DISSERTATIONIS ACADEMIGE,

D. A. G.

DISSERTATIONIS ACADEMIGE,

PARTICULA PRIOR,

DE

ZVINGLIANA,

PER

HELVETIÄM

REFORM ATIONE,

QUAM,

EX CONSÉNS. AMPL. SENAT. PHILOSOPHICI

AD REGIAM ACADEMIAM UPS ALIENSEM,

PRAESIDE,

; ; VIRO CELEBERRIMO,

MAG Ρ Ε T R O

•j :>

Eloquent. PROFESSORE Reg. et. Ord.

PUBLICE FENTILANDAM S1STIT

OLAUS FALKENSON,

HELSINGUS:

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XIX.DECEMB. //bil

U d KA C. / -

UPSALIi.

VENERANDO CLERO

HELSINGIj£

BO REALIS

DNN- PRAEPOSITIS, PASTO- RIBUS, COMMINISTRIS

EORUMQVE ADJUNCTIS

HAS PAGELLAS,

UTI DEBUIT y

SACRAS ESSE VOLUIT ET DICATASI

AUCT. ET RESP).

d ftudium eruditionis folida?, cum illud icire conducit, quod expedi-

at, tum vero etiam, quod impe-

dimenta varia ac diverfa, _quo mi¬

nus recie ordineque, in hoc vel il-

lo ftudiorum genere, proficere queamus,aperiat detegatque. Hinc

orthodoxe religionis Statores &

Adminiftros pernofcere avemus; hinc tam religiofo

operi quo demum cunque fiat modo, femet oppo-

nentes digni judicantur, qui in medium veniant, ad

cavendum, ut illos intueri liceat propius: quippe habet

heic locum illud πολυ^ξυλλητον: telapravifa minns nocent.

In his ^{vero an} ULRICUS ZVINGLIUS fit annumeran-

dus, qui in Helvetia, a Papads delirationibus repurgan- da, diu multumque defudavit, paucis expendere confti-

tui; cujus _qua? exftitere memorabilia carpam acdeiiba-

bo, iubfequendo Freherum in Theatro Eruditorum,

Melchiorem Adami, Pope-Blount, Hottingerum, Veis-

mannum, Moshemium in Hiftoria Eccleiiaftica, Wa¬

gen feili um ad See. XVI. Selneccerum in vita Lutheri,

Seckendorfium in Hiftoria Lutheranifmi,- ceteros. Nec

tuam, Cl. Leftor, ceniuram mihi ftipulari benigniorem

intermitto. A 2, §. II.

& ) 3 ( &

> Π·

Ja£ta fic fcribendi alea, ab incunabulis Zvinglii erit

ordiendum. Natuseil, ut plerisque vifum fuit, die ^r.

Januarii 1487» in pagoDoggiorumHelvethe Wildenhaus,

a parentibus tum integritate morum, tum fumrao ibi ho-

nore confpicuis. Quia patri Ammanni officium"gerenti,

eximiam ae fe fpem fecit, adhuc tener traditur ludi ma-

giflro, literis imbuendus, quibus puerilis aetas informari

debet. Baiileam dein ablegatur, ubi Preeceptorem ha-

buit Gregorium Bintzllum, cujus fub auipicio ita adcre-

vit, ut & in difceptationibus literariis inter adoiefcentu-

los tum frequentatis, & in muficis, ad quas difcenda vel-

uti nattis videbatur, omnibus antecelleret. Poilea fe

contulit Bernam ad Henricum Lupulum, hominem ^eru-

ditum magnumque Poétam, ^a quo imbiberat optimarum

artium icientiam, tirociniisque fat laudabfiter pofitis, Philofophiae ftudio fe dedit. Biennio exadto, Wiennam

Auftrieb petiit, ibi, aliquot annos commoraturus, tum

plura aifcendo, tum percepta recolendo, Srmordinem redigendo. Dornum tandem devocatus, Ballier, literas

laumaniores docere itiffituit, at iolitos in Philofophia ho-

nores ubi erat confecutus, in rebus Theologicis non mi¬

nus, quam Hebrxo Grsecoque fermone, dexteritatem fsepius fepiusque declaravit. Sunt, ne quid fileam, qux

prodant, Zvinglium aliquantiiper operam milithe na- jyaile, unde legitur in cärmine quodam:

Queefiit amifjum Mars longo tempore Tlvinghim,

Olim delicias, fpemqne decnsque fuum.

Cui fententicE congruit Oecolampadii epiftola ad Frech-

tum: erat ( Zvinglius ) ut feculares alias art es, ita 87 mi¬

litär em non mediöcriter edoSriis. Factum vero eil, ut, ordi-

nibus facris initiatus,An. 1516, a Glareanis eligeretur Pa- ftor, totumque ie collocaret in braculis divinis evolven- dis, Epiftoiis pracipue Paulinis, quas memoriter recita-

re

a ) 5 ( &

re potuit, unde Grace facilius ornatiusqu«, ^quam Latine

icriptitare iveverat. Einiidlenfi dein Paftoratui admo-

vebatur Zvinglius, cui pari prafuit integritate. Quid,

.quod Tub idem illud tempus, quo Lutherus adeo alacri-

ter impugnayit Indulgentias dicamne, an bullatas nueas Tetzelianas, in Saxonia late & peryarie divendencias, Zvingbus, femet viriiiter oppofuerat cerufcatori cuidam,

auri fana fame ad id indu&o, Bernhardino Samfoni Me-

jdiolanenfii Francifcano, atque ejus collegte Jo. Fr.Puppio

itidem Francifcano,impudentia&audacia Tetzelio parum ceclentibus, per univerFam Helvetiam iuas circumferen-

do merces vere adulterinas, populum, nimis credulum emungendo ^{120 aureorum} millibus & amplius. Afthi

