Dissertatio critico-theologica, de veritate religionis Christianæ in ethica novi testamenti elucente, quam sacræ regiæ majestatis gratia adpr. max. rev. fac. theol. publicæ censuræ submittit mag. Dan. Boëthius ... respondente Jacobo Borelio, stip. reg. We

D. Ό.

DISSERTATIO CRITICO - THEOLOGiCA,

DE

-VERIT

ATE

RELIGIONIS

CHRISTIANE

IN

ETHICA NOVI TESTAMENTI

ELUCENTE,

quam

SACR/E REGIM _{MAJESTATIS GRATIA} AD PR. MAX. REF. FAC. THEOL. PUBLIC® CENSUR® SUBMITTIT

Μλο.

'DAN.

BOÉTHIUS,

ετη, et. polit. prof. reg. et ord.

design. past. in danemark.

Respondente

JACOBO BORELIO,

STIP. REG. WESTMANNO.

D. XXIV APRIL MDCCLXC.

IN AUD. GUS T. _MAJ.

Η. _{A. M.} S.

^-·■·.«r-vnt

UPSALi^,

DE

VERITATE RELIGIONIS

CHRISTIANE

IN ETHICA

NOV.

_TESTAMENT,

ELUCENTE.

§. I,

Qui

temur,

pio &

laudabili

_Religionis

confilio

_rationes

Sanftisfimae,

exponere

quam

adnituntur,

prof!-ut tam credentium _{tuanquillitati profpeftum eant, quam,}

quos inxeandem infideles faepius intentarunt, impetus

propulfenr, argumenta armaque vel ab interna Religionis

Chriftianae _{indole, evidentia & probabilitate, vel ab}

exter-nis, Divinam illius originem teftantibus , & hiftorice

pro-bandis, rebus _{colligunt. lila, five ab interna Religionis}

indole defumta _{argumenta, praeparantia refte habueris;}

quippe quae de gravitate rei, de qua agitur, monent,

praejudicatas contra eandem opiniones removent, animum»

que ad audientiam paratum amicumque in reliqua, quae

Religionis veritatem extra dubium ponunt, argumenta reddunt. _{Quando vero de interna Religionis indole}

quae-ritur, id preecipue agendum eft, ut oilendatur, doftri»

nam, quam continet, Summo fuo Auftori dignam esfe; adeoque indubiis, quas ratio humana non poteft non

agno-icere, veritatibus non contrariari, fed cum iisdem,

quantum limites, qui humanam circumcludunt fcien-tiam, judicare permittunt, amice confpirare. Continet

vero & _{praefcribit Religio & credenda & agenda, unde}

dup-2 De Veritate Religionis Cbrißiana

dupplex, internam Religionis indolem refpiciens,

ori-tur _{argumenrum: alterum quod credendorum, alterum}

quod agendorum, dignitarem & veriratem monftrat.

Prius _{praejudicatas contra San&isfimae Religionis}

do-gmata tollit opiniones Sc removente potisfimum vi

gaudet; pofterius vero pofitivum quoque robur

fe-cum ferre vi_{letur, adeo ut ipfa pmeceptorum}

Ethi-corum, e libris Novi Teftamenti eliciendorum,

veri-tas _{ianctitasque , teftimonium de divina dogmatum,}

qtii-buscum _{conjun£la funt, origine & auctoritate ferant. In} hoc _{argumenro adornando nöitram qualemcimque}

pone-re conllituimus curam. Cum vero res _{ipfa a fummis} peiTpicacisiimisque Viris roties pertra£Iata fuerit, ut no¬ vi _{quid iilorum laboribus addere non valeamus , id}

no-ftrnra tantummodo esfe _{judicavimus, ut, qua fieri potefl:}

brevitate, formam argumenti, ab illis allati, ita

iniiruere-mus, ut uno _{quaii obtuitu} fumma illius _{capita Sc ad}

per-fuadendum Sc _{probandum vis Lefturis ferner offerant,}

iisque circumclufa fe commendent cautionibus, ut in

abu-fum trahi _{nequeant. Hoc enim argumentum a nonnuilis} adhibitum fuisfe _{deprehendimus, ut puritate}

praecepto-rum _{moralium, quae fe inculcare perhibent, fomniis,} Religionis nomine a fe venditatis, au£loritatem Sc _fupra«

naturalem _{originem vindicarenr*} 2.

