PRINCIPIA ARTIS ORATORRE,

D. D.

SPECJMEN ACADEMJCUU,

PRINCIPIA ARTIS ORATORRE,

STUDIOSI JUVENTUTI

INSERV1TUR A,

LEVITER AD UMBRANS,

Qjiod

Conf Ampi, Fac. Pbil. Reg.

Acaå. Upfal.

Publica Examini Submittunt

PRESES

AL·. PETRUSFROAIÉN,

Ad Schol. Tri^v. Gev. Supr. Coli. Sc RECT. Vic.

A tque EESPONDENS

JAG. JOH. ACHARIUS,

GevnJia^-Geßrieii.

In Audit. Guft. Maj. D. XVI. Jun. A.

MDCCLXXXIV.

Horis A, M. Solitis.

UPSALIAE,

Apud JOHAN,

EDMAN, Direct. & Reg. Acad. Typogr.

S:/e R:/e M:tis

Μ AG.ΝiE FIDE I

VIRO,

PER NORRLANDIAM OCCIDENTALEM

JUDICI PROVINCIALI

NOBILISSIMO

Do« JOE MAGNO NORDIN

MAC

EN ΑΤΙ OPT1MO;

NEC NON

VIRO CELEBERRIMO

CONSULTISSIMOQUE

O™ NICOLAO AMBERG

AD CüRTAM GEVALIEN SEM MAJOREM

SENATORI GRAVISSIMO,

PATRONO INDULGENTISSIMO,

b

infignia in Dornum Maternam collata beneficia,

halce

hafce

pagellas in gratiilimi ånimi debitgeque obier-

vanti# tefferam cum

ar^enti

florentisfimae

proiperi-

tatis voto confecrare voluit

cliens devotisfimus

JAG. [jOH. ACHARIUS.

§. I.

Dum

ris^quantumad

intencius

diclionis^{in omni}

aliquanto

fcriptionisque^ftudiorum

mihi

^genere

perpendendum

perfpicu«

^interfit,

^, pur<r,

putavi, ^atene¬ &ubi

opus fuerit, etiam ornat«

& difert« facultntem in Schö¬

lls Gymnafiisque rite

eile formatum: dumque pariter mi¬

hi probe conicius fum, in ^ea nos

incidifle tempora, qua;

novaai in corrupt« caufTas

eloquenti«, qualem olim

vel Quintilianus vel Tacitus

inilituit,

mereantur

disquiii-

tionem ^: tacile, ^ut opinor, fi non

probabitur, faltim

condonabitur, illud qualecumque

ftudium, quod in

praefcnti bacce

diflertatione, pofl tot aliorum ma-

gnique

omnino nominis virorum tentamina, denuo

in principia pracceptaque

artis oratori« eidero fini

magis

accomrnodanda collocatum & juvenum ftudiofo-

rum uiibus confecratum cernitur. Etenim

complures

venditantur Inflitutiones Oratori« ^, quas iua

alioqui

non

defraudamus laude; ied in iis tarnen haud raro defidera-

ri videtur ordo, qui ab imis, qu«

in omni oratione ha-

bentur, principiis

fenfim

& per

gradus eundo tirones ad

iublimiora manu quafi duceret,

adeoque faciliora &,

. qu«

potiilimum memoria; iunt mandanda atque infigen-

da, primum iubflerneret; tum

dem

um

de difficiiiori-

bus & in quibus aflequendis

maturiori

opus

eil judicio,

ita pr«ciperet, ut non

puerilibus

tantnm

juveniiibusque

fed & mafculae eloquenti«

ufibus,

non

Scbola, fed vita,

bacfejedifcere ientirct

oratori« diiciplinse adultior alumnus.

A Hsec

• Χ 2 )c #

Haec efl inilituti noflri ratio, _atque in hoc curfim

peragrando fpatio noftra verfabitur induflria. Ejusmodi oranino, ii quid rite judicare poterim, iilhoc eil _argu¬

mentum, ut ponderari rede, planiusque exponi utique

mereatur, ied vero demum ab illo, quantum fatis eil,

enucleari poilit, cui fortuna fautrix, rneis majores, dilar- gita eil dotes. Proinde, Candide Le£lor, aequi bonique coniulas, oro, mitiorique iubleves cenfura, quidquid in materie, haud exiguis lepta difficuitatibus, pro tenuitate virium, pr&ilare valuerim.

§. II.

