Observationes circa varias gentium de justo et honesto opiniones, quas, venia ampliss. facult. philos. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu, examini defert Christ. Gabr. Sevallius, stip. Terser. Dalekarlus. In audit. Gustav. maj. d. XI Decemb.

- .·. :· ;···%ϊ-..·&·νΙΒ . ^ ζ?— ■ wBm '^SSsMadB>Β»ίϋ

ΟJJ

Ο _γ

OBSERVATIONES

CIRCA

VARIAS GENTIUM DE

JUSTO

ET

HONESTO

_OPINIONES,

QUAS,

VENIA AMPLISS.PH1L0S. UPS.FACÜ

PR7ESIDE

MAG.

DANIEL.

BOETHIO,

ETHIC. ET rOLIT. PROF. REG, ET ORD.

PRO GRADU, EXAMTKI DEFERT

CHRIST. GABR. SEVALLIUS,

Stip. Terfer. Dolekarlus,

IN AÜDIT. GUSTAV. _{MAJ. D. ΧΪ DECEMB. MDCCLXXXVII.}

U Ρ SALINE,

OBSERVATION ES

CIRCA

VARIAS

GENTIUM

de

JUSTO

et

HONESTO

OPINIONEN

5. ι.

Ab

phos,

antiquisfimis

qui

de

deiideriorum

retro

tcniporibus inter

morumque

Philofo

causfis

atque

regulis

quasrere

Γααπι

esie

putarunt,

diiputa-tum fuit: an Juftum ab

injnfto,

Honeftum

_a

turpi,

naturali & hominum arbitrio non fuba&a

necesiitate

ieparantur?

Nec inter

Recentiores

defuerunt,

qui

fuamfacere videntur Veterum

quorumdam

iententiam:

Nec Natura _{poteft Juflo fecernere}

_iniquum.

Huic Virtuti inimicae opinioni,

Sophite

tam recen¬

tiores _quam

_antiquiores,

_praecipuum

accedere

_putant

robur a diverfis Gentium moribus variisque

homi¬

num de Judo & Honefto

fententiis,

quarum

iuffici-entem reddi non posfe rationem

arbitrati

iunt,

ii

certis & humanis viribus non tollendis limitibus

Vir-tutem a vitio natura diftin&am esie faterentur. Hanc

argumentandi rationem

fallacia laborare

iufpicati

iunt

omnes , qui

Virtutis causiam

a

Veritate

nunquam

dif-jun&am

esfe

viderunt,

Ted minus

felici

interdum

eidem fe opponere tentarunt

fuccesfu.

Multa

4 Qbfervationes _circa varias Gentium

dem _{egregia ad Virtutis causfam}

defendendam hac

in re afta _{esfe fatemur,}

quaedam tarnen _adhuc, me

fakem _{judice, deiiderari videntur Non}

eo

temeri-tatis _{progredior, ut brevi hac 8z}

incomta _{opella id} me _{praeftituriirn esfe}

pollicear, _{quod apud Viros}

Phi-loiophiae peritia 8z Eruditionis laude _{confpicuos fru¬}

itra mé _{quaeiiisfe fateor. Hoc}

vero live _{ingenii niei} five Eorum _{culpa factum fit,}

dignam tamen

judica-vi rem, ut eandem nonnulUs _{oblervationibus}

ilUiiira-tam exhiberem

, quo heri poted, _ut aliis _novam da-rem anfam, _{veritarem cum Palute}

dominum intime

conjunftam, in _{plenam protrahendi lucem.} §-

II-Re&e me _{judice Lockius}

argumento a variis

Gentium de _{Judo & Honedo opinionibus defumto}

ufus eil ad _{demondrandum, principia univerMa,}

Judum ab iniquo feparantia, msnti hominum non

innata esfe. Si _{itaque ex ejusmodi principiis}

omne Yirtuti ftare _{pretium putarernus, tridem lllius}

lapium non fine causfa _{metueremus. Hac re}

permoti, pod-quam Philofophia, a feniu omnern _{de-rivandam esie} rerum _cognitionem

praecipiens, recepta & invidtis

rationibus _{comprobata fait, Virtutis causfam novis} armis _{defendendam esfe}

Sapientiores viderunt omnes.