iidem, quoties pro defunciorum animabus',e Purgatorio liberandis,pecunia folvebatur, iimul ac eam nacli elTent,

exclamare folebant, ecce vol fint amma, ecce volant G5 ^c. Rex

vero huic,proutidebet, illuftranda? adferre haud pigra-

bimur exemplar unicum ex Indulgentis,iftis Cfr HiiF. Ec-

cleiiait. Hottingen ad See. XVI. part. III. c. 3. p. 160»

ieq. Leo Ρ apa X. iiniverßsprafentes liter as infpeSluris pate-

at 1 quaJiter propter eleemofynariam contributionem fall ^am, juxta formam Apoftolici indidti inj ^ra fcripti, in Jubßdium fa¬

hr i ca B aßlic a, Principis Åpoflolorum de urbe concejfum eftj

ut Magnificus Nohilis D. Antonius Spihnan cum nxore fua

D. Dorothea Ro [fin ^{^} cum filiabus fuis, of Egidio, Patrefio

cum tota familiafua uti, potiri, Ά gaadere valeant beneficio

£? iiididto Apoflolico per Ht eras fubplumbo datas Roma, aptid

S. Petrum in fubfidium od reparationem Bafilica Principis Åpoflolorum de ^ur be, a S. D. N. Leone Papa X novit er ema-

natas anno incamationis Dominica ιριη. ι8· Calend. OSlobris, Pontificatus vero ejusdem ^anno quinto : Et facultatis five

Commiffionis ^a prafato S. D. N. in & fuper eis dem literis con- cejfla & falla Rcverendiffimo in Chrifto Patri Domino, D.

A ₃ Chrifto-

& )6( &

Chriftophoro de Fortivtb, Titujo S. Maria in Ava C c: I i Pres- byter o Cardinaji, ordinis Minorum Miniflro Genera¬

li fnper ^2ρ provinciis in Bulla mimerati.s * Et fub quibus et¬

jam tota italia, Sicilia, Corfica, CypTus, Rhodas ns- qne ad Hierofolymam: Dalmatia, Croatia, Bosna, Hunga-

ria, Aujiria, Bohemia, Polonia, ac Infula anar is Mediter-

ranei continentur; Et confequenter mihi inf ra fcripto, ^tan-

quam ab eo pradiäa mithoritate Apoftol. deputato delegat o,

ac etjam prafati S. D. Ν. Ρ apa Nuncio £f ComnRffario Apo- ftolico Generali in partibus Dominorum Helvetiorum, prout patet in libris Apoßolicis datis Roma in forma Brevis, ^apud

S Ρ etrum d. ζ ρ Novemb. zjn. quantum ad inf ra fcripia, w- delicet , quod prafati pojfint idoneUm elipere Confefforem\

Presbyterum, Jecularem vel regulärem, cujuscunque ordinis etjam Mendicantium; qui Confeffione eorum diligenter audi-

ta, pro commiffis hacienus tempore eleSBoms per eos exce/Ji- bus, deliSlis, peccatis quibuscunque, fedi Apoftoli¬

ca refervatis 7 cJ5 λ Cenfuns Ecclefiafticis, etjam quorum ab- folutio diEla Sedityefervata föret: cfc. In quonun omnium pramifforum fidem ego F. Bernhardinus Samjon, Mediola-

710, Ordinis Minorum, Regularis obfervantia ad pramijfa de- pntatus, manus propria fubfcriptione, £?* figiüi imprejfione

mun it as prafentes tradidi liter as & confignavi. Dat. Berna ζyi8> de ι ρ Novemb. Forma plenaria Abfolutionis ^, pramis- fa Confeffione: Mifereatur Tui, c5"V. Et pofi verba abfolu¬

tionis die at S icer dos: Iterum aucioritate Apoftolica tibi con-

ceffa, mihi commiffa, te abfolvo ab omnibus peccatis, deli- Iiis, exceffibns, quantumcunque enormibus, haSlenus per

te commiffis. Ac a cenfuris quomodolibet incurßs, etjam fedi Apoftolica refervatis, in quantum mihi facultas concedi-

tur. Et iterum remitto, plenariam Indidgentiam omnem

pcenamin Ρ ur gatorio tibi debitam pro pramijffis: Ac reftituo

te Uli innocentia purit att, _quam in Baptifmo _accepifti,

it a quod decedenti Tibi ab hoc feculo claufafint porta peena:

rum,

$ )7( #

narum, apertx januae delicianim Paradifi: Et, fi hac

vice non mor i ^er is, faha fit tibi nibilomiims ifta gratin, quam

alias in mortis articuio r in nomine Patris Filii Spiri¬

tus S. Amen-

Fräter BF.RNHAROJNUS SAMSON.

Ccmmijfi. Apoftol. m. prop*

Cfr. Piijputationes,fub Ampl.Prseiid., nuper habit, de Job*

Tetzelio, Indulgentiarum Papxarum Nundinatore, per Germaniam, impudentiiTimo; ^{nee non} de Job. Angejo Arcimbolck, Papali, ^per Scan dina viam, a^ruicatore.

§· .in

Helvetia, rem ab ovo, quodajunt, g t ordiar, pa¬

nter, atque omnis Europa, quia tenebris Papifmi erat obducta cralTioribus, fub illa, inquam, rerum confufione

de Indulgentiis, jam modo nominatis, ad Reformatio¬

nen! quandam in iacris generalem continuandam incum-

bere, Annis 1518 & 1519· coepit Zvinglius, opera lufful-

tus Jo. Freij, ceterorumque. Nempe fimul ac improba-

verat Penfiones h. e. munera Principum, certis homini-

; bus dari jfolita, militis comparandi bellique gerendi caus- fa; in acerbiilimum licet eorum non potuerit noninci-

dere odium, qui inde plurimum fecerant facerentque1

Incri, Evangelium tarnen nihilominus deChrifto Eine fu-

co, reclam ialutis xternxr viam monftrando, fedulus propagabat.- Qvin & Monachorum ex Eremo divx ^Vir-

ginis ad Hugonem, Epifcopum Conflantienfem, petiti-

oni pro impetrando conjugio, vi locorum S. S. 1 Corinth.

