D. D.
EXERCITIVM'·' ACADEMICUM,7 fi
COGITATIONES NONNULLAS
CIRCA
PATHOLOGI AM
ORATORIAM
Exhibens ;
QUOD,
Confmju ÅmpliJJ. Faciilt. Philofophica l§
In Regtλ Acddcmiä Upfaltenfi,
Sub PR/ESIDIO S c
C EL ΕB ER RIVIRI,
Mag. PETRI
EKERMAN,
Eloquenr. Ρ R O F Ε S S, Reg. & Ordin.
h. t. Reg. Acad. RHCT. MAGNIF Cenfur# public# modefle committit,
nicolaus. l, ullbom,
VERMELANDUS.
In Auditorio Carolino Majori d. XH. Jurjii,
Anni MDCCXLV.
, Horis antemeridianit.
v
υ Ρ S A L I iE.
VIRO ConßdtiJJimo,
D:no A Ν DRE/E R ISE LL,
Civitatis Kopingenfis olim CONSULI Äquiflimo, AVUNCULO optimo, fumma animi obfer-
vantia profequendo.
Admoåum Reverenäo-atque Chriffimo VIRO,
D:no Mag. ER1CO WALL,
PASTORI Eeciefiarum Heflelffiogenfium Digmilimo, PR/EPOSITOque meritii!imoy FAUTORI, omni
honoris & venerationis cultu, AVUNCULI loco, fufpiciendo.
Sbeftmfftmö & Prudenrißlmo VIRO,
D:no JACOBO ROBSAHM
HERMANSSON,
Officin. Ferr. ad Mélnebacka POSSESSORI & PATRO-
NO AdcuratiilTmOjNUTRlTIO & BENEFACTO-
RI, ob plurima beneficia fingulari obfequii ge-
nere, AVUNCULI loco,honoraado.
QTA-Uamquam,»bfatenenebeis,cogör,Ev.nonergetanimum■φ··*** *■" ■'fine£&magnaAvuncuhmeumanimif fimulexopt"χketitia,ntij]imiyingentide prse-qua-qua-
tutus, nefeiat plane, quo pa&o Veftn in me favoris Ja-^
Doleo mihi deeile,quo Veflra, Promotorcs magni, in me
Aft quid doleam? Laetor potius, & quidem in finu gau-
non difplieebunt leviffimi meiconatus. Quodil igitur Vo-
fifcandimentem,chartaceum heic munus Vobisoffero; erit
cerrtorcm. Id humillimus orat, qui pro Veßra perenni fiet, quam fpiritus hofce artus deftituat.
€wfultijlimi, Admodum Reverendorum, Clarifli-
Cultor Sc cjitns
NICOLAUS L
VIRO Ädmodum Reterendo atqiit Prtechriffime,
D. Mag. CHRISTOPH. RISELL,
Ecclefice Thilipftadienfis Α ΝΤΙ ST I TI Vigilantiffimo,
PRiTPOSITO diftri&us Noefeniis accuratiflimo,A*
VUNCULO meo Cariffimo, quavis pietate &
reverentia deyenerando.
Plurimum Reverendo atqne Clarifftmo VIRO,
D:no Ε RICO EMSEN,
PASTORI in Ed Iaudatiffimo, FAUTORI,
« AVUNCULI loco, perpetim
colendo.
Plurimum Reverendo DoBiJJimoqite,
D.no ERLANDO RISELL,
COMMINISTRO in Båhlftad optime merito, ut A-
VUNCULO propenfiifimo5 ita fincero animi affe<Tü femper colendo.
fenti mihi gratuler occaiione, qua, quid Veflris debeam iicunque declararipoiTet modo; ingenue tarnen fateor &
dam affici triftitia, quod, omni verborum apparatu defti-
tentem intrapeftus fenfum,publice nunc explicarequeat.
prseclara meritanon compenfem dico, fed rite prsedicem.
deo tarn beneiieis,tamque benevolis Fautoribus, quibus Iis,uti fpero,non difplicuerit confilium gratiffimam tefti-
id ipfum ejusmodi, ut ipem ulterioris gratise mihi addat profperitate vota nuncupare calidiflima non prius defi-
morum, Spettatifi NOMIΝUM VESTRORUM
kumillimns
ULLBOM.
