ECCLESIAM GENTIUM,

D. b.

DISSERTATIO THEOLOGICA,

DE

GENTIUM,

_AD

ECCLESIAM DEL

(Ν

VETERI TESTAMENTO

INViTATIONE,

QUAM,

CONSENT.

VENER. FACULT. THEOLOG.

■IN REG. ACAD UPSaL.

iUB

pjRJSAIDIO,

vmi MAX

REVERkNDi

A1QUF

AMPUSSIMT,

S.

s.THEOL.DOGT.ACPKOFESS. REG.

ET

ORD.

f

VRLtäk DrSOTirVTinW SUPMITTIT

FRIDERIC UUÅHRBERG,

SUDEKMANNUS.

IN AUD1TORIO CaROL. MaJ. DIE XI. NOVEMB.

ANNI ΜDCC LII.

: £ H. A.Af.

VmiMExc.

^M.

^HÖJER,

^{Reg. Acad.L·}

^Typ.

,PJ-RO_

Άϊΐ'ήοαιιιη

ÉHHSåd

»i.we ^■Ft-irl

Dn, Mag. FLORE ΝΤΙΝΟ Ρ,

;

l·} SfHÄM*, ^{' r ^}

«

I MSTöfeI

yin 'iprpil ty'Car MeiiffiTW, ^χ

Nec no η viütni C-thr FRfEPOSM & Adefitsttiili PATRQNO ac NUTRl

f

ΙΟ , omni honoris & obfer·

vaatiss cölti*, seteéem vinerj&idoT

1 · ' i q' fe.

VIRO AdmwtunrR?vwrpvrtö

(fi$f'¥*<r-rthrif!fin(?·

^-

Dn. Magj. 4¥bXSSGN,,

PAST ORI ψ

£Lwal!a:ygil4üiiiiiu}o

^,

FAUTORi &

PRÖMOXbRl fihgiilari

aåimi veneratio-

ne perpetim colendo.

Ihm

'jhuviwviyi ¥^vrétfl·'' e?

D:no PjBX^a,É|STR0M?

·.PAS"! QRl in Nåshulcd

Liudaiiiiifiio,^

^.

AVUNCULO «pia

fctu$gtρψψ fyfplciehdo.

VfsAJ£kf*vM!W ·_

D:no Aii.EocléliaÄ,*afc Maf.? ANt|REX

Kyroohaaf.

"CcirljDEO MflRÉLL,

coiligitui-, COMMIXIS I HO Dign ffitno·,

• F-MiORl

fmwsi?swp.

^,

f "*· rt Fl ' f ·? £ f J* ·» ρ "jjp *~J r ...

ZFvew

^■

lA'urre ^■< Μ R-rf*-

ßam D V. Ί., Imit&jm

*,

Veitrfs in fe merttis lohgc

maxiinis inatatus, in teflcrnnipu atque

gratißmi animi,

facram

eg» voluit,

V. ' ■

*v' *

AümodufcD& PkiVimnrf) Reverendorum NOMI·

WJM VESTRöRUM '

r wIIorhuinUli_mit, FRIp, AHRßERG.

rw »a

Sracliticac gcntis \ in peculium

DEI, eledtio

^,

Divinae

_gra¬

tis ,

bonitatis

^ac

fapicntix,

illuftrc eft

fpécimen

:

hac

cnim ,

reliquas gentes, ad

fui eultum

(a)

^,

& Meflis

^,

olina nafci-

turi ,

Cognitionen!, pcrducere

^,

optimus

intendit DEus

'(b).

(a) Indplem & cauiTas foederis DEI, cum Abraham

mo ejusque poileris ^, non fatis perpendunt ^, qui ^, eo

grati« ciivinae amplitudinem ad paucos reftringi clami-

fant. Fuit quidem particulare hoc fcedus ^, fuerunt ei

annex« promiiHones particulares ^{, ex} quibus precipua

liraélitarum , prse aliis, ϊζοχη refultabati minime vero

reliquis gentibus aditum, ad fcedus grafi« & falutem, praeclufit. Patet vero hoc ^, diftinitione fa&a ^, inter

ea , quae ipfam veras religionis eiTentiam, fcederisque

gratise prseqipuum caput ^v conhituunt, & illa, _qu« fe-

cundaria & acceiforia funt. Illa gentiiibus, cum Ifraé- litis, manferunt communis ^, ita ut omnes per ßdem

A in

<S*3) ) ä C SÄ3)

iri'Mesfiam falvari poffent: h®o lfraifitis quiclem fue-

re propria ^, ita ramen ^, ut reliqüarum gentium faluti

ex intentione divina infervirent. Docent id cauiTse

hujus foederis ^, quas non, ex fola Judieorum, nifi quo- que fimul ^ex gentilium, ad veram Eccleiiam invitatio-

ne, & inde pendente eorum falute, re&e & plene de-

rivaveris. Adeo enim inundaverat orbem horrida ido- lolatria & morum impretas, ut de vera Eeclefia, tum

temporis, effe conclamatum ^, quivis facile crederet.

Hoc malum DEus coerciturus, Abrahamum vocavit,ex eoque & poiteris ejus ^, Eccleiiam & populum illuilrio-

rem fibi conflituit, certis promiifionibus, beneficiis, legibus, ritlbusque ab Omnibus aliis diftingvendum ^, ut

vera in illo corifervaretur religio, Idolömäniaeponere-

tur obex , & faniora abIfraélitis reliquae, undique cir·

cumjacentes, difcerent gentes.

