De versibus fescenninis commentatio, quam ... P.P. Mag. Augustus Theodorus Broman et Mathias Udalricus Torsslow Holmiensis in audit. Gustav. min. die XXVI maji MDCCCLII h.a.m.s

de

VERSIBUS

FESCENNINIS

commextatio, ' quam r

venia ampliss. philos. facult. upsaliens.

p. p.

mag. AUGUSTUS THEODORUS BROMAN

ET

MATHIAS UDALRICUS TORSSLOW

Holmienses

IN AUDIT. GUSTAY. MIN. DIE XXVI MAJI MDCCCUI.

Η. Λ. M. S.

UPSALIAE

EXGÜDEBAT REG. ACAD. TYPOGRAPHÜS.

DE

»

YERSIBUS FESCENNINIS

COMMEIVTATIO,

Qjiii

recentiore actate de re scenica Romanorum _scripserunt,

de celeris _{hujus artis speciebus erudite sane et copiose}

dispu-tarunt, de versibus Fescenninis non item. Qui _{quam prope}

ad _{dramaticum, quod vocatur, poesis genus accederent, cujus} liaec _{apud Romanos fuerunt initia, rudia illa quidem, sed tarnen}

initia, in alia _{jam commentatione 4) exposuimus. Hac} vero

commentatione id _{agimus, ut totum hoc genus persequamur,}

et his versibus eandem _{quam ceteris artis Romanorum scenicae}

speciebus fuisse indolem ostendamus.

Fuerunt _{igitur apud Romanos scenicae artis tirocinia ludi}

illi, quos post sacra procurata vulgo committebant prisci agricolae. INiliil tum in apparatu scenico artificii:

Tunc _{neque marmoreo pendebant vela theatro} Nec fuerant _{liquido pulpita rubra croco.}

lllic, _{qvas tulerant nemorosa Palatia frondes,}

Simpliciter positae, scena sine arte fuit 2). '- '

1) De initits art. scen. ap. Romanos Ρ. I. pag. b,

2) Ovid.- Ars am. 1: 103 sqq.

2

f ·

j - ■

-Atque in lianc scenam prodierunt ludiones, nullo usi illi

qnidcm artis magistro, sed ad lianc artis scenicae _{speciem ab}

ipsa natura instigati, atque ad eam nati _{factique quodammodo.} Mira enini erat _{apud antiquos illos ac veteres facultas quaedam,}

qua etiamnunc praestant Itali, ex tempore versus pangendi.

Quod enim de Tito tradit Suetonius _{*), fuisse} cum vel in orando vel in _{fingendis poematibus}

promptum et facilem ad

extempo-ralitatcm _{usque", atque de Hadriano Aurelius Victor 2), "acrem} eum fuisse nimis ad _{lacessendum pariter et}

respondendum

seriis, joco, maledictis: retulisse eum Carmen carmini, dictum dictui, _{prorsus ut meditatum crederes adversus omnia"} — id

de universis Italis videtur _{posse praedicari 3). Haec igitur} facultas _{quum in bominibus inesset ad obscoenam} protervi-tatem et cavillationem _{propensis jocandique acie instructis, fieri}

non potuitj quin festis, _{qui post recondita horreis frumenta}

celebrabantur, diebus — quibus

Plebs venit ac _{passim virides disjecta per berbas}

Potat et accumbit cum _{pare quisque sua *)}

—

in laetis rusticorum hominum conventibus exsisterent _nonnulli,

qui incompositis neque tarnen infacetis salibus et carminibus

sese invicem lacesserent _{atque audientium risum captarent 5):} 1) Suet. Tit. cap. 5. — Vita Aug. c. 84.

2) Vett. Imper. Epit. c. 14. pag. 175 ed. Bip.

5) Copiose de Lac re disputat Raoul-Rochette, Recherches sur

l'im-provisation poetique chez les Romains. Paris 1821. — Gfr. Quintil. Inst.

Or. X: 7.

4) Ovid. Fast. 111: 525.

5) Eudem modo ludentes inducit Tbeocr. (Id. IV. et V.) rusticos in Graecia homines. _{Atque iliam ipsam consuetudinem, qua peractis in}

Qui nullis constricti legum vinculis in

versibus fundendis

soluta

utebanlur et effrenata licentia _{atque ad suam}

_libidinem

_agebant.

Quam eandem in festis diebus agendis apud Graecos

fuisse

licentiam, ubi ne a Diis quidem abstineretur

petulantia,

sed

quaelibet oinnia, divina

humana,

sacra

profana,

liilari

ae pro-terva dicacitate luderentur, non est _quod moneamus. Ut

igitur apud Graecos ex Dionysii

cultu profeetum

est

drama

satyricum, ita

apud Romanos,

quum

sollennes

Telluri

et

Sil—

vano dies _agercntur *), assiduos auctumni

labores

excipiebant

ludi laetissimi, quibus corpora

labore fracta otii

dulcedine

reficiebant rustici _{atque omnis}

_{generis oblectamentis}

_et

_musis

agrestibus vacabant.

