r. t .
d. d:
SPECIMEN ACADEMICUM, DE
POEN
APARENTUM
IN
L 1 B E R I S,
Quod,
CONSENS. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN REGIA ACADEMIA UPSALIENS!,
SUB PRAESIDIO,
virl amplissimi, atque celeberriml,
MAG. LAURENTII DAHLMAN,
MORAL, et POLIT. PKOFESS. Reg et Ord.
publico examini modeste defert
PETRU S S AXHO LM,
westmannus.
IN AUDIT. GUSTAV. D. XXII. DECEMBR.
ANNl MDCCLIX.
h. a m. s.
U P s A JL I £.
& ) 1«
VIR O
Admoåum Reverendo atque Vraclavo
Dno ANDRE/E
SEBENIO,
PASTORI in Grythyttan & Hellefors dignifllmo, vigilantiffimo; FAUTORI & PATRONO fem-
Evergeta. Propenfiffime.
Tantus. Mihi. Acceffit. Beneficiorum. Cumulus,
Ut.
Quantas. Tibi. Debeam. Gratias. Et. Laudes»
Dicere. Non. Valeam.
<-
ömneoi' Enim. Eloquentiae. Et. Verborum. Vim.
Longe. Superar»
Ne. Vero.
Datam. Hane,
Animiim. Gratum. Publice, Significancfü
Penitus. Dijnittam. Occafionem.
Ofiiciogue, Deefle, Videar.
Hüne«
ma animi veneratione aeternum colendo'
Qua
— r aüggL *
Qualemcunque. Ingenii. Mei. Fcetum»
Ut. Certiffimum.
Animi. Devotiflimi. Pisque. Obfervantiae.
Indicium.
Tibi.
Tribuo. Sacrum, Orans. Humilliraus.
Mentem. Pro. Facultate«
Conatum. Pro. Opere.
Interpreteris.
Te. Infuper.'
Deus.
In. Maximum. Eccleffae; Commodum»
Familise. Decus.
Multorumque. Egcntium. Certiffimum. Fulerum»
Et. Solatium.
Salvom. Et. Incolumem.
Praeftet. Quamdiutiflimc.
Optat. Ec Optabit.
Aäwoium Reverendi Prétclari
HOMINIS IUI
Cuttor bumlüimus PETRUS SAXHOLM,
JK 16 C « )
LÄNSMANNEN Vålagtad
Herr FRIDERIC ,
Min kåre SWÅGER!
"Så och
Samtelige mine wårde Slågtingar i Grythytte Förfamling!
§
T*\äjag påminner mig deflora välgärningar, <7/ J?-
drabenägenhetftädfe ätniutit, kan jag ej annat,0/2
högeligenjägna mig af det tillfälle, fom nu för mig yp¬
pas 9 att uppenbarligen ädaga lägga det tackfcimhets nit,
kvaraf mitt hierta brinner, ly Edermine värde Slag' tingar, har jag ju näfl GUD, hvars milda förfyn jag
endafl tilljkrifver , at ff kommit pä de tanckar, om
min upfoftran och tillväxt uti anflandjga fnille-öfnin-
gar, att draga en öm omforg, endafl att tacka för min lycka. För denna fä flora välgärning formar jag ej
annan vedergällning, än att ftädfe vifa mitt tackfam-
7W£ och tiügifne finne fom för Edart och Edra Anhöri¬
gas befländiga väl hos GUD träbit och troget anhäl'
la fkal. Gifve Eder himmelens HERre fämycketgodtf fom jag af hilrtat önjkarf jä (kall Eder icke fattas JaBhet i tiden, ej heller i evioheten. Detta (kall vara min atfvarliga önjkan, fä länge jag bar den förman
att vara
eder „
Hbrjamme och tienflförbundne
tienare
PEHR SAXHOLM,
/. N. J.
{. I.
cena efl malum phyficum, a fu- periore cum 'aÖione conne- xum , quod quis, ob antea a fe commiflum malum morale ,
patitur, vel pati tenetur.
In hac definitione, a defini- tionibus faniorum philofopfio-
rum ceteroquin non alicna, data opera adjefta
videntnr vocabula a fe, feu quod pcena non in- fligatur, nifi ob malum morale a fe commifTum,
ut inde illico, & primo quafi intuitu conftaret,
non folum, quod ob fa&a aliena nemo poffic pu-
niri, verum etiam , quod mala & incommoda illa, quae, vel occafione alterius deli£H, vel con-
lequenter ex pctna alterius, in alterum redun¬
dant, nomine poenae venire non poffint. In con-
ceffis namque ponimus, respublicas & civitates
A a obti?