(b)

Pptiflirna hujus foederis ratio,

ex

promiiTioni-

bus , de Mesfia nafcituro, eil perenda ; ille enim ^, ut

®£ccy&t?x7rcs·, in carne erat manifeftandus, adventusque ejus indicandus, & certis adumbrandus typis: peeulia-

ris ergo gens fult eligenda, ^{ex qua} prodiret, & in qua, per verbum revelatum, plena Ejus, / tanquam Redem-

toris generis

humarii,

notitia

effet

invenienda ^, quo

fic

etiam falutifera hiec dodrina _pure & di ft i mite tradig

atque usque ad tempus adventus, confervari propaga-

rique ^offet. Hinc ^, ne fe exclufas reliqüse quereren-

tur gentes ; ita DEus Eccleiiam Judaieam dftexk & fa-

ta ejus moderatus eil , ut veram religionem latiflime fpirgere

ροίΓοε:

nempe , in

fpeciali

hujus

Ecclehiv

con- formatione invitamenta prorfus inruinjera ierrq er ha-

buerunt gentes, quibus ad MeiTise eognitionem ^, & ve.

rac Ecclefiae, h. e. Judaicoe, confortiu/n, ex ipfa inten-

tiörie divina , fe clementiflime & directs & indirecte

vojt.tas nunquam non fentirent. Conabimur vero bre-

vi hacce DiiTert&irone-, id ipium ^ex variis

rationibus

& circumilantiis evincere, piam hane operam Ulis op-

<5*2? ) 3 ( <&X2

pofituri,

qui,

gentibus ad gratise divinae communlonem

& ufurpatiönem adituin fuifie denegatum ^, vel faltem

non plene deftinatum, non

reformkknt dlcere.

Hane telam, ut, pro viribus, jufto maxime ordine, pertexa-

rnus > cornmodiflimum nobis vifum eft, notabilioribus

temporum intervaiiis inhserere, fic vifuri, quamlibet fe-

re Epocham (uis ^, & quidern

frngnlaribus

^, notabilem

valde fuiiTe allicimentis, quae hunc in finem ab optimo

DEO Ethnicis fuere oblata. Fave autem L. C. cona- tibus noftris, quos, licet dignitati argumenti minusiub-

Jnde refpondere obfervaveris » miti tamen Tua cenfu-

ra, ingenii facultatumque tenuitate , temporum injuria

& infirma valetudine , fere oppreiTurn ^, pro more tuo , erige.

§. IL

DEum,

Eccleiiam liraiiliticam

^, tem¬

pore

Patriarcharum

^,

ica direxifle

^, ut per famam ,

aliaque allicimenta

^,

aditus, ad

illam daretur

gcntilibus, Hiftoria Sacra

nos non finit

ignorare. Huc fpe<fbant,Se~

mi

&

pofterorum,

pvx

reliquis fratribus

^,

in

populum

^,

peculiari ratione DEO

pro¬

prium, elcétio, atque lic Abrahami^

^cx

Se-

mitis, in

_parentem

Mefliae,.dciignatio (a)%

Illius,

&

reiiquorum Patriarcharum, publi¬

cum

reiigionis cxercitium,

pcregrinanoncs

vari#,

cum

exteris negotia 5c loedera (b), joicphi

^s

& totius denique ifraéliticae fami-

liae,

in

£gyptum

^,

deicenius & longior ibi¬

dem commoratio (c)»

A 2 (a)Öb

) 4 ( ÜÄ3J

ta) Ob do&rinam de

Mesfia

^, tanquam verae reli- glöms nucleum,

felicius proponendam, repetenctarn &

latiifime propagandam ^j credimus faHum ^, ut, jubente,

& fic difponentc DEO O. Μ., Noachus, ex

Semi

pofte-

ris,Salvator em proditurum prsedixerit, atque ex partici- patione

hujus prascife gloria: &

praerogativae

reliquos fuos

fllios Gen. IX. excluferit. His itäque ^, horumque filiis

& nepotibus ^, hacratione, fpeciali prorfus

obiigatione,

tncubuit, fadtam Semo promiiiionem frequenter & foili-

cite recolere, SemitasquQ ^, qusbus data erat, attento

femper oöulo, refpicere. Ex

Serniiis poftea Äbraha-

mus, tanquam

Meffiae

parens,

dehgnatur?

non ideo

fo-/

lum, qula omnifcius DEus viderat ^, illum

promiilionem

grato accepturum anirno ,

& idem faciendi pofteris

exemplum& auiftorem futurum ^,

fedetiam,

qua

l iic fa¬

rna de Meflia , latius ^per illum dimanare poiTet ^{j non}

modo ad Abrahami cognatos , in -Chaldaea & Syria late

habitantes, fed etiam per eos, ad reliquas'circumquaque

mtiönes Gen. XXXI, 24. cfr. Gel. J. G. REKJBECK.

Medit. in Aug. Conf. Med. 39. §. 34·

(b) Eatriarchas, exteris ponulis non fuifTe ignotos,

nec religionen! obfcuram, Sacra teftatur Hiitoria. Com-

memoratur enim, eos nornen DEI prasdicafle ^, altaria

variis in locis erexiife & facrificja obtuliiTe ^, quoe per tgnem ccelitus demifium miraculofe, & non fine audien-

tium ilupo*e ^, fuere confumta, Jnde Sacriseofum,ma-,

xima veneratio & farna ^non potuit non conöiliari. Huc

contuiere varia illorum itinera ^» quorum ex Scriptura catalogum nobis tradit CHR. ΜATΤΗI/E ^m Htftoria

Patriarcharum , ubi p. m. i^o. recenfentur XV. peregri-

nationes ABRAHäMI p. 2*6-, ISAACl quintuplex ha-

bUaculuth p. 271. JACOB] XVII. itinera. In his con-

ftimtos veram doélrinam fpariiiTe dubio caret , prout

quoque operam eorum, in hunc finem collocafam, mulr

tis inloq* fuiiYe fruéfuofam ^, coiiigi poifit ex Gen. XX.

7. feq. XXI.22. Frgterea,

familiam

Abrahamiticam_' ^, ut

pecu-

) 5 (

peculium DHI, cornmuniter fsre ab aliis hujus temporis

populis

fuiffe agnitam

^,

vei inde colllgere pronum eil,

quod Reges

nationesque, illius pietate & auéloritate ^per-

motos, cum iilo fcedéra

pepigiffe conllet Gen.XXIILtf.

C. XXVI. 28. quibus quoque

öccaüonibus

^,

probabile

omnino eil, nQn paucosad verarn

reiigionem fuiffe ad-

dudlos. Vid. Rev. b. m. Arch.

BENZELH

Rrev.

Hift.

Eccl. V. T. Epocb, 4. §. 4.

(c) Iiluilria gratis

vocantis documenta exhibuil

DEus , cum

JOSEPHUS, ejusque hortatu JACOBÜS

pater» cum integra

familia in AEgyptum irent. JOSE¬

PHUM, ultra 80 ärinos ibi commoratum,

faniorem de

/ DEÖ dodlrinam inculcaiTe, regius vat s

Pf. CV.

