De mente ac perceptione aphorismi quorum partem secundam ... p. p. Christoph. Jac. Boström ... et Andreas Nystedt. In audit. Gustav. die XII Junii. MDCCCXXIX. H. A. M. S., P. 2

MENTE

DE

AC PERCEPTIONE

A Ρ HO RIS Ml

QUORUM PARTUM SECUNDAM

VENIA AMPL. FAC. PHILOS/ UPSAL.

'

■--' " - ■ ■ \ _■

PRiESIDE

MAG.

CHRISTOPH. JAC.

BOSTRÖM

PROF. REG. PIULOS. TREOR. & PRACT. ADJ.

F^R O GRADU PniLOSOPHICO

P. P.

ANDREAS NYSTEDT

Norrl.

IN AUD1T. GUST. DIE XII JUNII MDCCCXXXIX

Η. A. M. S.

, U Ρ S A L I

IN

SACRAM REGIAM MAJESTATEM MAGNvE FIDEI YIRO

REGLE CANCELLARLE _CONCILIARIO REG. ORD. DE STELLA POLARI _EQUITI

REG. ACAD. SCIENTIAR. MEMRRO NOBILISSIMO DOMINO

mag.

_{»ϊΦ* MÄSS»}

_a

tÅirautiéäi

I'atroiie Sm©

D. i>. 1).

9

Nunc autem satis habebimus breviter _{significasse, qua tan¬} dem de causa notioni vitas motus ac mutationis notiones

adjungantur, atque hoc plerisque ita consvetum sit, ut

il-lam sine bis esse _{concipiendam vix suspicentur, nedum}

perspiciant. Nimirum in mundo sensibus nostris obvio,

ultra _{quem pauci mortalium sapiunt, res non nisi finitas}

& _{imperfectas cernimus;}

quumque in his ex motusui

vi-ventes _{distingvimus abiis, quoevita carent, vel certe} care-fe _{videritur, liinc facile accidit, ut motus sui}

pro indicio liabeatur vitae in _genere,

quamquam 11011 nisi pro

incli-cio vitas finitas, seu _{imperfectas habendus sit. Neque id}

liiirum _{videatur, quum multi adeo sensibus adhasreant,}

ut vel _{ipsam vitam per motum sui definiant, ita}

essen-tiam cum _{accidenti, substantiam} cum aifectione temere eönfandentes. Scilicet ex _{nostra quidem seiltentia,}

cujus

rationes in _{sequentibus proponentur, vita vel conscientia} sui unica est _{prima & absolutarei cujuscumque substantia,}

seu _{prinium quasi elementum, sine quo nihil äut esse aut}

concipi possit. Si quid igitur esse dicitur, praeter asternas

illius _{formas, id liarum est accidens} seu _{aifectio, ad}

phae-liomenoh earum _{pertinens i. e. ad inodum,}

quo relative & _{imperfecte percipiuntur. Atque liujus generis sunt}

mo¬

tus rerum & mutationes.

His _{jam de vita & mente & conscientia sui positis,} ad _{perceptionis notionem considerandam transituri sumus,} quippe quae, ut liotio atque natura Mentis adcuratius

ex-plicari possit, cognita & determinata jam esse debeat.

10

APHOR. IX.

Quotiescumque mens

dicitur percipere,

id

non nisi unum

idemque

_semper

significat, Tidelicet

illam modo

_aliquo

_{sibi consciam}

_Tel

_esse

_Tel

_fieri

—

posterius,

si notio temporis

ac

successionis

ac-cesserit.