VII. i. Timoth. IV, Tit. I. Ebr. IX. item fubfcripi-rt

1 Zvinglius, die ² Julii A. 1522. Monumentum, fi quid

ego video, dignum, quod heic adponatur nobisque

refervatum in Annalibus Georg. Spalatini p. 613. ed-ip

Mencken.

Per communem Chriftnm, per libertatem ^ejus fangvine;

farfam,per paternum affeBum^ quem nobis dehester miferiam

éfiimtt-

.1

& ; β c $

ammuUrum noflranm, per vulnem cotifcientiarum, per quic-

miid ett divinum, quicquid eflhumamim, teoranius, utfup- plices clementer refpicias ac quod temere adificatum efl, czw^

confilio demoliri finas. Ne quando moles ifia non ex patris

cccleftis fiententia conflrucla cum fragore longe. perniciofiori

corruat. Nifi confilio rebus midtis ful· veniatur, attum er it ahquando de univerfo facerdotum ordiiie. Qui verum fcripto-

res id faSli nunqiiam celahunt ? Qui non doilipr&coniis cve~

hent ? Oui non olores venienti mundo canent? Qid cedri a ve-

tußateS? int er itu non defendent? Hoc nnurn caveris, o/>-

latam occafionem e manibus male confertis elabifinas. Äu-

gnramur eninij res novam faciem indliituras, nobis etiam in-

gratifjimam. Quod ubi faSlum erit, nequicquam indipifcen-

dee gloria occafionem neglexijfie qiierantur. Favet η ofine pc-

titioni Opifex ifle, qui ^marem o5 fceminam fecitprimos homi-

nes. Favet nfus v et er is Teftamenti, z/ouo multo rigidioris, fiimmi etiam Sacerdotes texto patrimonii jugo colla ful·-

mittebant. Favet Cbrifins, dum cafiitatem liberum facit,

, dum non vultpufiUosfcandalizari. Favet ubique

magno applaufu immo fpiritum Dei habens pracipit Paulus.

Favet univerfus piorum c or datorum numerus. Jam ru¬

mor eft plerosque conjuges dudum defignafle, non modo apud

Helvetios noflros, verum etiam paffim apud omnes, 72/oz/fopi-

re profeSlo fupra vires fuerit non modo tuas> fed longe poten- tioris, pace tua dixerinius. Deinde parvitatem no fl ram ne uauci feceris. Scepe etiam efl olitor valde opportuna locutus.

Et quamvis pufitti fimiis, Chrifti tarnen fumus, quo stantum

ab efl ⁱ ut contemnas, ut receptis evenirefibifa lut ^em firmiter

credas. Dens Opt. Max. Excellentiam tuam diu incolumem

reSle de fefentientem confervet, quam fumma humilitate cupimus exorari, ut omnia aqui bonique confidat.

Suberat itaque caufa, cur Sleidanus L. III. p. 70.Tcri- plerit, quod Zvinglio conjun&i alii, per literas orent E- piicopum, ne quid adverfus Evangelii, doctrinam decer-

> nat,

$ m &

nat, neque turpem illam & infamem vitam facerdotum amplius ferat, fed conjugium iilis _permittat; quodque ipie Zvinglius Helvetios; monuerit, ne verχ doctrina;

curfum impediant, neque facerdotibus maritis ullam faci-

ant moleftiäm: Coelibatus enim prseceptum, au&orem habere Satanam. Etenim in eorum Pagis fuit jam diu ^ufu receptum, ut ecclefite" miniilrum juberent Concubinam

habere, ne pudicitiam alisnam tentaret &c.

§. IV.

At, omnium ^cum adplaufu, _Ephorus Tigurinorum

conftitutus Zviaglius.b quippe d. 39» Januar. A. _{1523, re-} ferente Spalatino incit. Annalibus _ρ. 619, publico edifco

a Senatu Tigurino permiilum eft Zvinglio omnibusque

aliis facerdotibus, ^nullo pröhibente, docere, deexcidio

minis additis Jo. Fabro & reliquis, Evangelium impedi-

turis. Vera ubique propofuit, falfa ^eo melius ^ut refelle- ret, adeoque, perbrevi temporis fpatio, iilos ^{a veneno} Papi&ico purgavit, cognitiohem inculcando falutiferam.

Sic doclrinam de Invocatione San£toriim, Sacrificio Mis- fee &c. defendere aufos, nullo confutavit negotio. Nec illam fufcepiile doclrinam emendationem arguatur, qua?- iius commodique fui cauda, quod videre licet ex Brevi ad _{eum, a} Papa Adriano VI. miifo, 1523. d. _23. Jan., ^cu¬

jus hic fuit tenor:

Adriamts Ρ apa Sextus.

Dilecle fili, falutem, Ef Apoßolicam benediBmiem, Re- mittimus venerabilem fratrem Ennium, Epifcopum Verula-

mim, pr&latum domefliciim noftrtim, Ef Apofiolica fedis nun-

cium, bominem prudentia Ef fide praßantem, ad iß am invi- Barn, nobisque Ef huic fanclx fedi conjunBißimam nationem,

ut de maximis rebus _nos, Ef e and em fedem, tahtamqne Chri~

flianam Rempublicirm concernentibusqcum iUo agat. Licet au- tern ei dederimus in mandat is, ut ca communiter cum omnibus Ef publice traBet: t amen cum de taa

egregia virtute fpeciali-

B _ter

$ ) 10 ( £

ter nobis fit cognitum, nosque demotionem tuam nr B ins ^ame~

mus, Sf diligamus, ac peculiarem quandam in te fidem habe-

amus, mandavmus eidam Epzfcopo, nuneio nofiro, ut tibi fe- paratim noflras liter as redd er et, noflramqite erga te optimam

voiuntatem declararet. Hortamyr itaque devotionem tuam

in Domino, ut & Uli omnem fidem babeas; quo nos aniim

ad honor es tuos commoda tendimns, eodem tu in mflris

diBee jedis Apoftolica rebus procedas. De quo gratiam apud

tios inve ni es non mediocrem. Datum Roma apud SanBum

Fetrum fub annulo Pifcatoris, die vigefimo tertio Januarii

An* ij23* Pontif. Nofiri An. prima.