ζ r. 22.

teilatur. JACOBUM,

^gyptiis eariffimum

^, vera

de

Schilo dogmata

profeir.inafle, cui

gentes

aggregatum Iii

xpr^dixerat, viri

piefias

aos

credere jubet. Nec dubitan-

duni, quin ex Sacra

Ifraélitarum colonia

^, per

plura Se-

cula in AEgypto haerente , veram

reiiglonem addifcere

potuerint

lridigenae, aliique

^, ex

difTitis regionibus,

^ma¬

gno numero, eos

adeuntes. MOSEN, in aula AEgyptiaca

& inter Midianitas diu degentem, docendi muneri

fuiiTe

intentum, Hifforia Sacra

&

Profana

abunde docet.

3

§.

Iii.

Sub incomparabili regiminc gentis

liraclitic^

Thcocrarico, nova,& fereinfini«

ta,obkrvantur gratis divinae fpecimina,qui¬

bus

ethnicis, ad tcclefiam,

porta

quafi fuic

äperta, Taliafunt: Varia miracula, Moiis

miniiterio pcraéta, & cxitus Jiraelirarum ex

JEgypto (V); follcmnis promulgatio legum,

earumque

talium/quae cxteris ^quoque, qui¬

bus

_per

faniam innotefccrent, & poflent &

debc-

«*2> ) 6 < «W

dcbcrent,

_pro

juftitiae & aequitatis cynoiu-

ra ,

in-mulcis iniervire (h) \ longior in de*

ierto

peregrinatio (c) ; nairacula & vidtorise

in

oppugnatione Cananseorum obtcntx, in- deque lecuta devidtorum dilperiio (d)

;

fitus

terra? Canam

(?):

^varia

fubjudicibus fortuna

cumque

yariis nationibus negotia (/).

(a) Dari Miraeula, i. e, eßetßus creatam naturam

fupdrantes ^» & entium finitorum viribus fuperiores, ^ar- gumeittis inviéUflimis probarunt alii. Taüi, ^cum Hi- ßoria exitus IfraiiUarijm fißat , E. G. Sciflionem ma«

ris rubri,baculo Mofis, ut aqua; murorum inßar utrinque

coniißerent Exod. XIV.; noßrum eß paucis disquirere ^, quidin prsefenti negocio preeßiterint. Nempe, utlfrae-

litarum Jiberationein ab impotent! /Egyptiörum domina- tione, firie adeö evidentibus miraculis a DEO ob-

tineripotuiße, non temere eß negandum; ita alium ii-

lorum fuiße finem,videtur facile ftobis coiicedendum.

Palmarius nimirum, proeul dubio, fuitmanifeßatio divi-

naeglorios, & gentiuminvitatio ad miraculorum auclqrem quaerendum^, repertumque venerandum. Patet hic bnis

ex confidenrtione indolis ißius sevi hominum. Hos dira idolotnania adeo corruperat, ut eis, ne quidem quoSd

externam & naturalem honeßatem, emendandis, huma¬

na & naturaliter pofiibiüs opers, minime fola fufficeret.

Per miracula itaque huic maloquoque efficacius mederi conßituerat DEus. Illis enim, DE! Ο. Μ. , tanquam folius & unius, exißentia eß demönßrata, Polytheifmi

vanitas oßenfa, minorumque, quos finxeränt homines, Deorum infirmitas intelle&a cir. Exod. VIII. _19. Illo-

rum quoque ope , Ifraélitas veroDEO eße Kpccv

τίεξ^ρvy

fignificatum eil , horumque religionem proinde eße ve- ram & ample&endam. Nec hic prsetereundus miraculo-

«Sli ) 7

C

(SÄJ!

jfus Ifraélitarurn ex /Egypto exitus, ufpote, qui, vel fo-

lus , gentis dogmaturaque

famam latiillme diutiffimeque

valuit propagare. vid. Jof. II. 9. feqq. IX. 9. 14. i.Sarn.

IV. 8. VI. f). Hinc quoque Nob. HOLBERGIUS Hift.

,Jud. Lib. 3. c. 6. ad finem,demonftrat, maximum hono¬

rem Ifraéliticse genti, pofthunc exitum, fuiile babitum,

exterasque nationes iemper

ftuduiffe

, ut vel in mcmbra Reipublicffi Judaics adoptarentur,

vel

facra Iiraelitarum

faltem imitarentur.

(b) Prömulgatio legum in monteSinai, altius certe expendenda eft. Audiebatur ipfe DEusloquens, audie-

bantur tubarum clangores ^, tonitrua ^> videbantur flarn«

mte, fulgura' Fxod. XIX. Hifce exiftentia, potentia &

gloria fumni Nunvinis luculentiilime adftrurfta eft. Por-

ro_, ipfe leges, eadem} gentihbus ac Ifraélitis, conce- d^barit priv lfgia, ne quse, ad Eccleffe communionem

obftarulaefient» efi. Ν^um. _{XV. 15,} 16. Hinc ad Sacra

' Iftaélirarurii leguntur mvitati. atque ad circumciftonem

G n. XVII. ⁱ² , &, hac admiiTa ^, ad Pafcha Exod XII.

48. ad Templum ^1. Reg. VIII. 41. feqq. Magnus pro·

inde , fingulis temporum intervaliis, exftitit gentilium

numerus _, Eceleife Judaicac fefe aifociantium, Pro/ely-

twiim nomine compeilatorum, quofum varia genera j jura,

videfisLÉUSDENti

Phii.mixr. DiiL sr. p. m. 154.

feq. HOLBERGc Hift.

jüd.

L 3 c,8 Breviler, vel ex folo Exod.XII. _49. aperte coniliterit, in V. demucn Te- ftaménto, apertam patuifte gentibus, ad Eeeleftam ΟΕΓ, januam, DEumque fic, omni prorfustempore, omnes

cujuscunque gentis &nationis homines ^, modo voeantis gratiae benefieiis rite utentes, in finum fui regni gra·ise Jiibentiftime recepifte. cfr. Lev. XXIV. 22. Νum.XV.29.