Nemo _{unquam prsfidia Sc fulcra felicitatis humanse} debita examinavit _{attentione, qui non iimul fasfus fue¬}

rit, _{agnitionem Summi Numinis, fapientisfimique Illius}

in res crearas _{imperii, ar£lisfimo nexu cum morali} homi-num natura _{copulatam esfe, adeo ut haec fine illa}

effica-cia fere omni _{privaretur, illa vero, hac fublata, probata} Sc indubia haberi _{nequear. Argumentorum enim vis,}

quibus fides, qua Religionem _{naturalem ample&itur hu¬} mana

in Ethica Nov. _{Teßament. elucente,} 3

mana mens, inniti.tur, ultimum a moralitate, five, ut

lo-quitur Celeb. Κλντ, a) qui hane rem non contemnenda

colluftravit luce, a ratione pra&ica, pondus habere,extra

dubium _{pofitum esfe arbitramur. Quando igitur ad Re¬}

ligionen!, quam fingulari Dei beneficio,

ad defe&us

natu¬

ralis de Deo _{cognitiohis tollendos, revelatam nobis}

vene-rari licet, firma _{perfvafione ample&endam, Sc} a dubiis,

quibus pasfim vexata fuit, liberandam animum

converti-mus, ipfa rei indoles poftulat, ut illius praeeepta, cum

pra£licis rationis prineipiis, urut ultirnis in natura huma¬

na verae omnis _{Religionis fundamentis, rite conferantur,} ut, quid ab iisdem fulcri Sc commendationis habeant,

appareat. Nec plus, quam par eft, juris rationi huma¬

na: _per hoc Religionis _examen tribui, quis

fufpicari

po-reft, niii fimul profligatum jamdudum reftaurare

volu-erit errorem, _{qui inter Scholafticos olim vulgatus, in}

fa-vorem papifticae tyrannidis defenfitabatur: fcilicet, _ut

loqui illis mos erat, moralia non cadere fub

demonftra-tionem. Ut vero licitum hoc examen vite inftituatur,

quasrendum, quas fint prineipia rationis pra&ictE, ad

quo-rum normam praeeepta morum , cujuscunque fuerinr ori-ginis, exigi debentj Sc

deinde

certa via,

eadem

ad

hanc

normam exigendi, ffatuenda. Rationis ideoque

poteftas,

cum omnis in eo confiflat, ut datas Tibi res & cun£tam

idearum materiam _{colligat Sc conne&at & in iisdem}

fyn-theticam unitatem _{producat Sc reqwirat, haec ipfa facul¬}

tas, circa agenda occupata, Sc regulis vitarn fubjiciens,

ab iisdem _{requirit, ut idoneae haberi queanr, quae in}

uni-verfales naturae _{leges transformentur.} Mac _vero in _re conüftere _{putamus univerfalem formam generaleque}

_illud

rationis _{prineipium, ad cujus normam dijudicanda}

_funt

iingula praeeepta ethica,

iive eadem

invenerit hurnana

A 2

De Veritate _{Reiigionis Chviftiana}

induftria, ßve fuperne data nobis commendentur. Ne

vero erretur in _{adplicatione hujus principii ad regulas}

vitas _{rnoribusque datas, eadem ratio jubet,} ut in ipfo

a-gendi & praccipiendi principio,

qtiod folum ad

univerfa«

]itatera> in qua nihil deiideratur, afcendere poteft,

pri-mura hane fbrmarn _quasrat, & deinde in partieulari il~

lius ad datas _{agendi occafiones adplicatione, five}

iingu-Iis _{praeeeptis , eorundem cum generali agendi principio}

convenientiam· & ab illo du£tam _{originem videat.}

f. 3.

Iudicata iic necesfaria Sc _{generali norma, ad quam} rationi _{prseeepta ethica dijudicandi poteflas concesfa eft,} videndum _{quid vitas rnoribusque}

_praeiertimne

_{facri Növi}

Teftamenti _{libri; quod niii a prasjudicatis opinionibus} li-bero _{animo, <& ad juftas verasque Herrneneutices}

regu-Jas erutum _{fuerir, folido omni noilra de praseeptorum}

Reiigionis redtitudine Sc dignitate judicia carebunr

fun-damento. _{Quod ad vitae normam fancitum reis}

εννόμου ι Cor. 9: 21. voluit Sancdisfimus Reiigionis no¬

ilra Au&or vel _{praseeptis, in Libris Ν. T. coniignatis,}

conrinemr, vel a vitas Salvatoris fanftisfimo exemplo

hau-riri debet_{j oportet enim nos έτως πεξίποιτέϊν KctSws}

εκείνος-7ΐεξΐε7ΐάτψε ι Job. 2: ν. β. 8l ipfe de Te teftatur, fe non

venisfe κατοολυσαι rov νόμον^ _{αλλα τίΧησωσαι.} Math. _{5: ν·}

37· quod dotlrina Sc vita ilabilire legem verumque illius fenfura monilrare _{interpretandum esieexiftimo. b). Quod} ad

b) Hane vocabulo ττληξωσΰίί inesfe vim & totius orationis a

Salva-fcove in monte habits contextns δζ _{pracipue verfus} 19. monfh-at, ubivoci

