Dispvtatio metaphysica de ente rationis, qvam cum consensu amplissimæ facultatis philosoph: Vpsal. svb præsidio ... Johannis Bilberg ... publico candidorum examini modeste submittit Achatius Gåse Roslagius in auditorio Gustaviano majori ad d. [12] Maj. a.

β.

s.

DISPVTATIO

METAEHYSICA

TS v Ό Ε

ente

R

ΑΤΙΟΝΙS>

gVACM

Cum confenfu _{AmpliiTimae Få*}

Cultatis _{Phiiofoph: Vpiah}

SVE Ρ RΛΒ S ί D I O

CELEBERRIMI

VIRf

Dn.

_Johannis

Mathem.

PrcfefT<fOrdmarii

>

Publica Candidorum exnmini

modefle Jubmittit agHatius

RÖSLAGitIS tn jiuditorio _{GußavMno majori}

add.At Md\>Δ. 1689* VPSJLIUE

ZmtditttENR1CVS CVRIO 5. IL·M·

Éevevcndifltmo

in Chriflo

Vatri

55# ucDomino ,

D.OLAO

SWEBILIO

SS: Theol: Dod: Celeberrimo _{* Regni} Sueciae _{Archi-Epiicopo longe digniilimoi} Acad; _{Upf, Procancellarioeminétiffimo,}

Coniflté Édcl* Prasiidi Graviflimo,

AlAcenutt _Miigno.

Fl Revereiido _ätqué

_Amphjßmo

D.PETRO

RUDBECKiO

SS.Theol. Do&oriLaudätiflimo, nec non

utri-ufqjEcclefiaj Upfal. Paih digniifimo,

dc Patroito_jummo.

CM/txime Réveréndo

_at£

_Celeberrimo

d.

HENRICO SCHUTZ

SS. Theol.T-icent.& _{Profeilori amplnfimo»}

in_{gatttHa05pfhlaPaftori mcritiilimo.}

3*atronoacPromotori ur_{optima$ tta obfervantiλ cttl·}

tu devola rnentetolendo.

lyidmödtiM Reverendo

_at£

_Clarijßmo

Domino

M.JULIO MICRANDRÖ

SS.TheologisProfeilori Celeberrimo,in35$^, falaPaftori _{vigilantiilimo,}

■!u mecum

Teverendißime

_{r ac}

rMu*

ritmm ffteyerendi patres _,

tacituj

pénfitaham

, an

Vos

, ut

öfficiis

maximis

ita

_{moleßißmis dißriSlos. hijce}

_inComptis

labortbiu Jcädemicii

_compeUaré

_(ußmerem.

Inter alia qu£ me _{a propö}

fit

_q

deterrueruty

ι

fuit

_curta mei

ingenii JupeHex

} qu<*

nullet

pr

or

fm

ratione Velins

Claru TSLomintbm

re-.

jpondere

poteritφ

Verum

enmtvero

levabant

pudoyem

Vtt

Gentiliuni,

_qui

_β

_fabtilu

cre-dere

_fa*

_eft

y

dum

ipfis lympLe

offenen*

tur,

_hemgnts

_{ocult4 ad}

_{eafdem adjpexerut.}

Troinde

_fubmiße

_{^eVehndtsßme}

_ac

_Ψ1ψ

fyy

erendi Tat

res oro ac

obteflor,

ut

ExS

ércittum hoc

_quaUctßique

_fumina

_feft

_mätto¬

ne _{concinnatum ac ad}

pedes

Veflhs

depoft-tum _dexire

_accipeve

, ac me

medjque

fies

Foba habere commendatas ,

dtgnemmi.

De

quo tanto mlmä

dubtto

$ quanto

plus de

tneorum

_falute

_{(étnper JoHiatt}

_fmfiu*

_VE"

con-ßltuit

j

ut

V

os

incölumes

ipfts fetVei,

pri'

1

Cäbor♦ ViVtte

^everendtsßne

ac

flurmunt

ffteVerendi Patres ver#

nofirce

^eltgioms,

poß T/EVΜ

ac

Negern

tutifsimi

Te

fen

■ .

(öres

i

ViVite

wftroe

T&cep

> cm

äati

r

eflisj

fummo gaudw.

Vrutte

Mu(is

no-

X(

flrts

Vpjdenfibus

emolm

eto ac

decort

ma'

ci

xtmo.

