låst DAHLMAN,

Slf

Ό. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA, DE

LEGIBUS NATUR/E

permittentibus

EARUMQUE

EFFICÄCIA,

QUAM,

CONSENSU AMPLISS. FA C. PHILOSOPHIC/Έ

IN REGIA ACADEMIA UPSAUENSI,

ρ r ie s 1 d e,

VIRO AMPLiSSlMO

Mag. LAURENTIO DAHLMAN,

Mor, et Polit, PROFESS. Reg. ^et Ordin,

nec non

DECANO AMPLIS. FACULT. PHILOS, h. t.

MAXIME SPECTABILI, PUBLIC JE CENSUR/E MODESTE

johannes låst b ohm,

VERMELANDUS.

IN AUDITORIO CAROL. MAJORI D. IV. DECEMB.

ANN! MDCCLIV.

Pf. Α. M. S.

UPSALME, Exc,L, M. H0JER ^, Reg. Acad, Typ. J

Hoc fpciirant ieges, hoc voTant,

columen eile civium conjundaonena»

cero de Officio,

iltas; omni _aevo inter ΡΜοίο»

phos extitiile conrroveriias,

Hiftoria Phiiofophiae abunde

docet. Harum vero non rni- nimam _{partem mere} logo-

machias fuifie, accuratior ea- rum inipe&io explanate often·

dit. Controverfia illa _, inter MoraliPtas diu varie- que agitata ^, an praeter Praeceptivas & Prohibitl··

vas leges, detur tertia qu<edam legis ipecies, fci-

licet Permiffiva, quin ad hujusmodi controverfias, logomachix nomine venientes, jure meritoque de-

beat referri, nulli dubitamus. _{Totam enim hane}

controverfiam propius ii inlpiciamus, videbimus, quomodo _allatam aliter iumant illi legem, qui quteftionem affirmant, aliter contra illi, _qui illam ^ne-

A 2

gant.

) 4 ( ®*3>

ganfe. Praefenti hac opella explicandam & demon*

ftrandam ^naturam _atque eiReaciam legum permis-

fivarum nobis fumfimus , unde tota illa contro- verfia _, ni valde fallimur,. facile dijudicare poffit·

Tuam interea L. B. benignitatem nobis expetimus.

Il

Quandoquidem ^{vero aceuratas} deßnMones irr*

anes optime prasfcindunt altercationes ^, e re eil#

omnium primo genuinam legis adilrucre definitio¬

nen!. Qvum vero aliter definiant legem ^, laltim

definire debeant, qui leges permictentes adilruunt^

sliter Uli, qui illas impugnant, ut § I obfervavi-

snus ;; hane definicionem necefle eft eruamus ex

jpfo ufu loquendi comuiuni ^{, tanquam} omnium

definitionunv legitima norma ac cynofura. Hunc

3Utem dum confulimus, deprehendimus, quod ^e- jus aföones dicantur lege quadam reftriébs ^ac li-

gatse, quas in fe quidem liberce, ac inagentis mero arbitrio pofitse, per aliquod vinculum quaii reifrin-

guntur & determinantur ad certum quid; ita urin ejus arbitrio amplius non fit pofitum illas deter-

minare: unde etjam ^onmes motus naturales mun-

*

di materialis _per analogiam quandam dieuntur cer- ds legibus alligati, eo quod ad ^certum quid fint determinati, a quo recedere non poffint. Contra

vero dieuntur ejus abh'ones iolutae ^a lege, in cujus

srbiirio & goteftace relictum eft iuas pro lubicu de-

ter-

5 C £31?

tor minore afliones. Ex uia igitur loquendi primer requiritur ad legem, ut redringat aåiones ^agen-

tis alias liberas ad cerrum & determinatiyn quid.

