' EXEM
PLA
EFFICACIAM
LINGUARUM
INOPINION
ESILLUSTRATURA,
«aew, QUjE^AZPZ. ORD. PH1L0S. UPS. PRiESIDE
M,0
DAN.BOÉTHIO,
ETH. ET PQLIT, PROFESS. REG. ET ORD.
PRO GRADU
FUBLICO EXAMINI DEFERT
LAURENTIUS
JANZON,
STIPBND. SCHEDING. OSTRO-GOTHUS.
IN AUD. GUST. MAJ. D. MAJI. MDCCC.
■g, , .a-—- , ! afe , ■' 1 ■ -mjes... . 1
UPS ALI iE,
VÄLBORNE
.Herr
OEOF
BURENSTAM,
1
ilegnas detta arbete,fåfom
et riktigvårdnad
och
erkånfla♦
EXEMPLA
EFFICACIAM
LINGUARUM
IN
OPINIONES
ILLUSTRATURA.
■j^-rrt-.nrnm
adminiculorum, quibus infita hominumja-dicandi vis vel juvatur vel preepeditur, obfervatorem fu*
gere non poteft, quantum
ufui fignorum arbitrariorum
ad res vel ideas, quae aninio obverfantur, denorandas
& figendas debear.
Vel levislima inter
furdos
&
mutost quatenus nulla arre vicem organorum,quibus
deftituun-tur, fupplere didicerunt 8c illos, qui inregris
loquendi
8c
audiendi inftrumentis gaudent, inftitura comparatiodoce-re poteft, maximum illis
inesfe ad
judciii
vimjuvandam
8c icuendam momentum. FaciJe etiam intelligi posfe pu¬
tamus, indolem 8c habirum linguarum, quibus, fignis
e-jusmodi
arbitrariis coiiflatis,
animi
fui fenfa
cumaliif
commuoicant homines, ab eorum vivendi & fentiendi modo arque opinionibus
plurimum
pendere, quod
impri-mis confpici posfe erbirramur in
iis
vocabulis
8c
loquen--di formulis1, quas ut ideae, quae vocari
folent
complexae5denotarentur adoptavit ufus,
Quem penes Arbitrium
eß/
jus Zf
normaloquendi.]
Fatendum quoque eft3 has, dum civitate
donate
8c
genti
euidam familiäres fa&tc funt, vicisfim in judicia
8c
ones ejus haud exigutm exercere vim, & quemadmo-dum opiniones in linguarum habicum, fic quoque linguas in opiniones habere poreftp,rem, ut vei judiciorum recli-tudinem promovere vel eidera impedimenta parere, haud f'acile rollenda, queanr. Regiam Academiam Sciennarum
Berolinenfem quEeßionem de mutua Sc reciproca hau Ii» guarum & opinionum vi dignam ©lim habuisfe notrnn
eft, qua: eruditorurn peculiari cura perpenderetur Sc
il-lußraretur, fore enim, haud remere fperavit, ur
adcura-tior attenrio ad eandem converfa fubjecbiva non conte-mnenda errorum & remedia Sc impedimenta non folum
homines in univerfum fpectanria Ted cuilibet genti psr-ficulariä detegerer, qua: hucusque non fatis perpenfa 6c ad communem ufum illuftrata videbantur. Inter erudiros,
qui ad propoHtam haue quseftionem ilJuftrandam & foU
vendam certamen inivérunr, omnium adplaufu palma an¬
no 1759 adjudicata fuit Illußri Michaelis, qui
non mo-niodo ut fui aevi fummus Philologie Sacrae irnprimis
ar-birer jam tum fufpiciebarur, verum ewi in fuo confesfu haud ultimum iribuere debuerunr locum fanioris
Philo-fophiae ftudiofi,
Summi hujus viri perrra&arionem, de opinionum in
linguas Sc linguarum in opiniones ethcacia, perlegenti
in animum mihi venit, exemplis ad eam operis illius partem, quse de perniciofa linguarum in opiniones
effi-ca.cia agit, illuftrandgm allatis fupplementa qualiacumque
addere, eaque ejus indolis , ut Svecanam preeipue
ho-guam refpieiant, es fpe fore, ut lapienriae inter nos ftudiofis rem non omnino inutilemj& injueumkm
pertra-£tare viderer.