VIKO Plurimum Reverendo atque DoaiJJtmo,r
DOMINO
JOHANNI SCHAGERSTEDT,
COMMINISTRO in Ulleröen VigUantiffimo,
PATRI Zndulgentiilimo.
XJm ego perpendo, quo mc, inde a teneris, profecutusfis amore, Pater Optime, in no-
tam fåne degeneris Filii incurrerem, nifi gradas, ##tfx unquam piamens concipere valeat, debitas,
%nmo maximas, Tibi per[oberem. Tu videlicet orbum
me, &gråvitatem mineris, praematura genitoris morte
acceptam, v/a? dum fentientem, infinumfuflépifli Tuwn>
ξ[ nonfujcepifti folum, verum tantis, pr&fcns usque tempus, cumulaßi benefieiis, «/■λ nemine majoraprofidfit
potueriht. Ίu qmzcunque vel ad vitam meam tuendam,
vel ad animi culturam pertinent, afl, quoä probe [endo ,
multo[iidore tomparata, proiiχα mihi fiippeditafti manu.
Jngenue itaqueteftor Tuamin menon fbtum, fed &forores
tneas,hidukentiam, idfacere,nt Te inter Vitricos, finon
unicum,[altem rarijjimum confiititam exemplum. Quoniam
verο ifta omniα demerendi nulla fit facultas, quod [olnm
penes meeft, gratum libi referam animums cujus decla-
randi ergo,prolem hanc ingenii mei immaturam, teftem
tarnen pietatis mene,T/&/ offerο, hrnniHirne rogans, velis,
bas ftudiorum meorum primitiasy benigne excipere. Me-
um femper erit pro perenni Tuo floread D. T. M. coli-
diffima fundere vota, velit Te ana cum Matre indiägen«
tiliima,falvum acfofpitem diu confervare. Sum,
viχero,
Indulgentiffimi PA TRIS
Filius obedientiffimus NICOLAÜS L. UJLLBOM. ,
Ε Affe&ibus, quos ita definirc
folent Philoiophi , ut fint aBus animZyqmbus quidvehementerap- petit vel averfatur; vel, gBus ap- petitusjenßiivi & averfationis fen- fitiv£ vehementiores, coißunBicum extraordinäria quada?n fangvinis
cfflnidi nervei in corpore commo- iione a) , diverfa iäne & multiplex-inftituipoteil disqui-
iitio. Etenim coniiderari poffunt phyfice ratione corpo¬
ris, earumque, qnasineo producunt, mutationurr,quod
adfuum referunt forum folertes ipiius natura* fcrutatores.
Aiia erit Affe&uum traélatio, ii vim liberis acftionibus,
vel commodi vel detrimenti ergo, adjunébam fpe&emus,
& hane vocamusmoralem, quam rem propriam fibi vin-
A dicat
ä) Wolf. Pßcholog. Empirica p. 4S7- & Baumeift.
Metaphyficap. 409.