"
) 16 (
5K J « ( &
©bnnendas fecuritatis ergo fuifle eonftitutas. Fe-
fita enim, & quidem apud plerosque in fummo
gradu, malitia humana, quisque facile videt, du-
ranre adhuc ftatu nacurali, in quo malitiae pcenas
non ftatim fuftinere cogebantur maligni, quem-
que pro lubitu vixiffe, pravasque fuas cupidita-
tes, fi vel maxime cnm detrimento, immo nece
alterius fieret, fuiffe fecutum. Hinc varia exco-
gitare ccepcrunt media homines , quibus ab inva-
foribus tuci redderentur. Perlona itaque, vel phyfica, ve! moralis, omnium confcnlu efiec eli-
genda, quam fuperiorem agnofcerent finguli.
Hec jam omnium confuleret fecuritati. In huno
icaque finem poteftas ipfi delata eft, adtiones, ad publicam fecuritatem felicitatemque obtincndam ipedlantes, praecipiendi; contrarias vero , fub
pcenae, pro gravitate delidli, comminatione ve- tandi. Eft adeo pcena inftar medii, quo, tan- quam freno, malitia &conacus malevolorum co-
erceatur & compefcatur, legis transgreftbres, fc- euritatisque turbatores ad obfequium cogantur, Se a lsdendo finguli deterreantur. Prater ea,
quemadmodum qui legem a fuperiore dacam
transgreditur, obfequium & honorem debitum jpfi detrahendo, injuriam ei non minus, quam aliis infert , juftitiamque laedit: ita quoque ideo
pcena infligitur, ut laefae juftitise facisfiat, injuria-
que illata reparetur & compenfetur; qui vero ju-
ftitiam non laefic, non habet quod compenfet;
undenon minus, quam ab ipfa pcenarum origi-
ne?
r. . A'. 7.
SK )*( SK
ne, jam quadantenus tradita, fatis patet, easnon
infligendas efle, nifi iis, qui legem, a fuperiore
latam , transgrediuntur, feu quod idem valet, non
nifi ob malurn morale a fe commifium. Hinc
fequentia fluunt confedaria.
I:um Ob fada aliena nemo poteft puniri.
II:dum Mala illa phyfica, quae vel occafione al-
terius delidi, vel conlequencer ex pcena alrerius ia
alterum derivantur, pcena dici non poflunt. Non
enim infliguntur ob malum a fe commifium, quod
ad nocionem pcen$ requiritur.
$. II.
Licet jam verum (it, pcenam non infligi pofle,
nifi ob malum morale o fe commifTum (§. pr<ec)>
neminemque adeo ob fada aliena pofle puniri (conf. I:um)i fieri tarnen aliquando poteft, ut vel
maxime innocentes, malo quodam phvfico , vel
occafione alterius delidi* vel conlequenter ex pce¬
na aliorum, afficiantur: Sic innocens ille infans
Bathiebae, uxoris Urise, occafione delidi Davidis , patrisfui, morbo mortifero ad mortem usque af-
flidus efl:, 2. Sam. XII. 14: jj. Eodem modo, (1
ob malefada parentum quorundam, omnia^ ipfo-
rum bona confifcantur, ex hoc pcenarum genere illud malum confeqnenter in liberos, etiamfi de de-
lidis parentum nulla prorfus ratione participarunt,
derivatur, quod in fumma redigantur paupertate y
& lpe, qua antea gaudebant, opibus parentum,
poft mortem eorum, potiundi, fruftrentur» Quan-
do vero, parentes inter & liberos# talis emergit
caius,
» ) 16 ( »
?£ ) 8 ( $
cafus, nf, fub condirionibus lupra allatis, mala quae- dam fentire cogantur liberi, hoc ipfo non puniun-
tur, (ed parentes ipfi: Id, quod in hac nofira d/s-
fértatione , quae de poena parentum in liberis agir, ^
demonffrare conabirnur. Conatibus vero hisce fa*
veas, B. L., eaque, quae pro demonftranda nobill
hac materia, afterre valemus, lerena fronte adfpi.
cias, enixe rogamus.
§. III.
Ut omnia jufto fiant ordine, quid per pcenam parentum in liberis velimus indigitatum antea fi- gnifieenius , oportet : fcilicet , Parentes in liberis
tum punk i diciwus, quando, vel occafione deltfriparen-
tum % vel conjequenter ex pcena eorundem, damnum%
vel nialum quoddamphyficum# a [uperiorc illatum) per- ferre coguntur liberi.
