PRINCIPIA POLITICA

PRINCIPIA POLITICA

1NSTITUTIONIS PUBLICAE.

QUORUM

PARTEM SECVNDAM,

cum consensu ampliss. senat.philos. in a c. reg. upsal.

PVBLICO BONORUM ^EXAMINI SVBJ1CIUNT,

PR

AESES,

ERIC FIL EN I US,

phil» mag» et vice-bibliothecarius^

/atqu £

RESPONDENS,

ANTONIUS AN JO U,

UlLANDöS.

in avdit. gustav. min, d» vii. junii, mdcclxxx.

h. a. m. s.

iiiii lllllhlllill11 UrUTT1"

UP S AL IiE,

apud JOH. EDMAN, director. et reg. acad» typogr»

PRINCIPIA

jPOLITICA

INSTITUTIONIS PUBLICAE.

PARS

SECUNDA.

GAP. IV.

De Natura Sociali.

DEUS melior litem Natura diremit. ^{- -} -

Dijfocinta locis concordi pace ligavit,

Ovidius, Metamorph. 1

ADEO,

^{ram rerum}

^Optimo,

_omnium,

^Maximo,

adeoque &

conftitutam

ab Ipfo faculta-

ehe Natu-

tes Generis humani pendere ^omnes, inclinationes, fen-

fus_j quis eft noflrum, qui non fuopte ingenio, fine mo- nitore, noverit? Neque ex hac Naturae, a DEO acce- ptae, neceflitate quod peragantur cun£la, quae nos perfi-

ciant, facile poterit inficiari, qui pcenam & praemium minuendae, vel augendae, fuae felicitatis femper Sc ubi-

que a£liones quasvis humanas comitari penfitaverit. Na-

tnram igitur ^rerum univerfalem, feu congeriem illam

diverfarum Subftantiarum _{, quae} in Mundo univerfo reperiuntur, una cum fixis lllis legibus, quae hifce fub-

ftantiis praefcriptae funt, atrentis intueri animis decet; 8c fpeciatim Naturambumanam, feu virium illam 8c proprie-

tatum congeriem, quae ex conformatione hominis,

ani-

G man-

4S

mantis illius rationalis, pendent, examinare, pro modu-

Lo ingenii, cuilibet homini

maximopere

e re

eft.

Hoc peragitur

experienth, propria & aliorum, nobiscum

^com-

municata; nec non reflexionts ope folidae ad noftras cum Natura relationes: unde judicandum erit, quid Naturte conveniat, quid non; quidque verum, quid juftum fit ,

quid utile,

quid jucundum. Immota hsec Politicae Scien-

tiae fundamenta Do£toribus fingulis, quibus educandae1 Juventutis cura commiffa

eft,

admodum licet familiaria

elfe debeant; interim tarnen otiofse commemorationis vi-

tio exemtos fore nos, arbitror, quod dignillimum hunc

altiori indagine Naturae codicem commendemus, in ^cu¬

jus jufto debitoque examine

fe vires haud fatis

exercu- ilfe fuas plerique forfitan<ultro confiteantur.

Per Natuvam univerfi, facile pater, nos Subftantiam quandam ^concretam, unicam atque

Spinozianam, neuti-

quam intelligere; fed notionem tantum innuere genera- lem, cujus ope ambiguitates variae evitari, & difiiculta-

tes levari, poffint. Veritates autem, a nobis inveftigan- dae, non opinionibus, fed experientia, niti debent, in-

ftituta invariabilium aeternae voluntatis Divinae effeftuum conlideratione, qui ^per leges fefe produnr ftabiles atque perpetuas,

elTentiis

rerum

imprelfas. Ex hinc dedu&is

pie &

fagaciter rationibus;

ex

variis, inquam,

rerum

ho-

minumque relationibus; elici polfunt, firmoque concipi

& ftabiliri animo, ejusmodi praecepta moralia atque po- litica _, quae fint cum eflentia intelligentis

Subftantiae,.

Sc fentientis, in focietate cum aliis, libi aequalibus, confti-

tutae, conformia. Non has quidem omnes callemus ad-

huc bene relationes; quippe ^{quum earum} plurimae per- tenui tantum argumento indicioque fint patefa&a?. De-

fideratur enim exa£fcior qutedam obfervatio effeftuum,

quos in fe invicem habeant a£tiones atque rea&iones va- ria-

Sociali. 49

riarum Subdantiarum; defideratur confirmata magis, 8c ex- cuda, comparatio inter phaenomena illa phyfica

8c

mo-

rales Hominum varios habitus; antequam ad invi&am plane certitudinem

ejusmodi veritatum

arque

relacionum

pervenire podimus, ^{quas non}

nid probabilitate quadam

tenemus. interim tarnen tot tantasque, in ^rerum Natura

fundatas, veritates haud ita quidem difficulter e variarum

tenebris opinionum eruere podumus, quot

felicitati

no-

ftrae comparandae viam praemuniant. Huic enim

fini ob-

tinendo fatis eit novide earum tantummodo rerum.na- turam, quce per proximitatem fuam

facultates noftras,

fentiendi _atque cogitandi, maxime

afficiant & quafi

mo- dificent; adeoque agendi rationem dirigant; 8c

vel dein

cenfum mutuarum Homines inrer relationum venire de-

beant.

Igitur in primis juda quadam

aeftimatione

opus

ed

obje&orum, non

tantummodo phyficorum,

quse

eflen-

tiam nodram condituant; fed 8c moralium^, quibus in-

din£lus,feu inclinationes atque defideria ^moveantur.

