D. D.
DISSERTATIO GRADUALIS,
DE
SUS PIC JONE,
Qu A Μ
SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH,
AD ILLUSTRE LYCEUM UPSALIENSE,
PRiESIDE.
VIRO CELEBERRIMO
MAG. LAURENTIO
DAHLMAN,
»
Moral. PROFESS. Reg. et Ord.
In AUD. CAROL. MAJORI DibNMMaji MDCCLXI
η. a. m. c.
Publica Censur® Modeste Offert.
ARON WESTEEN.
a r b o gia westmannus.
:
- ■,· ].
HOLMIJE,
Impressit LAUR. LUDOV. GREFING.
Höglårde Herr Candidat.
JJt rent vett och ådelthjcrtelag roja fig på en gång,,
uti Edart tacka Lärdoms - prof om Mifstankan.
I vifen nått och vackert i Edar Skrift huru befvårlig
denna gåften år, och i Edart upforandehuru den aldrig fädt något inrymme hos Eder. Om icke vån- fkaps - lagen hindrade .och faken -talte fielf, ikullejag
berömma Eder. Far fort, min Van, uti Edart på- begynta åros lopp! Håmta de båda frukter ! Dyg¬
den år Edart foremål: en fåker belöning kan då al¬
drig tryta* Lef långe , lef fåll, til Allmänhetens
nytta, Anhörigas hugnad, Eget noje och Vånners fågnad! Upfylles mintånikan, då åren I, min Vån,
iycklig och jag »og-d.
ρ. E.
Til Herr AU
Tplak tanke tvekan föder %
Plågar på tyrannißt fått h
Sinnets lugn och trygghet öder f
Hindrar Dygd at lyfa rått.
Så hos låga fom hos höga
Gör den Sjukan ofta larmH Båfta Vänner hlifva tröga,
Når bon tär i lönlig harm.
Lycklig den fom då kan hinna
Fäfta Mänfklighetens ro, Sig och andra bfvervinna
Med Förnuft och ädel Tro.
Dig Min Vän fom vackert vi/ar
Hur få nyttig Jak gar an,
$ag med rätta lycklig prifar
Och tilönßar hvad jag kan i
Snart Parnajfen må Dig gifva Krantfen fom Dig är be/härd,
Til Din heder fal Du blifva
Större lön alt mera värd.
V. Le Moine»
-
D. D.
De Sufpicionc*
§. I.
Sulpicio, di, & ex fecundum definitione communem Philofophorum ufum loquen- tantum
lioii omniom , eft determinatio quaedam ani- mi, quo fit, ut infima quamvis probabilitate
nixus, male quis interpretetur aliorum di&a fa&a-
que a). Duabus igitur , ut quivis facile videt, ab-
iolvitur partibus idea S.ufpicionis; prima eil:, quod
leviter h, e. ex incertis prsemiffis concludat; altera
vero, quod in mal am partem femper interpretetur.
Ut porro omnis exulet ambiguitas obfervare juvat,
voeabulum Sufpicionis vel habitum animi vitioium,
A vel
Dififert opinio & conje&ura a Sufpicione in eo , quod illa aflenfum prTcbeat propofitioni cuidain ex Argumento probabili deduéta, iitut oranis formido oppofiti non abfit, hsec vero, quod arguraentetiur ex
%nis proximis ά prOprüs, fed tantiun probabilibus.
υ ) & ( s 5
vel a£lum ipfiim denotare. Hinc diverfa eil figni-
ficatio fufpicionis, cum dicitur, hunc hominem fu- fpicione iegrum eile, & cum eidem homini ex re
quadam Sufpicionem ortam eiTe enunciamus. Priori
notione, nos heic Sufpicionem noilrae disquifitioni iiibjicere, nobis non monentibus, patet. Hu ic vi tio, velfimavis, animi morbo, opponitur fiducia, quse
eilaffeÖrus, quoanimati, de aiiorum diclis factis-
que bene judicamus, aonec certiffima male volen¬
ti χ indicia monftraverint» Huic virtuti, ab altera
parte, alias seque funeftus opponitur morbus, cre- dulitatis nomine infigniendus, qua temere & ofci-
tanter cuivis fidem habemus, quamvis, ut nobis ca- veamus, maxime probabiles non deiint cauffie.