Obf. Hujus generis pcenae alfaefl ratio in forodivino,
alia in foro humano & civili, Mala enim illa,qureli¬
beri in foro humano, fub dittis conditionibus, ali- quando c^gunturfentire,funt tantummodofortune
mala, & confiflunt in privatione eorum fortimae bonorum, ad quas jus proprium non habent li¬
beri, fed de quibus fuperior, prout falus rei*
publicae id requirit, lemper disponere &■ ordi¬
näre potefl> Malisenim corporis, fibi fubjeöos,
non nih ob deli&a, affligere poteft fuperior. Sic
in exemplo allato, ad bona parentum, adhuc vi*
ventium, jus proprium non habent liberi, quip-
pe quod, non nifi poft mortem parentum, fi quas
tum fuperfint, ipfis accidit. Éodem modo, .fi pri-
v/»
M„. . — * 'WrrV ,, j_
JK ) 9 ( »
' pritfantur liberi nobiiicate, jure poflidendi pra*«
dia equeftria, aliisve ejusmodi privilegiis, fune hasctalia, quas continuo luperioris juri lubjacent,
adeo ut ab ejus voluntate unice dependeat, quo- modo ad utilitatem reipublicae de i is velit dispo-
nere. In foro vero divino poteft Deus, occafio<
ne deli&i parentum, mala etiam corporis, mor¬
bos, immo mortem, (quod tarnen de seternanon
intelligendum) , in iiberos immitere; Is enim,
beneficio crcationis & confervationis, perfe&ifti-
mum in homines confecucus eft jus, adeo ut,
quando vult & fapientia Ipfius requirit, quibus-
vis malis, & corporis & fortunae, iilos in hoc
mundo affligere poftic. Patet hoc ex excmplo
§. 2. allato. Adde fi piacet 2. Reg. V. 27. & alia 5. IV.
Licet, quod ex §. pr<ec. patet, delirium pa¬
rentum in caufla quadantenus ht, cur liberi malo quodam phyfico aliquando afhciantur; inde tarnen
colligi nequit , tot ob malefaHa 'parentum puttiri,
cum malum hoc, intnitu Ubero vum, nuIIa prorfas ra*
tione pcena dici poffiu Liberi enim, quicunque de-
mom fint, deliäi parentum aut participes funt, aut
non ; fi prius: per hane participationem reatum contraxerunt, adeoque pcenae funt obnoxii; quem- admodum vero per hane participationem hoc vel il-
lud parentum deli&um fuum fecerunt, ut ipfis tan- quam proprium merito imputetur, ita quoaue ob
idem hoc deli&um, non ut alienum, led utpropri-
B um
) i6 ( »
$ ) *o C £
um funt puniendi, fieri namque non potcft, ut ob
fa&a aliena quis jnre puniatur (/. /. con. H/w). In¬
terim tarnen, licet vel maxime de deli&is paren-
tum participaverint liberi, & per hane communio-
nem obligationcm ad pcenam, quam etiam ob pro¬
prium deli&um pcrferre coguntur , contraxerlnt;
puniri tarnen dicendi non funt per ea mala, qute
vel occafioae deü&i parentum , vel conlequenter
ex pcena eorum fuftinere coguntur, ea enim, qua-
tenus ob malum a fe commiftum non infliguntur ,
pcence rationem habere non pofiunt ($. L). Hoc
idem etiam, ü ftatucretur pofterius, sque firmum
eft & manet? pcena enim delinquentem fequitur,
nec infligenda eft, nif? ob malum moraie a Je com¬
miftum ($. åt.); liberi vero de deli&is parentum nullaprorfus ratione participarunt(perbypotb.), adeo-
()ue nec dire&e ,nccindirede illa commiferunr, ergo
nec di&a mala, incuituliberorum,pcena dici poflunt.
5. v.
Parentes vero iffos hoc ipfo funiri äicimus; O-
mnibus enim notum eft, Deum O. M. brutis ani- malibus non minus, qvam hominibus naturalem prolis fuae amorern indidifte; immo quotidiana quo-
que comprobat experiendå-, hunc amoris affe&um
adeo efte vehementem, ut nemo, nid omnem quaff
cxuerit humanitatem, eum deponere poftir. Hinc
nihil parentibus carius efte poteft, quam liberos fal-
vos, incolumes & fortunatos cernere; nihil triftius,
durius nihil, quam eos, fortuaa privatos & in mi-
feriam
v t»
r. Ai 7.