Omnia fere hoc in Brevi praeter federn PapaTem

"Zvingiio pollicitus eft Papa, fi ejus a partibus, in pofle-

runij itare vel'et, at, cum früh ra fuere omnes blanuitiee,

fruftra aurei, ut ita dicam, ifli montes, permagna tarnen in

aeftimatione habitum fuifle, ad curiam Romanam, Zvin- glium, non negamus. Addimus functionem Pra;conis

Caftrenfis iriter. legiones Helveticas, qua; Romana mere- bant. iiipendia, teiie Oswald. Myconio, illum obiiile,

tituloque propterea AcolythiCapeiianiPap re &Apoftolica?

fedis honoratum, id quod refert Melcn. Adarni ^{p. 13.}

aiiique. Statum porro ac conditiones rerum domeftica-

rum ita immutabat Zvinglius, ut Sacerdotum Monacho-

rumque numerus minueretur ^y in onum ordinem, cum eilet antea triplex, redigendus. Ecclenafticos autem red-

itus, qui profundi fveverant luxuriofius, ufibus impen-

dit facris & quidem perneceilariis. Verbo: & Scholle,

& aliå ad ecclefiam pertinentia negotia ^y illo au£tore,

Rorefcere cceperunt, bonis ubique communita infiitutis.

Simuiacra itidem, qua;hucusque adorabantur, Miflam-

que angularem, abrogavit, Sacram Coenam fub utraque ipecie adminiftraturus. Neque erit reticendum,, quod .publice difputando cum Fr. Lamberto, Minorita, de in-

terceilioneSanctorum&Miife facrificio> fuperior evafe-

«Κ ) "'( £

rit, ipfo adverfario, id quod mireris, adfidei ventatend, perduclo. Irrepfit paulo pofl fe£ta Catabaptiftarum, quibuscum Ζ vinglins prim o perhumaniter agebat, (ed,

cum Uli propoiitiones amicas fpernere, nii nifi iraudes moliri, congregare adiéclas, ut cuncta ruere in pejus vi- derentur, inciperent, pubiicas habuit conciones, qui-

bus iolide ilterum ineptias detexit ^ac convaiiit: etii fuis

errcribus prius nen defifterent, quam Senatus I.egum-

que auedoritati obiéquium pradbare fuerint coacli. Sic

ventilata eil Diiputatio Badenfis, hunc infinem, irtin-

ter i2 Pagos cun&a pacate & amiciilime peragerentur, ad

quam Tigurini Zvinglium, juilis de caufiis, mittere no- luere, etil confiliis ac ficriptis, qure de opera & iludio

ejus promovenda; veritatis fatis téilantur, iili conventui

nec deeilet. Maxime vero incubuit' ad abrogandam Mu-

ficam vocalem & inftrumentalem e templis, cauffam in- terponens, haud confentaneum videri, mortali ac;fup- plici ad Deum progredi cantando, vei fymphonia ^re-

rnm, nervorum, buccinarum & tibiarum adhibita & ad-

hibenda. Vere exclamaveris illud Virgilii qiicmtiim mutatüsy fl confers pag/noftram 3.

.; §· v:

Circa initia Reformationis, tantum abefl, ut Lu- thero cum Zvinglio ulla fuerit controverfia, ^ut alter al-

terius fucceilus ac defiinata, inPapiimo debellando, ad- probaret quam maxime. Ζ vingli us enim librosLutheri,

■nuper in lucem editos,auditoribus fuis perlegendos ^com-

mendavit, _atque ipie etiam, cum voluptate ac firma

conienfipne animi, eosdem pervolvebat, quippe qui veritates, in illis propofitas, eque divinis oraculis hau- ilas, omnino agnovit. Non quidem fumus nefcii uni-

cum Myconium aliud referre, dicendo Zvinglium initio

abfiinuiile ie leclione librorum Lutheri, utpopulusvi-

deret fpiritus in utroque unitatem, fed hiec ad cauilam

noftram infringendam nihil proficiunt. Et perduravit

B 2, con·«

3K ) H ( $

conjunclio illa rmftua, usqiie dum Luthe ^rus Vulgare* do-

årinam fuam de S. Coena, Zvinglio contrariåm in fe fus- eipiente expofitionerri. Quid, quod nöh folum coepit Zvinglius aLuthero ienfim difcenere, Ted fcripfcs etiam prohteri mentem alienatam. Ergo factum eft, ut Eiecior

Saxonia & Landgravius Haffia; primarios Theoiogos.

Marpurgum A. 1,529. convocandos curarint, ad Ilten*

hane tand ponderis Sacramentariam decidendam. Huic*

inquam, amico congreilui Sc Lutherus Sc Zvin¬

glius aliique praxlariifiraas eruditionis viri, obor-

tum, fi fieri poilet, diffidium compoßturi, interfuere.