Tn pube icholailica rite inilituenda primum doftrrna

de Periodo, mox cognitione Troporum & Figurarum, quse uti nihil aliud funt, quam periodorum ornate & lignifi-

canter variandarum _genera, ita tum facillime ajuvenibus capiuntur, quando vegeta maxime gaudent memoria,

tandem vero componendarum ex paucis periodis fimplicis-

fimarum oratiuncularum, quas Cbrias vocant, fctciliorum·

que epißolarum exercitacionibus tiro imbuatur. ls ubi per haec omnra prove&us efl eousque, utad graviores merito

fefeaccingere occipiat orationes aliasvefcriptionesjaltioribus paullo jam de bivetitione, Difpoßtione, Elocutione, & A-

üione Ovatoria pra?ceptis, théoretico, quem vocitant, mo¬

do ita eil inilruendus, ut fimul probe intelligat, calle-

atque regulas de diverfis artis Oratorite ufibus hodiernis, quibus apud recentiores totam fere inßitutionem pra£li-

cam abfolvi cernimus. Hifce autem ea iubneilantur, o-

portet, de quibus in iequentibus latior nobis patebit dis- ferendi _campus, quae tarnen in omnibus propemodum

libellis oratoriis Chrifliana; juventuti inftruendae coniecra-

tis defiderari iaepe dolenter tulimus, quum olim a pri-

feis artis oratoriac Magiflris a vero Summi Numinis cul-

tu alieiiis, Tuüium loquor Fabiumque, 'maximo inculcata

fuerint

« Χ 3 Χ $

fuerint _{opere, quaeque} Oratorem non fapientia

iolum

&

judicio munitum ^, Ted etiam tamquam virum

honum flexa-

ninoo ufurum fermone Tibi depoicanf. Scilicet, ex Qra-

toriis TnUii Scriptis & Quintiliani lnßitutiombus pleno, u- ti ajunt, alveo, deducere licet, qux ad Oratoris pros¬

tatem judiciumque fingendum tendunt, raonita, hac in primis aetate vel maxime iniervicura, qua,

fuae licet im·

mortalitati egregie velificaverint

excellentiilimi au£tores

antiqui, apud juventutem tarnen penitus

fere velut in-

termori coeperunt. In qua quidem re magnum opera;

pretium nobis feciffe videbimur, fi vel hoc pa&o Chfft-

corum praftantiavi Au&orum juvenibus

experiundam

pro- pinaverimus, & hosipios, quos nemo iatis

legere dicam,

an admirari poterit, duos eloquentia;, immo omnis

fa¬

pientia antiquse magiflhros ^,

pofiquam

^eos

focors antiqui-

tatis contemcus plus fatis juvenum excuifit manibus, iis-

dem denuo vel ^ex his lineis amabiles reddiderimus.

§. III.

Artis oratorias initia ipfi natura accepfa referunt

omnes populi a), qute

affeAus

illos docet, &

obferva-

tio atque imitatio. Hinc multo magis, ut habitus omnes, qui in actione

infunt, exercitatione difcitur,

quam pra- ceptis. Nec pracepta heic

dari poflunt καθολικοί fatis,

quum omnibus imperet hoc unicum, videndum

ejfe^quid

decent: illud autern ut poilis, nullis regulis obtineatur.

A a Unde

a) L' Eloquence eil née avanc les regles deIa Rhetorique, comme les languesj fe fönt formées nvant Ia Grammaire. La nacure rend les

hommes eloquens dans les grands interes, & dans les grands paflions,

Quiconque eil viveinent ^emu, voit les chofes d' un autre oeil que les

autres hommes. Tout efl _pour kli ohjet de compnraifon rapide & de metaphore, fans qu' il y prenne garde il anime tour, & faxt pofler dons

ceuK qui 1' ecoutenr, une porrie de fon enthoufiasme. Poltaire, Diction*

Encyclop. ^art. eloqnence♦

i ^■

I W

r ^.

f-'

" ^- Λ \

'

"

• Χ 4 Χ Φ

Unde prseclare TnUius, Romana? ille facundia? parens, eß eloquentiß, inquit, ficut vcliquarurnrevum, fundamentum Sa- pientia a), neque minus vere, & ad omnis ftili dignita·

tem apfe ^, dodor artis poética? acutiilimus jcvibe?idi recie fapere, pronunciat, ejfle principium £? fontem. Quod Γι

autem tantum poteft in eioquentia, tantum valet in fcri«

bendo, fapientia, is vero, ficuc a dodiflimo quoque &

graviilimo accepimus, fapit in primis, qui naturam non deferuerit ducem, efficitur profedo, ut nihilo deterior

dicendi fcribtndique, quam agendi, magiftra fit natura,

a qua numquam recedamus, nifi adrude infipientium vul-

gus noimet detrufos vciuerimus. Quare artem Oratori-

am rede dixeris S?pientiam ornate ioquentem, cujus

funt tres idea? ilngulatim notanda?: iapientia, ^ornatus,

facultas loquendi. F.t certe Γι veri & honefti amorem

dodrioaroque Tuo compleditur ambitu iapientia, utrum- que vero Natura docet, in confeilo eft, ad natura? Judi¬