Åvsiv, ejusdem act KOilc&Åvstv fignificationis, opponitur 7ίο\ειν }{ομ

^ασκειν. Gonfer. SAM. FRED. NATH. MORI Tbeol. _{Lipf. CeJeb».} Disfetf. Thenl. & _{Philolog, SecundanK dt difcrimitic' finfus k? ßgnificatio>} nfa m_{interpretanda*^}

in Ethica Nov. _{Teßament. eluceiite. J}

ad _{ea, quaeSacra? Litterae dire£te tradunt, erhicapraecepta}

primum attiner,. five firnilitudinibus, narrationibus Sc pa-raboHs _{continenrur, videηdtim , ne vocabulorum}

inter-pretarione quid peccetur, quo in officio non omnes fem-per fatis caute verfatos fuisfe arbitramur; ut e. _g. quan-do _{φοβον c) per timorern ubique explicarunt, cum po·} tius _{per reverentiam interpretari debuisfent. άοίκλειτιταε}

i Thesf. _{5: v. 17. per conrinue precari,}

cum perfeve-rantiam in _{precando, quamvis preces noftras non ilatim.} exauditas _{comperierimus, innuat. Cavendum quoque,} ne, quaa figurate di£la funt, ad verbum , ut ajunt,

expli-eentur: ut Math» 5: v. 29. Sc Math. 19: 12. Co). s: v*

5 , hac enim in re graviter errasfe Sc Patres nonnullos

antiqua: Ecclefice, & pofteriorum temporum fanaticos

conftat, dum evangelica prsecepta,figuris invoiuta, ad lit-teram _{explicantes varia opinionum monftra formarunr.}

In _{explicandis porro Sc eruendis e facro Ν. T. codice}

proeceptis moralibus obfervandum probe monet fana omnis Hermeneutices _{ars, ut, qua occafione praeceptum}

aliquod datum fuerit, quid perfonarum rerumque

cir-eumftantium _{fpecialis conditio requiiierir, videamus. Hase}

enim ii debita cautione confiderata non fuerint, _verus prseipientis Sc admonentis fcopus apparere nequit, nec

generale praeeipiendi prineipium , a quo di£tandas omnes

ratio _{jubet leges, e praeeeptis datis erui poteft* fed} par-ticularia _{praseepta facile cum generalioribus}

cornmutan-tur Sc contra» Litteras iic Sacras _{*volventi, facile}

ap-A _{3 pare»}

c) Vocabula φόβος Ιξόμος conjunch Phil. 2: v» 12» eadem ratione, ac HebraeorumΜ NT & nijH, vid. Pf. 2t ν. II. eum indicant

a-rrimi hahitum, quo erga iuperiores fummosque Imperantes affe&um esfe·

decer. Hinc fenfus dicti Paulini eft: Operam date vtfira Jalati, cum debi¬

ta Suttimo _{falutk veftra Auciori reverentia. Causfas reverentis verfus}

•tf Be Veritate _{Ueltgionls Chrißiatta}

parebit, quasdam ita Apoftolis

di£ba

esfe, ut non

ad

re-liquos Evangelii Do&ores, nedum ad fingulos

Chriftia-nos, transferri debeant. Exemplo fit Math. 10. Quas-dam a confuetudine & moribus locorum & _temporum

omnino _{pendent ut ι Cor. 11: v. 4 - 16. Multa ad} infantiam _{Reipublicce Chriflianae tantummodo pertinent,} ad adultiorem illius ietarem non extendenda e. _g.

conii-lium Pauli de _ccelibatu, 1 Cor- 7. Qiiod deinde ad

re-gulas vitce, exemplo Saivaroris nobis

propofitas, attinet,

non minori cura obiervandum esfe arbitramur, quid, in

Hiftoria fan&isfimte vitee occurrens, ad _{negotia publica}

Illique propria, quid ad privata & communia

referri

debeat, ut in illis elucefcat, quam dignum Se gesferit

gravisfimo Sibi demandaro munere, Patrisque

volunta-tem fapientia & _pietate impleverit: In his _{vero, qua}

mo-deratione vixerit, qualis inter homines , inter familiäres,

in otio _{denique Sc folitudine fuerit Sc ποίσοιν ώκοίίοσυνψ}

impleverit dr Vi enirn fic omni privarentur impia

eo-rum confilia, qui _argumenta undique conquirentes,

qui-bus veritatem _{Religionis fufpe&am reddere queant,} non-nulla in _{ipfa Chrifti vita , ut humanitatis regulis contra¬}

ria _{interpretantur e).}

§· 4·

Praecepta ethica e facris Novi Teftamenti libris,

hac cura eruta, quis unquam examinavit Sc communera, quam

fpe&ant,

metam animo

praefentem habuit, qui

non

abun-d) Confer. DOEDERLEIN Opuicnl, Theo!, i:mam· De Htßoria

tenenda _{tradendaque necesfitate} ac modo.