$. IL
Stabilita Sufpicionis notione, quae nobis de ejus origine mens fit, paucis aperiernus. Remotiffima
illa caufia, exlapfu humani generis arceifenda, heic
in confpeäum non addufila, duplicem hujus erroris putamus fontem, unum in intelleQm, alterum in
voluntate quasrendum. Intelle&us ignorantiae tene- bris obduäus, aut nihil plane videt, aut res, aliter
quam funt, fibi reprxfentat, aut confufe & quaii
per nebulas eas cognofcit. Hinc crafia rerum, vel
maxime lucidarum, imperitk, hinc tot fpeQrra fii-
do die obvia, hinc tot vigilantium infomnia, hinc
tot erroneae ratioci&ationes, fuos cterivant natales&).
Ejus-
i) Hinc ingeniofe Verulamius Suipiciones aftimil at Vefpertilionibus, quse
aviculaß nonnifi in tenebqis volitare oteipinnt. Senn« fidel. C« XXXL
6 m > @ c m
EjtTsmodi aegro intelleQm appingas voiun tatcmdete-
riorum aife&ium turbine abreptam & hominem Sufpicioium oculis cernere tibi videberis. Nec ta¬
rnen omnes mali heic in cenfum verrinnt affe&us.
Alii alia progignunt monftra. Odium atque invi-
dia prasprimis heic obfequiofa praebent minifteria.
His corruptus judex male femper examinat, coiri-
git, judicat. Omnia in homine, quem odit, cui in¬
videt, alia quam funqiibi repraefentare afToIet,haud
abfimilis illis, qui per aquam vident. Ut enim il¬
la, quae per aquam videntur, c) ionge majora vi-
dentur,&re£l:iilima cum in aqua miffa funt, (peciem
curvi prxfra&ique vifentibus reddunt: iic&Sufpi-
ciofis minima maxima fun&, omniaque reda curva
& fra£ba d). Hinc omnibus aliorum dicbis facHsque
pravus affingitur fenfus. Ipfa probitas mifere lace-
ratur, damnatur. Nil boni, nil pulcri, nil ingenui,
videre pofiunt. Virtutes, iimulata vitia, &imbecil-
litates, ex homine vix tollendas , horrenda facino-
ra Sufpiciofo funt. Utut incertiffimae iintpnemißae,
certa tarnen femper infertur concluiio. In tenebris
diluculum, in diluculo clara cernitur dies. Logi-
cam
f) Senec. Ep. III. C. I.
d) Mentem heic -fiibeunt, qute leguntur apud Anonymum Auöorem Scrip.
ti, Tankar öfver Critiquer, ubi hsec habentur : Hollen nu til goda frtickten af Ert agg. Löilrgit at fielf-fcårlek och enfidighet,
ältid fatta i vara förnufts ögon, en vifs färg på en Ménnifka, och
med annan färg år dem omcgeligit, at anfe deis gärningar och tilhö<-
righeter: år Livia grön för dina ögon, Trion, få åro dig alla hennes gärningar gröna; år Bias fvart, få tycks dig aldrig fe annat omkring
honom ån fvart; år Lucinda guhl, få anfer du alla hennes Barn för
guhla, och år Damon hvit, få har han i din åfyn .hvitt Liverie.