cium, quam falfo pravoque deformatam nolimus, exi- gendam eile orationem b). Eaclem vero natura quum nobis oftendat alia, pro commodis, amplexanda, alia ^,

pro incommodis, fubterfugienda, ex quibus vel inclina-

tio animi _, vel alienatio, exiftat, illius quidem nutui tan-

to magis in fcribendo velificemur, oportet, quanto mi-

nori exfurget pulcritudine oratio, qua? illas natura? laces-

fat aflediones. iccirco quoniam iapientia eil cognitio

iolidis fulta principiis ac rationibus, excludit illa opinio-

nes, ne nubem _pro Junone, conjeduras pro maturis fcienti« robufla? fru&ibus venditet orator. Interim tarnen

cafus Tubinde enaici folent, ubi, deficiente fcientia, in cognitione

a) Partit. Orat. cfr. Joan. Quil. Berberum de naturali orauotiis pul.

eritudine.

b) Le iouverain art de 1' eloquence cft de Ρ attacber fcrupuleurement

åla nature, comme å fonveritable modele & å fon premier original. Κλ»

pint Reflex,fur l' ekquence §. XVII»

)( 5 )(

cognitione

iolum

^vero

fimili, oportet, adquiefcamus.

Quod plerumque

fit, vel, quod plerique horoinum

,

ft-

ve ex his iapientum credunt,

id illi, cujus intereit, veri

videtur fimile. Atque hujus

quidem rei, ubi akior ad

icientiam aditus ^non pr^betur atque

adicenfus, ficuti in

compluribus non

praebetur humane vitae negotiis, tum

maximus omnino eft ufus, qui cum

fcientia pari ambulet

paftu, Depi ehenduntur

in haud paucis reruro humanarum

negotiis, paftim obviis, tot tantsque

complicata^ deter-

minationes, tot ex

improvifo

enattc

mutationes, ut

a

nul-

ia _, quantaliber illa

fuerit, humana prtidenfia, iemper &

ubique notiones

convoluta? ad calculos diftinäe revocari,

& ex rebus prcefentibus

futurarum

nexus

& colligationes,

explorato judicio, animo

pr&cipi

queanc,

itauc plurimum

rernaneat veri fimilitudinis, infinitis ptene

gradibus, ab

imo ad iummum difcernencia».

§. IV.

Amor veri honeftique, quem

fapientia.

quoque con-

tineri jam fupra indicavimus, tanto

plus in

oratore

eni-

teat, quo certius

eft,

^oronera

in ifthac propaganda de-

pra'dicandaque

ipfi collocandam efte induftriam

,

adeo

ut ex auditorum, qua; non

nifi veritatis virtutisque ftu-

dio promovetur,

felicitate, iummam perfentifcat volupta-

rern, Atque hinc

eft, quod,

quae

audientibus profutura,

certa qua; & explorata, aut

(altem probabiliora, quasdo«

tibus corporis animique

adaugendis defervitura cogno-

fcuntur, ea dicendo coniequi

adnitirur. Et quemadmo-

dum non a veritatis tantum, Ted eriam ab

honeftatis

a-

more iejunda efte nequit ars oratoria;

ita

quoque

quili-

bet nullo deprehendet negotio,

quidquid

naturam

ampli-

ficat humanam, quod in

oratoriam cadit,

mentem

nera-

pe fcientiarnm

ornamentis excolendo, fermocinandi fa-

cultatem eximia perpoliendo venuftate

pulcrisque veneri-

bus, id non

modo

verum

efte, iecl juftum quoque, ho-

Λ 3

neilum,

)(*')( ·

neftum, & natura confentaneum. Atque ex hoc veri honeftique ^amore fermonis vigorem, dicendi flumen,

contentionis affectum, verborum copiam ^, pronunciatio-

nis fvavitatem , adionis leporem,&quidquid fandi quem- libet do£liilimum commendaverit, enafci comperimus.