e) T/ εμοι y&j σοι Joh.2: v. 4. perverfe hac ratione interpretatum, di&io eil _{proverbialis, diverfi, pro varia} morum & locorum conftitutione,

fenfus; nec aliud innuit, quam permitte, ut tneo utarjudicio in i\s} qua muneris, mihi a Patrc demandati, propria _funt.

in Ethica Nov. _{Teßament. eineeilte. 7} abundantiam _{χάξιϊοε qgj «AjjS&W, in qua di&ata fuere,} mi-rarus iit? _{qui non eodem πνζυμοιίι datas regulas folas}

quae in univerfales naturae leges transmutentur, dignas

esfe _{agnoverit? viamque faluris, naturae entis, ratione}

praediti, convenientem his unice contineri fasfus fuerit ?

Qi.ii infelici praejudiciorum nube occoecari, veritatem

do-gmatum fantisfimae Religionis agnofeere noluerunt, praeftantiam tarnen Ethicae Chriftianae venerari coati

funt _{/). Nec dubito, quin dubia, quae ad illius autori¬}

tärem diminuendam adferre _{pasfim folent Religionis}

ini-mici, corruerent,, ii verae interpretandi _{regulae minus} negle&ae fuisfenr. Exemplis plurimis hanc noftram pro¬ bare fententiam _{posfumus, Ted pauca tantum adferamus.}

Vitio Ethicae Chriiiianae _{faepe verfum fuit, quod in illa}

multa _{defiderentur, praeeipue fi eas fpetaveris regulas,}

quibus communis hominum in focietate viventium falus

contineri debet. Sed ut _{taceam, hac argumenrandi ratio¬} ne commisfum esfe _{errorem, ignorantiam in ipfa} philo-fophia prodentem , haud facile exeufandam, Ethices

Po-liiicesque officium confundendo, & quae omnium

tempo-l'um öl locorum esfe _{debent, cum iis commifcendo,}

quae pro diverfa rerum externarum conftitutione apud unam-quamque gentem variabilia funt; ipfa, quae in NoviTe-iiamenti _{libris proponuntur, praeeepta monftrant, alienos} Sc Chriftum öl Illius _{Apofiolos fuisfe a legibus}

civili-busferendis, id enim folum fpetant, ut vero Dei et hu-mani _{generis amore praeparent homines, qui, in} quacun-que collocati fuerint viraeconditione, concesfas fibi animi

corporisque vires ad id, quod Deo gratum , focietati öl

hominibus _{iingulis falutare fuerit , inveüigandum öl} iin-cero

f) Vide, qua in honorem Ethica Chriilian« attulit ROUSSEAU

g Ds Veritate Religioms

Cbrißiathss

cero ftudio promovendum. Neminem itaque,

nid de

vero

Religionis fenfu ignoranrem, negare

posie

exiitimamus,

mencem iincero EvangeliiSpiricu agiracam,

iive in

legibus

ferendis, iive in iisdem obfervandis occupata

fuerit,

fiim-mo ad munus fibi demandatum rite obeundum ferri ftudio,

Gravisiime prasterea peccatum

femper

fuisfe

arbitramur,

quando praecepta Religionis, quae tota

animi eft,

eoque

fpeéfat, ut amoris vi omnes

a&iones

fubigat

Sc dirigat,

te¬

rne re in politicas &

for.enfes

regulas

convertere

volu=

erunt. Multa enim, ut Salvator ipfe fatetur. Marc,

ίοι v. $. 7ΐξοζ την

σκληξοκο&ξ$Ιο&ν

hominum

permittere

ut majora evitentur mala,

praecipere

coguntur

leges ci¬

viles , qute ab interna

perfe&ionis lege

condemnantur,

& quce vir probus &

bonus

fibi ipfi

non

permittit.

Sic

prseceptum

Chrifti Math.