* ) 0 (
dicat Éthica. Denique deAffeéluumnatura(impliciter in-
quirit& haudpaucapracfcribit Metaphyiica. Pro variaifta
coniideratione, diu multumque, inter eruditos, &quidem
acriter,deAffeétibus effe difputatum, neminemfugerepot-
eft. Neque id tantopere mirandum. Videlicet ita nos
finxit natura, ut eam potiflimum in rem mentisinten-
damus aciem, cujus utilitas, praeceteris, fefe nobispr«·
bet confpiciendam» idcirco fieri aliternoη potuit, quam,
do&rinam Affeétuumutdiligentiflime tradiderint permul- '
tr; cum ufus, quem Tibi tχaccuratiori horum indagatio-
ne jure polüceantur , löngd lateque pateat, omnibus-
que fere difeiplinis infigniter conducat. Sic, neque in-
gratafortailis opera, facile effet demonftratu, quanta cu-
ra fingula Affeauum momenta. perpendant illi, qui legi¬
bus interpretanda erratisque hominum emendandis proe-
funt» fuerint ne cleliéla- pacato animo, an perturbato
commifia examinando? Locus quoque heic fefe offerret explicandi, quo paéloTheologö profit cognitioAffe&u-
Um, ubi pravitatern ingenii humani inculcabit. Etenim
prseclare Tullius: quemadmodum oculus conturbatus non efl probe adjechts ad Juum munus fungendum & reit-
qu& partes totumque corpus , a ßatu cum eß motum ,
deefl officio tf mimeni Jic conturbatus animus non eß
ciptus ad conjequendum munus fuum b). Aft , pro
ratione ihftitutl, nominale fufficiet Oratorem fandi
fle&endorumque animorum magiftrum , debere Af-
fe&uuni cognitionem fibi perfamiliarem reddere. Nam
Affe&uum disquifitionem, a Rbetorum fchölis, eo mi¬
nus excludendam contendimus, auo certius confiabit ex fvavi illo confortio, & ex amicailla cognatione, qu« o-
mnes difciplinas intercedit, ad palseftram Oratoriam u-
fum
b) TufcüL Quccfl, lik HL
*1 ,
'.Tum redundare uberrimum & raaxime comméndabifem;
Hinc pauca circa Naturam PathologieOratorte, fivefer-
monem de AfTeélibuscommentari in animum nos indu«
ximus. Quod ipfum feliciori ut fiat Tuccefiu, C. L. ea, qua par eil, reverentia rogamus, iuo tavore, &nütioyi
ceniura hos qualeseunque conatus ut fublevare dignetur.
Neminem iniicias ire putaverim, tantam eiTe maje-
flatem & oratorix artisdignitatem, ut in choro difcipü-
narum fplendidifiimo, Γι non principem , (altem hono-
rificum promereatur locum. Quamquam vel maxime
nobis erit fatendum , ingenii vjgorem, lingvae dcxteri-
tatem, aliasque naturales animi & corporis dotes ad lau«
des, quoedifertum tantopereornant, plurimurnconierre;
quum tarnen loqui & ratiocinari hominis fit, bene atque ordine, non nifi prudentis ac facundi, infra folidam i-
ftam gloriam utiquefubfrilent, nifi oratoris, & bene di-
centis , arte extollantur. Tum enim itudio, & crebrio-
ri exercitio firmatae, inid demum enituntur potentige failigium, ex quo, vi quafiocculta,mira tarnen& robu-
fta, humanas mentes temperare , & gratum in eas ex-
ercere poifint imperium c). Eil igitur haecfcientia no- biliffima, qua comite, an duce, facultatem loquendi be- nigniifime afupremo Numine, prae brutis animantibus,
humano generi conceiTam, fic in aliorum convertere
queamus felicitatem, utaffliilosexcitare, & periculis Ii- berare, fupplicibus vero opem fere, dare falutem poffif
mus. Cum vero haec & fingula, quae vimoratorise haud
ignobilem fignificant, mente tenemus, dumque nullum
nobis ineft dubium , quin orator, fi tantis fitinilru&us -donis, animos auditorum fiebere & moderari poffit5 fi-
mul ducimur ad id,unde appareat oratorem, nonin nuda
§. II.
Ä 1 hac
t) Cicerode orator. Ith.I. c. J.