Qui

ad phylicam Hominis

conditutionem vel paulifper

at- tendit, facile reperiet, non corporis robore prae

ceteris

valere animantibus nos, qui 8c agilitate 8c vi atque

for-

titudine a pluribus brutorum

fuperamur: fed intelle£his

miniderio, animaeque viribus, illud efle

acquifitum

atque confervatum, quod tenemus, imperium.

Qui

ope

rede*

xionis fubfidia finibus fuis accommodare adnititur, Ho¬

mo_, phydcarum rerum

intelligentiam ita

quoque

dirige-

re didicit, 8c moderari, ut neceifariis

maxime ufibus

virae fuae confulatur: funt enim ingeniofidima quadam

mentis fapientioris humanae

oeconomia condocefa&ae do-

mitaeque belluaej ed agrorum procurata

fertilitas; funt

tories profciflae

navibus undae, 8c

a

folidae trajeelus

ter¬

rae incolis oceanus; ut reliqua praeteream, quae ex arte

G 2 Sc

Sc induftria effici hucusque potuerunr. Ad perfeftionem igirur, decus 'Sc ornamentum, Naturer, Homo, fuiflfe de-

itinatum fe ab Auftore rerum omnium, facile intelligit.

Si vero tot tanrasque res ad Naturam emendandam o-

perari valeat animal, intelleftu & ratione praeditum; in-

fluere vicitfim in mentes Hominum, formando charafte-

res eorum moresque, deprehenduntur cauflk, ^vere phy- fiese, ex natura Climatum derivandse. Novimus enim, quod opiniones Hominum, agendique habitus, confor-

mes plerumque reddantur iis imprefiionibus, quas in nos faciant temperies aurse, litus locorum, & quse funt re-

liqua, a cautfis moralibus diverfa, quse ftatum Hominis

variare poterunt. Continus igitur funt operationes re-

ciprocae cauflarum moralium Sc phyiicarum terrefiris glo- bi; quas experientia tenere, <Sc ad prafticos, reflexionis ope,deducere iifus, poterimus, indeque noftras ^cum Na¬

tura ipfa, pariter ac cum Societate Humana , relationes nobis reddere familiäres. Indicavit alma Natura _mater, fenfu verse voluptatis, ifta ^, quse nos confervent arque

perficiant; quemadmodum doloris affeftione monuit de

fugiendis, quse calamitatem Sc deftruftionem noftram minitari potfint. Ex hinc ortis relationibus, _{quae nos} Sc

Naturam rerum intercedunt, derivantur Leges, per es- fenriam fuam Subftantiae intelligenti <Sc fentienti nntura~

les^ atque indifpenfabili quadam necefiitate obfervandse_;

quse ab illuftri Montesquieu definiunrur, les rejultats des

raports nécejjaires, qui d'mvsnt de h Nature des ebofes.

Famosum hoc erat Stoicorum, Sc primarium in Phi- lofophia Morali, praeeeptum, I\atura convenienter viven- dum ejje: quod Sc Philofophi prudentiores noftri aevi,

mutans licet verbis _, agnoverunt; ita fcilicet dirigere ^a-

ftiones fuas quemque oportere, ut objeftis, circa _quse verfantur, conformes fint, adeoque veritatem exprimant.

Fa-

Sociäli.

Faeile patet, quod hoc fi detur exfectitloni, incurnben-

dum ante omnia in id fit, ut in nosniet ipfos probe defeendamus, juftamque Natura Humana notionem fibi quisque comparet, Sc facultatem utramque Hominis, in-

tellecdualem Se fenfitivam, ^bene cognofcat. Hoc efie ve¬

rs Sapientke fundamenrurn, teftimonio fuo comproba-

runt Antiqui, qui in januis Delphici Tempii fententiam,

aureis lirteris infcripferunt, fatis vulgatam: yvooSt asavrov.

Hoc fui examine, ad integritatem vits Sc innocentiara

duci poffunt Cives qusrendamj hoc, difcernere inrrin-

feoam a&ionum fuarum honeftatem a fpuria illa de ima- ginaria, doceri: unde efficitur, ut nobilirate quadam ani-

mi valeant magis magisque ridiculas prope eorum vin-

cere opiniones, qui vitam praeter propter vivuntj eoium- que, qui praejudicio au&oritatis du&i, magnis nominibus

fuos tegunt errores, eamque potifiimum vivendi ratio-

nem corpprobandam efie exiltimant, qus aliorum, vel ineptifiimorum, & fplendida ^quacunque miferia tumen- tium , Hominum exemplis inftituatur. Videretur fortas-

fe humile atque abje&um Humano Generi, quod, cum

omnigenam myfteriortim Naturae Sc rerum, invicem dis- jundtifiimarum, cognitionem acquifiverir, ignoratio»ne ta¬

rnen propriae fus naturs, fairem ^qua magnam ipfius par- tem, teneatur. Et qusfo, quot funt Homines, qui fe quafi fugiunt ipfi5 & noti omnibus, fibi folis ignoti,

hane ^vits fabularn agunt?