fö J « ( fö
feriam reda&os comperire. De 0£hvio Balbo com-
memorat Valierius Maximas (//£. K. c. 7.), cum
profcriptus eflet a Triumviris, & domo poftica
clam eflet egreflus, jamque fuga: expeditum habe-
ret initium , accidifte , ut fallo e vicinia deceptus clamore, filium fuum intus trucidari exiftimaret, a- more itaque filii captus revertitur, & neci, quam evadere potuerat, fponte fe offert, occidendumque
militibus tradit. Pluris nimirum illud momentum, quo, fe filium e prüfend vitse discrimine ereptu*
rum, fperabat, quam fuam adlimavic falutem. De Davide etiam 2. Sam: XVlll% j1. iegitur, qtiod, Ii-
cet filius ipfius Abfalorn graviter in eum peccaftet,
tanto tamen erga eum flagraret amore, ut belli du-
cibus in mandatis dederit, filium fibi falvum & in- columen reddere. De nece vero filii' hujus certior fa£his, tanto afficiebatur dolore, ut, fi fieri potu-
iflet, pro ejus vita fuam dare voluerit (u. 33.). En,
quam trifte fit parentibus liberorum infaufta accipe-
re fata. Quanto vero major inde orietur criftitia,
fi probe noverint, fe in caufla fuifle, cur in ma-,
gnum aliquod malum incurrerint liberi ? Hinc, quando liberi, occafione deli&i parentum, & ex
pcena eorum, mala qusedam fentire coguntur, non
poftunt non parentes fummo inde dolore affiei, fum-
mamque animi triftitiam percipere. Quemadmo-
dum vero parentes, legem transgrediendo occafio-
nem dederunt, cur liberi hoc etiam malo, quod fl fuperiore parentum delicto deftinatum eft, affician-
tur (&3O; ita quoque triftitia, quam parentes in-
B 2 de
&' ) 16 ( SS
& ) «« ( &
f «
de praféntiunt, iliis, ex intentione fuperioris, ob
nialiirri rtiorale ab ipfis commiflum obvénie: malum
vero, quod a fuperiore ob crimen ab aliquo patra-
tum provenit, pcena eft (§- i.): unde patet, pa¬
rentes in liberis puniri, fi occafione delifri paren-
tum, & ex pcena eorundem, mala qucedam fentiant
liberi.
5. Vf..
Huic noflree (enten1quoque adfiipulatur Jcripttt-
ra facra ; Deus enim ioi minatur, Je peccata pa•
rentum in'liberis effe punituram, usque ad tertiam dS
quartam generationem Exofl. XX. j. Ex quibus ver-
bis lic£t*primo inco4cii fequi videatur, Deum liberos
ob peccata parentum velie punire, obftat tarnen, quominus hoc fieri poflit, ipfiffiroa Dei juftitia, qua
fuum cnique tribuit, adeoque non nifi peccantes pcena afficit Gen. XVIII. 2p. Obftant clariffima icri-
penne f. efiata, qua; ita habenf: Filius non portabit
Iniquitätem patris Heß XVIII. 20, fed quisque ob
fuum péecatum morietur Deut. XXIV. 16. Retribuet
enim Deus unkuique fecundum opera propria Ff. LXIU
13i Herm. XVII. 10, Math. XVI. 2*/, j. Cor. III. p>%
2. Cor. Vjo, Apoc. IL 23, XXII. 12. ßndicabit jux-
ta cujusvis opus 1. Fet. I ij. Hinc quoque Gal.
VI. f. dicitur, quod unusquisque proprium portatu-
rus fit onus, & quod unusquisque pro je ipj'o ratio-
nem redditurus fit Deo, Rom. XIV. 12 Praeter et quoque Dens rnagiftratus populi fui Deut. XXIV.
16. exprefie ita hortatur: Patresnonmorienturprolibe¬
ris^ necliberiproparentibus, fed quipectaveritmorietur.
Unde
v *
r. Al 7.
» ) *å ( »
Unde & de Rege Judaeorum Amalia 2.