4 )o f &&
hac cognitioneacquiefcere debere, verum ut,quse in hoe
tam utili & necenario negotio prsecepta pnEfcribantur,
Iis rite & dextre utatur. Quid itaque eil Oratoria? Eft fcientia, noftras de quacunque re eogitationes rati&naliter
Cf ernate exponendtad perfuadendum accommodata. Fa¬
temur, idque libentiflimi, variamavariis oratoriae notio-
nem formari, quorum alii fimpliciter ejus in perfuaden-
do pofuere vim> d) alii ejus,ultra loquendi ornatum,non dilatarunt, utita dicam, iimbrias: utraque vero hac ra-
tione incompletam dum oratorise notionem cuduntpro- ducuntque, debitam huic difciplinae majeftatem non ad- iignavere. Quifimpiiciter in arteperfuadendi conceptum
ejus pofuerunt, rem acu nontetigiile, cuique, velparum
remattendenti,patebit. Quid Γι falfa, quid Γιinjuila ver¬
borum pigmentis imbuta, & oratorio decore fucata, au- ditoribus quidam perfuaderet, numquid tum officio ora-
torisprobe fun&um exiilimandus enet? minime, Tan¬
tum enim abeil, ut aliis turpia quaevis & inhonefla per- fuadere liceat, ut ea tantum , quae honeflatem , deco-
rem , utilitatemque conciliant, aliorum animisinitilianda
eo tutius poilulemus, quo nemo prorfus, nifi fana deili-
tutus mente, heic diflentire audeat. Qsi vero conten-
dunt oratorise vim ornatu ipfo loquendi coérceri ac con- tineri, limitibus ii juito arélioribus oratorise complexum
includunt, cum profe&o oratoris tam infigni tamque grävd nominereddereturindignus, qui,ornata dicendira-
tione obtenta? nihil tentaret ultra e). Rem igitur, no^
firum fi afferre liceat Judicium, optime conficipoffepu¬
tamus, ii dicaturperfuafionem, quatenusnon applicetur
honeilis rebus, effe illicitam, & ornatum, fi fini fuoob-
tinendo non adhibeatur, inutilem planey cum präster i-
deas
d) Vkl Canz. oram. ρ. 4. e) Confer Dißertatio
D:niHolmquiftde ratione & orationerfukris Eloquentix*
βΛ2> ) ο ( (§*$ 5 deasinanes& deceptrices, qucenonlucem> fed tenebras,
non voluptatem, fed ttedium apud auditores excitaret, vix aliud depromeret jO· Re'motis verohis de oratoria fal- fis c®nceptibus, eo lubentius nobis conceiTurn iri puta¬
mus in commovendo maximarn oratoris operam verfari.
Cum enim oratoria fitJcientiay fciehtiavero ejusrnodi efl cognitio, quce folidis innititur rationibus, oratorem de-
cet, non folum fcientem effe, vel faltem probabiliori
veritatis Cognitioneinftruélum, ne incertis huc illucquc feratur paffibus> dum honeflatem & virtutein in aliorum infundere velit animos, quod, pro more fuo, eleganter
confirmat Cicero: ax mea quidemfententia, nemopolerit ejje omni laude cumiilatus orator, niβ erit omnium rerum
inagn arum atque artium fcientiam conjecutus. Eteniin
ex rerum cognitione efflorefcat, & redandet oportet ora¬
tio, quee mßfitbeß, res ab oratorepereepta cognita,
inanem quandam habet tlocutionem & pxne puerilem g)$
verum rationalitet', i. e. nec falfa neque illicita fuisper-
fuadebit, cum,id a red:a raiione quantumabhorreatj, per feipfum intelligatur. Si Vero hcecin oratore obfinenf,.
quis non videt ideam boni & cordati viri, optime cum .oratoris notione ilare; & confeqüenter non male con-
cludi, ipfum virtutis & honeilatis amantifbmum efFc, vel
faltem eile debere? Amor autem quod efl propenßo ex
alieujus perfonie, fiverei, fclicitate atit xncremento vo¬
luptatem capiendi, fieri aliter non potefl, quam utille, qui veritatem cumhone/late conjunclam amat, firnulin ejuspropaganda, & cum aliis communicand® fludium diligentiilime ineumbat; atque hinc dernum perfpieuum
eil oratorem, omnes ingenii nervös confendere, eum-
que preeeipue finem anhelare, omnes inflituere medita- tiones, f) Conf. Di]}. Cl. Magiftr. Alm De prineipiis orato¬
riaPJychologicis g) Lib. L de oratore f. <f·.
^Χϋ )ö( ti»
tiones, verba ädeo apte & ornate cömponere, ut fingit-
la, non ad docendam folum, fed perfuadendum mutuas
& auxiliatrices porrigant manus. Quoniam vero in re perardua, vel nobis non monentibus , patet eum nen
multum efficere poile, nifi afienfum auditorum & vo- luntatem, aétionum huir.anarum iftam dominam, in fuas
traxerit partes,nifi auditores velint, nolint, ad ampie<ften-
da ea, ad quoe eis perfuadere conatur, impellanturj ideo-
que tum demurmfeliciflimum prsedicari oratorem, cum
commovendo plurimum väleat, iua fponte fequitur. Ex
hocipfo dignitatemtribuit oratoriCeleb. Canz. Quianimis,
inquit auditorum imperare mira dicendi di^nitnte non petefl, nec optimus orator efl> Qui frigidos relmquit,
nulluseft. Qui aliquam Quorum, fed absqueoffeBu attcnr
tionem confequitur, mediocrisexiftit. Quipotiturutroque, eumbominibus divina munificentiaconceßum eße dico b).