Ulterius fert uius loquendi, quod illud vinculum

aclionibus impoiitum, debeat ab aliquo proficiici,

cui jus competat obiequium poftulandi: rum non

tantum inriuit ufus loquendi vulgaris, bqui-aclio-

nes alterius determinandi _, ad quod tarnen ni 11 um

jus habeat, iibi arrogare velit, aber om repo nere,·

(juod legem fibi ponere non poffic, quoci · . ibius

praecepta, licet vel maxime utilitate ^n?a : r r .' rru

mendent, ^non leges, led coniilia die ^ont: ve¬

rum vulgariter dicitur illum, qui g: non fubed,

efle ίι,ΐ! juris fuique ipfius do oin ^un: unde iequi·

tur, illum imperium alicujus agnolcere debere ^, qui legi cuidani morem gerere neceflum habebit,

per confequens ad veri nominis legem requiri, ut

prodeat ab aliquo inperiore, cujus jus leeditur, ii

diclo legis, eidem fubjeöus audiens ^non fuerit,

Communem igitur loquendi ufurn iequentes, refle

definimus legem ^, per normam vel regulama fupe·

riore latarn _, obligans inferiorem. Non eil ut mnl-

tis demonflremus , hanc nodram definirionem ^cum

veterum Philoibphorum confcntire, cum in con- feflo (?t, ad unum fere omnes quod ad rem infam

nobiscum hac in re confentire, licet in ^ver bis in- terdum diierepare videantur.

Diximiis Philoiophoslere omnes dejfmitionem le¬

gis a nobis allatam ad probare, licet non lateat,! Gro- ciiua Wolfium & cum illis recentiores fere Philoio-

phos

<S*3> ) 6 (

phos omnes , aliter legem definire, per midam icilicet regidam a&iones liberas determinantem, in nocione legis tradendaideam iuperioris omittendo. Verum e- nim _vero, quoniam, ut obiervavimus, ufus loquendi

communis , ab omnibus fere Philoibphis receptus, alicer iuadet & urgec, fine fufiiciente ratione a diu

recepta hac legis definitione cum recencioribus di-

icedere, 8c aliam in locum ejus condere, noln-

mus, cum fine incommodo fieri nequeat, quod in prxienti attingere non refert. Sufficiac tantum monuifie, illuftribus viris Grotio 8c Wolfio ratio-

nes non defuiße, cur ab idea fuperioris in legis

definitione abftraxerint, cum re£te defendant boni-

tatem vel malitiam a£tionum ^a nullius ne quidem

Dei meto arbitrio pendere, Ted in ipia perfebtis-

fima efientia Divina fundamentum fuum agnofce-

re: hoc autem non prohibet ^, quo minus legem

per normam a iuperiore datam definire poruis-

fent, cum DEus nihil velie poifit, nifi quod per·

feftionibus ejus conforme Et. In gratiarn Atheo-

rum normam quidem fine iuperiore Wolfius per

impoflibile finxit, ut ex confideratione natura fux

ac rerum, nullo licet metu Nominis du£li ^, con- vincerentur , fibi non licitum eile ^, omnia pro luhitu _agere: verum hanc legem, fi modo lex no- minanda

non xque flringere ac illarm, qux pro Aublore Summum Numen agnofcic, qaod ii pce·

nx naturales ^non fufficerent cupiditatibus refre-

nandis, poenas etjain inßigere pofiet pofitivas,

quivis facile videf.

$. III.

) 7 (

$.· III.

Ut autem eo melius noilram de legibus _per- mittentibus, vulgo be diftis, ientcntfam declare-

mus _, ex definicione legis generali aliqua e-

jus dedueemus requibta necebaria Sc edentialia.

Quocirca prirno eoniiderandum _{occurrit mutius e-} jus, ut ita loquamur, debnitivum. _{Scilicet eil lex} regula qusdana, (§ 2);: _regula autem prouti heic

fumitur; denctat propobtionem, qua diOrirat, _quid

bt agendum, _{quid omittendum , (per def.j com-} petit ergo legi neeeflario & eflentialiter mdieare, quid agendum, qnidve omittendum iit, adeo _m Äae alterutro horum _{nulla lex} däri poibt.

§. IV.