Aft, pofteaquam aliquantifper eilet inter Lutherum &

Zvinglium conventum, ingruebat lues peitifera, vel

morbus ac fudor Angltcus, Cfr. Sleidan. L. VL _{p. 177,.}

colloquium triduanum iliico abrumpens, cum,, ao utra- que parte, praecipua religionis capita eadem eflent, in ex-

pilcatione etiam il verborum inftkutionis S. Coena;, Iis

nondum ad liquidum potuerit perduci. Rationem banc

addifc Juftus Jonas in eplft. d. 4. Oftobr. Marpurgi data

ad Guiiielm. Reifeiftein, Cönfiliarium Stolbergicum ^% quod in Zvinglio agrefle quoddam eilet & arrogantu- lum, in Bucero calllditas vulpina &c. lpfe Princeps licet

Sc Landgravius unus fpectator omnium in hoc theatra

ad ter tiiiimus fuerit, clara ^voce, publice profitendo: ^mirc

malo (implicilus ^ver bis Chrißi credere,. ^quam acute cogitatis bominum. Vid. Seckendorf. L. _{II. p. 140.} Moshemii HifL

ChrifL ad See. XVI. p. 46. &217. Addatur iliud Melanch-

thonis ad Joach. Camerarium: Tota illa tragoedia πεξί

&17FV8 κυξίακΖ a N.N.nata videri poteft, illum amant, qul

multorum dogmatum femina in fuis iibris fparfit, quee fortafle longe graviores tumultus aliquando exekatura fnerant, niii Lutherus exortus eilet, ac iludia hominum

alio traxiflet. Le congreiTu Marpurgenfi non habeo,

quod fcribam 5 de aliis capitibus doctrinse Chriflianae o-

mnibus

·& ) >3 ( -5

irmfous cotwenit, tant um controverfiade Coena explL

cari non pocuit. Triduanum fuit coiloquium. Et ad- rerfarii leriiores ipfi funt, quam fore arbitrabar, reiiqui

omnes, pra: ter Lutherum, fuimos κωφά πρόσωπα: η am

Landgravius propcravit dimktere convenium _propter

peililentiam grailantem eoloco. Cfr. p. 128 & 132.

§. VI.

Zvinglius, Reformationen! orfiis, uti prius indica-

virhus _j in Papiilarum bona opera, in Purgatorium, in Sa- criftciumMiilae, in Canonem Miliaria mutilationem träns-

iii bita η tiati o ne rn o u e Sacramenti & reliquos abufus, fbri-

bendo& docendodnvehebatur,idque graviilime. Eandem

quoque cum Luthero fcverat iententiam de Euchariitia,

iniex iphüsZyinglii adparet confeilione,apudDo£t.Loefch.

in Introduclione Hift. motuum reiigionis, at A. 1523 Ca- roloitadium, Luthero inimiciilimum, Zvinglius fibi ib-

eium adjunxerat, cui origo certaminis Sacramentarii, fic diclii,& quidem peftiferi, debetur, clafficum, omnium pri-

mo, veluti canenti. Nempe A. 1524, profkeltur Zvin¬

giius, diligenter ponderatis parallells Bibliorum locis, &

confults primitiva? Ecclefix Patribus, potiiFimum Ter- tulüano, Ambrofio & Aiiguftino, verba inftitutionisSal-

Tatoris Noitri fancUflimi: hoc efl corpus meum bic cfi

Jangvis meus, interpretanda eile per Metonymiam, facris

literis fami iariffmiam. Ad hoc vero corroborandum,

multa adduxit exempla, unde inilando concludere ^vo- luit, Sacram Coenam tantum fignificare, non revera ex-

hibere, _corpus & iangvinem Chrifti. Explicationem vero in aures non modo infufurravit,. fibi perfami-iaris, Mat-

■

thad Alberti, Rut'ingenfium Padoris, fed vari is etiam rationibus,fat anxie conquifitis,ftabilire laboravit. Ifta ia opinione perverfa,ad finem usque vitagraaniit Zvinglius, quamvis fp es haud ^raro adfulferit fore, ut cum Luthero

ia concoraiam tandem reduceretur. Quam funeflos hxc

B ₅ diilenilo

& & ) Μ(

cüiTenfio in Ecclefia excitaverit motus, tam notum eH:, quam quod notiifimum, ^ergo heic parcius adtingendos.

De pondere autem qiKeiHonis & ratiombus utrinque ad-

ferri foiitis, confulendi funt maximi nominis Theologi.

Rei dilucidandse cauifa, binas in medium producam E- piftolas Lutheri, ex Collen. Buddean. p. 71 & 104., qua*

rum altera eft hxc:

Johanni Agricoiz.

Gratiam cid pacem in Cbrifto. Reverß ex Synodo noflra Marpurgenß voluimus ex vicinia hos paucis tibi fignificare

eventus. ExCepti fumus ^a Principe Maffia magnifice £dJplen-

dide hofpitio. Aderant Oecolampadius, Cinghus, Bucerus,

Hedio, cumtribus fummatibus viris Jacobo Sturm Strashur- genfi, Uirico Fwick Tigurenfi A alio Baßhenfi. Ultra mo- dum omnes pacem humi literrogarnnt. Duobus diebus contuli-

TniiSj ego utrique Oecolampadio Zf Cinglio rejpondi, cid oppo- Jui hunc locum: Hoc efi corpus rneum. Ciincla objecla confu-

t avi. Pridie tarnen privatim ego cum OecolamPadio, Philip¬

pus cum Cingliofvaviter contuleramus. Interim adveniebat

8d Andreas Ofiander, Joannes Prentius £d D. Stephanus A- gricola ex Angiifla. In fitmma: bomines funt inepti & im- periti ad difputandum, Tametfi fentiebant fua nihil conclu-

dere, nolebant tarnen cedere in hac unaparte deprafentia cor¬

poris Chrifti) idque (ut arbitramür) metu &d pudere magis,

quam malitia. In c eter i s omnibus c e(fe runt; quemadmodum in febedulaj am edita videbis. Infine rogarnnt, ut jaItem fr atr es (eos) agnofeere veüemus, idque Princeps valde urgebat, jed

non potuit eis concedi, dedimus tarnen manuspacis £r carita-

tis, ut interim quiefeant afp era feripta £id verb ^a, IP quisquis fuam fententiam doceat absque inveSliva ^, fed non absque de- fenfione of confutatione. Sic difceffimus. Fale. Gratia

Cbrifli vobiscum. Amen.