Vivité

Veflris

mites Tvåtres

,

folatio

s

bono, ViVtte omnibu* boms

_/alvi

,

ψ1

«

falvis

ßbigratulari

poß

mit,

ri

Reverendiffimo u

ac P,

PI. _{Reverendis, Ampliffimis}

Norainibus Veftris

_£

h δί ι ' C ι AåSttHJfmu» GukiT ACHåTius

©ae&

Pix Reverendis,

_{Sj>ecidti[fimis}

_&

_Experten·

üßimis,

Doctijjimii & PenerabilibtM Viris

■

Dn.ERICO ©$©$/

Γϊϊρ:&Paftori in jQllébp

, vigilantiiTimo. Patri filiali

leyerentia colendo. Dn. ABRAHÄMO

Al-cinio, Paftori Holmenfis

Suburbii orientalist

Dn.C AROLO Chy

traeo, Paftori ingrltlUM

vigilantifllmo.

Dn. NICOLAO Faft,

Paftori in_{ξΚjj'alUbeneme*}

"to., Dn. CamerarioRegioj MAGNO· Barkenbohm , Patronooptimo. Dn. NICOLAO _©efi/' Comminiftro in 2eUlW / Germano_perdileclo. Dn. _jOHANNI Gi&t-lero, Gomminiftroin^3({b*

tå.3c genuödoitiffimo.

Dn. NICOLAO Faft,

Comaiiniftro in Qrtfty &

Da. PETRÖ Boeftadia

Praspofito&Paft.in Πβdignisii.no.

Dn I Ν G B Μ VΝ D O

in

J3ennUtgbp/ il* luftriifimi Comicis_Johannii Steenbocks Prxtori

fide-liflimo, Patronofummo*

Dn.ERICO _Lithoviq,

Paftori in £emW.meritjS*

mo

Dn. ERICO _®5fe.Pa¬ ftori in _SrMfcfiit

Fratrifi-déliffimo.

Dn. THVRONI

Vnan-droComminiftro in

b ρdoftiftiriio.

Dn, DANLEU Starcfc,

ComminiftrointXijaiil éfa

gnifftmo.

Dn.MICHAELI_05fe/ Concionatori _injjutfbpe?. ruditiflimo.

;|ΪΛΠΐα bonoratiflitno.

Hoc_{quaUcunque Émrtitium Auiimicum}

dedicat uiqucofett

cognitioncm

mor-taliumex tribus _quaii

fon-tibus_{promanare,nemineiri} iturum arbitror:

Jenfibw

, ratione

jalicet

&

£xperter/tia :

intcr

qua;

primum

locum

iibi merito vindicat ratio : nam & pro¬ prer lllam tantuni

homines dicimur,

at;

que a

brutis djftinguimur: Et

fine

ea

ni*

hil affirmare aut negare , nec honeitym ab inhoncfto difcerncre fuftinemus j,

nj-hil _{deniqqe verbis ccqdigne expriiperc,} nid _{ipfa nobis}

_{dicenda fubminiftret.}

_Hsc

quoque

deducit

nos

in cognitionem

En-tium _{uniyerfaliuni} , magnis

obfcuritati-bus _{itnpiicitorqii): quo}

_rcfcruntur

_etiam

Enria

_rationis^e

_{quibus paucis, utiram} feiici fucceifu (rudilicet minerva)

4?erc eft animus. Quare cx

confuetudi-m inter _{Philofophos longo}

_ufu

_recepta,

me _{operas pretium fadurum}

exiftirno,

ii

ονοματολογία#, ca qua decet brevitate,

de-derim , ut caetera deinceps cognita

fa-ciliora evadant.