Apud Romanos

hujusmodi cantilenae

joculares

Fescennini

versus appellati _sunt,

de

_quo

nomine

_quum

Festus

habeat

2):

Fescennini versus, qui canebantur in

nuptiis,

_ex

urbe

Fescen-nina _{3) dicuntur allati, sive}

_{ideo dicti, quia}

_fascinum

puta-bantur arcere, quod etiam in

aliis

contigisse

scimus,

errorem

objecit

hominibus

nominum

similitudo: docti enim viri

priorem

ipsie verbis praedicat Max.

Tyrius Serm.

21 (citatus

a

Calliacbio, de ludis

seen. mimor. et pantom. in Sallengrii Thes. Ant. Rom. Tom. II. p. 727):

γης εργάται κατά δήμουίσυνιστάμενοι αρτιάμητονxal άροτονχεχονιμένοι, άσματα

άδοντε! αυτοσχέδια. —

1) De bis diebus vide Magnia, Les

origines

du tbeatre moderne.

Paris 1838. Tom. I. pag. 224—286. Stieve, De rei scenicae apud

Romanos _{origine. p. 14—51.}

2) Fest. s. tr. p. 85. Müll.

5) Sila erat haec urbs in meridionali Etruriae parte, in Faliscorum

4

fere _{interpretationen! secuti sunt *), sed a}

quibus his rationibus adducti discedendum _{putavimus 2)·}

Ac _{primum id quidem constat, opinor,}

veteres

Gramma-ticos libenter neque satis caute instituta _populoruni et mores

a certis vel hominum vel _{locoruni nominibus}

repetisse, ut v. c.

versurn Saturnium ab urbe Saturnia _{3)·, caerimonias ab oppido}

Caere _{4) ductas volunt. Deinde}

vero, si esset nios ille vere

Etruscorum _{atque ex Fescennina urbe Romarn}

allatus, Dio¬

nysius Ilalicarnasscus, euriosissinius ille et _{diligens rerum} antiquarum investigator, sine dubio eum _{commeniorasset, ubi de}

1) Praeeuntibus vet. Schob ad Hor. _{Ep. Il: I. 14o et Serv. ad}

Virg. Arn, V'II; 69o (qui tarnen Fescenoinum _{oppidum perperam in}

Cam-pania situra dicit; efr. Dempster, De Etruria _{reg. Tom. II: ISO sqq.}

Forbiger, Handb. d. Alt. _{Geogr. T. III. p. 61Ε}

2) Cfr. Corssen, _Orig. poes. lat. cap. IX, Bernbardy, Grundr. d. Rom. Litt. _{p. 166 sq. Edit. II. Klotz in Jabnii Annal. Pbilol. XXXVIII}

n.

f

119 _{sq.—Erroreui vero siquis}

in bisrebus expTicandis a nobiscommissuin

invenerit, ne _{culpae tribuat, Varronem appeltaverimus: "Non}

medioereis

eniui tenebrae in _{silva, ubi baec}

captanda; neque eo quo pervenire volumus, semitae tritae, _neque non in tramitibus _{quaedam objecta,}

quae

cuntem retinere _{possent" (L. L. IVr: I. med.)}

5) Atilius Fortunat, (p. 2698. Putsch): "Dictum autem _(Saturnium metrum) a Saturnia, urbe vetustissima Italiae." Cfr. _Pfau, de num. Saturn,

spec. I. Quedlinb. 1846, p. 9. — Quid de bujus voeis _{origine sentiamus} postea proponemus, ubi de versibus Saturniis ei'it dicendum.

4) Fest. p. 44. ed. .Vliill.: Caerimoniarum caussam alii ab _oppido

Caere dictum existimant & _{q. s.}

— Veram bujus vocis _{explicationem}

invenisse videtur Lindem, ad Fest. _{pag. 365 init. — Non satis}

placet iiiterprcfandi ratio a Doederlino _{(Lat. Syn. u. Etym. Tom. V. s. v.)}

5*

illo _{ipso oppida verba facit \). Quas ibi invenerat antiqui moris}

reliquias, eas enumerat orane.s, nolla Fescenninorum inentione facta. _{Quid autem*? niorem ex peregrina}

terra illolum quis

unquam audivit apud rudem ét agrestem populum tam late

manasse, ut vernaeulus omnino esse videretur, et ex ipso succo et _{sanguine, quod a.junt, populi profectus? Jani v era}

nusquam, _quod seiam, indicant veterum scriptores esse bos versus foris _{petitos. Omnes e contrario, qui de iis faciunt}

mentionem, ita eos _{commemorant, ut ex prisco et patrio more}

atque ex intimo agrestium vetustissimorum ingenio profecti

nativa _{quaedam esse videantur et genuina significatio festivae} illius _{bilaritatis, quae inde ab antiquissimis temporibus} rusti-corum Romanorum erat _propria.