In locum

ideoquejaropoiitionum

univerfallum,

den-fum _{quendam internum deletta tionem aut}

taedium

ab hominum _{aftionibus, immediate ad fenfuum}

exter-norum _{analogiam, percipientem,}

fubdituere haud

dubi-de _Juflo

_Ü

_{Honefio Opinioner* f}

dubitarunt _nonnulli, ut fic Virtutem a vitio non

tol-lendis limitibus _{didingverent. Hujus ienfus} exiften-tiam muitis rationibus adierere nituntur _{plurimi, in}

eo _prsecipue deiudantes, _{ut hane diam} hyp thefin cum iis, _{qua? de riis Gentium de Judo &}

Hone-do _{opinionibus indubiis experientiae tedimoniis}

con-ftant, conciiient. Egregia rnuka ab

Hutcheso-nio & _{Jerusalem aliisque hac in re allata funt,}

haud tarnen difHteridum esie _arbitror, ea non omni

dubitationi tollendas fufficientia _{quibusdam vifa fuisfe.}

Melius _{itaque Virtuti confnltum esie arbitrati iumus,} ii via _{inveniretur, qua etiam hac omisia hypotheii} Judi & Honedi per ie condans natura defenderetur,

quaeque iimul causfas errantium de ük—opmkFnum fine Yirtutis detrimento mondraret. Et huc

praeci-pue ipe&abit brevis nodra diiquiiitio.

$. III.

Qni fuis de Yirtutis natura opinionibus eandem

parum reverenter

habere

videntur, parker ac illi,

qui illam per

ie

adpetendam

esfe datuunt, in eo

in-ter fe conveniunt, quod homines fenfu Utilitatis du·

cantur. Fac , ut jam vocabulo Utilitatis eam tantum

iubjiciamus vim , ut mediatam iolummodo fignificet rerum ad bona habenda & mala evitanda.

adplicatio-nem, adeo ut notio utilitatis femper fupponat ante¬

riorem & immediatum boni _{malique ienium; Si ab} ejusmodi utilitace> Judi & Honedi _pretium, qua

primam iuam originem, derivaremus, an inde

iequeretur,

nullos

esfe fixos & immutabiles

in-6 _{Obfervationes circa vartas Gentium}

inter Virtutem Sc Vitium limites ? Aut valde

fällor, aut vitio fa&am esie, Sc plus quam in prae-misfis fuerit _{continere, hane in Yirtutis detrimentum} fabricatam concluiionem , extra omnem dubitationem

poni potefl. Asfertionem hane noftram, qua fieri poteil brevitate, probabimus. Id quod utile eil,

non tantum _{pro majori minorique utilitatis gradu} ,

fed a iua _{perpetuitate & cum necesfaria, in}

qua col-locati funt _{homines, conditione} convenientia

dijudi-catur: _{Hominum a&iones Sc coniilia,}

utpote qu®

commoda vel damna nobis _{adferunt, ad eandem} ac

alias res utiles _{judicii normam non posfunt non}

exi-gi: Non longa Sc ardua opus eil disquiiitione, ut

cum Cicerone fateamur, _{poit Deum Optimum Ma¬}

ximum homines hominibus _{plurimum obesfe aut}

prodesfe posfe, quam propter causiam haud

exigu-um eorum a&ionibus tribuimus _{pretium. Si}

dein-de ab hac utilitatis menfura ad illius _{perpetuitatem} Sc cumnecesfario hominum _{flatu convenientiam}

trans-eamus, facile patet, non in hominum esfe _poteilate,

ut alia fe natos esfe conditione _credant,

quam ut hominibus circumdati _{vivant, Sc ab illorum} conii-liis & fa&is fuam _{pendere falutem videant. Hoc}

vero Virtutis _{pretium, a communi aliarum}

rerum

u-tilitate, conilantia Sc necesfitate a non mutando ho¬

minum ilatu _{derivanda, iolummoao diverfum,} mi-noris tarnen _{quam par eil conilaret, niii in}

rerum

utilium ®ilimatione _{refpe&um necesfario quoque}

haberemus _{qualitatum & facultatum, quibus} res

utiles inter fe

_{diilinguuntur.}

_{Prohibet hominum ab}

d e

_Jvflo

Honeßo Opinioner.