Quoniam vero lia:c notio, quae cum motu ac

muta-tionecohasret, _{significationem verbi percipiendi ipsam certa} tantum sub conditione adiicit _{(^Aplior. yii. vin.}, haud}

ne-cessc _{est, ut} ullam _{ejus bic liabeämus rationem; quod pro}

sequentibus etiam observatuin velimus. Est itaque verbum,

quod quasritur-, sensu non nisi intransitivo ubique

sumen-dum, ita ut idem fere _{significet ac esse percipientem i. e.}

modo _{aliquo sui sibique conscium. Nam quod liaec ejus}

sit _{significatio, facile patebit, si quis animo reputaverit,} neminem _{posse aut percipere, quin sit aliquo modo sibi}

conscius, aut _{aliquo modo esse sibi conscium, quin id}

ea-tenus _{percipiat. Ceterum vix admonendum videtur, quod} nos verbum illud _{percipere non nisi de mente bic}

usur-pemus, quodque idem tenendum sit de iis vocabulis, quae

cum illo

tamquam cum radice sua coliiereant, cujus _sunt

generis perceptio, percipi, perceptum &c. Quas quidem,

si non referuntur ad _{inentem, quidquid significant, ad}

rem nostram non _{pertinent. Neque}

tarnen dubitamus, quinceteras significationes eoruin ex ea, quas liujus est loci,·

tamquam ex mente atque ratione sua dependeant; nam

quidquid aeque de animo ac corpore dicitur, id quum ad animum _refertur, summam ac perfectissimam _habet

signi-II

ficationem. Verum _{liujus rei}

_quaestio,

_etsi

_{acl penitiora}

naturse _{ducens, in} aliud _tempus

rejicienda

_est.

APHOR. x.

Verbum

_percipere

_vel

_{ex usu}

_communi

rao-dum

_ipsum

_{? quo mens}

_{sibi sit}

_conscia

_{, per se} so-lum

_propius

_numquam

_determinat.

Id _{quidem adparet ex additis}

_subinde

_{determinatio¬}

nibus, veluti cogitatione, phantasia, sensibus,

oculis

&c.

Quae si saepius omittuntur, id fit propterea, quod ex

con-textu orationis _{intelligi tarnen possunt. At facile patet,} iis _{numquam omnino fore opus, si per ipsum verbummo¬} dus ille _{jam satis esset determinatus. Certe ejusmodi non}

utimur _{determinationibus, quum mentem dicimus v. gr.}

cogitare aut imaginari, quippe quia liaec verba certam con-scientiae _{formam per se ipsa signiiicant. Neque vero}

obji-cere bic attinet, quod interdum dicimus, audire _auribus,

sentire _{sensibus, videre oculis, & si quae alia ejusdem} ge-neris. Nam hase verba sentire, videre &c. sensu

meta-phorico transferri

solent

etiam ad mentem cogitantem &

imaginantem; quod cum nonnumquam, ne fiat,

praecau-tum voluinus, istiusmodi abutimur determinationibus —

alias _{utique supervacaneis. Ceterum ut verbis exprimatur}

conseientia _{perfecte determinata, kl etiam adponi debet,}

cujus mens sibi est conscia, quodque objecti nomine ve¬

nire solet. _{Quod utrum aliud re vera sit, quam ipse mo¬} dus eonscientise _{determinatus,} seu mentis _{perceptio, infra}

12

A PIIO R. xr.

Percipi

id dicitur,.

cujus

mens

sibi

est

con-scia, &

quidem

perfecte

sen

absolute perci¬

pi, si

ea

conscia

sibi

est

omnium

illius

determi-nationum.

/

Ut satis _{intelligatur, quo modo notiones verborum}

percipere ac

percipi

in

ter se tum

cohasreant

tum

difierant,

multa _{prius sunt}

_{cognoscenda, veluti}

_{natura men}

_tis

_ac

ora-tionis, vis & relatio activitatis ac _passivitatis &c Quse

quoniam 11011

liujus

sunt

loci, suiliciat nobis jain

signifi-casse, quid, sub istis _verbis in _genere

cogitandum

sit.

U-t.riim autem fieri _{possit, ut ab alia atque di vina Mente}

res _quiedam

vel minime determinata

absolute percipiatur,

id in medio _{relinquiinus, quamquam}

_absoluta

_perceptio

noii nisi absolutse menti attribuenda videatur. Verum

lioe ceite nemo facile _{negaverit, posse nostram quoque}

meutern _{magis minus prope ad istam}

accedere

perfectio-nem, <k. quidem _eo magis, _quo

minus

determinatum sit

id, _{quod percipiamus.}

_{Quemadmodum enim}

_certa

quae-dam _portio

_luminis

_eo

_perfectius

_illuminat,

_quo

_minor

_est

superficies,

in

quam

colligitur

,

i

ta

etiam

mens

nostra

eo

melius _{percipit, quo minus}

_determinatum

_est

_{id, quod}

ab

ipsa percipitur.