Verum ad legem non (nfKcit nu de deter- miriare & quid agendum ^, quidque omittendum fit bgnifrcarer _{requiritur tilterius} ut per ii lam im- ponatur agenti vinculum aliquod, Sc _qua b frenum,

quo _agens determinetur & ad praecepta legis ob- Servanda adigaturr h. e. gaudebit lex vi obligan·

di fllos ad obiequium, quibus lata eil, Etenim rpfa notio legis § 2jda allata, exprebe innuit, ib lam obligatoriam eile debere, _{quod' inde} pendec, liquidem rnftriori a fuperiore prseicripta eil. Su- perior pr ;t rea ^, b lex ejus obligacoria erit, non mocin ju'1 m habebit caubam poflulandi ab infe¬

riore obiequium,. ^verum _{etjam iuüeientes vires re-}

luftan-

) 8 (

lu£lantem, per mala repraefentata, cogendi, (per

Princ. Mor.) quie in inferiore conicientiam officfi

producunt, & mala ipii ex ejus negleclu oriunda

ob oculos ponunt; feu quod idem efi, oritur inde

inferiori neeeffitas quredam, non quidem Metha-

phyfica vel phyfica, verum moralis illa, quae ju¬

ris dicitur, conformandi fuas a&iones ad fuperio-

ris nutum ae beneplacitum, lege exprefium (per

Princ. Piych.); quas neeeffitas, cum obligatio, fe.

paffiva, dicatur, (per def. Obli.) luce clarius pz-

tet, omnem legem eile obligaCoriam. Hinc jam

nullo negodo decidi poteit illa inter Philofophos

controverfia: utrum vis obligandi iuperiori, ^ati

legi fit adicribenda? Ex diflis enim conflat, hane

vim originaliter refidere in iuperiore, atque le¬

gem tnntummodo efie inflrumentum quoddam,

quo illa exerceatur effe&umque iuum iortiatun

§. V.

Ut vero lex officio hoc fiio obligatorio rite

fungi poffit, necefie eil ^, ut prasmiis & pcenis

mnniatur. Obligare enim efi, quafi ligare ^, & ad

quid certi ae determinati reilringere: jam autem

anima nofirra , corporis re£lrix & au&or a&ionum

liberarum, non funibus & catenis, verum uniee

per motiva, ducitur ad aliquid volendurn vel no-

lendum, faciendum velj omierendum (Per Princ»

Piycho.): necefie itaque eil muniac lex acliones _com:

) ₉ (

committendas conie£lariis bonis, omittendas vem

conieQariis mal is. Itaque., qvum bonum a le-

gislatore ^{, cum} a&ione committenda copulatum,

lic .ad eam perpetrandam commoveatur animus _, dicatur praemium& mal ^{u m} a£Honi omittendae

annexum _, ut ha;c omiitatur, dicatur _pcena Cper

Princ. Mora) liquec, ^omnem legem qua taleqa ne- ceflario muniri debere praemiis vel _{pcenis, tanquam}

altera lua parte ^, quie vindicativa, intuitu _pcenarmn

audit.

§.

Sunt itaque duiE legis partes, definitiva alte¬

ra Γί 3), altera vindicativa (5 $). Definitivam ve- ro ulterius ii confideremus inveniemus, ilJam oc-

cupari vel circa injungendas & prsecipiendas quas- dam a&iones, vel circa alias prohibendas , quan-

doquidem ejus munus eil, determinare quid agen-

dum, quidve omittendum iit, {§ 3)· unde prono

quafi alveo flnit, omnem legem hac racione, eile

vel praeceptivam vel prohibitivam. Pra?ceptiva di- citur, quse injungit quasdam a&iones ut commit¬

tendas, fub fpe praemii, & Prohibitiva, quae quas»

dam a&iones fub metu pcenae prohibet.

5. VIL

Lex permifliva dicitur, qnae dat agcndi &non agendi jus, non tamen obligat ad agendum vel

B _non

) ίο ( §2®

snon agendum. Vid. Γ1 Mr. Woif. in PMoi. Praéh

Umverfi _{parte i:ma} § 165. Quoties igimr legislator

certas a6tior.es in hoc ^v e] illo cafü ^f arbitrio fubdi-

torum reiinquiC, toties lege&ferre permiflivas cen- iéndus eft. Exempiis tal'ium leguro iaerre non mi¬

nus quam profanas lireras ab undan t. Hojus Γη dol is

Fex eil Ifraéfitis data de capra in hello muliere in

fnatrimonium ducenda. Deut 21, 11 ieqq. Sic quo-- qoe kge Suecana permietreur coniangvineis jus re-