Verum tarnen, fi generatim confideretur illa Pvincu pii Anims noftrs perceptivi cognirio, non incuriae certe cuidam adfcribenda eft infciria, qua adhuc laboramus,

utpote rot Philofophorum veterum Sc recentiorum ftudiis levata; fed defe£hii potius fubje&orum, ^cum quibus ani¬

ms fimpliciras, lenfibus externis incomprehenfibilis,com- paretur, Sc lic notio qusdam diftineta Subftantis intel-

G 3 ligen-

TV. Natura

ligeriiis-

obtineatur. Praeeminentiam

inter cetera animan-

tia novimus, quippe quam fatis fuperque probat admi-

rab.ilis illa partium corporis Humani ftrudtura, quam or-

ganifationem vulgo appellantj ingeniique vis: fed prin- cipii illius adtivi Sc intellectualis convenientiam Sc diffe-

rentiam cum aliis rebus, in rerum Natura obviis, con-

férre nullibi gentium conceflum fuit; adeoque nec efien-

tiam illius ab omni _parte conüderare potuimus. Interea

ramen novimus, (at eheu ! quantum eil: in rebus inane!)

novimus, inquam, experientia quodammodo edocli, ^am- plius tarnen diu edocendi, qtiae ad noftram felieitatem

atque perfe&ionem ducant: experti quoque fumus lubri-

cam elfe Sc _vagam in ideali mundo illam peregrinatio-

nem, ubi iis, ^quae capturn fuperent noftrum, hserendum

erit. Tantum itaque Sapientice ftudiofo de Natura Hu¬

mana fcire fufticiat, quantum fatis fit determinaturo fuas

cum Natura Univerfi, pariter ac cum fuis asqualibus,re- lationes.

IgituRj ubi Naturam Humanam fpe£es, prius or- dine nihil erit, quam ex Principio animae fenfitivo hau-

riendum illud Soeialitatis defiderium, quod acquirendis

atque comparandis variis, iisque plurimis, notionibus fa-

cultatem fubminiftravit. Eft voluptatis, ^quse ex com- mercio cum aliis, fibi aequalibus, exoritur, naturalis ille fenfus, confirmatus per experientiam Sc confvetudinem quaerendi mutuum auxilium, atque excultus animisque

diftin&e fDropofitus per ratiocinandi facultatern de iis,

qute profint aut noceant, ope experientiae Sc reflexionis

intelle&ui noftro fubminiftratis; eft hic, inquam, natura¬

lis fenfus, quem Socialitatis affe&ionem appellamus. Illa

fcilicet eft indoles Hominum, ut, nifi beftiam fub pe- ftore geftent, invicem non oderint,fed ament: adeoque

©bfervare licer affe&iones illas nobiliifimas, quas Huma-

tiita-

Socialt.

nitatem produnt,

feu

amoris

& benivolentia» inclinatio-

nem in alios, eadem nobiscum ftirpe oriundos, blanda

conciliatrice Natura potius, quam prseceptis,

inftillari

Civium praecordiis. Qui

ad feipfum attendit, & vel

pau- xillum, experientia duce, ad

fuas

cum

aliis Hominibus

relariones refie&it, hane Naturae, almas matris, vocem, ubi infuper judicii qutedam vis

animo inftt, audire

cen-

fetur: Agedum, ut alios

Homines,

ceu

äquales

^, aequo

Te-

cum jure trattareftudeas^{\ eosque, ve}

l hac potijimum mentis

luae integritate, univerjali

henivolentia Tecimi concilies.

Verum enim _vero, quee nunc {unt civiliter difpofita³ mo¬

derata, atque fatis tranquilla,

fuifte olim perturbata

ma¬

gis atque confufa,

deficiente

^rerum

agendarurri ordine,

fufpicari quidem licet; interim ramen non

minus Hiuna*

nitatis, quam Hofioris^ quos fentimus,

ftimulf comproba-

re videntur, deftinatum Natura Hominem efte Socierati

ineundae. Ad quaerendam, folo quopiam

inftin£hi,

So-

cietatem, fufficeret fere Homini donum illud Naturse,

quo ideas fuas Jermonis

ufu, & linguas minifterio,

cum

aliis communicet. Eft loquendi facultas Humano Gene-

ri per eflentiam propria; quippe qua, non

minus

quam

refleftendi praerogativa, a ceteris

diftinguitur animanti-

bus: haec tamen linguae volubilitas extra

Societatis

gre-

rnium nullius non tantummodo pretii eftet, verumetiam

incuria evanefceret; unde evidentia

deftinationis Divinae

apparet. Sed quid,

quaefo, exceftentiftimae illius dicam

Rotionis ufum,qui extra Societatis gremium

fruftra

quae- reretur? Omnia evincunt evidentiftime 8c utilitatem 8c

neceftitatem mutui auxilii, quo conferverur animi

illa in-

doles, iffte dotes ingenii, quae

eminentiam Hominis

prae

ceteris determinant animantibus. Sunt, qui neceftitatem infuperabilem Status

Socialis

pernegarunt; verum

huic

trquivalet fere

confvetudo,

quam contraxerunt

dudum

Homines, tantum non omnes, focia ineundi

confilia

pa- cis,

eis, atque adeo necellitates naturales non modo facilius

comparandi, verum etiam commoditates _quascunque fi-

bimet procurandi, in ilaru feritatis fruftra quaerendas.

Quid tarnen Statum 'Naturalem dicam, Socialt quafi oppofitum? *) Fhilofophorum venia, vel celeberrimo-

rum, confitendum eil:, ^non niii lufum quendam fuae ima- ginationis hifee verbis conrineri. Si Hominem concipias

nudum <Sc vaeuum ab omnibus Socialis vitse affe&ionibus,

abftrahendo experientiam in Societate acquirendam , <5c reflexiones varias, quas non niii hac ipfa experientia nituntur, una cum confvetudine vitae _{Socialis j} quid quae- fo reftar, nifi brutum animal? Etenim cum plurimas Sc

praeeipuas

rerum atque relationum moralium ideas, quas iibi formaverit Homo, non niii ex familiari cum sequa- libus fuis commercio difeere potuerit, indeque demum

novas occafionem eliciendi, variis ratiociniis, ideas na-

£tus 'fit, unde _praeeepta haurienda eifern moralia • fequi-

tur, quod primariarum ufu fuarum facultatum, intelli-

gendi fcilicet Sc ratiocinandi, itidem fere exueretur Ho¬

mo., extra Societaris gremium conftitutus. Quo fa£to,

ille quidem magnus mihi erit Apollo, qui doceat, quo- jmodo idduttum fuerit Humanum Animal ad fervanda officia, expoftulanda iibimet debita jura, Scpatranda quae- vis re£la, quae nunc quidem prteferipta in Syftematicis