5: v. 33 - 37. non

fucatum

veracitatis ftudium commendans, & omne jusjurandum,

privatim faftum,

perfeftioni

Chriiliante

contrarium

esie

innuens, perperam & fanatico errore

ad

necesfarium

jurisjurandi

in

Toro

civili

ufum

reprobandum

adhibitum

fuit. _{Sic quoque, quae de causfis}

_{divortii traduntur}

Math,

5: v. 31. 32. non eo

fenfu

prtecepta

fuisfe,

ut

necesfa«

rio _{legis civilis autoritäre}

_fancirentur,

facile videbunt,

qui miminerint,

divortium

apud

Judeos

non

inter

causfas

forenfes relatum, fed difciplinae fuisfe domeiticae

g·),

more

apud plures

antiquas

gentes

ufitato

h),

A

perverfa vel

parum cauta prseceptorum

Evangelicorum-interpretatio-ne örtum esfe arbitramür, quod aucloritati illorum ge¬ nerali _quid

_{de&ra&um iri}

_autumarunt

nonnulli, quibus

quaedam

Religionis

mandata

cum

focietatum humanarum,

civi-g) Conf. DOEDERLEIN Opufc. Theo!. III. De Cbrißo a

Legibus

civilibus _{ferendisnlieno.}

in Etlica Nov. Teflament. einteilte.

civilium _{prsecipue, fröre minus congruere vifa fuere;}

Hujus funr indoiis Baylii de robore

iocietatum

Chriftia-narum dubia, impiumque Mandevilli _{commentum de}

vi-ciis _{privatis, falutis publicae fulcris. Plura enim facrai}

Scripturse loca ejusdem fenius ac di£tum μν\ άντκ&ψαΐ

rea _{τίονεξω} Math. _{$ ·* ν. 39 » 41. i), inde a Juliani tem¬}

pore in rei Chriilianse iudibriuni faepius allatum, a

ve-ra fignificatione detorta, _{in contumeliam Religionis} ver-tere haud erubuerunt. _Optandum föret, _{ut bonse causfae}

defenfores ab his in _{interpretando erroribus immunes}

fuisfent, melius enim fic & Religioni & fibi

confuluis-fent; nec ultro rem, per fe planam Sc perfpicuam,

dif-ficultatibus _{implicuisfent, quae ut folverent, ad}

ibphifti-cas haud raro _{argumentandi rationes confugere coaéti}

funt. Sic _{Jennyns k)9 inter recentiores Religionis}

propu-gnatores, alias non fua laude defraudandus, hujus fe

reum facere videtur er ror_{is; virturem enim ibcietatibus}

htimanis _{proficuam Sc necesfariam cum virtute}

Chriftia-na _{pugnare, hancque illam omnino interdum excludere}

B

fa-r) Haud abfonum nobis videtur, contendere, Chriftum in prteceptis,

toti _{generi humano falutaribus, tradendis ipecialem iimul haud raro} ha-buisfe _{refpeöum adea tempora illumque rerum ftatom, in quibus vixeruttt}

Apoftoli primique Chriftiona? fidei confesiores. Hinc Loc. cif. fincerum

pacis ftudium menremqueab omni vindiflae cupidine alienam generaliter

cotn-mendante, fpecialiter omnia privat» hominis contrainiqua quoque

Mngiftra-Uts Civilis decreta violenta remedia_{prohibitavoluisfe, verborum, quibus}

uti-Eur,vis indicare nobis videtur; Nam ξαπιζειv lov ciåyova collatum cutn Math. 26: v. _67. λαβείν lov _{-χϊΐωνα confequens Iis Kg&tjvat 8ζ}

αγγαςευειν, haud incommode per coa&ionem ad fervitia publica

inter-pretandum, allufionem heic failam esfe ad confuetudines _Judeorum foren-i'es, innuunt.

£) Α View of tbe internal evidcnce of tbe Cbriflian Religion Ed. fc.

De Peritate _{Religionis Cbrißiatics}

fatetur» quamvis inde quoque, ut novum pro prsftam

tia Ethics Chriftians _{argumentum exfurgat, follicitus} videatur.

Quamvis vero fic haud metuendum fit, ne in

Ethi-eis _{Religionis Chriftians prsceptis aliquid pra&icis} Ra-tionis humanas _{principiis contrarii in veniatur; fed e con¬} trario fatendum , iingula cum iis, quac ratio univerfaliter

bona habere _{poteft, optime confpirare; moveri tarnen}

forfan _{poteft «Sc fspenumero mota eft qusftio: annon}

dogmata , qus credenda Religio cum agendi praeceptis

conjunxit, ab horum vi Sc au£loritate, quam necesfariam ratio alias _{agnoiceret, quid detrahatj quod, Ii debita inter}

utraque harmonia deiideraretur, hsc ad illorum

com-mendarionem tanto minus _{valerent, quanto majori jure}

a _{Religione requiratur, ut mor um emendationem Sc vi¬} ts fan&itatem tota _{quanta ipe&et. Qu i vers? virtutis}