treetus, ad fundum vero conlangvinei redimendüm

nemo obligater, nt alias raceam. Cum vero lex na¬

turalis non ex proniulgationeinnotefcat,· fed exeon- fideratione natura? DEt rerumque omnium, colliga-

tur, permifla per hanc exiitimatur aftio, quam per

ie bonam aut mal am efle pereipere non poflnmus,

§. VIIL

Jus ei? facultas agendi vef ^non agendi mora*

Iis (per def ). ideOqué non definit aliquid ut agen¬

dum vel non agendum, quin potius quod iuieipl

Vel omitti licire peflif. Cum igitur lex permiffiva

det tantum jus agendi vel ^non agendi, nullo ^mo¬

do definit * quid non agendum vel agendum fit.

Jam auterri cum lex drifte fic difta, per par-

tem fuam efifentialem primam, definicivarn fc. ^pras-

icribat quid inferior agere debeat vel non, (f 3)

deftituitur lex , fic di&a permifliva ^, parte· legis

©fientiali primae

f. IX»

) .1 ϊ (

§· IX.

Olli gare aclive eil conne&ere motivn c am a&ionibus , (per der/)? h. e. anneftere prremia vel _peenas aÖioniibas cornmictendis vei omk.tendis, (5 5)* N011 -obligat vero lex permiifiva, (§ 7), ^er¬

go cum a'clionibus ^com mitte η dis vei oniittendis

η oh conne&ic prsemia vel ptcnas: Cum itaque al¬

tera pars eiientialis legis -ftricle iic diQrse fit ςοηίΐ,ι·

tutio praemiorum vel pcenarum, (S 5) legem per- miffivam altera legis parte eflentiaii, vindicativa JCciiicet carere, liquet.

5· χ·

In quod non cadit defrnitio, & quae ex illa iequuntur, in illud neque oadit definiturn , (per

Princ. Log.) ⁱⁿ leges permiifivas, ^non cadic defi- nitip legis prop.rie iic dibbe, 8z qux ex illa ieqtiun··

tur (per aenjonfltrat.a), ergo nec definitiim: _pro·

prie ergo Jeg.es permiifivas ^{non l.unt} _leges, ied tales tanttim fönt praeceptivse 8z pröhibicivse § 6:ta

eommemoratae. Siquidem ^vero _{vtilgo receptum}

eil, hu-jtismodi pernfiifiones ieges, & quidem per¬

miifivas, dicere, -rmlta ratio eil, cur hoc termino abitineamus. J£arum itaque natura jam explicanda

dl.

{§. XL

Leges praeceptivae & prohibitivse obfigant ad q^asdaiß a6fciones committendas, qoasdam vero.o-

II 2 mit-

<£Ä# ) ι* (

mittendas (§ 6): Sed hiiic obligation! fatisfieri ^ne¬

quit ^, nifi fimui concedant jus ad ^{ea qux} eidem relpondeant: fic oblrgationi legis naturalis, qua te¬

nemur e. g. vitam, corporisque fanitatem con- fervare fatisfieri non potefl, nid nobis concedatur jus ad cibum, potura ac verfimentorum uium. Ut Icaque hrec obligatio fruffranea non maneat vel

(ine efFe£lu ^, concedant necefle eft Ieges praecepti-

vx Sc pFohibitivse jus ad ea, fine quibus eis fa¬

tisfieri nequit: per confequens dabit lex naturae;

Jus ad cibum, potum ac veftrmentorum uium, fi- quidem ejus oblrgationi ad vitam ac fanitatem cor¬

poris iervandam alias fatisfieri non potefb

Kit

Jus quatenus facultas tan tum moralis eil a-

gendi vel non agendi (per def.j nullam necefiita-

tern agendi vef non agendi fic vel alirer agendii

im po ni t, led hoc libertati unicujusque relinquit.