Etenim quo magis oratio omnis ad feηfus animorum ac motus excitandos collineat, & _quo certius eit, non pos- fe hac in re quidquam valere quemquam fine diligentis«

fima earum omnium rationum inveftigatione, qua; de

natura raoribusque generis humani explicari folent; tan-

to folidius oratori, _{quas a} Philofophis pariter ac Theolq- gis de vita & moribus & afFeflibus humanis expianatius

tradi animadvertimus, funt perdiicenda. Quippefine qua

Jcientia nihil de religione, nihil de caritate patnce, nihil de

bovis rebus aut maIis, nihil de virtutihns aiit vitiis, nihil de officio^, de dolore ^, de voluptate, de morte,de perturbationibus

animi _{, η}ißjejunius, numquam graviter, ample, copiofeque^,

uti decet, eß diBums a). Sive igitur f2cra,five alia _qua

deraum cumqne fuerit cauiTa,quam agat Orator, tum de- nique refle, fapienter atque erudite eam pertraflabit, quando audienti appareat, totam cogitando, quoad fleri potuir, ipium eile perlecutum, omnique animi conten-

tione, diligentiaque eo pertigiiTe, ut eam exhauriat, to- toque doceat fermone. Ita fit, ut res vi iua rapiant ver- ba , cuivis fanioris guftus auditori fat ornata, dum ejus- modi funt, ut ea res ipfa percepta rite & meditata pe-

perifle videatur b). Proinde fine iithac fapientia, quan- tumcumque fuerit orationis flumen, ventofa erit ioqua-

citas , non eloquentia, ^aut plane fine ideis, aut minimum

cerre fine diftinflis clarisque notionibus, utpote quae

verba, non res promit, ad docendum inepta, quarque a- deo non nifi aliquando forte ad conturbandos auf mo-

vendos a) Cic. Lib. 1. de Ornt. C. XIV , XV. i?in Omtore C» XXXIII.

te) Cic. II. de Örat. C. XXIV, XXVf

• Χ ⁷ )( ·

vendos imprudentiores fic valitura, apud omnes vero li-

rnatioris judicii arbitros, vel obmuteicit plane, vel ferner ipfam turpi exhibet Judibrio. Atque heic id in primis

monere fubit, ut ornnis doftrinarum affe&atio litteraruna- que angve pejus fit vitanda, eoque doftior prudantior-

que fit cenfendus, qui artem occultet fuam, ita ut in na- turam transiiffe videatur. Secus autem qui fefe gefterint,

ab eruditione ad Pedantismum declinant prolabunturque;

quod vitte genus cuivis, naium habend, valde foetidum,

ab omnibus irridetur cachinnisque exploditur.

§. V.

Jam vero quum tanta fit fiudiorum diverfitas, ut

nemo faciie una eademque opera, atque oratione faciat, quod fatis eft> omnibus, tantaque fubinde mentium ^va- rietas, an pugna, ut, quidquid huic arriferit, id illi dis-

pliceat; ^non igicur unum idemque cuivis ornatum vide- bitur, nec omnes una facundiam metientur decempeda.

Qui autem, quid fit ornatus & in _quo confiftat, jufta penfitaverint trutina, faciles concefiliros opinamur, orna¬

tum, ficuti in re quacumque, ita in oratione etiam nil efle, niii fymmetriam cumtotius, ubi _partes diverfasmu-

tuo adeo funt conglutinatae nexu, ut nec magnitudine,

nec qualitate quaequam excedat illam , quse ad rei totius finem optime confequendum eft relata, menfuram; tum etiam partium, ^ut, quidquid dicamus,in _quacumque fer-

monis parte, rei, de _qua potiffimum ibi agitur, ^venu-

fte _{conveniat. Ornate} igitur locuturus, in maxima ver¬

borum ubertate fummam omnium, ad eundem comroo-

vendorum finemanimorumtendentem barmoniam _,hoceft,

eandem orationisfymmetriam,oportet,conieftetur.Complu-

ra feie infinuant,eaqufe varia3qua; fandi perito intelligun-

tur propofita, qualia funt verba, argumenta rerum, u-

trorumque modus & ratio, auditorum affe&us, oculi,

aures_$

• )( 8 Χ ·

aures, locus, tempus. Atque ha;c ipfa quo magis apti-

usque, <3c quo piura eorum

eloquentis

dexteritas in u-

num jabet confpirare finem, adeo ^uc in

circumftantis

^Co¬

rona; animos influere, eosdemque ^, quorfum voluerit,

fiebere queat; eo ornatior

eniteicit oratio. Prima

vero

orationis virtus, ex qua ornatus ieu placendi

enafcitur

ratio, cum iermocinandi fine ^, quem , iilhanc ingeneran-

do faculratem, Creator O. M. intendit, maxime congru-

at, necefle eft. Peripicuitatem heic innuimus

ftiii lirapi-

diifimam, quee exoritur,

quando verba loquendi confen-

riunc fcopo, quem audientium captu metimur.

Quod ii

ierenum nemo non turbulento antepoiuerit coeium; quid-

ni eiiam pellucidam orationis proprietatem quisque prae- ferat inanium verborum turbae, quam ex profeilb redar- guic (Quintiiianus L. VIIΓ.

Inßitut. Orat. Cap. 11. Qua-

propter limpida; aqure, cujus ad

fundum

^usque

oculis

^pa-

tet profpeftus, non lutulenta;,

imaginem reterat oratio.