Jhenat 2 Oclobr. ι r2$.

MARTINUS LUTHERUS.

Al-tera

8 ) ij ( $

Altera v^ero hujus eil fenfus:

D. fjacobo Probfly Tb. Licentiat o, Miniftro Ferbt

in Brema.

Gratiam Lf pacem in Domino. Quocl Sacrament ^ar iija-

Pant me ejje Marpurgi vichim ⁹ morefuo ^agunt. Sunt enim

non folum mendaces, fed ipfum mendactum, fucus & ßmula-

tiOy q nod teßantur Caroloßadius & Zvinglins, ipfis facHs cfT

ver bis Jiiis Fides autem bos Mar pur gi revocaffe in articulis

pofitiseay qua de Baptifnio ⁷ Sacramentorum nju, fimiliter

externa v erb o Lf aliäy qitce hacienus editis Ubrispeßilenter do-

cuerunt. Nos nibil revocavimus. At cum viBi effent et tam in coena Dominica ■, nolnerunt revocare hunc articulum, et- iamß viderentjefe non fubßßere. Metuebant enim plebes Ju-

aSy ad _quas non licuijjet re vert i, fi revocqffent.

Et qul non vincerentur , cum Zvingho uvum & totuifi

argumentum fuerity corpus nonpojje ejjeJine loco £r dimenßo-

ne _y cui _{ego ex} Pbilofopbia oppofui: ipfum ccelum naturaliter tjfefine loco, tam mägmim corpus , nec diffolvere potuerunt.

Oecolampadio verofuit unicum argumentum : Patres appel-

lant ßgnurn/ ergo non efl corpus i bi. Miätis vero verb is promiferimt y fe velie nobiscum eatenus dicere, Chrifti corpus

veraciter efe in cana praefens, at fpiritualitertantum ^, ut

eos fr atres dignaremur appellare ^y & ßmulare it a concor di¬

am _, hoc quod Zvinghus palant lacrymans coram Landgravia

iP Ordinibus rogabat: dicens in bcec ^v erb a : juiD leine

£eut auf (SrDen , mit Denen ίφ lieber rccIt erné fepn, Denn mit Den f^Btttenbergevn. Summo Jhtdio iL contentione ege- runt ^ ut viderentur nobiscum ^Concor des, ita banc vocetn min- quam ex nie pofjent ferre: Eos babetis alium Spiritum, quam

nos. Ardebant toti <y quoties bcec audiebant. 1andern idcon- cefßmus, ut articulo ultimo ponitur, ut fr atr es quidem non

effent, fed tarnen charitate noflra, quee et i am hofti debetur,

non fpoliarentur. Ita indignifßme affeBi funt, quod fratris

nomen non potuerunt obtinere, fed pro bsereficis dijcedere co-

gerentur

$ ) I« ( &

gerentnr, tarnenfic, ut pacem interim hal· eremut mutuisfcri-■

ptis, fi forte DEus Ulis aper ne rit cor. /Zsr et i am vere fcri-

ho , ut habe ^as, quodmendacibu*, finolunt quiefcere ^, oppO'

nas. bicredibili enim bumilitate cf humanitate fefe gejferunt

er ga nos. Sed omnia, nunc apparet, 7/oi trab$·

rent in fimulatam concofdiam, ac nos participes cf patrsnos facerent fui error is. O aftutum Satanam ^, fedJapientiorem

Chriftum, qui Jervavit nos. Ego jam defii mir ar i ^, _/z impu-

denter mentiantur. Video eos aliter ?ion poffe, atque glori¬

or iß o cafu. Vides eos, Satana regn ante , jam non infidiis, fedpalamfe mend'aciis, pr oder e. Vale. Datce Coburgs pri'

rao die juniiy Anno 1530.

MART. LUTHER.

Sic Zvingiio utique vitio erifi vertendum ^, quod in Pelagiarioruni fallaciam inciderit ^, ftatuericque Hercu-

lem, Thefeum & Socratem gaudia obtiuiufle coelellia;

fed, his & ceteris miilis, ad fata ejus continuanda rever- tim ur.

§· VII.

InZvinglii vitaplurima occurrere memoratu digna,

& quidem pertriftia, nemo, crediderim, infitiabitur.

Sicvaria fubiit pericula, ^cum vel Sacrifici & Monachi,

e faftigio honoris eilent depulfi, vei mandatum, contra Penfionarios, de quibus §. III. ab initio actum eft, confi-

ceretur, qui nefcii, quomodo injurias iibi, uti clictita-

runt, ulciicerentur iiiatas, fceiefta qureque in ill um funt

moliti. Interdiim, nocturno tempore, per latrones ac alios infimae fecis homines,illum demedio toilendum vo-

luerunt; plerumque vero infidiatores iili juiias dedere

ρ oenas. Quam od rem Senatus faepifiime ^{armatos co-}

mites .ei domum redituro non modo adjungi, ied circail- lum, ad cuflodiam corporis collocari, curavit. Nec de- fuere, qui criminis eum compellarent, quafi pecuniam

numeratam, a Pontifice, annuam accepiilet, iicque Pen-

fionarius ipfe ^e vafiiTe^quamquam huic beneficioPenlionis,

) ^{17 (} «Κ

quod iiix confcientire & mun-eri minus congrucré perfpl- ciebat, du dum renuntiaileqreierente Weismanno. Quin

etiam nec verebantur vocitare eura furem _, haereticum atque adulterum, ^ut doTiinaejus, hoc modo ^, foedare-

iur, que convicia Zvinglius magno, &moderato, ani-

mo excepit, Foedera veno inter Helvetios ^, ipfo procu- rante, fancita ilint cum ad tuendam veritatem ccele-

ilem, in re'igionis firmamcntum reipubliceque commo- da, tum ad vitiaproicribenda.