Rom III.49. ^jo. i.Cor. XII. 13. Eph.II.'4 III;5.6.

j

"(<r) XL

annorum

in deferto peregrinario

, ut

alias

iftius cauflas mittamus, utiqueinferviebat memoria Ifraö- iitarum, apud /Egyptios aiiosque confervanrfe, Sc inter

finitimas nationes Arabes _, Idumicos, ceterosque reno- vand«.

SÄ2 ) 8 ( CSÄ3?

van'l«. Quod fi fimul rite expenrhmus atlmirandum,

quo Ifraelitic ducebantur ^, modum ^, columnam nempe

nubis & ignis, vi&um ccelitus demiiTum, facrorum ap- paratum, reliqua j

profeélo

hcec omnia

opportuniffirqam

praebuiffe occafionem, ulferiori» de populo

fandto,

ejus-

que faeris, /inquifitioni, omni dubio carebit. cfr, REIN¬

BECK. L. c. Med. _59. § 41·

(d) Cananaearum gentium excidium & fuga ^, divi-

tüte gloria manifeftanrias novum aperuic carnpum. Pro-

debant DEI mijericordiß & patientiß ideo celebrandae,

doeumenta clariilima, tum tardus^, in prsefradlis debel-

landis fugandisve, progreffus, Sap. XII. 8. 10. 10.tum pa- cis, certis conditionibus oblatae, prsemi/Ta experimenta.

Deut. XX. 10. Divinae juftiti* & potcnti# demonfilra-

tionem exhibuere devidtiimpii Canan«! ^, quorum firiba oppida, munimenta» aciem,

breviilimo

tempore, peni-

tus delefa mirabstur orbis. Promiffionum divinarum veritatem ocöupata terra Canaan loquebatur. Ne vero

quid deeifet , en! varia paträntur

miracula,

^quorum

&

veritatem divina Scripturae auéloritas ^, fenfusque Iitera-

Iis defendit, & exernpla oflendunt Jof. III. 16. 17. VI. *o.

X. 12. j$. 14. Hifce tandem addenda,

devidlarum

gen¬

tium difperfio, per quam, miracuiorum ^, rerumque

ab

IfraSlitis gefbarum ^, variis terrse tra&ibus,

fama

percre«

büit, cujus rei fpecimen ex Suida & Procopio dare

pof-

femus.

(e)Palseftinam£ Ifraéiitis federn, non

nifi graviflima

de caufla, adfignaveråt DEus. Hujus quippe ferne

fkus,

religioni Hebréorum divulgandae,

cotnmodiflimus fuit.

Hane, a continenti ^, attingebant gentes ,

Iir2élitis, vel

cognationis vinculo^* veS alia ratione ^,

notiffimte

^,

in

eas, ob promiffiones, his

fa&as,

(cfr- II.

§. lit.

a)

jure

meritoque intentse : $er has vero, harumrerum, inter

illos geftarum, fama, ad alias nationes, per terras con-

tinentesf facillime potuit emanare. Idem perPhcenices,

maris mediterranei accolas, eisque

finitimos

^,

itineribus

niariti-

(ÖS> ) ⁹ C w

maridmfs, fieri potuit ^, quorum innumeras

fere

colo-

nias, artis navigandi peritiam ^,

maxima

commercia, ne¬

mo ignorat : unde ^{quoqne, rerum} Hebraearum

famatn,

Phoenicio nomine plerumque circumlatam, ^quaquaver-

fumperqrebuiiTe, obfervant erudiii,

vid, LANG.

Med,

ment. p. m. qc* Hos quoque ,

diiTemioatis

perorbem co- loniis, Mobsl circumtuliiTe libros, & in varias gentes in- tuliiTe _, verifimiilimum videtur HUETIO Prop. ^{4. p.}

.13ϊ. edit. i, Quare ^, non fme

caulTa

ilatuitur, Iiiice temporibus, praeter Terram Sanétam ,in orbenon fuiffe regionem, e qua operum divinorum

fama

seque commo- de ad alias nationes proferri atque latiilime extendi po- tuerit. cfr. Cel« REINBECK· Lc. Med. 39. $. $7»feqq.

. (() Bellorum, fervitutum, atempore iiberatae ^ex jEgypto hujusgentiSjin

Hiikiriajudicum,

crebra

fit

mentio.

Haecqucque in gentilium falutem vertit DEus. Teftä-

jbantur varia bella, DEI Ifra^lis potentiam,idoiorum ^ve-

ro vanifatem,utpote illudcum Phili/lseis 1,Sam. IV.feqq.

Docuit gentiles IfraSlitarum calamitas, quam juftiflimus

DEus ipforum apoftafiae &_ fcelerum efiet vindex, cfr.

Deut. XXIX. 24. 2 f. Jfer. XXil. 8- fridtum ^vero fer- yitutis jugum, reifitutaque Felicitas, quam potens, fa- piens, & in fupplices clemenseffef.

X ,

I ^IV·

χ

TeroporibusRcgum, varia gentium, ad

cceleilis dodtrinae

coniortium,conipiciuntur

invitamenta.

Sic,

^ut

nonnuJla adieramus,

cx Davidis

bellis, fcederibus, navigatio

nc

(a), Salomonis iapicntifiimo regimine, templi ftrudlura &

cum

exteris negoriis ($),

Prophetarum cclebritatc & vauciniis (c), liraclitarum in Aflyriacam captiyicatcm dc-

b

porta*

(SÄS ) ίο (

7" ' - v · / ν ·;

portationc (φ, &- dcnique quorundam

rc-

gni Juchici Rcgumlaudabili rcgimine, νιΛο·

rus &

reiigioiiis zelo cvidentiffima,

pro hacnoilra

adicrtione, ducuntur

_argumenta,

(a) Erninere jam pr χ cseteris, eoeperanr liraéline, idqtié aufpido & opera Da vidis, beilo paceve regis in·

elitiifi-vi. Variis illemoIis, ful gentisque farnarn amplia-

vit. Ρ ;il varia exfilia _, tandem _itnperio admerus, feli- eiffi nis beilss, tanto fucceffu.geftis, adeo bnliimis te/ro- ii & admirationi efie ccepit ^, ut difiitse quoque natfones

confuftum duxerinf, muneribus ejus gratiam ambire. Hifce

accedit mercatura & navigatio,afl terras orientales & oe- cidentales fada, qua reruin Hebraicarum rrotitia orBi _pa-

tuit. vid. KEINBECK., f..c. §, !43»' Huric vero regem,

peculiari gratis Meilise (atorem conrflitutuin » cujus

Ιοί

in S:a Sta rriemorantur pietafiseiogia ^, tot de gentium

vocatione vätieinia_; de illarum converfione, & devi-·

darum in iiitution e? η oniuifie iolicitum, nemo fifei facile perfvadelAt.