Phi-

*) Status Hominis Naturalis fumitur apuej Philofophos, aut pro coiu eeptu quedam ideali, feu generali, quatenus eft Homo; & hoc feniu _op- ponitur aciuali, feu individuali, quatenus Homo eil fuis circnmflantiis

quafi vefh'tus: aut pro Statu folitario, ubi opponitur Socialt: aut pro Statu primitiva, feu in _quo Homo nafeitur, & fic opponitur Adventitio, qui fa&urn feu pa£lum Humanum fupponir. Ubique ratiocinandi ufus

•onceditur menti bumanae de relitionibus mutuis ; idque extra Societntem, obi tarnen nullus experientiae cuidam Sociali datur locus, & ubi nec cal-

•ules fubdueere didicit Homo.

Sociali.

Philofophörum libris, tunc vero fi non ignota plane, ramen confufe reddita inclinarionum animi minifterio, deficiente fcilicet Rationis iuffragio; adeoque non nifi ^or-

dinatae quodammodo Folitice confirmationera fuam de-

buiffent.

Verum tarnen, fi exafte loquendum eft, Homo fem-

per Sc ubique in ftatu naturali conftituitur, five in Re- publica Civis fuerit, five cavos montes filvasque colat.

Socialitatis enim affe£lionem efficir naturalis quidam fen- fiis,qui confirmatur experientia, babitu atque ratiociniis.

Facultares autem iftce,quae eftentiam Subftantise cujusdam intelligentis Sc fentientis conficiunt, perfici quidem cul-

tura poterunt, nec non hujus intermiftione debilitari^ nullo autem pa£to fuperveniente Sociali commutatas fu-

ifie easdem fufpicari licet. Hoc cum intellexerint probe Philofophi, Rationis ufiim conceflerunt ultro Homini, in fuppofito iljo ftatu, mere naturali, conftitutoj haud ali-

ter ac Ii Ratio, fine cultura Sc experientia, fine reflexio-

ne Sc liberali quadam educatione, evolaviflet caelo, co- mitata ignem, quem Prometheus

mala fraude Gentibus

intulifte ^narratur *). Comprobatum fatis habemusi Na-

turam nobis concedere facultatem-ratiocinandi, fed de

exercitio illius facultatis heic loci fermo eft:&quas quse- fo invicem comparare ideas poftumus, antequam eaedem

fint, reflexionis Sc experientiae fubfidio, acquifitse? aut,

quid cauflae erit, cur eflentiam Generis

noftri,

in

infan-

tia quafi fua, antequam debitam

perfe&ionem na£la fue¬

rit, confideremus? Credere igitur fas eft,

feros

illos

Homines, in America Septemtrionali, Africa, Sc

vaftis

quibusdam Europae defertis, haud ita

pridem

repertos,

fuifte feparatos potius, five

cafu, five vitio,

a

Societatis

Humanas communione, quam natos in folitudine, ubi ^;ta

H ob-

v. Inftrtsci. Publique, p. 23»

56

Cap. IV. De Natura

obbrutuerunt,ur dedidicifle penirus vitam Socialem, mo¬

res & artes proavorum, adeoque Sc, facultatum fuarum

incuria ac negle£tu, ftatum Hominis vere

naturalem de-

feruilTe vili funt. In hane enim nos opinionem adduxit, quod, fi qui

fuerint nati in folitudine, Sc educati, iili,

Naturae fuae duchi, ut primum aliqua affulliiret occafio, procul

dubio properaffent, fine ambagibus quorundam

ratiociniorum, ad fociandas ^cum aliis, iibi aequalibus,

mentes viresque. Utcunque haec fe res habet, cui tarnen bono inferviat Status ille idealis Natura, a Philofophis,

non certe paucis, tantopere inculcatus, haud

equidem

intelligo: quin potius vereor, ne

ad depravationem

men-

tis tendant ißae abftra£tiones, quippe cum expeditum So-

cialibus fuis relationibus, Sc non niü accedente quodam pa£lo

obftri£fcum, Hominem liberum

atque

independen-

tem evincant. Verum enim vero, cum de libertate na- turali mentio injiciatur, quis quaefo majori, ex hac ipfa, voluptate fruitur,

illene, qui, fecundum vulgarem illam

hypothefin, ^extra

Societatis gremium conftitutus, conti-

nuo agitatur timore, nc violentiam pro

lubitu inferat

fortior holtis; an Homo Socialis, qui voluntatem fuam

fle£tit fecundum neceflarias _atque mutuas cum fuis aequa¬

libus relationes, ut vel fic Natura convenienter vivere Ii- ceat? Hanc Parentem fequi ducem, Lege Divina, per neceffitatem phylicam fatis fuperque promulgata, tenetur homo; Sc inter Naturae praecepta, Socialitatis atque Hu-

vianitatis illud ftudium primum eft Quomodo enim,fi«

ne experientia Sociali Sc .auxiliatrice benivolentia aequa- lium, Conjervationis illud Studium ^, quod Sc confufe tc-

nent bruta animantia, ratiocinandi facultate deftituta, ignaros atque feros ad

manfvetudinem traducere

potuir?