rb. iu

• ' ~ ' \

Derivaturvocabulum Entis a

ver-bo _{fubftan^iyo Sum , & proprie}

deno-tat adum , hoc eft Eflcntiam cum

exi-ftentia _{conjundam, Graecis v}

_£

dicitur, ex definitione Entis rea¬ lis fatis _{liquet, Rationis autem}

_Ens

_di¬

citura ratiocinando, quia

bsncficia

_ra¬ tionis fidumcft, atquein ea

fola

fitum«. Intelledus cnim humanus, ob meliorem

cognicioncm Entium

realium

,

multas

notiones _{excogitare neceflum}

_habuit,-

ii-«e _quorum

adminiculo

_vix

qnifquam

nomine _{Philofophi falutari poterit.}

7h. 1IL

Quod attinet

ad

Synonomiam

, hoc eft, ad varias harum vocum

appeila-Ntiones, dicitur Ens rationis,

Idea

v

Ima-ginatio mentis, Conceptus

intelledus

, ISiOtio intelledus &c* Ex quibus

ap-3

pellationibus

facile

conftat, notioncs

fe-eundas in

_Logi

_{eis non eflc Entia realia,}

nec exiftere extra intellcdum in rerum natura, fed tanturn terminos fi&os eflfe

ad _{facilitandum intelledtimin vcritate} re-rum _cognofcenda*

Th. IK

Homonomiam fi _fpedes,

Ensra-tionis _{quatenus Enti reali} opponitur,ac-φ

cipi

fölet

: i,

abfolute

prout purum pu¬ ndet*nihil extraiπtel ledum eft , & ex me¬

ra mentis fidione _{pendet; ut fi quis velit} fibi Deum _{creatumfingere,purgatorium,}

hominem volantem. 2, fccundtim

qvid9

quando intelle&us occafione aliarum re-rum

_fingitäc

_{componit fibi rcmaliquam}

€ rebus in natura _{exifientibus, qua: ta¬}

rnen _{nunquam funt aut fuerunt in natu¬} ra, extra illum _{conceptum: e, g. mons}

aureus; ubi ex monte & auro , _{qine o- ;}

eulis noftris _{lubjacent occafionem finxit} fibi intclledus conceptum montis aurei» i Hinc Ens rationis _objektive confequen-ter dici _{fölet; & hoc fenfu notiones} fe-cund# _{adpellantur Entia rationis,}

ut

e-gregie

docet

memorias Amiviilius in fua

_Metaphyfica,

_{A 2}

4

Thef

F.

Ex _{praemiifis liquet, Entia ratio*}

nis maximc &uniceinteUe&um noftrum

adficere,quorumproiride ideas in

femet-ipio circumfert. Undetot fumitür

mo-dis Ens _{rationis, quot modis potefl}

ali-quid cfle^atione. Id aiitem _{potefl eife}

quatuor modis; i.

_effeflive

_tanquam ef-fedum in fua caufa , iicefformanda eil

effigiesin cerebro pi&oris, aedifkium in

mente _architedi. 2: fub]etötve _tanquam

accidens in fuo _fubie&o, üc fcienti# di

artes _{dicunturEntia rationis, qtlia} ratio-ni veluti iuo _{fubje&o inhaerent. 9.}

ef-fe&ive & _{fubjedive iimul,} Ut _Syllogif·* nius in mente formatus ac oré _{prolatüs j}

miile enim _{Syliogifmosmente homo} po-tcft conftruere , licet ore nullum

profc-rat.'

TL vi.

Quandoquidem

hxcEntiaRatio* nis,nec res funt, extra _{conceptummen«}

tit revera exiftentes> nec quidquam

rea-Jitatis cum UlisHabent _{commune ·9 aliam} merito rationem formalem iibi vindicät.

Qtiae ratio forinalis _{explicari fölet per}

_W

elfe

s

eflc in intellc&u , iicut intcr alios etiam

Metaphyficos exponit D.

Sthalius

. rh. vm

Ens Rationk >

quod

tantum

eß

ob-jefiive

in

intelleBu

,

ClariiTimus

Mufeus

V _{huncjin modume^plicat; Eps}

Ration

qvod

habet

ejfe

objeBive in

IntelleBu

>

nec

aliud _efje

_habere

_poteft

,

five

quod

non

eß

nec ejfe

potefl,

cilra

mentis operationen

\

commcdeitaquehoc

modq

quoque

dcfi-nitur;

Ens

ratwm

eßf

quod

concipitM

ad modum Entis re

al

it, aut

exißentia

_cor

pacis,

cum

tarnen

tele

rnn

fit

extra

intete*

Üum.

rh. FIII.

Tam late autem

_(lgnificatio

Entis,

fefe extendit , utnon foium illa Entia,

qua:veram ac

pofitivam

eiTentiam

realem

extraintelleäum habent; Ted etiam ea , quae inratione

fundantur,

compleftatur.

Unde nonnuili aiferunt, illatantum En¬ tis realis nomine venire , qua: veram ac

realem eiTentiam extra intelle&um ha¬

bentj ea autem, qussin ratione

fundan-tur?