(/;) Religionis propagandse aciminicula ^, Safomoné regoante, non facile fuerit paucis digne compledi. ^, Sä*

pieiKnm S-alomonis, divinltus conceffam, o-nnium sd-

nnrationem extorfiffey cundisque nationibus, per prbein quaquavérfuη difperhs, euir-vifendi & aofcufianüi defide-

•rium ingerveraiTe^, inie teftafur Spiritus Sandus ^1.Reg.

X _{23. 24 ..2..} Par. IX. 23 ,24 AcceilPTe ^{, ex} bac ratio-

he, Régifu-n'AufiH ^, orcafi'önero

pritbéhtife

tis, quae de vicinis Arabiié gentibus·,ei innotuerant ^, cum eonma- tlr Ctis numerofo , fvpiemiam ejus fuiPe abniratarn ,

DEuiuque verum hudafie, ex 2, Par. IX. i, 6 S con- fiat -PfcopagaiTe piam hane RegiiVvu, fa/iiörém de DEO riodrinam , non mcdo _{per regnum} fuum ^, frd efiarri la- tius difperhiTe, baud pauci, ήοη fine' venluCPtudine,

coi.tendunt. Acceiferat.iiia9 procul dubio,

ίοή ffiira

• periva-

-'©ÖJ ) I I ( ®»·τ

i *' " i /

,

perfvaPone, de

vera

ver! DEI religions !n Rfgno"Sa*

lom.onis invenienda , cujus forte adhuc ^, ab ipiis Noa?

terrporibus, in

illius

terris ^,

obfcura fupererant vellig!,^

quae

ifperabat hac

ratione

melius emendanda, δε prillino

nitcri reftituenda. Sane ^ci vibu.s ejus no v um

quoddam

iliuxiiTe grätiae lumen ^, nen

facile negabkur. Dicifur

Salomo' i. Reg. X. 13. dedliie Regins huic, omnia quoe expetierat^, & forte etiam , quia religionis grada prteci-

pue

-accefferat,

quinque

libros Mofis,.

qu'os

dejaceps in

latiffimo^-ufus _poterat convertere.

MagnificentifBmum

Terr.plum, ideo

fuiite

eredium no.vimus, ut efief

D*oyn "" bD? Πbön riomus precationis omnium gcn'ibns

Efa. LVT. 7. cfr. i.Reg %"{1L 4 J ' Fåmaiir, de fplendi-

cjijfimo

ejus apparatu ,

latiffinve emanaiTe,

ex allatis con- cludi noted , id quod quoque ex confiderato 1j36ca peregrinorum nurnero, eidem

exftruenda

manus

admo-

vgntium, ulterius ccniirmatur. 2, Par. II ty. 18. Per- tigere quoque , proeul dubio,

cceleftis

veritatis norr- ηυίΐί, faltem debiliores, radii, ad remotifiimas a Judcea

öras_, per commercia maritima^, quae, per fcedus cum

Tyriorum Rege, adeo

expeditiifima

funt reddita, & ad

tanium eveéla faftigiurii^j ut Hierofolymam, Saiomcnis

tempore, centrum faciantmeicatutee Arabien, Perficns

*8z Indicse, Judaicarum rerum icriprores, in iis Nob. HOL-

BERG. 1. c. T. i. Lib.4.c.to. Cfr, 2.Par,VliI. 17. ig.

IX. 14. 2g» r 1

(ς) Prophetarum celebritas & faFhilluftria, valde-

que

miraculofa,

anguftis terrae Canaan liAiitibus fe in-

cludi fuiffe paffa ^, quis jure credät? Talia fuere ^, prohi-

bitio pluviae Eliana 1. Reg. XVII, s. facriiicia ^, igne

Goelitui petito, confumta, C, XVIII, 18« 39- aliaque e-

jusdem gefieris, ^{quie non} f.arurn veram.doftrin^m ^, &.

autoritärem Prophetarum ^, confirmarunf. Quid ? quod Pf6phetis, cum exteris, frqquentia fuere negotia. Sa?

reptam Sidonlörum adiiffe Ejiam j.RegiXVlL ^jo. pz- tet« .Syris Eijia miniiine iuit..obfcui*ts. 2.Reg*VI. ^12.Jen,

Bi ' - Vill

) i2 (

VIIT. 17· Jbnam DEus -Nineven ablegavif, ibidem con- cionaturum Jan. I. Integrce Prophetarum'cericione?, in

gentium gratiam

habitee

^> paflim occurrunr. Vatieinia

eorum _, ex aiTe eompleta ^> doélringe, quam profiteban-

tur,veritatem probarunt ciariifime. Hiice conflat, ^non defuiffe gentilibusmaxima ad Ecclefiam invitaménta.

(d) Impietatis meritas datur.se ^pcenas X. Ifraélkarum tribiK, in caprivitatern AiTyriacam afeducuntur, vacuas idarum fedes gentili colonia occupante, idque, non fi-

ne gentiliüm quoque fpirituali lucro. Probabile enirn eil, difperfos per AfTyriam &, Medice urbes ^2. Reg.

XVII. fr , & in alia regna ulterius digreifTos, vers; refi- giohis dogmata

difieminafle

^, & gentilibus -converten·

dis, fakem nonnullam. operam impendiffeToh· XIII.·fi 4,

Qui obftare huic negotio Ifraélitarum idololatriam pu- tant -y obfervent, ex corrupto eorum ccetu fideles & lan¬

dlos non penitus efTe extermmandösXi. Reg. XIX, »gr aoteceiiRTe regel vailatioriem quandarn relfgionisreior- rnationenr, iuo non deftitufam ufu 2. Par. XXX. ij, ?g.