Heic nobis fuccurrit, quod habet Statins:

Oya fremunt undce, longusque e

fontibus amnis

Divipitur , modo lene virens

Iff

gurgite puro Perfpicuus: nunc

fordet

aquis

egeßus ab imo

Alveus*. inde tovos riparum proruta tur

baut

Gramina a).

Sic ipfis dijudicandum

oratoribus relinquimus, cujus-

nam amnis, diverfis temporibus aliter

relucentis, faciei

fimiliorem iuam praeoptent orationem. Id vero orator

fibi injunilum eile purabit officii, ut monitis

adnuat G-

ceronis Lib. III. de Oratore, ubi omnes fere obfcuritatis

fontes detegit, urgetque

eile vitandos. Hinc

quum

ob-

lcuritates verborum & tenebrae, quarum 1. c.

mentionem

injicit Tuüius,

nemini arrideant,

nec

orationis turba

at¬

que

a) Lib. IV. v. Sylv,

m χ 9 ){ ·

que infolentia ullo

dernulcere poffit oble&amento; fafea-

mur, neceiié eft, ea omniaabornatu iermonis

abhorrere

quamplurimum; nec nifi ilium ^ornate

loquendi facultate

eile inilructum , qui peripicue, qui verbis diiucidis, qui,

oratione adtendenci facile intelligenda,

effari,

qus con- ilicueric, queat a).

§. VI.

Ut vero & verba & argumentorum

pondera

tempo-

ri locoque rite aptentur, a iüa

prudentia impetrabit

ora-

tor. Scilicet, hodie non tantopere quemquam percellunt,

quae in foro olim moverunt auditores -y qutrque

Afia?

pq- puiis placuit facundia, Europceorum

pierumque ofFendit

aures. Iliud cumuiata conftat experientia, hoc Cicero·

fiis evincitur teitimonio, aliud, inquientis, genus eil, ^non

tam [ententiis fvequentntum, quam

verbis volucre

atque in-

citatum\ quali nunc eft Afia tota, nec

flumine folum

oratio-

Iiis, [ed etiam exornato faceto genere

verhorum,

in quo fuit AEfchy/us cum reliquis. In iis erat

admirabilis

orationis

curfns, ornata fententiarum concinnitas non erat. Hcec autem,

ut dixi, genera dicendi aptinra funt

adolefcentibus

b). Unde

Atticas dictionis _genus, quod in Europa tum

viguit,

ab

Afiatico longe deflexifie patebit. Idem ^quoque

hodier-

riorum ratio eennporuro commonilrat. Blandus Gallorum

in dicendo iepos ac concinnkas ,· fententiarum apud Hi- fpanos gravltas; Germanorum inter utrosque ambigeorium mediocritas; perpulcr;r Italorum & in verbis vires & ar¬

gumenta ingeniofa; Anglorum oratio perpetuis

fere

Pht-

loiophiae rationibus fecunda > nec leåu injucundifTima:

non omnem eloquentiam omnibus familiärem, ideoque gratamj fat manifefto produnt indicio. Oratori igitur in-

B cumbit,

a) Vid. Im. J. Gerh, Schelleri Prccce ta ftih bene Intini, part. pofl,t

ubi Iatius expofira deprebenduntur, qusc perfpicuitati orationis inferviunr.

b) Cic. in Brut, feu de clnr Orator. Lege plura in Inftitut. Öret*

Gerb. Job, fVoßii L, 6. c. 6.

• )( ίο )( *

cumbit, fufcepta prudenti locorum temporumque, quibus

arteinfervitfua, asftimadone, animo fecum volutare, quid cuique,quoquidvisloco,

quoquidvis

expediat^tempore.Pro¬

be enim ponderandum, quas terra, quasurbs,qui auditores, qui loci in univerfum mores, qui incolarum

afFe&us

hujus fpeciatim urbis, qui denique oratorii ^pro figuranda voce fitus, quas opporrunicas?

difcudendura etiam,

quovivas

feculo, _{quo anno, quo} die?

qui feculi

mores, quas an-'

ni fata, qui diei cafus? Proinde, quas oratori

funt

agen¬

da, in ea omnia hitc feie diffundit prudentia, ut five, quid dicat, reperire,

five

reperta non

ordine fohim, fed

& momento quodam ^ac Judicio

difpenfare

ac

difponere,

five eadem veftire arque nitenti exornare cultu, five ad

extremum cum digmtate ^ogere voiuerit,

hac

magi

fira fit

utendum.

§. VII.