Horatius certe, ubi.in _{exponendis majorum moribus de}

his carminibus mentionem _{facit, tantum abest, ut peregrina} ea censeat, ut etiam a _{priscorum Romanorum more eorum}

ori-ginem ducendam bis ipsis verbis debnite ac diserte _dicat?):

Agricolae prisci fortes parvoque beati

Condita _{post frumenta levantes tempore festo}

Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem,

Cum _{sociis operum, pueris et conjuge ffda} Tellurem _{porco, Silvanum lacte piabant,} Floribus et vino Genium memorem brevis _aevh

Fescennina _{per liunc inventa licentia morem} Yersibus alternis _{opprobria rustica fudit.}

1) _{Antiqu. Rom.} 1: 21.

6

Qua; quum ita sint, quod tandem potest carminum genus magis esse genuinum apud Romanos _{magisque patriis moribus}

accom-modatuin? _{Sequitur, ut hi versus non aliunde asciti atque}

arcessiti videantur, scd in Romano _{quasi solo geniti.}

Praitcrquam vero quod apud nullum umquam populum

rusticorum et _{agrestium hominum incondita oblectamenlaa certo}

aliquo loco noinina acceperunt, sed aut ab eo, quo

celebra-bantur, tempore, aut ab ipsa sua indole, quid est, quod a patrio

et vere vernaculo more _{magis abhorreat, quam ab exteris} pe¬ tita _{appellatio? Quocirco vix quisquam nobis persuadebit, Ro¬} manos vel ista rudia _{poesis initia aliunde petivisse, et}

nomen Fescenninos versus _{accepisse a loco quodam peregrino, nedum}

ab _{exiguo isto oppidulo, cujus, nisi de bis versibus ageretur,}

vix semel mentio facta esset. Accedit etiam _{illud, quod joci}

faciles, acuti, lascivi cum Etruscorum severa tristitia et

mo-rosa taciturnitate et sacerdotali _{imperio minime videntur}

con-venire. Alia _{igitur nobis quserenda ratio est,qua unde ducatur} et _{éxplicetur Fescenninorum nomen inveniamus.}

Altera illa, _{quam proposuit Festus, nominis interpretatio,}

qua dicti essent versus Fescennini, "quia fascinum arcere putarentur," qua;que Corssenio probatur, et ipsa videtur ex sola verborum similitudine esse exorta. Fascinum enim _primo significat praefationes et incantationes magicas, visum nocentes

et alia _{ejusmodi, deinde etiam membri virilis effigiem, quippe}

quae res illas

magicas

et

invidiam

aut fati aut hominum arcere a rusticis _{putaretur 2). Quam eandem vim in versibusFesccnninis}

1) 1. 1. cap. IX.

2) Plin. Bist. Nat. XIX: 4, 15; XXVIII: 4, 7. — Härtung, R«lig.

d«r Römer Tom. II: pag. 250.

7

volunt _{inesse, sed früstra conantur efTficere, Ubi enim de iisapud}

antiquos scriptores mentio fit, ita semper commemorantur, ut

nulla _{ejusmodi vis in iis appareat, nec quicquarn de iis}

praedicetur, nisi certa _{quaedam dicacitas,} qua versibus alternis

atque ineonditis jocularia funderent rustici, et obscoena atque protérva licentia et festa _{quaedam bilaritas. Quod} ut _probetur

ea _{apponere libet,}

quae sunt apud antiquos illos ae veteres

de indole Fescenninorurn:

Hor. _{Ep. II: 1. 159. v. pag. 5.}

— Cfr. Virg. Georg. II: 585.

Catull. LXI. 126. Nec diu taceat _procax Fescennina locutio.

Seneca Med. 107. _{Concesso, juvenes, ludite jurgio..}

Hinc, illinc, juvenes, inittite carmina.

Rara est in dominos _{justa licentia.}

Festa dicax fundat convicia Fescenninus Solvat turba _jocos.

Claudian. _{Epithal. Honor, et Mariae}

(p. 765 ed. Barth):

Dicant _{pervigiles carmina tibiae.}

Permlssisque

jocis turba licentior.

Exsultet tetricis libera _legibus.

Varro _{ap. Non. Marc. 167: 5: Pueri obscoenis verbis}

novae

nuptae aures habeant.

Seneca, Controv. 21. med. _{(de servo, qui dominam uxoreni}

duxerat): Inter nuptiales Fescenninos in crucem _generi nostri_jocabantur.

s

Äusonius _{Idyll. ΧΠΙ. Parecbas: Fescenninos amat}

_celebritas

nuptialis verborumque petulantiam notus vetere

instituto

ludus admittit.

