Dissertatio de benigna scientiarum et artium in mores efficacia. Cujus partem priorem, venia ampl. fac. philos. Upsal. præside mag. Daniel. Boëthio ... exhibet Petrus Södersten, Vestmannus. In aud. Gust. maj. d. XIX Junii MDCCLXXXVIII

€{

D. D. DISSERTATIO DE

BENIGNA

_SCIENTIARUM

ET

AR TIUM

m

MORES

EFFICACIA

Cujus PARTEM _PRIOREM»

ΓΕΝΙΑ _{AMPL. FAC. PH1L0S. UPSAL.}

PRiESIDE

Mm,DANIEL.

_BOETHIO,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROFESS. REG. ET ORD.

EXHIBET

PETRUS

_SÖDERSTEN,

VESTMANNUS.

IN AUD. GUST. MAJ. D. XIX _{JUNII MDCCLXXXVHL}

VI

RO

MAXIME _REV

DIOESECEOS _{VESTMANNO-DAL}

EKARLICJE

ARCHI-PR/EPOSI_TO,

THEOLOGIJE

_DOCTORI

_CELEBERRIMO

3 O

Η.

_{M. F}

_A

_ST

_T,

Ρ AT RO NO _SUMMO.

nec noν

V I R O

PLURIMUM REVERENDO AT_{QUΕ PRMCLARISSIMO}

DOMINO MAGIS TRO

ARONI

_FESTES,

s:;e r:a: m:tis a sacris ordin, ecclesia: _{ramsbergensis}

PASTORI et _PRyEPOSITQ

meritissimo, s. pro fide et christianis mo _MEMBRO,

PATRONO OMNI ANIMI _VENERATIONE

COLENDO.

plurima in fe collata heneficia, Academicum _{hocce opus,}

in documentum _{pi& & venerabunda mentis,}

confecra-tam voluitj debuit

6 De _{Benigna Scientiavum}

exferunt, excoluntur. Auflas ideo necesfitates Sc vitam inter homines focialem, _{Religionem, Legum forrnam,}

imperia Sc regimina, commercia denique, cetera huc

haut _{exigue fecisfe, temporum annales evolventes,} cer-nimus. Scientiae vero Sc artes, quae cum ceteris recipro·

cum habent nexum Sc vim illis faltim perfeftiorem fa-cultates _{augendi hominum tribuunt, non fane minimam}

fibi _{opere in ranto vindicant laudem. Haec vero earum} opera non omnibus, qui mores hominum cultiores

asiU-mare Sc dijudicare voiuerunt, placuit. Graves de

cor-ruptelis, quae ex progredientibus fcientiis Sc lumine, quod

efficiunt, in mores derivari quibusdam vifae iunt, non defunt _{querelae. ROUSSEAU, fagacisfimi ingenii}

Phi-lofophum nominasfe fufficiat, qui imprimis in traflatu,

nulli non pernotisiimo, refponfionis _{nomine ad}

quaeftio-nem a Societate Scientiarum Divionenii propoiitam: Si

le _{retablisfement des Sciences £? des Arts a contribue a e~}

purer les mceurs

edito, muitis

argumentis Sc egregia, pro more fuo, facundia, fcientiis Sc artibus, non folum pre-tium _{denegare fuum, verum etiam,} ut vanas ingenia

rnentesque hominum corrumpentes condemnare Sc, quae

e focietate humana profcribaorur, dignas oftendere

adni-titur. Haec molimina _{propius examinare} haud inutile

videtur _{argumentum. Non quidem novum Sc intactum} eft. Hiftorica, quibus in fidem rei utitur ROUSSEAU

infirmandi felici cum fuccesfu alii etiam inter noftrates in fe _{fufceperunt munus tf), noftrum erir Philofophicis}

principiis rei arcem, quam argumentorum mole exftruit

ROUSSEAU, petere. Sed quod juveniles vires excedat

magnitudo rei, ad ruam humanitatem 13. L. confugimus.

§·_"·

rt) Diflertationem Academicam in quaeilionem: on ftndia litrerarum conrulerint ad emendarionem morurn edulit fub mederamine Job, Ihre, Fetrus Suedelius anno MDCCLIV.

Ef Artium in mores efficacia. ₇

§. II.