Verba autem quando rebus adasquantur, tum rurfus comperimus

adhuc

plura

confpirare, unde

nova

exfurgic

perfe&io, voluptas nempe

audientis, ideoque diftinda

^e-

loquentiae virtus, quam

ßili decorum

nuncupant

Rhetores.

Nec lasta trifti, nec triftia laeto, nec grandia tenui, nec tenuia grandi, nec quibus omnes

commovebunfur, fri-

gido, nec

quotidiano, fed ardentifllmo dicendi

genere,

funt exprimenda. De

ornatiiTimis ornatifiime,

de

tenui-

bus tenuiter dicendum; unde Liierstins:

Multa tarnen reflant, funt ovnanda politis Verßbus, ratio Superüm coeUcjue tenenda,

Sunt tempeflntes, & fulmina

clara cavenda a).

Idem pofeit Horatins,

oratoribus

non

minus,

quam Poetis obfervandumr

Verfibus exponi tragicis res comicα

ήοη viilt\

Indignatur itemprivatis, acprope

focco

Dignis

«) Lucret♦ de rer. nat. L. 6» v. 8n fequ.

® )( ^»« )(

Dignis carminibus narrari cana TbyeftcQ.

Singula quaque locum teneant, fortita decentera% Duplex vero orationis potifiimum conftitui (ölet deco-

rum. Momenta rerum alterum ponderat, temporis alte¬

rum, quo exornari dicendo meréntur, curam gerit. Ad peius quod attinet, probe cavendum, ne ibidem pecce- tur, cujus exemplum rei nobis iubrainiftrat Dionyfius Lon*

ginus £),qui inter alia cujusdam LeontiniGorgia; memi- nit, riium moventis, cum Xerxem Periarum vocat Jo-

vem & vultures animata iepulcra. Quam inepte vero Jo«

vi coniferatur Xerxes, quem Grasda pulfum turpi fe fu¬

gas dediffe fcriptores tradunc c), nemo non videt. Plus utique decoris fuas Cafar. Auguflum inter & Jovem com-

parationi conciliat Maro, ita canens:

NoSle pluit ^tota, redeunt fpeclacula måne χ

Divifum imperium cum Jove Cafar habet.

Ad pofterius autem ubi oculos animumque advertimus

orationis decorum, quod in dicendo temporis rationem habet, ne de paucis non nifi nuda loquacitate multa? ex- trahantur horas, mentem meam fubit, quod habet Ρlu¬

tarebus de Cephiiophonte quodam, qui in Vitium huic

virtuti contrarium incurrerit: Cepbifopbontem, profijfum, de

q navis re per integrum diem fe dicere pojfe, urbe ejecerunt,

boni oratoris effe, orationem rebus äqualem habere putantes.

Quare eos merito acri perilrinxeris fåle, _qui, mifla tem¬

poris ratione, frigidam lentamque orationem, quam fo-

mni potius pulvinar, quam affe&uum excitandorum palas-

ftram dixeris, multas _per horas producunt, dicendifacul-

tatem non tam prasftantia, quam temporis metientes di-

ufurnitate. Hi autem, pofthabito iflhoc decoro, ficuti

iuae orationi dignitatem conciliare nullam queunt, quum

B 2 nulla

π) Hörnt,de arte Poetica v» 89. fequ.

b) De fublimitate iech 3.

c) Com, Nep. de Themift, c, 5.

é χ i2 χ β

nulla fervctur temporis cum dicen Ii icopo fyrrmeiria,

eamque ipiam ob cauiTam nec ornatus, nec deledatio;

ita mirari haud convenit,aut plane nuiios, aut fofum pau-

cos ab iisdem tados ddcedere auditores.

§· Vl11

De cetero ficut efRracia in excitandis affedibus, ita gråvitas, loquacitati

oppoiifa,

in

foppeditandis

rerum pon-

daribus argumentisque locum habet. Utraque Π adhibe-

ri queat, nulla exfurgie pugna, nec ideo coniilio opus e- rit. Hoc vero ii minus licuerit, tum auditorum indoles

rem decidaf, oportet. Cumiexu iequiore Γι verbis agen- dum fit, feu cum hominibus aniroi teneri, mollis, in o-

mnem non difficulter iiexibilis _partem ; omnis vis in ci-

eridis affedibus erb. niatur, necefle eii. Non enim longa

δζ exquifita demondrationum cohorte,

Ted excitandi

ar- tificiis; ^non gravitate ientcntiarum, ied

verbis volucribus

& incifatis; noa acurnine, ied coloribus opus erit. Ve¬

rum enim vero ad virorum, matura conipicuorum pru- dentia, animos longe alia incedendum efb via. Res illi jpfas ponderant, non