§. III.
Quandoquidem igitur animos auditorum ad honefta
quaevis fle&ere atque inflammare, eft oratori ultimus,
ad quemcollineat, fcopus, facultas & vis ejus non an- guftis adeo clauditur terminis. Etenim is eft orator, qui
de omni qweftione pulcre & ornate & ad perfuadendum
apte dicere , pro dignitate rerum, eum voluptate audien-
tium pofftt i)5 tanto magis in rem ejus erit omnia illa
confe&ari fubiidia, quibus voti fiat compos. Eft autem hujus finis obtinendi ratio> non minima in arte Affeélu-
um movendorum fita, quod evidentiflimis teftimoniis probatum iverunt veteres , pariter ac recentiores elo-
quentiae magiftri. Cicero,infigne iftud eloquentise de-
cus: omneSjinquit. ammorumrnotus, quoshominumgene-
ri
h) Canziiorator.ρ. n$> i) AuBor Dialogi de 0-
ratoribus c.jo.
®0Τ)©*( βΤ
ti verum natura tribuit, penitus pernofcendi, quod ο·
mits vis ratioque dicettdi, in corum, qui audiunt, men·
tibits autfedandis aut excitandis expromenda efl k). Cui
fententiae ne perperam & inconfulte noftram addere vi- deamur, ad comenfum vel diflenfum appetitus fenfitivi
& rationalis, quorum differenfiam in fequentibus attin-
gemiis, provocare licet Placuit narnque iapientiilimo
Niimini, hominem ad fummam felicitatem perdu&uro,
Variis illum dotibus & facultatibus exornare, quibus po- tis eilet, non folum res obvias Tibi reprasfentare, deque'
bonitate eorum judicare, fed judicatasappetere. Utque
fclicitati ejus promovendie nihil deeilet, duabus effeiv*
tialibus partibus eum conftare vohiit: fic quoque men^
tem & corpus, resalioquin natura & proprietatibus lon-
ge diverfiiTimas, ar&iffimo vinculo ita conjunxit, ut u-
rtum conilituant hominem. Per hanc intimamunionerrij quam in admirando hoc fcedere deprehendimus, fieri
aliter non pote/l, quam ut perceptiones oriantur & prse«
fto fint in anima, quando adfunt in corpore motus in örganis fenforiis, & contra, ut motus oriantur in or- ganis corporis, quando in animadantur appetitus. Unde
humanse mentis hsec eß indofes , ex eadem unione ar-
«ßiflima repetenda, ut grata illi fintj quse corpus volu-
ptate quadam perfundunt, ad eaque appetenda incitetur*
ingrata vero & moleßa , quse corpus dolore quodam äf¬
feiunt, quaread ea vitanda prona eß quam maxime.Eo*
dem modo mens noßra ad omnia ea fe habet, quse per fenfus & imaginationem reprsefentantur, quod illseideae
altius me'nti imprimunüur, &fortius movent. Jam etfi
éx intentione Conditoris non adeo adhsererent homines
fenfuum delegation!, quin potius omnia, quaecunque åppeterent, rationis eenfurse iubmitterent, atque indeim
k) De orator. Hb* I. r»j*.
€*2 )σ(, ®*2?
berientia, animadvertimus, fimul ac rem guändam uf
bonam, h. e. ejusmodi, quas nos & nollrum perficit ila-
tum, vei fnalam, quam ilatum noflrum imperfe&iorem
reddere putamuSjpercipimuSj confeflim in mente noilra
In priori cafb iriclinationem quandam feu appetitum, in pofteriori reeiinationem quandam feu averfationem ex- furgere: quodque, eadem teile experientia,verum, immo
veriflimum fit, nos in appetendo & averfando eam fequi regulam, ut, quidquid appetimus, id fub ratione boni,
' quidquidvero averfamur,id fub fpecie mali fiat. Interim
tamenjCtim duplex ad cognitionem bonorumnobis pateat
- Via, ünä ope intelledlus, fenfuumbeneficio altera; inbis
:Vero ipfis reprsefentationibus omnis appetitus, fimul at-
• qne averfationis ratio redle fit quosrenda, fiquidem ni-
>bil aut äppetere, aut averfari pofiumus, nifi aliqua pns- -cedfitcognitio, feeiindum vulgare iilod: Ignoti mdla cu- piöof ideoque, pro diverfo hoc reprasfentandi modo, du¬
plex exiilit in appetendo gradus. Accedit, quod volu^r-
tas, etfi, infiar faenltätis confiderata^ in fe una eadem-
que fit, mox rationalis, mox fenfitivinomine infignityp.