Itaque

fieri

videmus,

ut,

cum

aliquid

ad-curatius sit _{cognoscendum, id quasi per partes}

considere-mus, determinationum ejus

aliam

post

aliam

adprelienden-tes, _{easque in unitatem}

percepti

denique

colligentes.

JNri-mirum omnis determinatio _{positiva minus}

_determinata

_est, quam id,

quod ipså

determinatur,

ideoque

a

mente

iinifa

ι3 APIIOR. ΧΙΓ.

Quemadmodum

mens

sentiens

percipit

ca,'

quae

sentit, sie

mens

imaginans

percipit

ea, quae

imaginatur^

&

cogitans

ea, quae

eogitat.

Quamquam. enim

verbum percipiendi

sospissime

u-surpatur de sensu, —

quippe

quo omnes

maxime

utinrur, tarnen ex iis, _quae jam diximus,

sequitur,

_ut etiam ad

re-liquas mentis

formas

vei facultates

pertineat.

Conscia

e-liim sibi est 11011 sola mens ea, _quae sentit, _{verum etiam} ea, _quae imaginatur,

8c

multo maxime,

_quae

eogitat; id

autem, _{cujus sibi mens aliquö}

_modo

_{est conscia, dicitur} etiam hoc modo ab _{ipSa pereipi. Quae igitur in}

apho-rismo _{posuimns, in antecedentibus·jam continentur, nee} nisi ob consectaria, _{quae inde sunt deri vända, bic} distin-guunfcur. Etenim in unaquaque forma mens sibi est

ali-quo modo conscia seu pereipiens, 8c

quidquid sie

percipit, neeessario _{pertinet ad modum conscientiae ejus perfecte} determinandum. _{Cujus autem generis}

_id

_{sit, quod in}

qua-vis forma ab _{ipsa pereipiatur, permagni profecto refert} cognoscere; narii facile patet, id maximi fore momenti ad

naturam tum _{pereeptionis tum mentis perspiciendam.}

Ita-que ex jam propositis ad hanc qüaestionem

instituendam

adgrediemur, 8c quidem ita, ut primo potissimum

verse-mur circa mentem _{imaginantem; nam quum baec}

unieui-que nostrmn maxime est familiaris, de ea, ut putamus,

facillime _{intelligentur, quae forsan de omni mente postea} dicenda sunt. _{Quamquam enim ab imaginatione}

ineipi-mus, tamen _{deineeps videndum erit,} annon fieri possit,

14

ut, _{qua? de illa reperta siat, etiam ad ceteras mentis for¬}

mas _{jure transferantur.}

APHOJR. XIII.

Mens,

quatenus non

nisi

imagmatur

— atque

tunc vel

_Imaginatio

_Tel

_Phantasia

_in

genere dicenda est — nihil

percipit,

praeter

suas

ipsius

imaginationes

seu

phantasias i.

e.

_perceptiones

suas

imaginativas.

Quatenus enim non nisi _{imaginatur, & proinde nec}

sentit nec _{cogitat, ea quidem percipere}

non potest, quae

11011 nisi vel sensu vel _{cogitatione percipiuntur.}

Ita vero

aut _{prorsus nihil percipiat,}

necesse est, aut ea

tantum-modo, _{quae sin}t in ipsa tamquam imaginanti i. e. perce¬ ptiones suas ipsius imaginativas. Atque id luculentissime

quidem adparet in iis, quae mere ficta sunt, v. _{gr. si}

lingitur cliimaera; neminem enim infitias iturum _putamus, lianc esse _{imaginationem}

quandam, nec_quidquam praeterea.