Marcian _{Cap. De nupt. pliilol. &c.IX: 904 ed Kopp. Hymenaeo}

diutius velut Féscennina _{quadam licentia personante}

geminanteque crebrius. €fi·. Horat. Sat. I: 7. 28. —

Quos in his dictis Fescenninos versus appellant veterum

scriptores, in iis magicain superstitionem notant

nullam,

sed

scurrilem _{quendam leporem et}

_vernaculam

_festivitatem

_vel

potius mordacitatem.

Deinde vero quod contendunt nonnulli 1), _esse Fescen-niuos versus in nuptiis _{cantatos, ut secreteis} illas incantationes,

quibus ex vulgi

opinione nuptiarum die

feminae

in

mares,

mares in feminas mutarentur, arcerent, id nihili esse nemo non

videt: obscoenas enim res reinediorum loco in colla suspendere

solitos esse veteres, ut res funestas et nocentes averterent 2), et eundem etiamnunc obtinere morem, licet alia id Ilat de

caussa 3), _{et notum} id _{est et} religionis Romanorum indoli omni-no conscntaneum. Antiquos autem illos _ac veteres existimasse,

obscoena _protervitate et lasciviente dicacitate liomines et res

nocentes arceri, nequeargumentis comprobari potest et omnem

*d nos _{judicamus, ad verum}

ac-Italos, _{quod in iis inesset} pe

2) Varro L. L. VI: S. — Cfr. Plin. Η. Ν. XIX: 4. 19.

5) Müller. Rom, Römer uod Römerinnen. Tom. 11: pag. 55.

9

lulantise et dicacitatis studium, usos esse data festorum dierum

et _{imprimis nuptiarum}

_occasione,

_qua

libere jocarentur

_et

su-perfundenti se laetitiae omnem

licentiam permitterent,

neque

a protervis _et obscoenis

verbis

temperasse

*).

Quum igitur in his

versibus

neque

peregrina origo

ad-mittenda videatur, neque ulla magica vis appareat,

statuendum

nobis videtur, fuisse Fescenninorum nomeh cognatione arcte

conjunctum cum

latinis

vocabulis

fascini

(in

illo, quod

est praefiscine idicere

2),

fascinandi,

effascinandi,

et

Graecis

ßa-at(αίνειν _{3) βάσκανος, βασκανία, et} quae cetera ex eodem verbo

nativo ducta sunt, in quibus

omnibus notio

inest

ludificandi

et cavillandi _atque invidendi _et

calumniandi.

Ita

_versus

Fe-scenninus, quasi fascininus,

positus

est pro versu

fascinoso,

sive _{fascini, id est}

_invidiosae

_orationis

_et

_{petulanlis pleno.}

_Haec

1) Müller, Rom, &c. Tom. I: pag. 44. sqq.

2) Muret. Var. Lectt. Lil». IX cap. 5: Receplum erat, ut in laudando

plerumque adderent vocem praefiscine aut praefiscini, qua invidiam et fascinmn a se amolirentur et deprecarentur. Quäle est, quo etiamnunc

ullmur, dicto absit invidia. Est autem praefiscine aut praefiscini idem quod peca. προβασκανίυν. — Quum igitur de se magnifice locuturus esset, veterator ille _{apud Plautum (Asin. II: 4. 84) quasi invidiam} a se amoliri

cupiens aif: Praefiscini hoc nunc dixerim. — Charisius pag. 140, 1). Lind:

(Prae) item pro eo nonnumquam, quod est sine, accipitur: praefiscini

i. e. sine fascino, quod Graeci άβάσκαντα dicunt. — Härtung, Ueber

die _{Casus, p. 207: Praefiscine statt prae fascino oder praeter} fasci-num, unbeschrieen, wie man bei uns sagt. — Cfr. Neukircb. De Fab.

tog. Roman, p. 154, sq. *

5) Scribitur in Etym. Magno pag. 172, Sylb. et βασκαίνω et ψα-σκαίνο): βάακανοζ, ο κακίζοιν καιμεμφόμενος άπαντα, καϊπειρώμενοίεις άπέχ&ειαν

άγειν. — — — Kal εκ τον βάσκανος, βασκαίνω η ψαακαίνω.

10

interpretatio naturae Fescenninorum omnino _{respondet, neque} repugnant ea, quae de M. Coelio ex Catone a Festo _{(s. v.}

Spatiator) afferuntur verba: In coloniam, meliercules, scribere nolim, si trium viriim _{sim, spatiatorem et fescenninum, quibus}

verbis in Coelio Catonem notare voluisse desidiam _alque ridiculam et molestam cavillationem _{plane ac diserte bis ipsis} verbis docet Macrobius _{1): "Sic nimirum senatorem non} igno-bilem Coeliurn _{spatiatorem et Fescenninum vocat,}

eumque

staticulos dare his verbis ait: Descendit de _{canlherio, inde} statieulos dare, ridicularia _{fundere, et alibi in eundem:}

Prae-terea cantat, ubi _collibuit, interdum Graecos versus agit, jocos dicit, voces demulat, staticulos dat."