Jam una qüidem eademqöe hörum eil indoles, dum fé-
qiiuntur inappetendo motiva, mültüm tarnen diferepant
in eo, quod alter ex eonfuiis, alter vero ex diflinélis na-
featur reprsefentationibus, adeoque prior apparens, pq~
flerior verum praefuppönatbonum cögnitum. Communi
enim fenfu edoeli, növimus cognitionem noilram, quain
• fenfibus & imaginatione acquirimusi ob plurima illa,qine
fimul menti objiciuntur, ita effe confufam, utres, iis re-
prsefentatas, ab aliis qüidem difeernere, notas vero
chara&eres earum,qu£e variis funt invokit« circumilan-
tiis,nobis fiflerenon poffimus: undequilibet faeile videt,
judicium, hisimmediate innixum, faspe.fallax & erroné-
um effe, & confequenter illos, qui fenfitivum appetitum fequuntuf, höhcertitudine quadam, fedmero quafrcafu
··· - · '■· · ' ^ '.· s. '·· vera
€** )c( rr véra apprehendere bona; quod etiam, vi oppofitorum,
de averlatione, qu« huic appetitui opponitur, obtinet.
Rede Celeb. Bulfing. inconfufa, inquit, motivorum con-
fideratione , rarum eft obfevvari merita, & menfuram
bonitatis, eidemque attemperari aStiones, qualitatem aut
gradum η). Quoniam igiturAffedus, ex definitione (ii- pra tradita, funt adus vehementiores appetitos fenfitivi,
ilie vero inclinatur in bona confufe, ope fenfuum & i-;
maginationis repraffentata, & qu« per fenfus repraefen-
tantur fortius inovent , iuce, quod ajunt, clarius eft
nos,Affeduum iliecebris circumdådos, apparentia bona
pro veris perfepe apprehendere, quo in cafu, cumima- ginariis de bonitate judieiis nitantur, efficiunt non fo- lliin, ut facilein devia fledere & labi poffimus;verumab- jedo rationis clavo,utAffedus,utpote intemperantesdo-
mini, fumma crudelitate ad perniciem usque trahant vi—
dos. Ex quo fit,id loquitur Caufinus, ut in permotionum
moderata temperte aninus, perpetua qunedätti ferenitas ,
ftiagnaquefelicitas fita atqué collocatafit o). Unde iion minus in fedandis Affedibus verfabitur cura & vigilantia.
opfimi oratoris. Eum tarnen in fenfum hsec non afferi-
mus, quafi everteremus in fuperioribus ftabilita, & qnaii Affedus*potius vitandos, quam excitandos contendere-
mus· Abufumnos tollimus,remanet tarnen ufus; quem-
admodum nunquam admiiimus, oratori licere pafliones
aliorum, quas magnis haudraro imbecillitatibus obnoxias effe audivimus, ita in fuum trahere uium, ut tegmina fint obfceni cujusdam propofiti, quin potius, hoc tan-
quam iridignum , & oratori angve caneque pejus fugien-
dum cenfemus; ita,quatenus red« rationiconformantur,
ölhii obftabit, quo minus rede adhibeantur. Plurimus
B 2
namque
ή) Bulf. Dilucid. PhiloJ. p. 2$3. o) Qe Eloquentia
t* ) o c
namque ufus eft Affeduum, ftimuli funt in agendo rnaxi-
fiji, ideoque nihil pericoli ex illis timendum, plurimuin
Vero utilitatis, modo accuratum Sc rationi conveniens prsecefierit examen, quod in omnibus adionibus fehcl-
ter peragendisprora eit, ut ajunt, & puppis. Efto: in
confiiium rerum agendarum non admittantur» ratione , non Aftedu, in eum ufum data, coniiliorum ramen
executiöni adeiTe Si pofTunt , Sc debent» Quo fenfu re¬
de dicunturardores animorum, cotesquevirtutum. Huc fpedat effatum illud Ladantii: aße&ut velut ubertas
eft naturalis, ad quam cum verus cultor accejjerit, fta-
timt cedentibus vitiis,
frühes virtutis oriuntur pj.