m ) φ c ο
eam ejusmodi hominis, tradidit Baylius e) cujus haec
"funtverba: Parmi tant de maladies populaires de
"Γ efprit humain, je ne fais, fil γ en a de plus blå-
"mables & de plus fécondes en mauvais effets, que
"la coutunie de la eher la bride aux foupcons a un
"fecondp 011 ne Earréte gueres åla polFibilité, on
"courtvite alaprobabilité, å lagrande vrai iemblen-
^"Ce, & bientot , ce qui ne paffoit que pourapparent,
"eil debité comme certain & inconte itabie, & bon
"fait courir en peu de temps par tout une ville cet-
"te pretendüe certitude. His pravis animi motibus,
odio fcilicet & invidiae, alia generalior Sufpicionum
cauifa addi poteib Mens malis imbuta moribus fuorumque confcientia fcelerum exagitata, alios om-
nes iibi iimiles fingere fölet. Et iicuti teile Cicero¬
ne, ut quisque vir e(l optimus, ita difficillime efle
alios improbos Sufpicatur/), eundem plane in mo-
dum, quo quis eil in vitia pronior, eo facilius alios corruptos putat. Hsec vero non ita exiilimata vo- lumus, quaii fcelerati qusevis fcelera aliis inefTe Su-
fpicarentur, nam de iis per experientiam potiffimum Suipicantur , quibus ipfimet inquinati funt. Sic
avarus avaritia, libidinofus libidine, Ambitiofus am-
bitione alios quoque laborare certo iibi perfvadet.
§. HL
Corporis quoque, in partu Sufpicionum, ra-
tionem habendam effe opinamur* Quamvis enim nefciamus modum, quo in inclinationes noilras in-
ftuat,
i) Lex. H-iftor. -Crit. Tom. L p, 363. eclit« Roterod. 1715.
/) Lib. I. Ep. 1. ad QuinÖ. Fratr.
s m ) 0 c m
fluat, influere tarnen, ob ar&ifHmum cum anirna commercium, putandum eft. Non noftrum eft, cer-
tam corporis conftitutionem fufpiciofts affignare;
contendimus, ii concedatur, antiquatam hypothe-
iin de quatuor temperamentorum géneribus ftrmo.
niti talo , eiTe alrquod in corpore noftro, unde qut- dam ceteris in iufpiciones reddan tur procliviores.
En vero ut caiculos fubducimus. Triftes atque me-
ticulofi, ante alios , fufpicionibus obnoxii funt. Tri- iiitiam atque intempeftivum me tum, rationem, in
temperamento, uti vocant, melancholico, habere,
obfervandum eft; quamobrem in conftitutione cor- porea, cauffam quandam fufpicionum quaerendam
efTe, maxime probabile videtur g), Certe obferva-
mus, quos melancholicos appellant, in hunc omnes incidere morbum, & fenes, quos maxime torquet
atra bilis, maxime quoque fufpicaces efTe. Fatemur
alias non contemnendas , fufpicionum fenilium,
dari poife cauffas, longurn ex.gr.rerum ufum,fpem fepisfime falfam, & animadverfum in rebus huma-
nis inane: at ne fic quidem omni noftrae argumen¬
ta tioni robur abfcinditur. Conjun&a valent, quo-
rum unum alterum non excludit.
§. IV.
Mctum triftitiamque, tan quam matres Süfpicio
num nominavimus. At non funt folae. Alias men- tis paffiones, alia contagia, eundem hunc morbum
haud raro inducunt, Amor, quo impotentior Velle¬
rn en-
g) Similem & aliorum affeéhium genealogiam eiTe, quivis, femetipib
probe exciiflo, noverit.
fa > ■& ( a 9
mentiorque, eo fufpicacior eile deprehenditur. O-
mnes iibi iniidias parare, omnes falcem in fuam mes¬
fem immittere velie iollicitus putat. Leviffima figna,
obfcuriiiima verba, vultus, &nefcio quae ineptiae, il-
li fuis åmoribus diffidendi, juftam praebent caufiam.
Avaritia, hoc quoque femper afficitur malo, Enclio Plautinus, & Harpagon Molieri die no&eque, fu- fpicionibus cruciantur, Quemque ftrepitum, a fu-
ribus fa&um, quemque sedes eorum intrantem, fu-
rem efle putant. Se quavis hora ipoliatum iri .per-
timefcunt; & ii femel ipoliati fuerint, omnes in jus protrahere feftinant. Non uxori, non gnatis fidunt.