Jus igitur ad ea, fine quibus legibus prseceptivis

vel prohibitivis fatisfieri nequit ^, quodque hx Ie¬

ges hunc irr finem concedunt (§ praeced.):, nu- dam tantum facultatem agendi; vel non agendi fi¬

ne ulla obligatkme infert ^y eumque hoc ipfo ab.

folvetur lex permifiiva ^, (<$ 7) fua iponte flu it ^v Ieges permiflivas non efle nifi jiura, ^qux legibus praeceptivis vel prohibitivis concedunt ur ^p & ex:

Iiis kninWwe prpfluiint-

§> XIII

) η c

& ΧΙΙΓ,

Le _ges derivatfvae appelfanrury qiine er a ! ifr legibus originem dueuntr» (per defl) & _opponun-

tur pr im itiv is ^, qüse a nullis aliis proiicifcunttir.

Cum itaque feges permifhvas fic diaae ^ex prsece-

ptivis & prohibrcivis deducantur (§ 12) il-Fas derb

vativas efle claret, Sic lex quse ufum innoxiae re- creationis perrnirrit fundatur in lege temperantia?»

quse an im um curanduni corporisque fänitatem ^tu-

endam efle di&itat. Ffuunt autem leges permiflT-

vx a praeceptiv is & proh-ibentibus non immediate

atque efficrencer, ^{ut it a} di ca ni, tum emm etiam ipfe

eilent prseceptivse vei prohibicivie, contra eay quae

fupra J g:va demonftravimus, fed mediate atque

ex occafione, cum obligatio ad iineni det jus ad media fini obtinendo neceflaria.

XIV,

Eadem ratfone conftat rationes leg um per*

fnifiivarum eile, legales* Erenim defumuntur hae

ex aliis legibus, ($· 12), quare cum bujusmodi

fe gum rationes dicantur legales (per defj permis-

ίί varom rationes legales efle conilat Exemplo res e- rit c lar i or. Vires corporis ad equitandum, faFtandum

& c. adplicare legi natural! permiflum eil: Sed ^ra tia*

cor ejusmodi exercitationes fint permiiTae lätet ir»

lege ha c ρ receptiva : corporis cura effc ge reηda ^„

ilJud-

&&£/ ) r 4 c

Hludque motibus TanF'au c order vands adcommo-

dåds eft adiuefiacienduno.

i XV.

Summam har π ni leg u m perro ί fli varu m t? qus- üveris? exr paragrapho 12:111a dijudicatu facile eil,

ällam «rbiolvi jure iUo, -quod leges praeceptivas Sc prohibirivae eoncedunt ad ^ea, fine quibus obligatio-

ni noftrs fatis fieri neqnfr. Differunc ^ergo hs le¬

ges a privilegiis itricle $c proprie fic di£Hs, qnate-

nos hsc jus uni vel pluribus ccncedant agendi

vel non agendi, quo eeteri prorfus carent. Jus au-

tem lege permitceme concefium non eft exelufi·

v-um, fbu nen excludit alios iimili obligarione ob-

flri&os ab a£Honibus ejusdem gener«. Fundatur

enim in obligations, quam lex prsceptiva gignic 12) aélionesque permittic officio implendo ne- cefiarias. Non igitur ^a jure alicui conceflo ad ne¬

gationen! ejusdem juris in alterö valet confequen-

tia, nifi per modum privilegii ad certam peria-

jaam ex prelle fuerjt reih*® um®

§. XVI.

Verlan etjam leges permiffivas circa agenda

Sc omittenda

eornmque normam sque ac prs-

«eptivas Sc prohibi^yas eße non muica opera csn-

ilat;

) iy C

flat; _quatenus occupantur circa ea , iine quibusF obligation!noftrx fatisfacere no η poflumus, ($ ρτχ~·

ced,), fed longe alia rafione, ac hae pofterioresi

nam ©ftendunt tantummodo & indicant, quid fe*

eure & la Iva cum conicientia agere poillm ^{us 5.}

non vero quid agere debeamns ^, quatenus ni:da jura offerunt agendi & non agendi, iine alla obli- gatione: ^{cum tarnen cetera} leges, prsceptiva fe.,

& prohibitiva ^, prfecife definiant 8c determinent, quid agere vei non _agere debeamus in _quovis caiu^

§. XVII

Actionem indifferentem dicimus

de _qua

quod vel prsecepta vel prohibka fft demonffrari ^non poteft, ^per coniequens ad quam agendam jus tan-

tum habemus. A&iones circa quas leges per- miffivas veriantnr, neque ab il Iis prsecipiuntur, ne·

que prohibentnr, verum tantummodo ab illis in-

dicarur, quaenam licite, Sc falva cum conicientia

committi vel omitti queant, Sc jus illas eommit- tendi vel omittendi, conceditur (§ 16): iunt igitur

Si manent indifferentes.