Exigit nunc inftituti ratio, utad ipfum artificium o-
ratoris in commovendisAftedibus pedem promoveamus,
dum vero oculis fubjicio, quant£ hoc in negotio oecu- patum circumftent diffieultates, quantce juxta excelfitatis
fit easdem fiiperare pofle, ingenue fateor, amplioremie-
fe heicofterre dicenaorum copiam, quam vel hujuschar-
tuta anguftia, vel ingenii, qualis mei e/b, tenuitas, ca-
peret, h digno penicillo, iublimis hujus & prorfus divi-
ni muneris dotes adumbrarentur» Üt enim prtidens &
fciens hand pauca filentio praetereo ; ita nec multiscom-
memorabo, eft namqueresindubitata, ipfam fuadendi aut
diiTuädendi materiem, objedo, tempore, locoqne, fibi pertape diftimilem, nonqualemcunque, fed profundamo-
mnium omnino animorum motuum cognitionem requi-
rere. Concurruntcircumftantias innumerai, conditionem
loquor auditorum quorumlibet, quum astas , fexus, &
nefcio quae alia finem oratori noftro obtentu difficilem
non poffint non reddere, at agmen quafi claudit inge¬
nii humaninotiilima illavarietas, quoe tanta efle fölet,
_ ut)
p) Lib. VI. Divin. Inftit. Cap. //.
<£$2 ) 6 C <S£!» tå
ut, quot capita , tat Fere reperiantur inclinationes, fin*
gt-Iique mortalium tacito impetu , & occulto quaii ilimu-
lo ad diverfa tendant, fua quippe trahit quemque volu-
ptas , cui Γι placendi, fi alliciendi artem non calleat o-
rator, de animistriumphare nequit. Quantam igitur cu·
ram, quam vigilantiam, quam circumipe&os denique o-
culos, ii hoc negotium feliciter peragat, adhibere debe-
at, dum mente concipio, plus juilo me non dixiiTe pu-
taverim, Γι centenos, quot Argo olim, ut eil in fabuiis,
obtigere, vix illi iufficere dicerem. Sic parum heic re- fert, Affeéluum naturam & indolem qualicunque novis-
fe modo, debet prsecellens fandi magiiler ita in eorum cognitionem penetrare, ut fciat, qua ratione generentur%
quave evanefcant, fic auditorum , coram quibus verba
eil fafturus, mentes cognofcat , eorumque mores adeo perfpe&os iibi habest, ut, pro varietate Mlorum, ipfam
prationem variare nofcat. Ita fuam ipfius perfonam , &
quid fuaitim fit partium , confiderabit, ut aureum iftiia
re jr^iVw nunquam deferat. Verba Can2ii in medium
proleram: die, inquit, noBuque in bac arena defudan-
dum ejft, dum, quod propofitum babes, confequare. Na¬
turam tuam primo expende omnem, excute ingenii vires,
quid valeant humeri, quidferre recufeilt, confidera cor¬
poris motus, rnanuum gcfius, membrorum, Jrontis , re-
Uquorumque membrorum figuram, i'ogita exteriörum op¬
portunttatum facultatem , literaria Jubfidia, docentium
dextevitatem ψfidem, temporis rationem, commilitonum
naturam, & bis omnibus, quidpoffis , quid prxfliturus
[is, explora. Pergit ulterius: nec auditorum ratio ne-
%ligentius habenda efl: qui quo animo afifeBi fint, qui¬
bus rebus commoveri queant, [oleantque > quibus dele-
Bentur, quas fpernant t?rejiciant, quibus artibusfint
innutriti, quibus ßudiisfiagrent9 quibus alnt difcernan-
IV. Γ ... ... . ....■ turf