_y

aliis rebus diveria natura, _{quominus illis} ut

aliis

deiideriorum noftrorum inftrumentis utamur. Senfu

facultatibufque nobis pares iunt, &

quando

conjun«

&is _{agunt viribus nobis}

_{longe iuperiores,}

_quare,

_ü

ab illis falutem noftram tuto nobis polliceri

velimus,

faluti eorum amicas commodare manus tenemur.

Cum _{itaque -Virtutem}

_alioru

_mque

_ad

_commoda

no-ilra _{augenda propenium animum}

_magni

_facimus,

lenfum _utilitatis, tantum ab eo, quem alise

quaecun-qne res

commoda noftra

augentes

excitant,

difcre-pantem experimnr, quantum

homines

agendi modo

facultatumque prseftantia

&

ufu

res ceteras

inanima-tas & animatas antecellant. _{Singulare hoc &}

eminens _{Virtutique proprium}

_{pretium,1 [ab ho·}

minum _{prae aliis rebus}

_{excellentia derivatum,}

immu-tabile manet, & adhuc augetur, cum Divinum in

nos _Imperium agnofcentes, fiduciam in Sapienti

&

Optimo Illius regimine per

Virtutem unice

collocari

posfe, videmus.

Ex

hifce

jam

breviter

allatis

re£ie

concludimus, non esfe metuendum, ne, concesfa pri¬

ma _{Juffci &}

Honefti

ab

utili origine, evanefcat

_omne verum Virtutis decus, certique inter Juftum

&

ini-quum limites,

quamdiu

commodum

a

damno,

con-ftans ab _{inconftante, ftatui noftro congruum, ab eo,}

quod ei

conirarium

fuerit, &

res

feniu & ratione

prasditas ab aliis

rebus

diftingvimus.

§. IV.

Si allata a nobis doörina, ad Virtutis

excellen-tiam tuendam & limites _{Jufti &} Honeiti

ftatuendos,

fuffi-8 _{Ohßrvationes circa} vart as

Gentium

fufficiens viia fuerit, argumenta a varlis

Gentium

o-pinionibus petito,

nihil omnino

contra

realem &

naturalem _{jufli & injufti}

_{diiferentiain effeQum}

_esfe

putamus*,

nifi

fimul demonilretur,

homines

aliis

ho-minibus circumdatos viventes, nec damni nec

com-modi _{quid a}

_{fe invicern}

_{expe&asfe, vel}

_cum

expe-flaverunt, nuilam unquam fecisfe inter homines

alias

res iibi profuturas _aut

noxias

diftin£fcionem,

quod

_,

quantum

omni

experientiae

repugnat,

facile eil

de-monftratu. Fieri _{quidem potefl, ut}

_Gentes

_fuo

_de

rerum utilitate judicio errent, ut ad longinquiores

rerum effeftus _parum

attendant,

ätque

ut mutuam

hominum _dependentiam

_arflioribus

_{quam par}

fuerit

canceliis , propter

ignorantiam,

habitusque

ab

infan-tia inde contraflos , circumicribant ·, fednatuvx

homi¬

num omnino repugnat, _ut in iis

rebus,

_quarum

in

ie

effeftum _{experti'fuerunt,}

_vel

quas e

dudum

percep-tis _dijtidicant, aftiones

fuas

ad alios

&

ad

focietatem non referant, atque confcientiam

Juili

8c

Honeiii non eo _usque extendant, quo

de

rerum

u-iu eruditi funt, & iuam ab aliorum

voluntate

pen-dentiam _perceperunt.

_Quae

_de

Juilo &

Hone-fto hominum menti infinuari & poteil &

de¬

bet _{cognitio, non}

_magis

_quam

_alia

_quaevis

Eruditio-nis pars abfque debita attentione

colligitur,

fed

per

gradus quafi fenfim

creicit, adeo

ut,

fi

causfae

at-tendendi defuerint, verendum fit, ne nimium arflis

circumicribatur confeientia limitibus, quam

vis

ea

il-lius initia, _{quisque, etiam rud.sfimus}

_mortölium,

_per

quotidianam

attentionis necesfitatem

fundata,

in

/*"-de _{Jufto £f Honeßo}

_Opiniones.