Verum hoc tarnen _{respectu omilis imaginationis ratio &} natura est _{eadem; quippe}

quum nulla oninino reperiatur,

quae non communi suhjecta sit regulae: suhlata perceptione, tollitur_{perceptum, & sublato percepto,}

tollitur perceptio— unde hic _{quidem sequitur, ut}

re vera unum sint. Tolli¬

tur videlicet _{perceptum, quatenus hac ipsa imaginatione}

percipitur, ita ut, si remanserit, aut alia quadam

percipi-atur _{imaginatione,}

_similiter

_{adfecta, de}

qua tum eadem

atque

de

illa

dicenda

sunt,

aut

ab alia

quadam

mente vel

ι5

nos non nisi de una eademque _{mente ac}

perceptione hic

loquimur.

APHOR. XIV.

Si inter

_{imaginationem}

_quandam

_&

_id,

qnod

per eam

percipitur,

distinguimus

5

liujus

distinctio-nis non alia est causa &

significatio^

quam

quod

unam

eandemque

_rem

diverso

consideramus

re-spectu.

Modo enim _{magis respicimus,}

_quod

_sit

_perceptio

_seu

forma conscientiae sui, & tum eam vel perceptionem

vel

imaginationem dicimus;

modo

autem

magis

respicimus,

quae

sit _{perceptio, seu}

_quomodo

_a

_ceteris

_sui

_generis

_{diversa sit,}

& tum eam _{pro re ipsa percepta}

liabemüs.

Re

_{vera au¬} tem non est nisi una eademque forma

conscientiae sui,

perfecte determinata, primum

quidem ita,

ut

sit

imagina-tio, neque vel cogitatio

vel

sensus,

deinde

vero

ita,

ut

sit liaec _{ipsa, nec alia quaedam}

_imaginatio,

_i.

_{e. ut a cete¬}

ris sui _{generis distincta sit.}

_Atque

_haec

_pluribus

_probari

possunt

argumentis,

quofum

bic

unum

aßeremus,

quod

certe boc babet commodi, ut intellectu haud admodum

difficile sit. Si v. _{gr. quis} dixerit: _est

milii

imaginatio

quaedam, quaerere praesto

est,

quod fere

et

quaerere

sole-mus: _quse

_{vel qualis}

imaginatio?

Et

si

_tum

ille satis

ad-curate _{responderit, quae}

vel

qualis

illa

sit,

_eo

ipso

etiam

significasse existimatur,

quid sit,

quod

sibi

per eam

ima-ginetur. Haec, ut putamus,

ostendunt,

perceptionem

ima-ginativäm

solam

sibi

suificere, ita

ut neque

praeter

neque

ι6

APHOR. XV.

Si

_ponitur

_mens

_quaedam

_non

_nisi

_imaginans,

ipsa

quidem

non

erit

extra

ea, quae

sibi

imagina-tur, neque vero

haec magis

esse poterunt extra

ipsam.

Etenim _{primum mentis hoc proprium est, ut}

per se

quidem neque spatium occupet, neque notione loci

deter-minetur, quoe omnia non nisi ad corpus pertinent. Men¬

tis enim vis & natura est vita vel conscientia _{sui, de}

qua

nemo _{umquam dixerit, aut quo loco versetur, aut}

quanta

ejus existimanda

sit

extensio. Quae cum ita sint,

sequi-tur _{omnino, ut vocum} extra _{& inträ, quatenus ad illarn}

referantur, nullus plane sit usus, nulla significatio. —

Deinde vero, si vel spatium illa _{sibi imaginata sit, sique}

mundi sui _{partes extensas & extra se invicem positas}

per-eeperit·, tamen, quod heic diligenter observatum velimus,

illa _{ipsa erunt ab ea percepta, & proinde non nisi ipsius} perceptiones quaedam seu imaginationes; nam praeter has quidem mens imaginans nihil percipit. Quis autem

dice-re _umquam sustinuerit, _{perceptiones positas}

esse extra

meutern eam, a _{qua percipiantur ? — Neque vero magis}

dicere licehit, mentem _{imaginantem extra suas ipsius esse}

imaginationes, quoniam, ut ita esset, non modo _spatio de-terminaretur, verum etiam extra se suas haberet perce¬

ptiones, quippe quum voces inträ & extra sint correlatae;

quorum neutrum sine repugnaiitia cogitari posse jam