Perceptiones enim iftas, quas in hoc Statu feritatis im- preffas fuifle

fufpicari

licet, non

figere

contigit

quibus-

dam fignis,nec verbis,nec

aliis rebus,

quarum ope con- fer-

Socialt. ₅₇ fervari memori anirno potuiflbnr • fed reflexionis defe-

£lu,imaginationem fefeiierit idearum inopia, necefte eft.

Sua igitur frui facultare ratiocinandi, refie£tendi, abftra»

beodi judicandi, anrea. diiccrc nondum potuit, ^quam

in Societatis fuerit gremio conftitutus, Homo. Nec fa-

cile intermittit Hoino Socialis,. qui e folitudine egreflus fupponitur, quin fibi expiorarum faciat, quod intelle£tus

fui vis omnis deriv-etur ex communieatione Sc compara- tione _eorum, quae propria experientia calleat, cum iis,

quae aiiorum, fibi aequalium, experienria ceneantur ; adeo-

que quod feri Homines, Sc ad communionem cum aliis, quibus exculra contigerit ratio, nunquam admifli, non nifi nomea inane retineant. Idem _{quoque ,} quod fcili-

cet nomine tantum vulgari fint Homines, non fenfu Po-

litico, de miferis iilis valet Humanis animantibus, qui

a confortio Soeialium feparati in folitudines abierunt,poft-

quarri, edacis rerum injuria temporis, ipfa memoria an-

te-aftorum deleta prorfus fuerit, Sc felicitas praeterita, pariter ac affeciiones Humanae quaevis, feu Sociales, ob-

livione perpetua quaii obrutac.

Nemini ad hane quidem difpiciendam veritatem a- deo eft oifufa caligo, quin ^non videat fingula Societatis

Humana: membra ^a inatre, Natura, eadem generaliter accepifte jura; quippe ^cum deftderia eorum,8c neceflita-

tes, Sc effentiales Rationalium facultates Animantium, fint

eaedem. Cum autem jura Sc officia fibi invicem femper

Sc ubique refpondeant, evidenter colligitur, quod men¬

fura ofticiorum erga alios ex iis petenda fit, quae quis-

que, ut fibi fiat, exoptet. Variae hinc exoriunrur re/a-

tiones homines inter mutuce, quarum ConjeSiaria Leges Na¬

turales, fenfu ftri£iiori, appellamus. Haec Societatis

Humanae vincula, quae acri Sc folida quadam experien¬

tia innituntur, pro objefto habent eorum falutem, qui

H 2 fe-

fecundum eas Leges vivere velint ^ac debeant; Societa-

tem ipfam confervant, ex qua pendet unius cujusque Felicitas; obligant ßngulos, quoniam ßne iis haud pote-

runt reddi felices; a feliciracis defiderio derivantur iftas Leges, & eundem ad finem, privatam nimirum & pub-

licam profperitatem ^atque florem, tendunt. In omnibus igitur conveniunt rationalia haec praecepta, & non va¬

riant, nifi refpe&u applicationis, feu diverforum medio-

rum, quibus felicitas illa obtineatur. Referuntur enim

ad particulares quascunque circumftantias diverfarum So- cietatum, &, quibus iftte compofitae fuerint, membrorum.

Eft Ratio Humana, cujus ope de iis Legibus inftru&i fumus; earum fcilicet reflexionum minifterio, quas de propria noftra Natura, duce experientia, formaverit Hu¬

mana mens. Hinc _quoque Leges omnes, quas nobis Ra¬

tio praefcribere valet, Naturales dici poterunt; quoniam

in Natura noftra fundatae funt: interim tarnen CivilesLe¬

ges atque Sociales non niß illse tantum hoc nomine inft- gniuntur ^, quae ex Natura Humana derivantur immedia-

te; feu quarumratio nobis immediatam commonftrat con- formitatem cum totius Humani Generis ^natura. Verum

ante omnia monendum fuifiet, affe&ionibus niti natura- libus iftas Leges, quas Rationis efte di&amina diximus,

& quibus dilucide edocemur, quod omnes omnino prae-

rogativas, omnia commoda, quas defiderare poterimus,

non niß in vita Sociali obtineantur.

Suis enim uti atque frui facultatibus, a Summo re- rum Creatore conceffis, Hominem, ad fe fuumque fta-

tum perficiendum, Natura jubet: ^vera igitur & naturalis Hbertas in ^non impedito confiftit harum facultatum exer- citio* quod ^extra Societatis gremium haud unquam con- cederetur. Hae Facultates non in cognofcenda modo ve-

ritate; verum etiam in appetenda, fefe exferunt. Veri-

ia*

Socialt, ₅₅

tatem moralem loquimur, quse, ad fentiendi facultatera

Hominis applicata, in redfca, 8c Naturae convenienti»

defideriorum fuorum dire&ione, confiftit *). Naturaru¬

tern convenienter vivendum effe, ^non di&itat folummodo

Ratio exculta _, fcd fuadet 8c _{urget quoque} Senfus ille In¬

timus ^veri_j compellunt nifus illi pe&oris Humani, incli-

nationes iftse naturales, quse Divinatn originem ubique produnt, quaeque ad veritatem adtis exprimendam ten-

dunr, &,ratiocinationem omnem antevertentes,ad quaeren- dum Rationis cömprohaturum ftimulos fuos Judicium, mo-

vent _j concitant. Adtionem, quse veritati contraria fue- rit, iujuftam etiam improbi clamant hominesj 8c de mo¬

do, quo veritas exprimatur, Leges Natura, utpote pro-

penfionibus fuffultse animi moralibus, occupantur omncs.