Primum _{omnium, quod fundamentum}

ceterorum, quibus utitur ROUSSEAU, argumentorum conifituit, id

esfe putamus, quod naturali, nefcio quo, hominum flatu

tantopere dele£letur. De _{primordiis generis noftri &} rur

di, quam initio _{agebat, vira, eadem fere commentatur,}

ajuae Poetae veteres de Saturni _{temporibus fabulati funr.}

Hujus ideo flatus mores _{fimplices, quos vere naturales} appellat, virtures _fingulares Sc commoda, quibus nos,

ex mente _{ejus, caremus, inferiorem amicitiam}

, animi

magnitudinem, innocentiam, faciliratem fe invicem pe-netrandi Sc _{cognofcendi, fecuritatem inde deducendam}

laudat Sc fuavisfimis coloribus _{depingit, Inde vero}

o-mnia _{mala, quafi ex fuo fonre, esfe derivanda}

, quod

eodem _{pasiu Sc ordine, quo ex hac prima; aetatis}

fim-plicitate, per fcientias fe abalienaverint _homines, eodem

quoque naturales mores, veram _{integritarem Sc innocen¬}

tiam loco _{cesfisfe, artes vero malas eum}

occupasfe, pil¬

tar. Haec fane _{argumenta, ii infantiae ille flatus unice}

esfet _{naturalis, ad quem deftinatum}

genus noflrnm , ii

quoque felicisfimus , fi denique lux _ex fcientiis _orta,

fu-neilas has , quarum mentionem facit, corruptelas Sc

ar-tes in mores _{kitulerit, non folum veritaris}

fpeciem prae fe _{ferreat, fed etiam bonorum omnium}

Judicium , quod

provocant, a _{parte fua cerrislime baberent.} Non _efl,

quod primsevae huic hominum conditioni fuam _hane

qua-lemcunque felicitatem, fuam innocentiam _{denegemus, li¬}

quidem enim non _{omnia, quae in inculta gente}

inveni-mus _{laudare, non}

quoque omnia _{vituperare fuflinemus.} Renueremus _{antiquis, quae habemus, monumentis />), Sc}

in-b) _{QniE intei referendus eil} Taciti de moribns Germanorum _Liber,

qui prster cetera Iaudis teflimonin, boc tribuit _{qnibusdam moribus}

8 De Benigna Scientiarum

injuriam in

humanam

naturam

committeremus.

Ad viria

fine causfa impellente Sc cupidine mala

inferendi fine

commodo obcinendo non _agitatur. Sunt etiam

quaedam

virtutes, quae ejusmodi vits

conditioni potius

conveniunt

Sc _fortius, quam in cultio-ri hominum

ftaru

exercentur, quales funt

conftantia,

fortitudo &

ardentiores in illos,

qui eos proxime

circumdant

amicitiae & unionis

affe&io-nes. Quo enirn minor _eorum

eil

_{numerus, eo}

magis

quisque fe pro fe

i.pfo dimicare

fentit

&

ad

fortitudinem

animatur. £x _{experientia quoque nullo} non tempore

comprobata eil veritas,

notiones

noftras,

quo

pauciores

fint, eo fsspius renovari. Sc quoque

fortius

nos

in

a&ivi«

ratem fiilere , & ex hoc, relationes noilras , quo

mino¬

res lint numero , eo efficacius, qns adfunt, mentes

ob-flri&as tenere , confequimr.

Si vero ilias , qus ab humanitäre

proveniunt,

refpi-cimus virtutes, quas nos teilimamus qusque

felices

nos efficiunt , illarum plerarumque nec

necesiitas

urgebat,

nec de illis habebanc notiones. Virtutes itaque pauciores

fed vehementiores, vitia quoque pauciora,

fed

tarnen

duriora. Erant _{quidem hi} mores

naturales

; attamen

fal-fo unice naturalem hunc flatum nominat ROUSSEAU.

Nulla hominurn conditio fingi vel indicari

poteil,

quae

naturalis nomen fibi non vindicat. Secus naturam , dum

perilat genus humanum, numquam

fe

gerere

poteil.

Inter-•cedit vero hoc discriminis inter feram & cultam homi¬

num naturam, quod illius

cupiditates

uti Sc

necesfitates

pauciores Sc

fimpliciores

lint,

hujus

vero

falutis

propriae

fenfus mulris asfociationibus Sc adventiriis deiideriis com·

pofirus, uti

pluribus

urgetur

necesfitatibus,

fic

etiam

pluribus

praeditus

eil

facultatibus, Sc

plures

quoque

ad

his fatisfaciendum praefentes habet vias.