in-citamenta Sc _{fulcra, eorumque ad vires humans mentis} habitum , ea, qua _par eft, attentione perfcrutati fuere, dubitare _{nequeunt, quin ftudium virtutis non fucatum}

languefcat Sc fenfim depereat, nifi adfint certa de hu¬

mans naturs _{dignitate Sc excellentia perfuafio,}

ahio-resque, quam qus fluxa hsc Sc _peritura rerum fcena

continentur, _{fpes. Neque posiunt quin fateantur, ab}

indole _{motivorum, quibus ad virtutem colendam}

alliciun-tur humans mentes, _{plurimum pendere ipfam}

prscep-torum, virtutis causfa obfervandorum, puritatem. Jure

quoque requirunt, ut propofita Sc ad prsceptorum,

amo-rem Sc benevolentiam unice _fpirantium,

commendatio-nem data _{dogmata animi vim non deprimant, fed} eri-gant. _{Poftulant denique,} ut, qui ad falutis viam mon-Itrandani Sc commendandam _{traduntur, fidei arriculi ni¬}

in Ethiva Nov. _{Teftnment. ehtcenie. ii} bil _{contineant, quod perverfa}

mortalium ingenia nitro

ailicir, ut iisdem in _{perniciem humanae focietatis}

aburan-rur. Ad has _{prsecipuas poflulationes examini fubjici}

non

recufat San&isfima noitra _{Religio, & eo majori}

fplende-fcit _{praeiknria, quo accuratius examinata fuerir.}

§. 6.

Cum _{praeceptis, quorum fan&itatem dudum agnitam}

habemus, amice _{confpirant Religionis Chriftianae}

dogma-ta. _{Quid enirn ad ideas, de praeftantia Sc}

dignitate hu¬ manae _{naturae, alendas fovendasque}

aptius unquam mente

concipi poteft, quam ea do&rina, quae non fpecialem modo hominum Sc _{prsecipue proborum Deum}

agere

cu-ram affirmat? Ted quae tora _in

eo occupatur, ut doceat,

Deum ita _{dilexisfe humanuni genus, Sc ejusdem lapii}

&

in _{perverfa ruentis miferarum fuisfe}

, ut in ejus falutem

Fi Iium Suum _{Unigenitum tradiderit? Joh. 3: v. 16.}

Ipfe-que errantibus falutis viam _{fpeciali revelatione monilrari} curaverit? _{Quid ad fpes laetiores virtutique}

amicas

ani-mo fovendas _{convenientius ? quam}

Divina au&oritas

tol-lens vacillantis humani _{ingenii, iib ipfi reli£ti, dubia, de}

futura, poft mortalem hane rerum _{fcenam, vita? Quid}

ad virtutem efficacius»? _{quid fublimius? quam do£h*ina}

tota eo _{fpedlans, ut praefentem ftaturn}

non alio

coniide-remus oculo , quam ut praeparationem ad meliorem &

perfediorem conditionem , cujus potiundi fpes

confcien-tia fidei Sc _{caritatis, hoc eft, officiorum,}

quae praefens

poftulat conditio, non intermisfi _ftudii, tota _quanta

inniti-tur ? Si _{itaque pura ea ad agendum motiva fola haberi}

posfunt, in quibus ratio, _{perfe&ionis regulis fe}

fubjici-ens, nihil defiderat, ea, quae Chriftianis _{propofita fünf,}

obedientiam ex amore in Deum non fucato _expoftulan*

tia, _{utique purisfima funt. Quae enim in proemiorum}

pol-licitatione non elucet _{fapientia? α οφθαλμός «'κ}

_«Je,

12 De Ρ7evitate _Religionis Cbrißiavd

ύ'Λ tfX8Gé', και i ότζΐ ν,αξόίαν άν^ξωττα ύκ οίνεβ-ή-, cl _{ητοΐμοίσεν ο}

Ssoe reis ccyu7!oovw άντον. ι Cor» 21 9 i dum ialfae

Religio-nes _{alia, quam quae perfe&ioni contrariis favent}

affefti-buss ne infuturo.quidem ilatu, _{fuis asfeclis polliceri valent} praemiä. Hsc vero ftngula, quamvis Jlaera, virtutique a-mica 5 fpe animum non posiint non erigere viresque ad bona _{quaevis incitare, vulgata ramen eil contra Etbicam}