6. legitur, quoä non interfecerit Itberos eorum ,
patrem ipfius necarunt. His itaque, & aliis fcriptu-
rae di&is, quam clariffimis tulti, jure contendere nobis videmur, Deum per hane comminationem ni¬
hil aliud intendere, quam quod parentes, ob ipfo-
rum peccata, in liberis velit punire. Hinc nec in- congruens nobis videtur fententia Grotii & alio-
rum , qui fhtuunt, Deum comminationem hane,
eam in primis ob rationem, ultra abnepotes non
extendifTe, quia eam astatem pertingere poteft ho-
mo, 11c abnepotes videat, adeo ut min# hx com-
mode poffint expleri. Et (1 vel maxime lieret, ut ante natos abnepotes decederent parentes, cum hoc
metu tarnen moriuntur, unde non potefl: non fum-
ma oriri animi triftitia. Nec diffentiunt Tbeologi;
HofFmannus enim, in fua Synopfi Theologiae do- gmaticae (pag. m. 348-)> juftitice C? quitati divitix
repugnare dicit , ob peccatum , fimpliciter alienum, auempiam punire. Peccata parentum liberis non ej]e
nocitura , oftendit Brochmandus in fuo Syftemate theologico , (pag. m. 1S4)• Idem cum his faciunt Rambachus, in fuo ErbauliebeBetrachtung über den Catecbifmum Lutheri (pag. 14g.), ubi htec leguntur
verba. Es Jlebet im Befchluff der heiligen -Leben Ge¬
bote, das Gott die Mi/Jethat der Väter an den kin- dtrn beimfueben wolle, bis ins dritte und vierte Glied oder Gefchlecbt. Dieweil die Eltern aufs bbchfle das dritte und vierte Glied, nemlicb Ur-Enkel, feben-
und al/o an denselben gejlrajet werden, wenn fie ihr
[ * ß 3 V»
I
JK ) 16 ( » JK ) «4 t M
Unglück und Verderben vor Augen (eben vüfjen; 8z
Itcig, qui in i'uo Erklärung dejs Propheten Jeremias
(pag. yööi), in eundem fere modum loquicur.
§. vn.
Sed dicat quis, jufitti# divinst baud.congruttm es•
/i?, liberos, üb peccata parenrum, qu&äam
fentire permittat. Ad hoc refpondemus , Deum,
beneficio creacionis & confervationis , perfectiffi-
mum in homines obtinere jus, adeo ut pro infini- ta| fua fapientia cum illis femper agcrc poüic, qtiod
(tf.j.)antea monuimus. Praeter ea , nec quisquam
hominum dicere poteft, fibi quidquam a Deo perfe¬
kte deberi, adeoque nequc ad bona corporis, ne-
que fortunae, jus quoddam perfektum, in relatio
ne ad Deum, habere dicendus e(l; de iis enim
Deus, prout Uli optimum vifurn fuerit, femper
disponere & ordinäre poteft. Hinc, quoniam in*
juftus is dicitur, qui jus alterius perfektum violac,
neceflario nexu fequitur, Deum, quando liberos,
ob peccata parentum, bonis , vel corporis, vel
fortunse, privari, malaque] adeo fentire permittit,
injuftitias minime pofTe redargui. Deus porro ju-
ftiffimas (ankliflimasque habet rationes, cur hoc permittat. Intuitu fcihcet liberorum hoc ipfo effi-
cere conatur, ut a fimilibus aliisque peccatis ab-
horreant liberi, fibique caveant, ne majora mala ipfimet fibi accelerent. Sunt itaque calamitates has
inftar incitameriti, quo, ad viam virtutis ftrenue
calcandam, vitiaque fugienda, ducantur. Refpe-
äu
v,»
r. , K'. 7. I-
& > IS ( »
8u aliorum eundem Deus intendit finem; quando
cnim vident homines, parentes quosdam, ob iplo-
rum pcccata, non folum ipfos puniri, verum etiam liberos malis & incommodis vexari, talibus exem-
plis edo&i, cavere utique difcunt, ne tale quid ipßs eorumque pofteris eveniat. Hoc itaque. ex
fapientitfimo fuo confilio permittendo iuam quaeric Deus gloriam, liberorum aliorumque hominum
commodum & falutem. Sapientiam vero divinam nihil juftitiae ceterisque attributis indignum permit-
tere vel fufcipere pofTe, docet philofophia fanior
non minus, quam ipfa theologia- Unde novum
robur veritati huic, qnod Deus, liberos, ob pecca«
ta parentum, mala interdum fentire permittens, in- juftus efle nequeat, accedir. Immo eo minus hoc dicendum, cum nemo hominum, nec infantes,co-
ram Ipfo fint innoxii, adeoque finc injuria malis af- fici poflint.
$. VIII.
NequeRe3orCivitatis ideo injuftiti# eß reprehenden- dus, quod parentes aliquando ita puniat, ut Itberi da'
ttmum vel rnalum inde perjenti/cant. Quando enim li- beri, ob deli&a parentum , mala quasdam experiri
necefTum habent, fit hoc privatione bonorum quo«
rundam fortuna?, adquae nullum, prae fuperiore Ci¬
vitatis, perfe&um habent jus (jf. 5».), his itaque fi priventur, contrajus iplorum perfe&um nihil fit j
unde , per definitionem injufti (jT. 7.) traditam,
veritatem thefeos hujus abunde patere arbitramur.
TANTUM.