₉

£tore _{gerat, quibus, ü eruditus fuerit, majorem &} magis extenfam juiti & injufti icientiam iuperftrue-re _{poteil. Sunt vero prima juiti & Honeiti initia,}

nobis infciis & aliud _{quaii agentibus, a rerum, quae}

nos circumdant, in _nos .efFectu _{orca, confufa itaque}

manent, quamdiu reflexione _{ad nos ipfos converia,}

rationem _{eorurn, auas inträ nos peraguntur, poitu»} lare & reddere edo£fci non fuerimus. Fruftra eapro-pter inter fe conftantes Virtutum notiones

qnasri-mus 5 ubi adhuc ad redectionem huic fini infemen-tem excitandam non iufficicntes adfuerint occaiiones,

$. v.

iEternam & immutabiiem _{, Virtutis a vitio, Ju¬} iti ab _{injufto, differentiam, in eo ponendam esfe}

arbitramur, quod homines veram & folidam tibi

reddentes rationem _{utilitåtis, cum humana indole}

con-coidantis, de eade.m necesfario inter fe conveniant. Limices _{itaque inter Juftum & injuftum nec privati} hominis errores & _{vitia, neque Gentium de}

quibus-dam Virtucibus _{difcrepantes opiniones, & horrenda,}

riulla _{refragante conicientia, commisia facinora, tol¬} lere _{queunt. Inter barbaras praecipue Gentes}

rece-ptae fuerunt opiniones, quae fanis de Juititia ideis

re-pugnare videntur, propius vero ii examinantur,

quaedam iemper fupponere videntur confcientise in¬

itia ; quare non maiori jure ad Virtutis pretium tol-lendum valere _{posfunt, quam argumentum ab}

igno-rantia _{privati hominis petitum, ad omnes veritates}

denegandas. Furta Lacedemoniis permisfa erant,

fed in eo rerum _{ihatu, quo non adhuc jura dominii}

pri-ισ Obfervationes circa _varias

Gentium

privati tanti

habebantur,

ut,

iisdem

introducendis &

firmandis, impedimenta objicere

Saluti omnium,

re·

pugnare potuerit.

Latrocinia

extra

fines

cujusque

So-cietatis, barbari fere omnes populhnon tantum iibi per-miferunt, (ed legibus & opinionibus adprobarunt,

Sc

furto res advenarum eripere _commune Gentium

incul-tarum es(e vitium Itineratores teibantur. Nullo -vero

•adhiic_{ρrobatum ed· teflimonio,}

_Gentes,

_quae

_jura

domi-nii _{dudum cognoverunt, & tibi ucilia}

_{judicaverunt,}

Ju-ftitiam de meo & tuo inter fe non coluisie. Ut

obje-θιιηι _{hujus juffitix extra limites fux Societatis}

extende-rent, eadem non illis adfliit necesiicas , quse eultiores

ur-get Gentes, quarum

commercia

&

comrnunes cum

fe¬

re omnibus terrarum incoiis res, latiorem & neminem

humanx _{participen! Naturse}

_{excludentem ex.cita«unt}

firmaruntque jufbtiae notionem.

O b

(bat

praeterea

quo-minus _{aequiores ofRciorum erga}

_aliarum

_Societaturn

ci-ves habeant barbarae Gentes ideas, continua cum

vici-nis & extraneis ferc omnibus bella , qux, in iingulis

fpeciali fecum Societate non

conjun£tis

hominibus,

ho-ftem & inimicum metueredidicerunt. Ferox illa &

in-domita vindi£he _{cupido, barbaris}

_{Gentibus propria,}

_&

quamvis ad

horrenda

crudeiitate

iniignes

haud

raro

im-pellat abtiones, communi opinione

adprobata,

ut

docu-mentum _pasiim adferri fölet,

quod Natura

Juftum

omnino _{ignoret. Nid vero omnia mefallunt, ad}

con-trariam _{potius fententiam tuendam, haud parnm}

adju-vat.

Ipfa

_{enim vindibbe cupido contra} homines

folum

arma_ta, homines _{nunquam in} eodern loco _ac

alias

_res

aoxras habitos fuisfe _{teftatur, & deinde} quod approba-ta

de _Jußo

_8$

_{Honeflo Oyimones. n}

ta fxierit, _{non omnem} communis fecuritatis & juftitiae

curam, nein rudisfimo quidem mortalium ftatu,

abfu-isie _{indicat, cum ex privato ultionis jure unicum, ante} magiftratuum civilium creationem, contra

icelerumvim

praefidium derivandum esfe perceperint.