In fe£lione terti* laudati operis, inter causfas
perni-ciofi linguarum in opiniones effedlus ter£io ioeo
4> ( o ) 3 tur vooabula & loquendi forrnulae, quae a?quivocum part¬
um fenfum, eo magis judiciorum reftitudini ofHcientem,
quo res, ad quas denotandas in ufu Tunt, majorts Tunt
momenti & esrum confequentiae ladus patent, Ad hunc illuftrandum efFeftum haud quidem male, ur mihi vide¬
tur, Illultris Auftor ineminit vocabuli illius Summi hont,
quo antiquitus paslim uh fuere philofophi, ut denotarent,
de quo agendum esfet, quando de morum difciplittäé fua-dsmentis difpicere fuum esfe putarlmt; Ted illi asfentire rainus posfum , quum ejusdem vitii reum facere vocabu. lum Fwis bonorum, quo CrccRONi Graecorum TeAos
inter-pretari mos fuir, iocumque hupc maxime controverfum
inter otiofas de verb is eruditoriim rixas referre videturi Sc ingenue profiteor, parum
abigsfe,
quin Auftoris fenren-tiam levitatis accufem, dum råtionem, qua graväsfimae, quae antiquitus his verbis innuebattir, quseftionis nodum folvere vel fecare tenravit, mecüm cogito. Aiterum,quodin ejusdem rei illuftrationem adfert, exemplum, a duplici vocabuli Juris Natura vel Jurisfirudentia Naturalis figni-ficatione defumtum, magis nobis arridet eam praecipue ob causfam, quod rei arcem , de qua quaerendi eo tem¬
pore paradoxse qusedam Smaussji in Jure Natura
fenten-tiae anfem dederunt, tangere mihi vifum fuerit, quamvls neque iis magnopere refrsgandum esie exiftimern, qui in
ea, qua jam frui nobis liest circa Etbices & Juris Naturae
difFerentiam, luce quaedam etiam tn hoc loco ab Auftore
minus apte explicata ofFendunt. Sed cum in eorum ha-beri numero norv magnopere cupirnus,qui fagaciratis iau-dem fibi adquirere ftudent, dum magnorum <§t fuper lau-des eorum pofuorum virorum labores, {fi forte humani
quid pasfi fuere, mordent & caftigant, ad id, quod no-Itri praecipue eft propofiti, properabimus & ejusdem rei, quam exemplts, quorum nuper mentionem fecimus, lau-darus Auftar illultr«re voluit, nova documenta adferemus
Solliciti fuere recentiorum nonnulli, o t Philofophiar,
ab antiquis fantopere commendatae, nomen lingua fibi
vernacula apte ad rem, quam innuic, interpretarentur.
Nefcio vero, annon fcientite, quam curae iiiis quodam-modo fuisfe non negamus, melius confultum fuisfet, Q,
ipfufii graccum vocabulum fimpliciter adopcavisfent, vel
ii-lud ad verbum ita cxpresksfenr, ut nullam a kudio
fapi-endas alienam ideam ei irnrnifcendi anfanr» dedisfenr;
quod nokro praecipue (ermone fieri facile potuit, fi id,
quod Graeci Philofophiam appeilabant, nos vocabulo fös»
bets-Lava interpretart fuerimus. Id fairem negandum non esfe exikimamus, gentes, quae philofophiae nomen fine
ulla idem interpretindi cura in Unguis fuis vernaculis
retinuerunt, hoc ipfo nomine ad invidiam & odium
ipk-us, quam denotavit, fcientiae confiandam non abuti
pos-fe; quod aliter evenire facile potuit, Ii nomen, quod in
iliius locum fubkituisfent, sequivoca fignifkatione
odiofa-rum & contemnendarum rerum fimul excitasfet ideas»
Quod praecipue fa&um ek vulgari, quo noftra lingua
Philofophiam denotandi mos ek, vocabulo: Vevldßig
Vis-bet. Translatione minus commoda vocabuli
Weltrveis-bet, quo Germanis Philofophiam denorare familiare ek,
primum in linguam Svecanam inrrodudlam fuisfe hane loquendi rationern, verikmillimum ek. Ut enim e Gallia una cum urbanitate in vivendo& judicando levitatem &
licentkm mutuari genti nokrae familiare fuit, fic e Ger¬ mania omnia fere ea, quae spud nos vtguerunt, folidiora
lirrerarum fcientiarumque ft-udia in nokrum folum
trans-plantata fuere. Sed, ut imitatoribus plerumque accidere