— Prsecordiis itaque Hominum Natura, libi rclidta, in-

didit germina omnis boni, virtutis, verique honoris:

conceffit moralem illum fenfum jußi 8c aqui, quo fuum cuique tribuendum effe innuitur, quoque omni urgetur

occafione, quod propriis fuis juribus cuicunque frui li-

ceat, fine impedimento aliorum, in exercitio jurium, quse fibimet merito vindicent. Juflitiam igitur,"fenfum fcili-

cet naturalem illum tenerum, quo jus illud proprii, illi-

usque poffeffio confirmatur, agnofcit Homo, etiam ^ante

quam ratiocinationis auxilium accefferit; atque adeo iis,

quse vinculum ipfum 8c fundamenrum Societatis efficiant, deleclatur, ac Natura duce inclinationes fuas _{atque ap-} petirus dirigit ad confervationem 8c falutem Societatis.

— Quid propriam quaerendi perfedtionem atque confer¬

vationem dicam? Meré naturalem hane effe affedlionem,

nemo inficiabitur; quandoquidem menfura bonorum, quae

H 3 ad

*) Igitur veritatem moralem, fi vel hoc modo^, five per reclum re*

rinn atquefacultatum fttarum ufum, definiatur, maximetamen differre,pa»

tet, a Veritate illa Ethka, quam communiter in confenftt cogitationis <S?

fermenis ponunt Philofpphi: Hjec tamen Sinceritatis ijpmine p®tius venivsr»

ad perfe&ionem cujuscunque rendant, fubdu&is pie Sc prudenter calculis definiri debcat, quippe cum delidera-

ra feliciras fine aequalium auxilio segre impetrari poflit.

Amice igitur confpirenr, e re cid, duo illa animi noflri principia , inteüechiale Sc Jenfitivum, in formandis regulis generalioribus actionum humanarum. Sentimus enim an-

tea quam inteiligere poflumus, quid hr voluptas, quid do¬

lor_, quid pulcritudo, quid fit a?nor\ fentimus, inquam,

nofiram felicitatem ac infortunium, de, prout naturam

rerum infuper fuerimus experti, atque pro ingenii faga-

citate noflri, ex habiru fenfationum pe£toris, grato vel ingraro, dijudicamus, quomodo veritas a^ionibus expri-

menda fit. Igitur non inclinationes iflae naturales folse, a'ntequam Natura rerum probe explorata fuerit, regula-

rum loco habend« funt; Ted Rationis di£laminibus acquie- feendum, quibus confirmantur de, fecundum circumllan-

tes res, aut confequentes, dijudicantur nifus illi Huma-

ni pe£loris. — Horum in ^numero Rationis diSlaminum hoc

omnino habendum efl, quod illius confervatio Societa-

tis ante omnia qu«ratur, a cujus falure quisque fuam pendere felicitatem conhteatur. ^— Si ufum in vita So¬

cialt fpectes, primum omnino locum inrer naturales af- fe£liones, Rationi familiäres, meretur Honoris illud fludi-

um, & fuis ab sequalibus approbarionis. Vilem quandam

Sc ignobilem committere a£lionem, qua proprium fuum

obtineatur commodum, peclus quodeunque generofum,

Sc bene educatum, reiigioni ducit. Hoc ^certe prineipium rnoralitatis, quod ab Honeflate adtionum intrinfeca deri-

vatur, quodque cum Confcientia ipfa intimiori nexu con-

jun£lum üeprehenditur, atque adeo caufla impulfiva ap-

petiruum Sc affe£lionum omnium Socialium evafitq hic, inquam, nobiliflimus fentientium, ratione praeditarum,

motor S ibftantiarum, extra Societatem evanefeeret peni-

tus, —Igitur, quo magis in regulas a£lionum noflrarum,

a

Soet aIi. 61

a Natura datas, inquirimus, eo magis fefe offert necefli-

tas univerfalis cujusdam benivolentiae, qua ftudeant fin- guli alios mutuis officiis demereri. Hac Humanitatis vir-

tute, felicitati quisque fuae fpeciatim ^, & omnium uni- verfim, quod optime confiulatur, facile intelligit: ut 8c

inde dimanare deprehenduntur virtutes plurimae ^, veluti

ex liquido quodam fönte, Sociales,

Leges hafee Naturales, hrec re£fae Rationis di£lamina, qui transgrediuntur, iidem odio mul&antur, contemtu ,

8c indignatione tequalium; i is ^{autem ,} qui obfiervant, in aefiimatione, qua fruuntur, ordine atque pace ^, praemium

invenire licet certifiimum. Quodnam autem ex hifce

Naturae 8c Rationis praeceptis prius 8c praeflantius digni-

uate lit reliquis, atque adeo principii loco wrici atque fin^- gularis, merito habeatur, adeo nobis vdfa efl fupervaca-

nea disquifitio> ac fi difputaretür, quinam ex lapidibus

fundamentaHbus aedificii cujusdam primus efiet, cum non nifi inconfulte ^unus vel alter eorum tolleretur. Ceterum, Confeiiana illa relationum bom ines inter mutuarum, eo

magis e re elf, apprime noviiTe ^, quod ipfum conftitu-

ant Ordinem Socialem, cui pofiea Civilis Ordo ^non ni¬

fi exteriorem quandam addit, 8c coa&ivam, fandionem,

qua, certis quibusdam inftitutis, Legum Naturalium ^con-

firmetur obfervationis necefiitas,8ccomplementum facili-

tetur. Omnia hcec Rationis dicbamina in eo converdunt, quod mathematica quadam 8c demonftrativa certitudine,

eorum ope vindicetur interiör ille fenfus moralis, qui»

poff comparatas fibi invicem debitas circumffantium re-

rum notitias, fine ^mora aut difficulrate, fine refpe£fu a- moris vel odii, fine lege quacam pofitiva, approbar aut rejicit ^ea, quae a nobis aliisque rede aut male fufeipi-

antur; qui manet 8c urget de eo, quod fit, aut non fit,

omitrendum. Hinc evenit, ut ille faepenumero jufhis

pro»

Cap. V.

probatnsque admodum cenferi poffic, qui partim com-

munes illas pofitivas, feu Civiles, novent Leges, Natu-

ralium

Legum

^non

nifi interpretes,

quaeque

fan&ionem

tantummodo coa£livam addiderunt infcriptis Hurnano in pe£lore praeceptis.