Sed quorsum baec tam mulla de Fescenninorum nomine?

Quia ita _{plerumque natura comparalum est, ut qualia fuerint}

rei _{alicujus initia, talis evaserit ipsa}

res, idcirco ut

intelli-geretur, qui factum esset, ut tota nativa apud Romanos scenica

poesis procliva videretur ad jocosam quandam dicacitatem

atque protervam irridendi et cavillandi licentiam, necesse erat de _{ipsis artis scenicae initiis accuratain instituere quaestionem.}

Quae quum nulli ba rum rerum existimatores in Fescenninis

versibus inesse _{negaverint 2), utpote in quibus rude et}

ineondi-1) Saturn. II: 10.

2) C. O. Müller, Etrusker II: 285. Munk de Fab. Afellan. pag. 14-Orelli ad Hor. _{Epist. II: 1. 150, Tom. II.}

pag. 650 ed. maj- Magnin,

Ees _{origines du tlieatre moderne. Tom. I.}

pag· 294. Meyer, Etudes

sur le thcatre latin. Paris 1847. _{pag. 5. Lannoy, Essai sur les Atellanes} (Tom. V des méui. de la soe. litt, de Eouvain. 1850) pag. 91 sqcj. alii.

— Jam

Virgilius anioeboca pastormu cannina Thaliae tribuit (Ecl. Vt: 2): Neque erubuit silvas habilare Thalia.

Ii

tum _{quoddam diverbium, ex quo tota scenica actio profecta}

est, appareat, quales illi fuerint, disserendum putavimus.

lllo-rum autem versuum _{quum ex} antiquissimis temporibus nullae

exstent _{reliquiae literis mandatae, si quis de iis velit judicare,}

non _polest facere, quin unde

progrediatur

disputatio, alia

quaerat naturae eorum indieia. Ea vero et ex ipsorum ver¬

suum nomine et ex _{antiquorum scriptorum judiciis ila conati}

sumus eruere, ut refutata' omni _{opinione de peregrina origine} atque nescio qua magica vi, in Fescenninis jocosa illa nppa-reret dicacitas _{atque proterva licentia, quae ad genuinas omnes}

apud Romanos artis scenieae specics pertinet.

Si vero _{quaerat quispiam, quo} tandem _{versuum genere isla}

convicia festa _{jactata esse sit statuendurn, fuerit baec eorum}

existimatio, _{qui de re tarn vetnsta simul et difficili volent}

ju-dicare, vel potius conjicere, quum nulla omnino priscorum illorum versuum Fescenninorum exstent exempla, quippe quia omnino literis mandari non solebant. Nobis tarnen baud _longe videmur a vero afuturi, si statuerimus, versus istos ex _tempore factos, ubi exsultanti laetitiae nihil temperaretur, borridos

fuisse* neque ulla arte perpolitos, nedum ad cerli eujusdarn

numeri normam revocatos, sed simillimos rudibus iIiis

Versibu', quos olim Fauni vatesque canebant

i)*"Ennii Annal. Lib. Vif: 1. Spang. — Quuin igilur ad asperitatem

rudis et ineonditae _{poesis accommodatum dieunt velerum scriptores}

versum Saturnium vel Feseenninum, non intelligcndus videtur versus ad legem, quam Grainmatici statuunt, compositus, sed in priore nomine sine

dubio nihil _{spectabant praeter antiquilatera, in alfcro laseiviam et} pe(u-lantiam. llt enim _{apud Graecos antiquissima quaeque solebant appellari}

12

Quod enim Creticum _{pedem Fescenninum appellat}

Dio-medes _{*), ad posteriorem aetatem id yidetur}

spectare, ubi coepti

Qualis vero fuerit ralio Salurnii versus, _qui vocatur, dissentiunt homines

erudili et adbuc suli _{judice Iis est. Ad}

verum tarnen _{proxime aceessisse}

videlur Gerlaeh _{(Lueilii Saturarum reliquiae.}

Proleg. p. XCVI), qui statuit, antiquiores ad solum rhylhmum Saturnios versus _composuisse,

posteriores legem quam Grammalici jubent observasse. — Cfr. Terentian.