XXXI. i. & mukös kne dubio fapuiffe ^, imm inentibus pfoenis, faitem eil

valde

probabile. Barbara vero·coia¬

niaj de ^vero DEO colendo ^, peculiari infuper ratione admonita# idemque faciendi Δβarhaddöni,Babyloniorum

& AiTyriorum Regi, praebens occafionem2.Reg.XVil.cfr

veram tandem amplexa eil religionem,

templo

Samari-

tano in Garizim exftrudlo. Vid- HOLBERG. 1, c. T. 3,

Lib. ö. c. iit

(^) Maniit poil Ifraéliticl populi excidium, longa

snnorum ferie, Judaicum Imperium, templi

dignitate?

Religionis

majeilate

^,

inclitiilimorura

Regum pietate,

maxime corufcans ^, _afque fub hoc tempore^y gentilibus magis notum. Hoc ab intentatis eladibus, admirando reodo _, tutum pnrftitit DEus, csfciis aggrefforibus, ^{eo- -}

rumque fociis. ExempM gratia producamus bellum iiiucL

cum Sennacheribo/ AiTyriorum Rege, quod fanemanife- Hiilina divinfc-giariaeJfelicius jnanifeilandie, indicia pro-

<§Ä£ ) π ( «aa»

d't 2. Reg. XIX. Mlrari itåque corwentf,

geniiies, ad

ver! DEI cultum & Eecleiise commuriionerri, hifce rea- libus

i>cenitenffas conclonjbus?

quae

verbahbusaddebän-

tnr , non

fuiffe perduclos. Auxit

gentiS"

Judaicae fa*

maru, Eccleiiie fplendorem, novximque ad eam

acceden-

di ipvifameotum conftitliit ^, miraeulum illud, quo um*

bra folis retroagebatur. Efa. XXXVIII: 8· 2 /{eg.XX. it.

tanto magis hic notandum ^, quo certius per

orbem

uni-

verfale fuerit , & ab aliis obfervari pötuerit nadonibus,-

ut exemplum Babyloniorum

d#:et

2. Par. XXXIf. 31:

Longum föret oninia hic perfequi ^{, quse,} ad veri Numi-

nis religioitifn metum, alienisa

DEÖ popufis

imprimen-

dum, prodefle, atque ex

ipia debinatione

divina

cöndu-

cere potuerint. Huc

referri poflent,

pietas optimorum Regulin;

JOSaPHATI commercia

cum

Thracibus

ten-

tata _, iiloque reg nante, terror

Numinis finitimisjiatio-

n.'bus injeétus 1. Par. XVII. 10. Taceamus EZECHIaM,

idola eorumque apparätum exftfrpantem, eurxbiSque na- tionibus ideo venerabiiem C. XXXII.23. JOSEAM, Ec»

cleiiam reformantem % Reg. XXIII. aliosque,

•

i. mémIINÉ ^{■ $$ -} " ^-

Captivitatem Babylonicåm

^,

^quam \m

teritum toti Eccleiiae minan crederes, ad

multarum

gentium vocationcm direxit

DEus. Nam prxterquam

quod occafio in-

de

gentilibus fuppeditaretukformandorum

conccptuum, vcro

DEO dignorum ^(a)·,

qnoque religionis Judaicae notitia

per

diiper*

ios exiules

lanifime percrebuit (b). ^Huc

non parum

contulcrc mira-Daniehs fata, &

) 14 ( HLZ3

indc evulgata Diplo.mata Impcratorum (c)5

ncc non

Prophetin

ejus

configna.tio (d).

{a) Qui hiicusque miraculis, hoftium cladibus, ^a- liisque

jbenefi$entl£

documentis, ut λρός Μφέσιος, emi-

nuerant Judjgii incaptivitatem miferi abducuntur^{, tcm-}

I io vaixato, urbe incendio deléta. Sic denuo patenfis*

firn'u;n gentilibus aperitur tbeatrum ^, divinam fpeétandi

agnofcericlique

fapientiam, poreritiam ^, juftitiani, alia- qu£ attrlbuta. Fac.le n«|nque coiligere poierant, ean·

dem ju licii feverltatem

ffii

efte exfpeélandam , quam

ipfurn DEi peculiurn jamiberat expéitum ^, proindeque

jnodum tibi efie indaganjuni ^, quo jufhillmum Numen placari poiTet.

(b) Cun&a diyulgandae Judseorum religion! viden-

tur parata. Incidit ipfa caprivitas, quod omninö nota%

dumftcirca fipem MonarchieBabylonicse &inifium Per- ficae, quo

majori

religio increroenta caperet, per di- fpertoS^j perorientisterras, Judseosi. Horum quippe Sa¬

cra fub' exiilio non fuere intermiiTa. cfr. Ezach. VIII. s,

EZECHIEL & DANIEL, vifionibns Propheticis con-

fpicui, Sacrorum in

Babyjqnia

egerunt^{curam ,} alios ut

iaceam. JEREMIAS in AEgypto & Judsea fubiiftentibus

non defuit. Varia iilis, cum gentibus ^, ea;umquefurn-

mis viris , fuiiTe negotia,colligitur ex Jer. XXVn^.feq.

C. XL. ^2. 5. veritatis agnitibnern promoventia. PaucRq

& quidem verbis Rev.

Ärchi-E.

BENZELH hi Brev.Hift.

EccI.V. T. Ep 7. §.2., nosexpediamos : *'Difperfione Ju-

datorum perBabyloniarn ,

Periiam

5 Syriam, Tgyptum,

alia regnamulta ^, Ebresorum

inftituta

ad; exteros e- umafiarunt.

(c)

Tot tantaque gratis voeamis veftigl^ Mit Pro- phetia DANIELIS , ut verborum compendio explicarL

non

peffint·:

Le&ori ergo eam evoivend^m

coaunenda-

fTtJS91 contenti inde delibaiTe nonnülla.: Providi Numi¬

nis conblio accidiffe putandurn.s/t, quöd

DANIELI,

re«*

l.igiofis-

<SS3> ) 15 ( «ÄiP

ligiofifHmo viro > apucl diverfos cHverfarum monarchia-

rum Monarch3s comrnorari couiigerit : Sic eaim noa u- na occabo data eil genrilibus ^, ianiorem adtUfeendi dp-

étrinam. Teftaotur hoc mira Danielis fata. Inrer-

pretatio fomnii Nebuchädnez.aris ^{, a} Daniele fadla,

quam, neminem mortaliüm aft'erre pofle didtitabant o- mnes convocari fapientice antiiiltesj fummi DEi agnitio-

nem & venerationem a Rcgo- exforiitDam Π 47» Qois- reget, fmgulis civibus idem hac de ^re ientiendi iubi'c

rationern ? Secuta Danielis, ejus^us*fociorusn, ad (um-«

mdsTidnores» _promorio,h.uc quoque faeere potöit v; 47..