H^ec de Socialitatis affe&ione Hominum liaturali di-

&a funto. Qiise fefe Politico proponendas liftunt notio-

nes Societatis, funt vel Domeftic# iliius, vel Univerfalis,

vel Particularis, vel Civilis^j quam diftin&ionem, ur no- tillimam plerisque humaniorum litterarum Cultoribus,

nosmet prseteriille, in meliorem ß. L. interpreteris par*

tern.

CAP. V.

De Studio Perfe&ionis.

Proxima ad glori^am via^ Ef quafi compendiaria, beec efly ji quis id ageret, nt quaIis bab^eri ^veilet, talis effet.

Socrates apnd Ciceronem^, de Officiis, Lib. II. ^c. xn.

Debemus

^nos Homines,

igitur gradas Naturae

fenfu non tantum

Au&ori

phyßco,

ob eas,

verum

quae

etiam morali, efficiunt, praerogativas: interim tarnen, quo vel cunque modo conliderecur animal illud rationa¬

le, propriarum fuarum requiruntur fuppetiae virium, qui-

bus obtineatur jufta perfectio. Plurimas illas atque com-

plicatas,!! conlideraverimus, Hominum invicem, eorum- que cum NaturaUniverfali, relationes, necelluatem mo- ralem facile deprehendimus agendi fecundum rationes,

ex Harum cognitione relationum dedu£Ias. A&iones igi¬

tur noftras dirigere, obligamur, fecundum immotas illas

Naturae Leges: cognita per experientiam & reflexionem yeritate, quae a&ioni cuicunque fubjicitur, obje&iva; &

mo-

TerfeStionis* ₆₃

•modo, quo veritas a<ftis exprimenda fit, nifuum mora»

!lium ope , perveftigato. Haec cum pertentaverit ex o- mni parte Homo, erit fine dubio convi£tus, quod ipfi

data fuerit ratiocinandi facultas eum in finem, ^ut a£tio-

num fit norma fuarum.

Sed, hoc motore fublato, quid impedit, quo minus

Sc voluptatem 8c perfe£tionem Homines, vel ^{in otio at¬}

que incuria, cum Philofophis Indiae Fohianis, vel in prse- termifiione virtutum , pottquam urgentibus maxime ^ne-

ceftitatibus fatisfa<ftum fuerit; vel etiam in mmio lucri ftudio; auf forte in a&ionibus, ad propriam fuam perni-

ciem dire&e tendentibus, reperiant? Nihil ^certe animum

a malo morali *) perpetrando avocaret, ubi appetituum

&. adfeftuum inftigatione ienfitivorum, aut fine examine honeftatis aftionum intrinfecae, aut contra fenfum mora- lem illum, feu guftum animi intimum atque rationalem, duceretur. Immo, oppofifa deftinationi Divinae di*e£lio-

ne fuarum virium atque facultatum naturalium, tendere improbi videntur Homines, acceleratis quafi paftibus, ad ftatum, ^cum brutis animantibus fibi ^comrnunem, 8c eo

magis deplorandum, quo certius

fit,

habitum male ^agen«

di contrahendo, homines fuam fuffocare penitus neque confcientiam poffe, quin ^contra impia a£Pa reclamet, ^ne¬

que veritatis fenfum, qui vituperationi

ad

propriae fuae

tribunal confcientiae anfam fubminiftran Eft, praeter Tfa-

tionis normam, alius quidam motor aftionum Humana¬

rum; fed communis ^cum omnibus, animali inftm&u do- natis, Subftantiis. Etenim inchnationes morales, 8c ^ce-

leritatem in agendo animae, vinceret

facillime

corporum illa tarditas, qua ferre cun&a

indifferenter

reperiuntur,

nifi motore quodam, noftris in vifceribus quafi haerenre,

I effe-

*) Per Morale Milium nihil aliud, quam reöitudinis defe&um in

«ßione» intelligimus.

efTemus donati, qui tranquilliratem nullam permittit, ve¬

rum in agendo femper occupatus eft,etiam fubinde con¬

tra plenum noftrum confenfum, & Judicium de veritate

atque moralitate a£tionum noftrarum. Confervntionem Ju*

am atque emolumetltum quuevendi, ^ex impulfu fenjus illius necejfarii bonique; feu, quod idem eft, ^ex fenfu volupta-

tis do\orisque\ naturale adeo eft defiderium Homini, ut

ipfi, extra omnem difciplinam quoque polito, inftt, ut- pote commune cum cereris animantibus: licet vel maxi-

me modus differat, quo perfe&ionem fuarn probi corda- tique quaeriint, quoque improbi Homines, Sc animali tan- tymmodo inftin£tu *) permoti.