Maurum de _{Metris, cap. 4. v. 2306:}

Nostrique mox poetae Rudern sonum _seculi,

Ut quaeque res ferebat, Sic _{disparis figurae}

Versus _{vagos loeabant}

Post reelius _{probalum est &c.}

Atil. Fortunat, p. 523 Gaisf. (cilalus ab Egger, Latini serm. vetust.

reliq. sei. p. 114): Noslri aniiqui usi sunt eo (versu_Salurnio)non Obser-vata lege, nec uno geuere custudito inter se _{versus; sed praeterquam}

quod durissimos fecerunt, eliam alios breviores, alios _longiores inserue-runt, ut vix invenerim apud Naevium quos pro exemplo ponerem. —

Omissis _{ceterorum, qui recentiore actate de liac re seripserunt, judieiis,} afferre lubet eum _{qui nuperrime hanc seribendi}

provinciam suseepit,

Heffter Gesch. d., Lat. _{Sprache. Brandenburg 1832,}

pag. 68: Im Allge¬

meinen kann man _annehmen, dass sich an denselben _{(den ältesten Rö¬}

mischen _{Gesängen) nichts wird von kunstvoller Rildung und vollendeter} Form haben bemerken _{lassen; vielmehr} wird sich hiereine ziemlich rohe

poetische Naturkraft herausgestellt haben; ein bewusstloses, ziemlich

regelloses, rohes poetisches Schaffen, meist vom _{Augenblicke eingegeben,}

durch äussere Umstände und _{Veranlassungen hervorgerufen, und in eine}

nothdürftige poetische Form gebracht. — — Es waren _Empfindungen

und _{Gedanken, deren Ergiessungen in höchst unbeholfenen Versen sich} aussprachen. — Cfr. ibid. pag. 65 sqq.

15

jam erant versus

Fescennini

arte

quadam componi

et

literis

mandari _*).

Quod vero alternis versibus dicteria ista jactata dicuntur2),

non dubium videtur, quin etiam gestus

faciles

et

lascivi, quales

/

1) Posteriore aelate literis mandatop esse et a spectantium oculis ad

legentium animos esse translatos versus Fescenninos, tradunt veterum scriptores. Macrob. Saturn. II: 4. med. (pag· 545 ed. Bip.): Teinporibus triumviralihus _{Pol|io, quum Fescenninos· in eum Augustus scripsissct, ait:}

Al _{ego taceo: non est enim facile in eum scribere, qui potest proscribere.}

•— De Naevii contumeliosis Fescenninis _v. infra.

2) Hor. Ep. II: 1. 152. — Liv. VII; 2: Ut ante Feseennino versu

similem _{incoinpositum fernere ac rudern alternis jaciebant. — Illum} alternis canendi morem etiamnunc in laetis conventibus ruslicorum Italiae

et Siciliae bominum oblinere, monet J. II. Voss Virg. Ecl. Ill: 59, pag. 129 sq. — Ita etiam, quum triumpbans imperafor urbem inlroiret, alternis

inconditi versus militari licenlia jaetnbantur. Tantum enim apud Roma¬

nos fuit dicacitatis studium, ut in ipsis laudibus imperatorum canendis

risu _{jocisque solutis non abstinerent, sed triumpliantes duces, quum ad}

ipsos deos evecti esse sibi viderentur, objurgationis acerbitale vitiorum

suorum vel fragilitalis _rerum bumanarum admonerentur (Liv. IV; 55.

Idem alii non _{pauci loci indicant: Liv.} VII: 10, VII: 58, X: 50, XXVIII: 9, XXXIX: 7; Dion. Hal. Ant. Rom. II: 54, VII: 72, VIII, 86; Plin.

Η. Ν. XIX: 41. &c.). Ex ipsis autem versiculis, quales apud Suetonium

servati sunt, _{colligere licet, ita} eos esse cantatos, ut quum altera pars militum ducis _{amplitudinem admirata laudem de} eo paucis praedicasset

aliquam, altera contra pars joco ad id ipsum, quod illi ceciuissent, edito

responderet. Ita in Caesaris triumpho, quum hi jactarenturversus (Suet.

Gaes. c. 49):

Gallias Caesar _{subegit, Nicomedes Caesarem,} Ecce Caesar nunc triumphat, qui subegit Gallias,

Nicomedes non triumpbat, qui subegit Caesarem,

14

amaηl Itali, ac rade saltationum _{genus, quale fullonium appellat}

Seneca cum _{protervis cantilenis}

conjunctum fuerit 2).