fölet, rarius adhibita fuir cautio, ut quid veritari nobis-que convenire posfer, follicite disquirendi relinqueretur
locus, unde facile fa&um ek, ut aliorum proejudicatis & minus commodis opinionibus nokra lingua fanclio addita
fuerir, verae veritaris luci ixnpsdimento perpetuo futura,
id-C ° 3 4; i
<rdque eo magis, quo rariös profpicere valuerit imita*
torum fervum pecus, ne in ipfa earundern in noßram
linguam tranilarione novas fabricaretur errandi occafio»
nes. Vocabulo Weltveisbet ea (ubjun£la nemo primum
a-niroo obvenire foSet, ut indicet fcienriam de mundo vd
fapientiam in mundo profuturam, quae adhuc injuriofi 6& inimici nihil in difciplinam, quam denotat, fecum ferre
viderur, adeo ut non nifi per anfra£lus ad illius contem-tum verti posfinr, quae de rebus mundanis, caducis & Dei voluntati oppofitis verse fapienriae praecepta incul-cant. E contrario vero, quando nos Verläßig Vishet
dicimus, caveri non poteft, ne cogitanti ftatim
offeran-tur idese rerum vel fiocci habendarurn vel etiam a pro» bo bonoque quovis fugiendarum. Quis enim
praecepto-rum fanåisfipiae Religionis non ignarus fapientiam vel
potius calliditatem hujus mundi, ad fuas libidines futque
commodfl & volupra?es omnia reFerentis, non deteftatur?
quibus non a.nimo (uccurrit rerum'{ mundanarum,
car-nalium & Fpiritui verse pieraris oc värtutis oppofitarum
curae inurenda infatniac nota'? 5? vix mente concipere
posfum, quomodo illi, qui verbali inepfi vocabuli
figni-ficationi inhacrenr, uliam nifi finiftram rei, quam
denota-re creditur, inde elicere valeant notionem, Non
qui-dem contendo, ineptam hane loquendi formulam in
ca-usfa fuisfe, cur pauci adeo noftraiium Philofophiae
ope-ram navaverinc, fuerunr enim & erunt omni tem¬
pore ii, qui rebus jußum ftatuare pretium
edo-£li, fal fa. iis a minus commodo dicendi g,-nere indu&a,
fpecie non decipi fe patiunrur; nec apologmm Philofo¬
phiae Fcribendi hoc loco animns eß, boc enim illius
cul-toribus fu perfluum esfe judico; fed vereor ne loquendi
ufus eo delapfus, ut epitheton Verläßig fynonymum fere
«xiftimetur cum iis,quae ad Philofophiam pertinent, viam
muniat metuentibus,neFhilofbphiac lux iosquis fuis 8c ad
privatas libidines compofitis confiliis offsndiculo fit, qua
ad vulgus movendunt c a1 Ii de excogitsta arte fincero o-mni veritatis fludio exiti^le parent odium.
Nefcio an Rydelius, magnum hoc Philofophorum in-ter nos decus, ut iniquos invidiae in fcientiam, a fe
ad-amatam, {uo tempore confiatae morfus prsevenirer, ab
in-commoda hac Philofophiae denominatione fe ebftinuerit
& in illius locum tirulum Exercitationum Rationalium
Svetico idiomate edito a fe libro fubftituerit. Sed qua nr?
vis, me judice, hic über dignus fit, qui majori jure in«
ter claslicos referatur, quibus juniorum ftudia ad
Philo-fophiam colendam manuduci posfunt, quam maxima
eo-rum pars, qui cidern fini apud nos iufervire jusfi funt;
exemplum ramen ad praefentem illuftrandana miteriam
üb ipfa hac, ab illo ad Philofophiam defignandam
exco-gitata, denomiaatione
fubminiftratum esfe viderur.
Si
e-nim in ufu esfet, ut Philofophiam exercitationem
rario-nis, Fåtmtjts ofning, fatis coramode appellatam fuisfe
ex-iftimaretur, vereor, ne hac ipfa denominatione novum nobis pararetur impedimentum in vera Pbilofophiae for¬
manda ideas Sc ne vis fcepricifmi fecenrioris opinionihus adderetur, quibus Logicam omnsm Philofophiae
conftiruö-re ambitum perfuafum efi. Eandem propter causfam
mihi non arridere posfe fateor, denominationem, quam
nuperrimus magni nominis in Germania Philofophus, ut
Philofophiam ab aliis fcientiis penitus diftinguerer,
intro-ducerc voluit, dum eandem Wisjenjcbafts Lehre,
nuncu-pandam esfe fuader.
