentia _{itaque vera & fempicerna feparati} funt _{appetitus individuales & fociales, ab eodem}

quamvis primitus emanaverinr

fönte»

Haec vero

di-veriitas _{probe obfervata , & a veris fuis cauffis}

ex-plicata, non tancum majorem lucem Scientiae

homines ad virtutis ftudium _hominumque

amo-rem excitandi offundit, fed _edam in theoreti-ca humanae mentis affe&ionum cognitione utilem

praeftat operam ·, vereor enira, ut umquam, illa i-gnorata vel male explicata, confcientiae, meriti ,

ve-ri honoris _{praecellentiaeque humanae indolis habituri} iimus _{veram, & a Scepricis argumentis liberatam}

explicationem. Facile quidem adfertionis

hujus

ve-ritatem , adplicata, quam breviter

tradidimus

_,

ori-gine diverfitatis appetituum focialium &

individua-lium _{, proharemus; fed cum hic labor}

_longius

_nos

abduceret, quam prsefcripti opellse noftrae

limites

permittunt, illum vel nobis ipiis alio tempore, vel

aliis _{perficiendum relinquimus.}