- · 6

fur, non

effe

vera Entia rcalia ac

pofiti-va* _{Quoe tamen optime inter ie}

conci-liari _{poiTunt , diilinftione inter Ens} ge-neraliter ac _{fpecialiter ipe&atum,}

Gc-nera7itsr enim'ornne illud cfl Ens réalc,

quod & extra intelledlum fuum habet

efic, & in intelle&q _{puro eil fundatum*}

Spccialiter äutem illud Ens reale dicitur,

quod folum realem habet eflentiam extra

mentem» _{Quocunque tarnen modo} vcrbum effe _{iifurpatiir, Ens eil;} ut Ens

in _{iu4 Iatitudine acceptum , Ens §c ve¬}

rum &

_opinabile

_creatL>m

_&

_increatum,

Ens reale & Ens rationis _inclqdat ,· de

quibus inter alioscanfuli potcil_Celeber

-rimus _{Mufeus, hac de} re erudite

men-tem fuamin _{Metaphyf, explicans*} Jk IX*

Ens rationis dividunt _{Metaph. in} Ens Rationis ratiocinartis) & EnsRatio¬

nis ratiocinatatj illud eil, quod non ha¬ bet rem extra intelledum iibi

refponde-tcm; hoc cui aliquid reale _{refpondet in}

natura extra _{conceptum. Et}

quon^m

illud extra _{conceptum nihil habet,quod} mereatur dici _{reale, fed in}totum fuum

eile intelle&ui dehet, ab Entis

reaüs

na¬

tura removetur^ Hoc autem , quia ex¬ tra _conceptum

mehtis

habet aliquid

, ex

quo mens humana accepit

occaiionem

tibi _{jSngendi quid ,}

_ad

_realitatem

_Entis

propius attingit.

Tb. X,:

Alii Ens Rationisdividunt in Po* fitivnm, _JTegativum,

_{& Vrivativum}

j

Po-ßtivumy

quod

fingitur ad

modum

fub-dlanti#aut Accidentis. E* g. Deus

fin-.gitur referri

ad

creaturas:

Negativumr

eil

abfentia formas in fubje&o inepto,

ad

jpam recipiendam:

V. G.

carentia

vifus

in ttunco. .Privativtm, eilcarentia

for-nire..in fubje&o _apto ad eam reci'pien-däm: v, _g. abfenria

vifus in homine»

Th. XL

, Jdinc facile conilare autumo,quid

ftatuendum iit de Ente privativo ac

poil-tivo, Hoc enim in rerum natura ponit

aliquid

revera:

illud defeåum dicit»

Is

tarnen defc&us non eil nihil* iic enim inaiitia moraliseffetEns mereprivativum,

Qiianquam

enim

caufam illa

prorfus

$

äliquod

fubjc&um,

in quo,

dick

aliquid abcife,ac proinde cum defedum

impor-tet , materiale ejufdem iicut effedus

o-mnino _{pofitivus habetur, NIHILaurem}

five _{iimpliciter live fecundum quid}

dici-tur, abfoiutamtamenrei dicit abfentiam

negationemque purim importat; cum

illa e contrario involvat ordinem ad iub*

jedüm aptum, In nobis etiam

experi-mur facile lllam non eile _prorfus

priva-tivum, Qiiis morbus gravior hoc, qui

tam _{graviter inficit Corpus & Animam»}

Quis noflrum eil , cüi non hoc malum in dies obicem in adiönibus noftris _po^· nit? Et _{quid eil virtutcm fedari aliud,}

quam didamen redas rationis fequi, _åc

Vitia _fugere.

Th. XII.

Quidquid in mundo reVera eil »Sc exiilit, veram ac pohtivam habet

ciTen-tiam , & Ens reale dicitur. Quod au*

tem nullas habetEntis _{proprierates,nuL} las affediones , nulla praedicata _, nullä attributa, illud eft _{purum pm*nihil,}

_Sc4

Enti _{oppoiitum, interhaec qui rem me¬} dias natite ftätuere eönatur, in catfnui

mihi laborarc videtur; toterEns eriim&

v<>n Ens _{efl infinita.}

_diBäntta;

impoßi'oile

eft

idem ejje &

non

effé.

Nön

negamus tarnen unam rem magis pofitivi

exhauri-re, quam atterarri.