4g).. Miraculofs liheratio triurti vlrörum,:e fornace;ni-

toj qüi

Wm

idölolatneö feie oppofuerant, Nebe'bad'

rvzarern compulif, ad p(ib!icimvDin!oma eden dum ^. quo

fiaguli-jubebanmr^cives^, ij Dveriilimam peeaam eidugese weitent ^, ut a DEO Ifraébs. eaiurpniando

äbiVio^e-it.

Dan III _29. Nee fub filiotrjirsBéfzézirepäd

veruift^Ei

cultum, iiirnuli defäere. C. V. 5. feqq. Hunc feeutus

Darius Μ dus, folIejn.ni Edi<Ro, eultum DEi Danielis,

tit veri uaice DEi, omnibus populisiifunx>t. C VI. 25.

feqq. ' Quis eigo ^, ut-Magni noilri ESΒ Ε RGB ^{verba 1}

inea faciam, nii'i inentjs inops ^, gentibus, gratis revo-ct

cantis media défuiHe äffinnet ?prarigrfim cum

fpßTurn-tC

int in mirridö imqVefantes, ad DEum verum

agnbfeen-^

dum & eonvenienti cultu profequendum, fuis fe elvi-'4 bus auStores con/jEp, dtices exempjo, mcqntores bte-"

ris pnebueriiit, ncc rarooflicii negledturn magnis, Nu-'<

minis ver(* ontunielia ^η exquiiitiflimis femper fuppli-*4·.

tiis vincLca verintd' DiiTert. continuat. art-fund._{p. 50f~}

Tdr l>nielem multos ad veritatis agnitionem pertfe xtfle, iueenis viris perfvafum eit. Vetus eil traditio:

I'ijm, Sqhohm etiam Subs , in confinio Ribyloniae &

PeiiiüSi inftituifTe, per multa fecula fVequen'iatarn. ^{Ma- -}

xi.ne ygiO^,

religionis

verse memoria, futuris etiamtein·*- poiihus reiervata eil, ^per contignatam Ejus-proplietiam ,·

haue cuim feriptam^, a iummis interPerias viris per fa-

, 4 pientes

mv ) «Ö ( ®äu

pkntes ^eorum coUeftjm, quoque ftequenfer

fuiffe

le- darr, cont&ndunt eruditi. Cumver o in illa oecurrant vatieirria, de variorum Imperiorum Ju'dseorumque fatis,

& tempore nafcituri Meilias, aredo infer fe nexu eolliga-

ta ; ideoque non modo memoria Judasorum inter illos manfit, Ted etiam defigaatiibidem temporis ^, quo Mes- fias eilet veaturus, folicite Iiabita eil ratio: prae-fertim.,

\ cum eventum fajpé antea proedidtis refpondiiFe obferva-

verant. Unde non mirum multis videtur, quod, tem¬

pore Herodis, Magi ah Oriente accelTerint, novum Ju-

dseorum Regem adoraturi. Cfr.REINBECK. l.ctmed< _39.

' J. 4;. Gel

ÉSBERG.

I. & p. cit.

i vi

Ncc ad finem V. F. dciiit

Providum

Να»

men ita

Judceorum

res

dirigere*

ut

fimul ad

verjuxi

Ecelefiam invitareneur ethnici.

Pate¬

bit

hoc, cuivis perpendenti

^,

& interalia,

rite coniidcranti , tum

follemnem Judaeo-

rum,

ab cxfilio Babylonico

^,

liberationem,

& ad

patriam reditum^ multis in Babylonia

remanentibus

(a):

tum

Sacrorum infticutio

^-

nem, resque

Judaeorum, ab ipfis Perlarum Kegibus, publice ^promotas [b)[\

tum

habita

cum Graecis

coromercia, variasqüe, his

^mc-

diantibus,

Judaeorum,

per

varia

_regna,

di- fperfioncs (c)

: tum

verfiones Sacn Codicis (d):

tum

heroica Maccabaeorum facinora in religionis cauila (e) \

tum

denique totius Ju--

daeae &

Judaeorum, iub imperii Romani ju-

gum, tandem iubjeiiionem ladam (/).

(<?) Re-

) *7 c

{a) Renovaiam

fuiffe

jam religionis Judaieie ^memo-

riam,

cui-divulgandge

longior ία

exfilio

commoratio prae- buerai occafionem$quivis facile concedet, i!luftrem,quo

detenti captivi dimittebantur, morium,velleviter corr-

templanä Noa enim proprio

aufu,

non

ckndeflina fu¬

ga, patrios iares repetynt

exules, fed'publico Cy

i in-

dultu. Quid enim

?

^annon innumeri gentilium, de

Ju-

dseis'5 eorumque rcligione,

införmari

poterant,cum idem potentiffimus Monarcha ^, diplomste ^, per

fpatioiiflirrmm

ImperiummiiTo,

fe

verö,

h.

e.

Iir$€lltarum, DEO,

ac-

■ ceptam poteftatem regiam

habere referendam, doceret?

tum difperfis captivis facultatem concederet, in patriam

revertendiut teniplum reaedificarent ? curn DEi Ifraé-

Iis mandato Tempil asdificationem fibi incumbere profi·

teretur publice

?

xcum ablata templi vafa reftituéret, el- vibusque injungeret ^, uc e

fua

re taroiiiari in

iacrorum

Tufum éönferrent, i. Efd. I. Revertentes _{porro ,} fui fa¬

rna m & memoriåtn _,in regionibus,quas peragrabant, re-

iiquiffe, quis non intelligit ? Nec cum abeuntibusmemo¬

ria gentis deleta efl. Subftifere e-nim plurimi, variis de

cauiiis , in Babylonia ; inde nota

eil

dfftinclio mfer

*"722 viros Babylon;£ & 'WJti viros tervfi Ifratlis. Coniiantiilimi hi fuere in patria lege fervanda, unde amica femper,inter utriusque generis vi¬

ros₎ vigui[t

confenfio.