Linguarum in opiniones vim illufirare quoque mihi
videtur confuetudo, quae in onrmibus fere linguls
inva-lu;t, ftatuai hominum ante focietatum civilium infiirurio-nem
4* ( Q ) i nem Sc ft&mi civiI i oppofitum Naturalem vocändf.
Du-birandi mihi graves adesfe videntur causfae, an Rousslau,) dum iaudabiii confilio homiaum morss Sc inuiiütä ad
na¬
tura normsm revocare vo.uir, tor paradoxarum opinio*
num reum vel Tufpedlum Temet fecisfet, nifi
aequivocus
fenTus vocabulorum: Etat Naturel eum vel le£lores
JuTis-fet. St<jtum hominum, quem animo
fingimus ante
civifa-tii.m inftitutionem, naturalem
vocantes, vix cavere
posfu-mus, ne prima, quae menti offertiir, flatus illi oppofiti
five civilis notio, rei, fi non omnino natura: contradicen* tis tarnen praeter naturam inftitutas,
excitet Tufpicionem,
cujus vis larisfime Temet exrendere poteft non tantum ad
eos decipiendos, qui
ordini civili irifefturn geruut animum,
led etiam ad iilorum turbanda judicia, qui hunc ordinem ut falutis & fecuritatis hominum mutuoe pslladium tuendum
esfe reele praecipiunr. Si borais etiam probisque viris Sc de Talute publica Tollicitis invifum interdum fuisfe
lpTius'
Juris Naturee nomen videmus; fi male Tedula arte
TuTpi-ciones undique moveri noftra praecipue
tetare
deprehendi-mus conrri innocuos 8c ipfis civitatibus Sc
earundern
Re-clonbus egregie profururos
eorurti labores, qui leges
ci-viliaque inftiruta ad rationis illique infirae legis norm am
exi ge re voluerunt; fi denique
msgis magisque
InvaleTce-re viderur opinio, adminicula, quibus cöntinentur
civita-tes, alius esTe originis Sc ordinis, quam quse ad
comrnu-nes jufti regulas exigi posTunt, h.rc ornnia maximam
quoad partem ill is deberi causfis,qu;se ordinem civilem ut praeternaturale aliquid judicandi confuetudinem intulerunt,
tuto affirmare posfumus. Ad erroneas hac
opiniones prae-cavendas Tubiidia porrigere viderur noftra
lingua haud
conremnenda, quamvis eadem «dhibendi mos adhuc non invaluerit. Pra?ferendum dudum esTe putamus ufiratum inter nos voc&bulum Naturtilftdnd ad ftatum civili ordini
oppofitum defignandum loquendi confuemdini,qua ftatum
eundem esfe naturalem indicari videtur. iEquivocus
enim fic fenfus, faventiorem de hoc ftatu ideam
mo-vens, tollitur, & quae adhuc relinquitur minus definita illius notio ad illum exlecrandum potius
quam integrandum fuadere videtur. Sed
ad
remi-pfam magis appofite indicandarn nobis patere
viam
necgenio lingnae noitrse contrsriam arbitramwr,
fi ftatum
hunc Sjeffsvålds tilftand nuncuparemus. Si enim ad vocis derivationem attenderimus, illa indicari posfe reperiremus
vita,qua quisque ipfe ad propria tuenda
commoda
&ad
fatis faciendum fuis defideriis utitur, adeoque ftatum quo
unica haec adesfet Temet tuendi via eundem e${e ac eutn, in quo quisque in propria causfa & judex & exfecutor
föret, a quo licectiam, jura omnia evertentem, diu ex-fulare, non poruisfe, omnes facile agnofcerent, Cautum
hac denominatione esfe puramus & Hobbsfianis errori-bus 8c eotum, quibus reprobatus a nobis loquendi ufus
anfam prasbere potuit, ipfumque ftarui, civili ordini
op-pofito, lmpofitum nomen moneret, naturam
ipfam,
jurisnon ignaram, ad eundem, utpote juftitia vacuum, cum
ilatu civili,in quo Tolo jura horninum tuta evadere
pos-funt, commutandum impellere, & fimul praecaverer, ne
imperia civilis, proprer alium finem inffituta
arbirrare-mur, quam ut ftatum juftitise inter bomines