Hec dum aguntur, grave, & inteftinum quidem,

exardefcit bellum, in quo, celeriter conficiendo,magnam

collocavit Zvinglius operam, nec res optato caruitfuc- ceiTu, dum nervi Oligarchie fuccidebantur. Ad alte-

rum, quodpoilmodumobortumeft, bellum Tigurino-

rum cum Lucernenfibus, invitus quidem, proficiiceba-

tur Zvinglius; at, quod confvetudo Tigurinorum inva- luerat, ut primarius Ecclefie miniiler caitra iequeretur,

non potuit ^non pati id oneris in Fe derivari, quamquam bis, indrar vatis, uteretur verbis: Scio, fcio, inquam, quid reißt; ut ego toüar^fient omnia. More,uti diximus,gentis

i-nter poftremos armatus &eques, non ut dux belli, ied

ut bonus civis & Fidelis Paftor, qui non cum fuis perire recufavit, adparuit. Tigurini vero, laxatis ordinibus &

incompofito procedentes agmine, nullo negotio devin-

cüntur, idque non tarn virtute holiium, _quam numero.

In ipfo congreflaZvinglius transfixus cui'pide, fub ^mento, inque genua prolapfus, exclamavit: Ecquid hoc injortu-

nii ? _(ige corpus quidem occidere poffimt, animam vero non

pojjunt. Talern exitum habuit Zvinglius d, i i.O&ob. A.

1531, anno etatis 44. a fuis non minus amatus, quam adverfariis inviiiis, illum apoftatam, leduclorem & E-

vangelidram novum illudentibus,. uti audit Paulo Lan- gio in Chronicis Numbergenfib, edit, Mencken. p. 76.

§. VI IL

C Keque

& ) ^iB C &

Neque

* ignoramus Lupulnm ^, Prseceptorem quöndam

annum, diem & menfem hujus ilragis ita ex- HeLVetlae ZwIngLI DoCtor paftorqVe CeLebrls

VnDena oCtobrls pafsVs In aftra VoLas,

Aliud:

Occnbuit patria hellator Cinglius enfe

Et preßa eft artms gens popnlofa fuis.

Addimus _corpus ejus, ab hoftibus, in quatuor partes dis-r

iectum, fuifte eombuitum,at tertio die,poil ca:dem,reper-

tum éfle cor adhuc ilbéfum,quod omen varii, variis ^mo-

dis, explicant. Boni faltem ominis fuifle, Poéta interpre-

te, conilat:

Cor ze/a aceenfum, divino & numine fer vens,

Prunn faviüiferi von cremat uUa rogi.

Sunt, fateor, iententiee, qua? in diverfum abeant ejus de

vita, moribus & doctrina: alii enim in coelum laudibus

extollunt eum, alii calumniarum vix modum tenent.

Litern ut componamus, nobis iufficit.Judicium Moshe-

miiad iec. XVI. _{p. 31.} Evenii Zvlnglio, eximio ceteroqain

vir o, ant i qua fidei, er udit o ac perfpicaci, quod Ulis evenire

fölet int er dum, qui ex tenebris fubito einergunt, ut ipfo lumi-

nis fplendore impediantur, ne fcopulos Έ faxa videant. Ne¬

que pigebit Morerum, utut ex ungvibus noiciturPapi¬

lla, m DidHonario fuo exfcribere: UJric Zvingle porta

les armes dans fa jeuneile, & fut enfvite Chanoine de

Conftance, mais il fe repentit bien-tot de Γ étre attaché a

une Profeflion, qui oblige au Celibat; c1 eil pourquoy

des qu' il entendit parier de la nouvelie doclrine de Lu¬

ther , il vendit fonBenefice, pri t une femme, & fe mit

å faire le Prédicant parmy les Suiile. D'abord il ne pré-

cha que contre les Indulgens, qidun Corde'ier Milanois,

nommé Frere Samfon _y étoit vénu publier, & ^contre la

pretendué tyrannie des Papes. Mais ^apres cela, voiilant _étre

& ) 19 (&

étre Chef ά1 une nouvelie F.glife enSuiile, corarae Lu¬

ther Petoit devenu en Allemagne,ii prit les autresArticles

les plus eileiitiels une route toute eontraire, a cel.le de cet Herefiarque &c. Car Luther donnoit tout å la Grace

pour le falut, & celuy-cy au eontraire, fuivantles erreur

des Pelagiens, donnant tout au libre Arbitre, agiilant

par les fenles Forces de la Nature; jusques-a qu' il croyoit

queCaton, Socrate, Scipion, Seneque, Hercule méme

& Thefée & les autres femblables Heros & _gens vertueux du Paganifme avoient ^gagne le Ciel par leur belles acti-

ons &c. Libros Zvinglii in quatuor Tomos digeftos, vel

nominasfe iuiRciet; continent ^vero rd ^Βασκαλικα, rc2 πολεμικοί, rd ε^ηγετικοί Vet. Teilamenti, & rd i^rjysTud

No vi Teftamenti.

§. IX.

Reftat ad quaeftioiiem, ^tanto olim animorum motn

agitatam, ut devolvamur, utrum Lutherus Zvingüo.

fuerit prior, an Zyinglius Luthero, in diviniffimo opere Reforrnationis inflituendoi perque Germaniam continu-

ando. ^Non diffimulamus, quin videatur Zvinglius hane (i bi vindicare palmam , ubi fcribit Tom. I. in Explan.