Ne dixeris haec in fcena tantum fieri. Multa millia Euclionum fpirant, quibus idem accidit. Vix tinum numero centenario demas fenem. His fontibus an- numerari etiam debet adverfa novercansque for-
tuna. Conftat enim inter omnes eos, quorum non velis fecunda afflaverit aura, non fortunas tantum, fed etiam hominibus quamvis infontibus male fide-
re. Nihil ejusmodi homine moleftius eft
,qui alios,
non folum indice fuarum adverfitatum fatigat, fed
etiam fufpicionibus abiiirdis iibi averfos reddit. Ne- que hxc obfervatio fugit Comicum Scrlptorem, cu¬
jus haec funt:
Omnes, quibus res funt minus fecundx, magis funt, nefcio quomodo Sufpicioii: ad contumeliam omnia accipiunt magis:
Propter fuam impotentiam fe femper credunt negligi b).
B Hinc
b") Terent. in Adelph* A&, IV. Sc. III. v. 14, 15, 16.
μ b ) ® ( m
Hinc qnoque omnes, qui contemtui habentur, aut fe faltem contemni autumant, jure vel injuria , pcr-
indeeft, turbam fufpicionum inträ prsecordia ge- ftant. His cauffis addi poffunt, locus, vitas ratio, educatio, partium ftudium, malevolorum fufurra-
tiones obtre&ationesque, &c., quae vel feparata,
vel iimul fumta, hocce animi vitium vel pariunt vel
nimium quantum augent.
§. V,
Ut morbis, qui corpus afficiunt, fua funtSympto-
mata, iua criteria, quibus ab aliis quibusvis certo
dignofci poflunt, itahuic etiam animi morbo indu-
bia non defunt figna, quse, ubi adfuerint, clare vel
parum attendenti morbum produnt. Veteres, qui¬
bus multa debemus egregia, ut in ftudio hominis
multarn poiuerunt operam , ita quoque feliciffimi
morum indagatores pi&oresque fuere. Prodeat ex his Theophraftus, chara&erum moralium fideliifi-
mus fabricator, noftra vice, in prasfenti negotio, fun-
fturus. Tal em vero ille nobis iiffcit diffidentem, feu, quod idem eft , Sufpicioium: cO οόπιτος τακτός r;iy
OlOS CC7tG^£lÅC&£ TOV 77CCl$Ci aXpMVYjaOvlo&j eJsgOV Treudd 7l€[JL7iSlV
Ήευσόμενον 7ίοσα bΤξΙοίΙο, ΚαΙ φεξών ωυΐόε ro άξγυξίον, κα)
■
Koclcc ςοί^ην άξ&μειν ποσον εςί. Κα) τψ γυναίκα τψ avrS εξώ»
Ίων κοόΊ,αχείμενος , εί κεκλεικε την κιβωΐόν , κα; εΐ σεσημανΊα; το κοιλιύχιον, κα) ει ο μοχλοί είς τψ §υξοον τψ ούυλαίαν εμβε-
βληται. Κα; εάν εκείνη φη> μηόίν ητίον αυτοί άναεάί γυμνός
εκ των ςξωμοοίων, ηομ οονυτρό$ηΙος7 τον λυχνον άψαε, ταύτα
ττάνία πεξί^ξωμων ε7ίΐ9κεφασ§αι, χομ ουτω μόλις υπνα
Τύγχανεtv» Κα) τους όφεΐλονίας άυΊω· οοςγνξίον 9 μίΐά μμξ-
>·,«■( m a « Ίνξων åtfc&fléiv revs tckovs, οττ»ί^ μγ\ fivvctivjo ε^οίξνα γενεσ&αι. ΐ) Huic pingentem jungamus ingeniofiifimum Fene-
lonium Au&orem libri, cui titulus i ies Avantures de Telemaque; qui hoc modo imaginem fufpicacis Pigmalionis exprimit: "II eil defiant, foup^onneux
- - -