Chriilianam _{objeclio, quod dyra feveraque nimium fit,}

iisque tantum condirionibus falutis fpem permittat, quae

animi _{fpiritus, ad bona tendentes, metu potius deprimanr,}

quam fpe alant & foveanr. Sed, ίι quid nobis videre liceat, totam hanc _{obje£lionem animum} , non vero per~

feclionis fludio _{incitatum, fed inordinatis tacite}

velihca-turum affe£libus _{prödere, cantendimus» Ipfa enini ra¬}

tio, in idea virtutis formanda, _perfeflionis protorypon,

ad _{cujus normam verum fuurn hominumque prerium} unice _{dijudicandum esfe agnofeit, ita non poteü}

non

a-dornare , ut, eundem animo vitaque exprimere, fe

impa-rem esfe fateatur _{, quamvis iludio fatigari nefcio &}

con,-rinue _{progrediendo eidem adpropinquandi fpes reli&a}

fit. Nemo _{igitur, nifi a cceco affefluum impetu, non}

vero a _ratione, normam vitae _{petierit, San&isfimam}

Re-ligionem , inculcantem οοχΜσμόν, ύ χωξϊε

a^eis

''ο-ψεταα

τον-Κύξίον. Ebr. 12: ν. ΐ4· nimiae feveritatis arguere poteft.

Eam vero eo _{plus beneficii in fe continere videmus, quo} laetiores fecum _{adferat, de fuperno in boni (tudio}

auxi-lio, promisiiones, medelamque infirmitatis humanae in

praeftita a Chrifto iarisfa&ione quaerendam. iccvrts άμοίξτη·,

ποοξάκλητον εχομεν τΐξθ£ τον ττχτεξοο Iij<rSv Χξίςον

ϋίκοαον.

ι Job.

2: ν. ι. In fe _{denique nihil continent Religionis}

dogma-ta, fi eadem rite nobis _{cognita reddiderimus,, quod in}

perniciem humanae focietatis verti poteil. Salvator

aper-te docendo. _{Joh. 18:} v. 36. η ßocaiÄiicc vj εμη ån het, εκ

ris _{κόσμα réjn omnem praecidit fpem, alias Religionis vi}

i-in Ethica Nov. Teßament. clucente. /3

adquirendi vires, quam qua valimratis morumque

emea-datione fernet _{produnr. Facile hinc colligitur, quantum}

abfit Chrifli doctrina, a fanatico illorum errore, qui per

jPiatonicum, nefcio _quod, cum ccelo commercium

fubli-irien _{quandam, rerum quoque naturaliurn„} feie_{ηtiam, ab»}

fconditarum Si futurarum _{cognitionem, menribus}

infun-dendam, fibi promitrunt, Sc fic falfa fpe re£lum virium>

homini naturalium, ufnm pervertunr, viamque aperiunt

perverfis ingeniis , qua omnia felicitati's humanse moralis»

que ordinis fulcra vaciliantia reddere posfunt.

Innocuam fic non tantummodo habemus _Religionen^

fed quae ad veram quamcunque virtu-tem colendam inci» i-amenta adfert _{aptisilma, optima. Et hac prsecipue in re} praeilantiam Ethicae Chriftianae confpicuam esfe

arbitra-mur; quod facile evinci poreft, illam cum morum

dodri-nis, quce ante Chriflum notae & inculcarse fuerunr,

com-parando. Quae enim poft Religionis Cbriftianse publica»

tionem vel _{Religionis vel Fhilofophite habku induise ap~}

paruerunt ethica fcripraj purkatem, qua femet commen«

dare videntur, aut dire&e aut indirekte a facra hac

do-drina _{mutuasfe, haud difficile demonftraru erir. Teilatur} Hiiioria & confiteri etiam _{cogunturReligionisadverfarii ab}

aera Chrifliana morum dodrinam raeliorem & _puriorem

induere _{cepisfe faciem. Nec amici in falutem focietatis}

humane, ex hoc fönte derivandi, effedus attentum

con-veriionum humanarum _{fpedatorem fugere posfunt m)„}

Gentium _{antiquorum, atque ut de fapientia 8c fcienriis}

iniirudisfimis tanrum _{loquar, Grsecorum Roman orumque} Ethicam maximo laborasfe _{defedu, sequi rerumaeftimato»}

B _{3 res}

7») Egregie hanc rem illuftravir. Tyge Rothe; Om _{Cbrißend, virk¬}

14 De Veritnte _{Religionis Chrißianß}

res _{Facile nobis}

concedent, quum conFideraverint, eam

perpetuo quaFi divorrio a Religione Feparatam _FuisFe.