Articul. fol. _37. capi ^ego Evangelium pr adic ^are anno falutis Lfiti, eo fe. tempore, qwun Luther i nomen in noftris regioni- lius, NB. ^ne anditiwi adbuc erat; tametfi vehementer pri fels DoSlorihus, ut qui efjent puriores of clariores addibhis cjjem, quantumvis me iilorum nonnihil pigeret NB. Me tunc,

in Medthcti preedicatione, Luther i feriptis pamm ejje adju-

tum, quis non videt ? At, cum Proteilantium Theologie

fummis, nos urgemus Lutherum A. 1515, Sermones.in

Natal. Chri'V & reliqups dies feaos,idiomate Latino,per-v

ferie tos edidife piiillmos, quos confulere licet in Actis, Loicherianis Tom*. I. p. 221 & feq.: adjungimus aliud

eile pixedicare Evangelium & veritatis rartem qnondam perfpicere, aliud Reformatoren} ^agere publicum, fimul-

C 2 que

η c $ )äo

que acerrimum Papwae re'igionis oppugnatorem,öb eam-

que cauflam ^a Papa excommunicari, a Cardina'ibus éxa-

minari, in Coric i. i is damnari ut hasrefiarcham, ^aqua 6c igne interdiceiidumJqucevero.)& primoReformator^ non Zvinglio, (ed Luthero, fingülatim fumta, coinpetunt.

Satis erit ex ordine Do clor um Reformatorum, uti dici fvevere, non deeRe,qui Reformationis gloriam Luthero

haud invideant. Eil Cantuarie η Γι um Archiprarful Re- v.erendiiE Joa, Tillotfon, inConcion. 27. p. 848· ?tuf Die fpt^funDige Svage, wo nemitcb unfcre Religion oov £tubev ge#

wefcn fei), fånnen ro t v antworten: nemtia), wo Die wabre

€^ri|lent^um war. 2fft etitdjcn ortevn vein, an ettidjen mev

fcevDerbt unD reifefg't; mfonDerbett war fie in Dicfen mittet«

ηαφιίΓφοη ^eticn Dcé £f)riftentbumé auf eine gett (ang mit fcieifäftigen 3$vtbumev ^unD Ubiern angefüllct, weid)cé allcö

mitetnanDcv Die Reformation glücfltd) abgef<$nttten unD weg#

gefc^aft bat: Daji alfo unfere Religion fo alt,a($ Daé€i>rtjlem

ti)um feibjl tji, ob fd)on Die Reformation mit erfl mit Sutbe#

ro angefangen bat Quidmulta?*habemus, utitadicam,

reum confitentem, ipiiumque Zvinglium, ita Lutherum adloquentem, inMonumentis pietatis 6c literariis fol. ^337.

edit. Tigur. 1851·

Ignorare nen pot es, eo tempore, gno tu in aciem pro- grefjiis es, phires alios tam le&ione omnivaria, quam lingva-

rum cognitione , te multo praftantiores ac magis inftrucios

exflitifje^ qui tamen formidolofiores paulo meticiilofi, ^tum

etiam quod divinitns non commoverentur animi fortitudine

confirmarentur, in arenam defcendere, ut 1fr ac lem defenden-

do contra immanem iilum Roman & urbis Golian oppugnarent}

Ceffabant. Tu ergo (en land ^em tnam, quam tibi nun quam negabimns! ) interea temporis ex omnium iüorum numer0 di-

vinitus inftar Davidis vocatus es. Ea ergo animi fortitudine

ae fiducia bofii te opponebas, ut reliqua quoque priorum tur-

ka? qui jam ante non purum foUiciti fuerant ^> qnibus mc dis

& ) ai ( <%

(ic rationibus abominabilis iUe Antichriflus toUipoffiet, tuo ex-

empla animoßores redditi, fimul in pal&ftramprofilientes flip¬

pet ias ferre pugnanti inciperent: un de faEhim efl9 ut mir o quodam fuccejju Evangelium increverit. Deo igitur ingentes

gratias dehe-muSy quod te excitare dignatus ßt, cum hang

rem laiigepericiilofißmiamNEMO tentare änderet. Ibidem»

non ita multo poii,iterum hiec ad Lutherum fcribit: Deo fimul tibi gratus fnm, gratitudincm imie), merito debere

fateor, quod TU PRIMO, tanta animi fortitudine, in arenam defcenderis, Cfr. Hevmarmi Poecil. T. III. L. I. p. 196.

It. Benzel» Hiit. Eccl. ad See. XVI. §. 3,.

TANTUM.

DiiTertatioms. AUCTORL Canfanguineoque.

DileStiffimo.

T e. Parente. Utroque. Prapropere. Orbatum.

Dignum. 'Mufis. Qui. Nomen. Confecraret..

cR.eddidit. Pietas. P.eddidit. Diligentia.

Qua?. Semper.. Coluifti.

Quarumve. Ope.

-Specimen. Hocce. LaudatiiTnmim.

Edidiili-

Eiudem. Spero. Facient.

Ut.

Fruvium. Quem. ConcePerint. Uberrimum,.

Feras. Olim.

In.

Cognatorum. Gaudium. Et. Meum.

Qui.

Tv.to. Pectore. Commoda. TIBI. Mille.

Optavi. Opto. Optaboi

G* G. F.

Eruditiilimo Domino AUCTOR1,

AMTCO ⁱⁿ paueis fincero.

Memoratu dignum vidcbitur, condifcipulatu ^5, femperque ea, quse poftea ^, inde futura a

praedixi, jam, ad optatum, eveniiTe. Nempe na- vitas & induftria, quam in litcris' adhibuifti, A-

?nice Optivie, iingularem, virtusqué haud fucata,

qua, nullo non ^mpore, fuifti confpicuus, fece-

runt, uc ParnafTum, via proxima Sc veluti corn-

pendiaria, adire poffis. immortaliter ego quidem gaudeo, quippe quem in nümerum amicorum

Tuorum relatum, jam pridem, voluifti. Quod reliquum eil, pnemia, virtutibus Tuis atque do-

£trinis perdigna ^, & Tibi gratulor, ex ani-

mo adprecari

volui, debui