Horum versuum in maxima _licentia et _{procacitate, tamen} antiquissimis temporibus uon _{propriam fuisse illam, de qua}

quae altera, C.aesaris foedam cum Nicomede societatem _casligans,

occen-tavit Λ icomedes Caesarein: _{qmun illi iterum victoriae gaudio}

exsultantes

clamassenl: Ecce Caesar nunc _{triumphal, qui subegil}

Gallias, Iii in-ceptum jocum continuanles responderunt: Nicomedes non _{triumphal, qui}

subegit Caesarem. — Alque haec _{quideui de curminibus}

triumphalibus,

quoruui iiuloles, ni fällor, Fescenninis erat similliuia. _{Copiosius de} tali-bus versitali-bus ludicris _{disputant Corssen, 1. 1.}

cap. X, JSfadal, de la liberté

des soldats Romains contre ceux _{qui triompbent. (Mém. de 1'Acad.}

d.

inser. Tom. _{III. p. 96 sqq.), Bernstein Versus ludieri in}

Romanorum

Caesares _{priores olim compositi. Halis 18!0.}

— Colleeti _praeterea leguntur in Antbol. vet. lat. _{epigr. et poem. ed Meyer. Lips.}

1855. Tom.

I. _{77-2 sqq.}

1) Ep. 15. — Cfr. Seal, ad Varr. de L. L. Tom. II. _{pag. 157} ed. _Bip.

2) Lueret. V: 1591 sqq.

Saepe itaque inter se prostratei in gramine molli

Propter aquae rivum, suh ramis arboris altae

Non _{magnis opibus jueunde eorpora habebant;} Praesertim quum tempestas ridebat et anni

Tempora pingebant viridanteis floribus herbas.

Tum _{joca, tum sermo, tum dulees}

esse cachinui

Consuerant: _{agrestis enim tum Musa vigebat.} Tum _{caput atque humeros plexis redimire coronis,} Floribus et foliis lascivia laeta monebal:

Atque extra numerum _{procedere merabra} moventeis Duriter et duro terram _{pede pellere matrem:}

Unde oriebantur risus _{dulcesque cacbinni.}

— Cfr Ovid. Fast. V: 557

15

jam verba fecimus, mordacitatem, aperte dicit Horatius *). Aucta vero _{plebejorum libertate atque potentia, mox factum} est, ut e vulgo homines _res houiinesque _{in republica}

con-spicuos illuderent atque insolenti et acerba cavillatione civitatis principes, patricios, senatores, in invidiam vocarent 2): Lege autem tandem cautum esse 3J, _{ne ista maledicentia esset}

im-punis, et auctorem probrosi carminis fustibus, id est, capitis

supplicio esse coercitum, nemo mirabitur, qui cogitaverit, quam, quum aliis temporibus, optimatum consilio gubernaretur Roma¬

norum civitas, tum vero maxime _{primis post reges exactos} saeculis. Ex hoc enim _{optimatum favore profectum est studium}

illud, _{quo id agerent reipublicae Romanae gubernatores, ut}

1) E|> II: 1. 147:

Libertasque recurrentes acccpta per annos Lusit amabiliier.

2) lit. ibid. v. 148.

Saevus _aperlam

In rabiem _{coepit verti jocus et per bonestas} Ire domos _{impune niinax.}

5) Cie. de Republ. lib. IV (ap. August, de civ. Dei II: 9): Nostrae

XII tabulae, quum pcrpaucas res capile sanxissent, in bis banc quoque sanciendani _putaverunt, si quis occentavissct, sive Carmen condidissef,

quod infamiam faeeret flagiliumve alteri. — In I. N. Funceii Legg. XII. Tabb. baee lex _{legitur Tab. VII. Lex 8: Sei quei. pipulod. ocentaqit.} casmenve. condisit. _{quod. infamiam. facsil. flacitiomq. alterei. fus(e.}

feritod. pag. 515—521. — Cfr. Dirksen, Uebersicbt d. Versuche zu Krit. &c. der _{Zwölf-Fafel-Fragmenle, pag. 507—516. Hor. Sat. II: I. 82.}

— Verberari

jubet ista lex infanrium carminum scriptores: ad necem

autem eos esse _{verberalos, id quod jam ex verbis e Cicerone allatis}

in-telligitur, monet Heineccius, Antiqu. Hornau. Syntagma, lib. IV. lit. IV.

16

primores

civitatis

exlerno

splendore reddcrent

conspieuos,

et caverent, ne infirmitates eorum et vitia a vulgo libero ore perstringerentur et

ita

notarentur, ut eo

dignitas

eorum et

aucloritas imminueretur. Ac de Naevio _{quidem poeta}

tne-moriae est _{proditum, esse cum}

_ob

_{contunieliosa in Scipionenl}

Africanum et Metellos carmina in carcerem conjectum *).

Hac tanta _{legis severitate effectum videtur,} ut minor aliquanto

fieret Fescenninoium licentia

et

melius in iis

custo-diretur decorum _2). Quod vero istam legem, qua tanta tamque

— ■

1) A. Gelli Noct. Att. Iii: 5. 15. VI: 8. 5..(ubi legitur probrosum ejus in Scipionem Carmen). Insignis est de dictis Naevii in Metellos

in-vidiosis locus Pseudo-Aseonii ad Ciceronem in Verr. Act. I: 10. 29:

ι

"Antiquum Naevi est:

Fato Metelli Romae fiunt Consules

cui tunc Metellus Consul iratus versu _responderat senario bypercatalecto,

qui et Saturnius dicitur:

Dabunt malum Metelli Naevio poetae".