Accedxt enim deftderiis rationalium Honoris illud

ftudium, quo vel ideo ex neceftaria quadam confecutio-

ne imbuuntur, quia virtutes Sociales, praemii loco, ho¬

nefta quasdam fui exiftimario compenlat, <Sc ab obferva-

tione Legum Naturalium fcparari non poteft *,*). E

contrario iniquitatem animi, «Sc nimium lucri, feu pro-

prii commodi, ftudium ^non concipere licet animo, nift

ad feritatem Homo propius accedat, quam ad humani-

tatem. Ad quaevis enim bona moralia ^a DEO deftinati,

animäntis rationalis atque Socialis naturam fi meditaren-

tur recle Homines, nec voluptatum immoderatis deftde¬

riis,

*) Senfus enim ille necejfarii, boni & pulcri, duplici poterir conlr derari modo: vel ut animalis & phyftcus, quo generatiin cunéla ilbi pro- futura oppetunt Hominés; vel ut moralis, quo non nifi ejusrnodi bona proponuntur appetenda, quas in prsefenti cafu Naturs Humans & defti- nationi Divins conveniant. Eadem _quoque ratio e£t fenjus illius volupra-

tis & doloris: efl: enim voluptas vel animalis &phyjica, vel moralis. Nec erit , quo fibi grätuletur ex noflra inftitutione aliquis, Epicuri de grege, porcus; licet ver am voluptateni cum fummo hoc Philofopho maximopere

commendemus.

**) Sola bonn, _qua boneßa; mala tantum, qua turpia; ait TagituS»

qui in dicendi genere fententiofo & arguto eminetj Lib. IV. Iiiftoiieor.

P

erfettionis.

riis, quae ex fenfuum illecebris, perperam examinatis,

oriuntur, abrepti, neque commononibus animorum fe- du£ti, ignoratione tenerentur eorum, quas ad

felicitatem

fuam veram conducant; longius line dubio moralia,adeo frequentia, mala abeflent. Verum ubi humanitatis ob-

liti, hac fua in dementia cascos animi confedati fuerint inftin&us, & lic quidem fusque deque häbeant^, quid ^ac-

cufet teftimonio fuo intimus ille mentis guftus, fenfus ille voluptatis, ex a&ionibus re&is, ju dis, pulcris atque ho- neftis, capiendae3 aut quid approbatione fua hic ipfe

fenfus confirmet: vel hinc potiftimum exoritur malum

illud Sociale, erga alios Homines commiflum, quod ni¬

hil aliud eft,quam nifus quorundam Societatis membro-

rum, fuam quaerendi felicitatem infprtunio sequalium.

Apud ejusmodi ferum hominem non valet certe

reflexio-

nis, ad pium ilium veri Sc honefti gud:um, vis, nec judi-

cii, ex mutuis invicem relationibus petendi, dominium;

fed mala moralia femper Sc ubique perperrantur fecun-

dum csecas quasdam impreffiones, quas aut diiefte faci-

unt in fenfus noftros res externas, aut indirekte agunt

imaginationis

minifterio. Contra, Rationis di&amine, Sc

moralis illius fenfus jufti Sc honefti afficiunrur dulcediae

homines probi omnes Sc cordati: unde

perfpicuum elf,

non nifi inftincfu quodam animali impios dirigi, atque immoderatos, Cives. Hirtutis prasmium atque comes bo¬

nos efl: immo jure fuo Honoris illa veri Sc non fucati

fenfatio Genetrix virtutum habeatur: confcientiae enim _ap¬

probatione, Sc pulcro morali, vero,

jufto, adionibus

expreffo, maximopere

dele&atur;

atque

hac ipfa volu-

ptate, non nifi virtutis exercitio

obtinenda,

mentemque longe fupra improborum

hominum Sc immoderatorum

fortem erigente, frui femper Sc ubique cupit

honoris

ve¬

ri alumnus. Hinc igitur, ni admodum fallimur, praeci-

pue petendus eft charafter verce perfettionis moralis, cujus

I 2 ftu-

Studio

ftudio homines reddi poflunt fapientes, felices, probique1

Cives, ii debito ordine ac modo fufcipiatur <Sc diriga-

tur; immo quod ingenio aperire videtur viam immorta- litatis, feu fpem praemii., fub continuatione hujus vitae poft deftru&ioiiem circumdantis animam putaminis.

Verum enim vero, fi vel maxime _turpem quandäm

Sc inhoneftam committat a£lionem Homo, videri tarnen Sc haberi in honore defiderat: unde faeile colligitur, quod, etfi Rationis diktamina noverint improbi Cives,

nimium tarnen fequantur fui ipfius amorem. Igitur nec fatis _unquam contra immoderatam illam Sc turpiilimam (piKotvrlocv Philo fophis perorandum erit. Verum quod,.

praeter flexanimae cujusdam orationis in praecordia mor- talium vim, confirmari poilir experientia Sc reflexione ^,

hoc eft; quod improbi homines confiteantur, necefle fit,

naturae Sc veritati contrarias actiones,- a fe commiflas,, praebere dolorum animi cauflas innumeras, Sc cruciatu*

um, ad quos ii atréndere negligant., ad quaevis fubeun-

da ruunt infortunia. Religioni igitur cuicunque fapien-

tiori Civium erit, exemplis faltem praeeundo, docere,, quod Felicitas, complementum illud deiideriorum, non

vera dicenda fit, nift _quatenus illa fuerit veritati confor-

mis_; hoc eft, naturali, nobili atque rationali, ufu fuarum

facultatum obtineatur. Cum enim majorem male fanus operari velit fuam f'elicitatem Homo, quam naturae fum-

mus conceiTerit Auclor, amiflurum fe fore _magnam illi-

us felicitatis partem, qua hucusque beatus fit, facile im telligit ex horrendo, quod ipii, fimili in cafu, ferre fo*

let judicio confcientia. Rationis autem verum ufum ubi.

que comitari, experimur, fenfum decoris atque honoris;;

haec enim cum eadem Rariointelligit dedecus atque igno»

miniam fuas fequi a&iones, ⁱⁿ confeflo eft, quod ab a-

gendo abftinere jubeat, Sc mutare conftlium, Verum, prae?