Servitutes

in-trodu&ae 8z _{legibusmunitaeteftimonioquoqueesfe}

_posfe

videntur, homines, nulla exprobranteconicientia,

aequa-libus fuis veluti _{peculiis, aut aliis privatae}

_libidinis

in-ftrumentis, uti potuisie, quando vires

id permiferint,

quod omnem, qualiscunque

fuerit, explicationem

natu¬ ralis difierentiae inter _{Juftum & injuftum dubiam}

red-derev detur. Sed ii inter arma _{prima orta} fit fervitus,

& minus cultis Gentibus alia vix detur optionis

pote-fias _{quam inter hofles}

_{infeftos, quamdiu libere}

_viribus

8z armis uti _{posiunt, vel fervos,qui}

_{vi£ti omni}

defenfio-nis _{poteftate privabantur, ipfa}

_{necesfitatis lege}

introdu-£la3 fuerunt _{fervitutes, atque intimis jam tum cogniti} ordinis Sociaiis recesfibus antea unitae, _quam de illarum

juiiitia quarere occafio

iufficiens

adfuerit.

$. VI.

Cum _{per fiiam pracipue experientiam}

_eruditur

homo, non mirum videri debet, quod in iis rebus er¬

reg _{quartim con} ecutiones, _e

longinquo petita,

attentio-nem illius facile fugiunt. AQiones, _qua5 in

Societatem

humanam effe&u facile _{perfpiciendo vim}

_fuam

_produnt,

primae quoque 8z

ab ipfis Societaturti

incunabulis

ad

normam _{aequi 8z} jufti

exigebantur,

in

illis itaque

diju-dicandis rariora _{femper adfuerunt inter}

_diverios

_homi¬

nes _{opinionum divortia.}

Sed

in

illis

_e

contrario,

quo-rum noxiarn vel benignam vim, _non

niil

poft

longius

*

tem-12 Obferv. circa _var. Gent, deJtifto Honeßo opinion

temporis intervallum, graviter fatis ad attentionem

exci-tandam _{experiri licet, latior femper erroribus dt}

difere-pantibus opinionibus aperitur campus, praeeipue ii natu¬ ralis _{quaedam propenfio rationi nova objiciat}

irnpedimen-ta. Hanc ob causfam, exempli gratia, _{leges pudieitirc,}

dt honedatis in amore, quo alter fexus alrerum

ample-&itur, ferius innotuere dt ad communem reda&re fuerunt normam, quam illae, qiiae Juftitiam, ftricte fic di£lam,

praeeipiunt. Eadem quoque ratione coeci afte&uum Im¬

petus, ferius ad moralitatis normam, cohibiti fuere, iis in

rebus, quae externa refidendi vi, ut judis eosdem

circum-feriberent terminis, minus _{praeditae fuerunt. Sic jura fe¬}

xus debilioris vix agnofeunt barbarae _{Gentes, fed Femi·} neum _{genus, ut} inferioris ordinis _{creaturas, arbitrariae}

Virorum _{potedari a natura ipfa fubje&as, contemtui}

ha-bent. Sic quoque fuam in liberis potedatem pro lubitu extendisfe videntur, usque dum cοξγνι Parentum naturali

vis addita fuerit a morali poteftate, _{qua leges, a}

fipien-ti Societatis dt Felicitatis humanae cura _{di&atae, infirmas}

infantilis aetatis vires fublevare & _{augere potuerunt. Prte·}

terea cum didinclam & completam ofHciorum

cognitio-nem ab aliis fruftra poftulare_{mus, quam ab ill is, qui,} re-flexione ad fe ipfos resque omnes humanas, folidam ve-ramque ofHciorum rationem iibi reddere posfunt, facile

intelligimus raagnam obligationum partem, non exiguae

hominum clasii vel innotam, vel _{figmentis dt}

fuperditio-nis commentis _{arbitrarie-dirigendam, reli&am fuisfe,} un-de erroneae 3c perniciode _de iisdem _{pasiim occurrunt}

o-piniones, quae tarnen eo minus ad Virtutis de vitii

dif-terentiam _{denegandam valent, cum potius quandam de}

Judo perfvafionem fupponere videanrur, de ab hominum

erroribus ad limites Veri Sc falfi tollendos nul¬ luni valeat _argumentum.