Cui-rus _{Deorum, Sacerdotum curae reli£tus, alia}

femper

requi-rebat _{officia, alia vero morum}

praecepta , a Philofophis

inculcata, «Sc ii haec Sc illa _{quodam aliquando}

jüngeren-tur nexu _{, arbitrarius hic omnino erat,}

politicaeque arxi

originem debuit, quae Fuperilitionibus Fua firmare

decre-ta _{optavir. Neque illi, qui}

populäres Fuperflitiones

Fper-nere, Sc, five per traditionem, quod veroiirnilius nobis

videtur, iive _{propria meditatione eruditi, ad} unum Deurn

mente _{concipiendum tandern afcendere}

coeperunt nj, il~ lius a'u£boritace officiorum necesßtatem _{firmare unquam}

re&e calluerunr. San&isFimus _{Religionis noft-rae A'u&or}

Folusaerernum _{necesfariumque nexum inrer Divini}

Numi-nis cultum «Sc veram virtutem ita _{docuit, ut ejus veritatem}

percipiant rüdes quoque animi, agnofcat vero Sc

venere-tur_{quisque, quo magis Fcientia inftrüäusfuerir. A}

Socrate, Piatone, Stotels_{queuFitatis ad virtutis eommendationern For¬}

mulis, quas veras fubiimesque agnofcimus, realem «Sc ple¬ num Fubjicere _{FenFum Religio Chrifliana prima}

Folaque do¬

cuir, cujus Fi tolleres do&rinam, Formas_{quidem virtutis,}

Ted vac-uas _{Fere, vita Faltern omni &efficacia}

privatas,

tan-tum haberes.

§· 8.

Agnita hac Erhicte Chriftianse _{praeflantia, ita Religio¬}

nis Fan&isEmae cauFam aftam _{esFe apparet, ut}

probabilita-te, haud Facile _{refraganda, Femet commendet. Inta&am}

omnino otioFam _{relinquimus qnaeilionem , quae ad hunc}

locum moveri ForFan _{potuisFet, Fcilicet: an ingenio}

hu-mano, Fibi _ipFi reli£lo, _{omninoimpervia eil via, Religio¬}

nen! cum veris morum _{praeceptis conjungendi, in}

qua

ex-cellentiam _{praecipue confpicuam ethicaeChriftianae,}

conFen-Fu

η) Conf. Mbiners Tfifloris Docjtrinee de vero Deo & Jerusalem Betracht. Τ» II. Betracht. I.

in Etbica Νου, 7eftament. elucente. _'f

fu _{fummorum, tam fcientia quam pietate confpicuorum}

virorum, pofuimus; Ted unicuique judicandum proponimus:

an ad fidem _{pronius haberi poteft, Chriftum Apoftolosque}

Illius, inter inhmse fortis homines natcs Sc _educatos,

nul-jis humanarum fcientiarum _{praefidiis munitos, eas}

maxi-me falntares _{proprio marte invenisfe Sc fummo cum}

fuc-eesfu docuisfe fublimes veritates _{, circa quas furnmi η omi¬} nis _{Philofophi, inter gentes fcientiarum ctiltura}

nobiüsfi-mas, fapientiae _{& eruditionis opes, ab omnibus orbis tum} cogniti partibus anxie conquirentes, errarunt Sc

vacillan-tes _{quasdam vix adferre potuerunt conje&uras?}

quam

con-fiteri eos Divino _{fpiritu aclos fuisfe atque eam ob causfam} totam _{, quam tradiderunt Religionem ut}

veram Sc a

Sum-mo Numine datam venerari? Veneratione Sc _{fiducia, du»} bitare _{nefcia, illam certe profequuntur illi, qui de vera}

falute fua anxii ad eandem rite _{confugere, ab illa dulcia} vitas folatia haurire _{novaque indies ad virtutis Radium} currendum robora _{petere didicerunt; veram enim lic}

Evangelii vim experti, ipiius Spiritus Sa.n dt i tedlimonio

munita habebunt _{pe&ora. Quamvis vero experiri recufan·} tibus iirmam fuam _{dare nequeant perfvaiionem,, vi&rix} tarnen eorum erit _{causfa, dubitantibus enim monftrare}

pos-funt, temere rem, antequam eam expertam habuerinr,

rejici, praecipue cum de fan£litate & veritate doftrinas

in _{iis, de quibus rationi judicandi poteftas pe^misia eü} , dubitandi non adfit locus_{\ Sc experientia doceat, nulla,} ut tarditati Sc _{perverfitati humanae efficax medela}

pare-tur, rejicienda esfe remedia. Quod, fi eadem in

Chri-ftiana _{Religione rite quserere difcerent homines, veroque} illius _{fpiritu animerentur, novum rerum ordinem, Deo}

gratum hominibusque falutarem, nafci videremus.

o) Lockium nobiscum coufentienrem nominasle fuficiat, vid.. Reafim*-åhnes _{ofChnfiinnity*.}

. v v -'·*·- . ' .