§. XVIII

Lex precepdva Sc prohibitiva nos ohiignnt

ad äliquid agendum vel non agendum, (ξ 6}: lex

yero permiffiva jus folum dat ad agendum vel

) iöC W&

mon agendumSc ^non obligat, (§ 7). Quoniam

vero obligatio ed necefikas moralis agendi vel non agendi (§ 4); ins aiuem non niii facnkas agendi

vel non agendi moralis, ^ 8) ^» wc obligatio η i ia-

tisfaciac moraliter neceile ed; non vero ut agas ^,

quod jure tuo agere potes vel non ^, & tantum-

modo moraliter poffibiie eih Si igitur lex prae- ceptiva & prohibitiva colliduntur oum lege per-

miffiva

jure conceilo lic i ^non potes , niii facias

contra obiigationem. Quoniam itaqne nioraliter

poffibiie cenieri nequit, quod per neceffitatem mo¬

ralem committi vel omitti non poted jus lege permiffiva alias datum, in caiu colliiionis harum le-

gum, erit nulluni, eonféquenter obligationi legis

prieceptivas, vel prohibitiva' iatisfaciendum ed,

Cumque ^ea lex vincac, oui iatisfaciendum, cedat

autem cui minime iatisfieri poted (per def.); e-

viden-s ed

fi lex praceptiva vel prohibitiva ^at-

que permiifiva inter le collidantur, quod permis»

liva ceder^debeat praceptivre ac prohibitiva.

■$. XIX.

Efficax in genere id dicitur, quod efFe&uni

aliquem producit, (per dei), leges autem permis-

fivae, quamvis obiigationem ad agendum velomit-

tendum non gignant (§ 7), jus tarnen agendi vel

non agendi concedunt 8)> & per confequens poifibiiicatem agendi moralem producunt: legibus

ergo

&3 ) *1 C

ergo permiffivis iua conftat efRcacia. Exferunt

vero leges permiffivas, präster jos quod conce-

dunt, fuam vim arque efficaciam non in i Iiis, qui-

bus datasTunt, utpote quos ad certas a&iones ^non

obligant ($ 7), ied in aliis ^, eidem fuperiori fub-

je&is, qui jura ceteris concefia hoc ipio turbare

prohibentur. Nam fi velit fuperior, tit aftio quas.

dam a fe prasicripta fuicipiatur, neceflum eft. ut

velit eas omnes intermitti a&iones ab åliisper

quas a£tio praeoepta impediri poteft. At volun-

tas itiperioris de a&ionibus vel omiilionibus iub-

diforum tibi promulgata fuerit, lex efl atque ad-

eo fubje&os obligat ad obedientianu Ergo lex:

permittens eo ipio quod jus alicui adiignat5 alios;

ad non impediendum valide obftringit..

f. XÄ

Atque Baec funt B. L, q me de legibus per-

tnittentibus tenui admodutn calamo tecum com- municare potui. Exiles iunt, fateor, pageliae, ied:

quae tamen, ut fpero, vel eo nomine Tibi non difplicebunr, quod do&rinam tradant utifitate fua?

minime deftitutam. Quantum enim ex confuuo-

ne jurium Sc obligationum damni patiatur focie·

tas humana ? nemini ad ea, quae quotidie fiunt,

re£fce adtendenti poterit efie ignotum. Ubi enim

<jui$ de eo quod lege permiflara eil, quam der

£ in jun-

) IK $£?

injünclis: per legem officiis magis eil iollicitus , i-

bi florens- ReipubliCcE flatus, qui concordi civium benemerendi ftudio nititur _, exfpe&ari; _nequir.

Qui vero leges penpiffivas ohligantibus in colli- fione poftponunt, juribusque fuis ubi licet ^re-

£te _utuntur, il!i iuanr aliornmque felicicatem _pro-

moment, DEIque OptimiLegislatoris sloriam

illuftrant,, Cui in ^sEtemuim

ίϊε. gloria..