Hivero, cum adtantu-m excré-

fcerent numerum, ut, fi Pbiloni credendum, maximam tandem Babylonias partem poffiderent; cumque per alias

orientisregiones fefe diffunderent,· utique farnas, deMes- fra _{, per} hos lariffime propagandas ^{, porta} aperiebatun

vid. Cel. BODDE! HJft. Eeclef V.T. T. 2. Per.2,Se#. 6.

§. ^{p. p.}962. feq. HOLBERG. 1.c.L.6.c.6,

{b) Templi Sacrorumque reftauratio, verai Ecclefi#

famam nimium quantum auxit. Proroovebant hane viri

religiofiilimi, Zorobabel.. Efdra. Nehérows ^> aükjue,

-

. ; - : C religio-

\

I

<£££? ) ι8 C ^-

religionis curain

agendo

^{, cum}

gentilibus

converfando,

veramque DEi cognitionem fpargendo, te/te Η iloria

Sacra, cfr. i. Efd. III. c. VIII. 22. 2. Efd. V. _*7. Mali- gnintium cohors, facris reilituendis fefe opponens, in-

vita & inicia licet, celebritatem EccJefiae eonciliavit. In-

*'de enim faélum eil , ut Regi iuo Dario literis perfcri-

ptum tra-liderint

Prasfeåi

Regii, in opus inquifituri, Ju-

rteos eedificantes proiiteri ^» fe eile fervos DEI Summ i, Potentiihmi , Jufliflimi ^1: Efd. V. : hinc fecuta ^renova-

tio & coniirmatio Ediéli Cyri,a Dario Hy/lafpide; hinc largi fumtus ab ipfo Rege dati ^, Sacris reftaurand» im«

pendendi ; hinc mandatum regium ieveriilirnum ^{, ut} fa-

crificia DEO ccelorum fierent, precesque pro Rege ejus-

que familia funderentur C. VI. Data ^opera omlttimus

Arthafaftae Regismerita, in religione Jydaicapromoven- da C. VII., nec non matrirnonium Ahafveri regis, cum

Éfthera Judaea, miramque illam νΜτα,ςξνφψ ^, qua DEus

intentatam Ju&eis cladem ^, in laluiem eorum eonvertit»

ut Liber Eftherae docet : in bis enim nén exigua genti-

lium invitamenta occurrere , attentus Ledlor facile per-

ipicif.

(c) ContigHTe gentibus vocantis gratis

fpecimina,

variis Judseorum difperfionibus ^, fatentur Orthodoxi o- mnes, nec negare audent ipii gratis divinje hofles. Ut

vero coηilet., quanto cum gentilium lucro hse conjun-

dtae fuerint , in änteceflumnotemus, a) Jutteos ^, poft

exiiliniB Babylonicum, Religionem veratn

fanélius

fervaf-

fe, nec facile ad idololatriam prolapfos, fed hane, ^ejus-

que vel minimam

fpeciem

^,

fuifle detellatos

^,

id quod

exemplis docet

Fl. $of.

contra Apion. Li b. I. p. m. 832.

& III HOLBERG. I.e. T. 1, L. 7, c. 10. /3), Judaeos.ge¬

nuines, non fuiife invidos, aut ceterarum gentium con- temfores, fed profelycis faciendis ituduiffe, Cfr. LANG

Med. ment. p. m» 72. γ) &

ipfos jueteos

fe ideo

difper-

(gsa? ) '9 ( SÄ#

fos novifle , vt divinam gloriam

gentibus naniieftarent

Tob. XIII. 4. Hifce prcenoratis pauca addarrus de

ipfis

diiperficnibus.

Eadem

⁹ quae

AiTyriis, Bahyloniis, Per-

fis,aliisque, lucusque,de gente

& religione Hebrseorum

eontigerat notitia,

ad Graecos,

cum

ipfo Jmperio, de*

venit , quibus irequentior

dein

cum

Judseis fuit conive«

tudo. Alexandrum Μ., Grsccorum Monarcham, Hie-

rofoTyrr.is

^, ex

Sacerdotis praefcripto

,

DEO facrificaße*

& libro Danielis, de vi&oriis ejus, oßenfo, maximam Judaeis

conceßiffe libertärem, multosque, ialvis fuié ri·

tibus , militiam ejus

fecutos

,

refert FL cfojepb. Antiqv.

Jud.Lib II c. S

Gentis dogmatumque fama,

non po-

tuit non propagsri, cumJudseos, pro fiia in eosgratia,

cives Alexandrise AEgypti faceret, &quidem ro7s Μχκε-

^όσιν ^εν

Αλε£α>ν$ξεΐού \ao7toXlrccs

^, genfesque, cum

finiti-

inas tum remotas, hucaccerferet. JOSEPH.Bell. Jud.Lib.

t. c. 21. DivifoGraecorum Imperio, novse fiunt Judaeo-

rum diiperiiones. Sic, capta Hierololyma, Ptolomaeus Lag!, ultra icoooo.

Judseorum

^, captivos in

./Egypturn

deduxit: mitior ändern fadus, fi JOSEPHO ßtles ha-

benda y Auf. Jud. L. 12. c. i. triginta millibus illorum

prseitantiilima

regni

oppida tuenda tradidit, data

qurque

Alexandrina civitate. Lybia demum & Cyrene captis,

multos ibi collocavit Judseos ^, a quibus Judari Cyrenacl

ortum habent HÖLBERG. L. 7. c 4. Seleucum Nicato-

rem, Afise regem, in urbibus a

fe

per

Aiiafn & Syriam

Inferiorem conditis, &inipfa Metropoli Antiochia, jus

civitatis Judseisdediße, votuißeque, uriisdem, acGras¬

et Macedonesque, privilegiis iruerentur* multosque ideo

fefe in hoec loca contuliiTe, auélor eft JOSEPH. Ant. J,

L. u.c. Antiochum Μ , honorifica Judseorum fa-

*<Ra mentione, 2000 familiarum, exMeffipotamise&Ba··

bylonise

incolis,

in

Phrygia & Lydia coilocaße,.

ut eas provincias in

officio

continerent,

edifto infuper

^,

in

templi honorem, per totum regnum

fuum propofito,

te-

C ² fUtu