fuperficiem

extimam,

verborum

ρϊ·

duris iuperbientem; judicio mentis aguntur

deliberato,

non fubito animi ^motu ; inconcuffis argumentorum in-

nituntur fulcris, non iubrico troporum figurarumque tan-

tum lumina repercutiente fpeculo. Sicque

ifthanc oratio-

nis efficaciam gravitatemque didionis

lubfequitur nitor

atque elegantia. Fit quam

fsepsilime,

ut

oratio fit afFe-

duum plena, Ted non admodum

terfa

ac

nitida. Affedu-

um tarnen ciendorum eiTe fecundam ^, quam verborum Γο·

lum ^ac didionis venuftate excultam prteilat. Qui audien-

tibus feie follertius adcommodaverir, ei cetera omnia non difficile erit judicatu, ut cum triitibus, oratione

feria;

cum lietis, comta & ivavi; cum

principibus, dignitatis,

prudentiae majeftatisque

plena

j cum

hominibus medii

^or-

dinis, varia & multiplici5 cum

ambitiofis, modeftaj

cum humanitatis amatoribus3 puriiTima; cum liberis

feculi

)( U

Χ

feenl i prceientis

imitatoribus,

propna

&

non

aflFe-

ftata _; & ii hi omnes conglobati

fueiint, pleroromque

fen prrscipuorum

ingenio

3ttempergca ,

Π bi agendum cen-

ieat. Quum vero in attificio

excitandorum afteduum

oo

cupetur efficacia

eloquenti«, cui oratori divinicus id in-

dultum eil, ut inanimos influere,

eosdemque iermonis iui

venro, undarum inilar, movere queat, eum

etiem voiu-

ptatem auditoribus creare,

adeoque vim omate loquentis

ccnfequi, necefie eft.

Rxcitandi

autem

funt afieftus Tro-

porum Figurarumque

fpiritn

^,

qui

quo

menti adcommoda-

tlus afHarur, eo dulcior quoque

animi coorifur

motus.

Et quandoquidem

affe&us

a

tropis & figuris

^non

iine qua-

dam dele&atione gignuntur; tropos quoque

& figuras

quandam habere

fymmetriam

oportet,

cui illa, quam pa¬

nn ηf_, animi voluptas, originem

debeat iuaro. Ubi

autem

locum inveniunt, ibi patet, tropos

figurasque

non tam

anxie quatiitis verborum

ornatibus,

quam

animi in dicen-

te affedibus 'deberi. Qui ii adfuerint, terentur

illi impe-

tu iuo, orarionhque pulcritudinem, non tam cura

deco-

iis adiument, quam vi rerum

rapient. Ejus enim

tum ponderis ipia, de qua

agitur,

res

oratori erit, ut verba

covgrnevtia^, von oris eligantur

indnftria, [cd pe&oris fequan-

tur ardorem a). Regnat igitur

heic illud ipium, quod

no-

ftro arvo in oraticne numeris folufa fanior guftus audit,

mentis quasdam velut fpontanea

vis

ac

virtus,

verum,

bonura, venuflum cito percipiendi, & a

falio, malo,in-

venuilo, five illud inverbis,

five

in

rebus, five denique

in totius conflitutionelatuerit, veluti momento difcernen-

di, ex qua deinde cum juHum

atbitrium juilusque fele-

&us, tum etiara in ipia exercitatione

concinna profluic

adplicatio.

§· IX.

Poftquara fic orationis ornatum

variasque illius vir-

B 3 tutes

a) Augußitt% L, 4. De Doclr, Qhriih C.20·

* Χ Η )(

tufes levi adumbravimus penicillo, cito jam pede in tra- mite procedimus, de facuitaee loquendi, qua fenia anirni

noftri aliis aperiantur, pauciflimis a£turi. Per longam jam ieculorum feriem lingvam Latialem tamquam fuam

vernaculam & coromuneraperHeliconias provincias Mer-

curium habuerunt colueruntqne eruditi; quem in finem

eriam iftbic Quiritum fermo fixas diu multumque colio-

cavit fedes tuaque tabernacula ^per totum fere Europseum

orbem ad Academias, Gymnafia & Scholas, ubi juvenes pleniorem ejusdem Cognitionen! haurire poilent. Abfit

vero quam loogiilime triiliillmum illud omen, quod e circulo erudirorum viri haud infimi fubiellii attulerunt

non pauci, inter quos nominaile fufficiat b. m. NobiliiT.