Idem tradit Terentianus Maurus, v. 2515. ed. Santen.

Et Naevio _{poetae sie ferunt Metellos,} Quuui saepe laederentur, esse comminatos: Dabunt malum Metelli Naevio poetae.

Vide quae de bis versibus disputat Zumptius ad Cic. VTerr. I. 1. et quae contra eum Fr. Ritter, Zeitschrift für Alterthumswissensehaft 1841, pag. 529 sqq. — Cfr. Atil. Fortun. p. 2680, 27; Victorin. p. 2587, 20.

Osann, Analecta critica, pag. 145. 2) Hor. 1. 1. v. 154.

Vertere modum förmidine fustis

Ad bene dicendum _{delectandumque redacti.}

Euantbius de _{trag, et com. pag· LV. ed. Lindcnbr: Ubi poetae}

abuti licentius stilo et _{passim ludere ex libidine coepissent plures bonos,}

17

V ' v

gravis poena contumel iosortim carminum auctoribus est

irro-gata, non fuisse inter XII tabularum leges, sed posteris demuin temporibus in tabulas illatam, contendit Tli.

Sclimid

*), fallitur vir doctissimus. Non enim recte _{intellexit quae tradit Livius,} quem dieentem facit, versus istos non prins, quam

trecenfesimo

nonagesimo primo urbis anno Romani esse

allatos.

Etenim

ubi de rebus illo anno gestis verba facit Livius 2J, haec dicit:

"Vernaculis artificibus, _{quia hister Tusco verbo vocabatur,} no-men histrionibus inditum: qui _non, sicut _ante, Fescennino versu similem _{incomposituni temere ac} rudem altcrnis

jacie-bant." Qu ibus verbis, ni fällor, indicat Livius, illo ipso anno

(591 a. u. c.) ex Etruria Romarn allatos esse ludos scenicos ad normam _{quandam artis revocatos,}

sed jam

_antea apud Ro¬ manos in usu fuisse versus Fescenninos, rudia illa _scenicae

artis initia. Quid, _{quod idem ille Livius apud incolas illarum}

regionum jam ante

conditam Romanorum urbem

morem me-morat Fescenninis simillimum 3).

Atque baec fere sunt, quae

de versibus Fescenninis

tra-dunt veterum _{scriptores. Haec vero}

_oblectamenta

_{et universa} 1) Des Qu. Horatius Flaccus Episteln. Tona. II: pag. 93: Wenn man

annimmt, dass dieses Zwölftafelgesetz gegen die Fescenninischen Schmäh¬

lieder _{gegeben wurde, so verfällt man in einen chronologischen Fehler,} oder man muss annehmen, dass die Feseenninen nicht erst im Jahre 591 der Stadt _{(nach Livius VII: 2J, sondern schon} vor der Gesetzgebung

der Zwölf Tafeln, also vor dem Jahre 505, eingeführt sind. Man hat

also wohl dass hier erwähnte Gesetz als eine durch die Fescenniniscbe Frechheit veranlasste _{Erneuerung des Zwölf·!afelgesetzes anzusehen..}

2) Liv. 1. 1.

5) Liv. I: o. iuit.

18

antiquorum Romanorum res scenica qua Medio, quod cli citui*y aevo fuerint coudicione, _{quum ltalia, invadentiiun barbarorum}

quasi arena quaedam facta, Servitute premeretur et ignorantiae

caliginc obruta jaceret, id memoriae non est _proditum.

Yi-detur tarnen ista omnia _{jacuisse et e moribus}

populi quasi

cessisse: non enim tunc ludcndi

_joeandique

_{teinpus! Quod}

\ero de simili _{apud rusticos Italiae et Siciliae homines more}

narrat \ ossius _{'), quid id signiticat, ηisi —}

queniadmodum

drama illud, _{quod sub nomine comoediae arlificiosae (commédia}

del!' arte) _{apud Ilalos bodiei floret, quatuor personas, Pantalon,}

II _{dottore, Arlecbino, Brigliella atque totam fabularum} ralio-nem et institutum ab _{antiquis fabulis Atellanis hereditate}

quodammodo aecepit i) — ita quicquid ex _{ipso ingenio populi}

profeclum sit, numquam id prorsus evanescere et e vita _populi

quasi excedere.

1) Vide locum jam supra (pag. 15) citatum.

2) Hespondent enim Iiis Oscae Atellanarutn personae _{Maccus, Bucco,} Pappus, Dossenmis, v. (ioldoni, .Memoires II, pag. 192.