Perfedum

eft

ani-mal formica:tarnenperfedioremfe

habet

hominerri. Perfedus quoque efthomo; attamen perfediorem

agnofeit

fe

Deum;

Sc ut rem verbo compledar ; omne

quod eft$

Ens

eft ;

quod

non

eft

,

eft

merurri hihib Hinc facile éonftat Entiä ratronis eiTe_qüöqiie

_reälia

, quam

vis

no

exiftant extra intelledum»

fh. xirl

Haec ita brevitet didä funto: ha*

bita ratione _{opérationum mentis.}

_Quairi

folet, an folum ea Eritia rationum

funt,

q\ix prima operationd mentis

cognofca-tur, an vero etiam eä, qtiae iecunda

di*

judicantur*

Reipondeo

:

cuiiibet fatis

darum effe Entia Ratiönis^tam in prima,

quam fecunda operatioric

inteJledus

co-iiftere. e. _g. homo _eft ldpis.

7h. XIV.

Hac occaiione etiani oeeutrit ftio _{illa, facis diu:}

_{interPhiloiophos agi*}

ϊ©

hta. Ån ea _{tantum Entia rationis}

fint,

quae ita extra_{coceptum mentis}non_funt, ut ne _{quidem efle poifinti5 An}

vero

et-iam ea , quaetquidem a&u _non fnnt,_in¬

terim tarnen fieri _{poterunt, fint Entia} tationis? feuϊ quod éodem _{recidit: An}

Ens in _{potentiafit Ens reale> An illud}

ι _{tahtum fit Ens}

$quod reverä a&ü cxiftitj

Multis _{magnifque viris perfvafum olim} fuit illa tantum Entia irealia eflc , qux

hon _{fucrunt* attatnen}

progféfiti tempo¬

ris _{fieri potuere}

; nobis aüteül

cönlmo-l diör videtur fententia illoruni : _qüi

fié-gant- Ens in _{potentiä. efie verum ätqüe}

► reale Ens₅ reale enim,

quodveram_atque

realem _{efienfciam habét} extra _conceptum.

, ubi, qaarfo

$ eft doinus ante exftru&io»

! _{nem, nifi in idea architefti > ubi funt}

i

_fruges

_{ante annum proventurae}

, nifi in cerebro _{Agricolae* eas omnivoto}

expe-j tcntis. EEectämén fint _{äppofita fine prse~} judicio Celeb: _{virorum, hoc}

ipfum

afie-rcntium, in _{qüibus e.fl: B: m* Aurivilius,} cujus erudita _{fententia fano quoque} fen-fu _explicari

poterit , qua dt re fortaffis ! _hberius

difierendi occaiio dabitur,

1* .

t

Th♦ ΓΓ, ,.

Multa

_{quictem adhuc}

ledii &

_{me- s} ditationc digna circa

hane materiam

ad-

·· denda cflent,· fed dum recolo mcnce

bre-

|

vitatem omnibüs

amiciifimam

> curtam-

f

que

mci

ingenii

fupelledilem

>

vela

con-

f

trahere mea inrerelt. Qiiod

Γι minus

po-

|

lite ae pro dignitate

hane materiam

ju-

\l

cundiflimam utiliilimamquc

tradavetim

# c n^vos meos juveniles juxta ac

aliörum*

j'

BeniVöIe Ledor, obfeeio

excufes;

Et

|

qu3ß

hic

deiiderantur,

aliunde

petas

;

a-

%

pud

illos

inprimis

,

qui

hane

rem

me

h

multo feliciori Vena explictierunt,

Üeunl

>, rationis noftrae audorem

iupplex

vcne*(

for» ita

rationem

noftram dirigat»

uto-?

mnia noftra fada in gloriam

ipfius

ver/

gantj

cui

fit

laus

&

honor in

fe-cula feculorum»

Ad R Η-s i»o ΝDΕ Ν T ΕΜ,

Quos juvalimmenp)Mufaecoluiffi Uherc ^ArmaejueCaftaisdttm fußinuijfe diu,

Ingenii dotumtnsafaient tfiendertelari

Quodnunc inpraftns tuquoejuerittfitit

Hinc erit utpoifisfelix abfilvere curfum. Quofaäo, tandemprtmia n-nltafetes.

hoctibi ex animog:acutoi i- }■ F. ΕIDΕΜ ficgratulari voluic StJpitadumfeandie, Fräter, pfametnaSophemn»

Oflendtns pulerat hmrattonit optti Cr»tuhr ipfiTibi,fimuiacutriufqut parenti