Ihre. Hi conje£tura haud faliaci ie augurari poile credi-

dcre, Rempublicam Literariam ^ex fummo d'gnitatis cul-

mine ad ruinam & interitum illico ie prscipitaturam,

fimul _atque h^c lingva deipicatui habeatur ilirpitusque

aboleatur. Sed vero ad artem oratoriam jam revertamur,

Quemadmodum lingva uti nulia licet iine regulis Gram- matices, quibus continetur; ifa & haruro quoque haben-

da eil rado. Ne quis tamquam parva, Quintiliani utor

verbis, faftidiat Grammatices element^{a, non} quia magna fit

opera, confonantes a vocalibus difeerner ipfasque eas in fe-

mivocalium mimerum mutarumque partiri; fed quia interiöra velut facri hujus adeuntibus apparebit muita verum fubtilitas,

qua non modo neuere ingenia piierilia, fed exercere altifß-

mam quoque eruditionem acfcientiam poffit a). Verum enim

Vero praeter regulas Grammatices probe addifcendas quam- vis infuper artis oratoriae iludioio nulla non danda fit o»

pera, ne voces ambiguas, obicuras, fenfu ^vacuas, ejus-

demque farinae phraies aut ftru&uras admittat; accidit ta¬

rnen haud raro, ut in oratione locum fibi vindicent ^ver-

ba _, a) Inftitur. L, I. C. 4.

)( I*. )( ·

ba, quas tametfi determinata notionum diftinåarura non

imt veftita (ignificatione, pro vocibus tamen

nullius

mo¬

menti haud reputentur; quippe quibus audiiis, afFeftus

faltem vividior in auditorum nafcitur animo. Qui enim percellendis motu (ludet animis, is affe£lui magis, quam rigidee ceniur# indulgeat, oportet; unde etiann fi afledtus

vehementior in univerfum ioquentium verba five curba-

vent, iive prorfus ftiterit > nemini mirum erit, eodem

affe&u vocabula protrudi, quae plus ardoris, quam lucis contineant, raptumque quendam oratorium magis, ^quam

adcuratam disquifitionem pbiloiophicam redoleanf. Hinc

verba metiamur, oportet, non docendi ^tantum fcopo,

verum etiam illo, quem in commovendis auditoribus fi-

bi propofuit orator, fine, in primis quum multa acrius

& vehementius fubinde dicendaintelligartuis, quam quas

cxplicatioris dowlrinas rigorem, quo in docendo utimur,

fubire poffint.

§. X.

Ad ufuro vero feu praxin artis oratorise quod atti-

net, nocailé convenit, eloquentiam ad tria cauiTaruro ge¬

nera, Demonikativum , Deliberativum, &: Judiciale ^re-

tuliflé Grjecos, horumque poftea aemulos Romanos. Ad

ha?c autem tria in orationibus tum conficiendis, tum ex- aminandis ubi advigiiare Jubent Rhetores antiqui, reipu- blicae, in qua vixere* ilaturo, eamque, quas iis (efe ob- tulit, oranai occaftonem, eosdem refpexifle facilis depre-

hendes. Quum vero n-oftrorum, ad quxvel maximc feie

adcomnnodare debet _orator, longe alia fit temporum Fa¬

cies, h.?c, cujus memini, divifione utpote jam nulliusfe-

re frugis, facile carere poflimus a). Idem ipibm ^, fed po- tiori forfitan jure, de moleile feaula eorum opera, qui

novum quoddam coxerunt dicendi genus, valebit. Sei- licet,

a) C fr, Im, Gerb, Scelleri üb. cit, _pag, 806.

)( T<5 )( #

licet, quum in Scbolis Ac3ciemiisque per iongum tem¬

poris Ipatium noo nifi cenues

eloquentiae Romanse iuper-

eiFent reliqui^e* declamaciones vero

ill« umbraticae ad

d;£ta genera minus apte referri

pofient:

quarcum ora

ti

ö-

nis genus cuderunt doftoies,

quod, in docendo

occu- patum, Didaicalicum vocitarunt.

Sed qui iercnone iuo

docet _tanturo, fuosque auditores vera rerum cognitione,

fine ulla morus änimorum ciendi cura , imbuit, praeledio-

nem ab oratione , leniu fumta Rhetorico, plane diver-

fam adliibet. L Eloquence, inquit Rapimis, qui ne

touche

que Γ efprit, & ne vajusques au coeur, η

eil

pas une ve-

ritahle eloquence a). In rebus ^vero,

ad

vitam

humanam

ipechntibus, late licet pateant

oratoriae fines

i

illius

^t.-

men ufum, habita noftri aevi ratione, vel Scholafticum,

vel Policicum, vel Ecclefiafticum vel Communem

haud

incommode dixeris; de quibus fingulis ut ex

profeilo

paflim adum efle deprehendimus,

ita hoc lubenter fu-

perfederous labore, content},

Γι modo

^ex

iis,

qu«

molli

jam attigirnus brachio,

emolumenti quidpiam

ce- perint juvenes artis oratorias

cultores.

a) Reflex, fur 1' eloquence p. 42,