Ideoque

mores

noilrorum temporum eo ordine, quo

humano

animo

no¬ tiones Sc defidexia ex au&is necesfitatibus excitata, cre-

ve-Ef Artium in mores efficacia. ₉

verint, eo _majori discrimine ab illis diftant moribus,

qtiales in primordiis focietatis _{degentium omnium}

popu-lorum _{oflenduntur, qui ignari omnium,}

quae noftri com· pararunt, additamentorum, iimplicitatem _{Sc in vitiis} Sc

in virtutibus _{iequebantur. Difficillimum eft negotium}

ter-minos illos adcurate _{iiatuendi, quo ordine, quibus viis,}

quid denique magis vel minus ad hoc contulerit, disqui-rendi, quombdo, in hos, quos compoiitos vocamus,

progresfae funt genres, mores; inter omnes tarnen

con-venit, ilios, ab eo _{usque tempore, quo agriculcura, pro}

commuiii vitae _{genere asfumebarur, fuam reper^re}

ori-ginem. Inde enim dominium in res crevit Sc invaluit Sc _{hoc, poft aliquid temporis, opum impar diftributio}

infecuta eit. _{Deinde, ubi cornmoda ex divitiis}

percipe-rentur _{plura, Sc varius ufus innotuit, his addebatur}

pre-tium , Sc paulo poft, honor Sc poteilas _earum

posfesfo-ribus. Hinc necesfitas , quae varias in fe comprehendit

alias , ad has adfpirandi orta. Ex divitiis _porro plures

volebant trahere _{fruetus, naturae non tantum prima} deii-deria _{fariare, cornmodae quoque vitae, oble£tamentis}

>

immo Sc _{voluptatibus confulere volebant, hinc ubi ar¬}

tium auxilium _{accesferir, luxus, Sc illa, quae inde}

pro-veniunt _{defideria, profedta. Jus deinde proprietatis,}

im-peria Sc regimina, quae farram te&amque fervarent

pos-fesiionem, necesfaria fecit. Et inde, aeque ac ex dis(imi»li

induftria, inaequalitas illa, quae homines difcernit, hono¬ ris, ordinis Sc poteftatis, quaeque ambitionis Sc

ftudio-rum, quae huc fe vertunt, occaiionem _praebuit, prove¬

nit. _{Scientiae quoque Sc artes, quatenus inftrumenta Sc} slimenta his _{attulerunt, aeftimationem Sc cupidinem fui} fi-bi _{conciliarunt, immo Sc quod illuftrem vivendi}

ratio-nem, quae moribus noitris prudentiam Sc geitibus

ele-gantiam injunxit, inter causias Sc haud minimas illas

funt numerandae, Hic eil naturalis _{ordo, per quem non}

qui-ΙΟ De Benigna Scientiarum

quidem uno

pasfu;

Ted

feniim Sc

lentis

gradibus in

prü¬ fenrem hunc habitum Sc has auslas necesiirates, hunc

demum _{cupklinum deiideriorumque}

_niultiplicem

nurne-rum prorepfit _genus noilrum. Jam

oritur

quaeilio,

u-trum hi mores in fe _depravati

_dicantur?

_Verum

_quidem

eil, rebus publicis, Democraticis

praefertim,

aequaliratis

& libertäris _{fuperitru£tis principiis,}

_{accelerasfe ruinamr}

faltim exitii _{praefagia fuisfe, eo , quod}

_Civium

_{ad hoc}

regimen applicanda fenfa corruperinr ,

Sc

ideo

funda-menta _{publicae rei} turbaverinr; _attamen,

ubi

re£tarn

ad

metam _{dirigantur, virturum} focialium _an

(am

praebere

maximam & _{regnorum, quae fundamenta ,}

_his

accommo-dataj fapienrer pofuerunr, non tantum non

funt

Γηΐuti

adverfarii, fed etiam florem eorum promovere posiunr. ROUSSEAU concesfum quoque habeat, viriis his

mori-bus latiorem _{campum patere. Multa enim}

_accedunr

vi-tia, quae populo iimphcibus moribus viventi,

plane

funt

ignota, immo arte quadam Sc

eleganriori forma

induun-tur. Sed virtures _{quoque novae} iimul _orrae funt

larior-que ad eas colendas Sc perficiendas campus

patuir.

An

confultius foret, ut in ptimacvum illum ilatum iterum

reducatur _{genus noilrum? An Legislatores e re}

_fua

pu-rarent, ut cum Lycurgo divitiarum ufus

profcribanr,

ae-qualitatem reuucant, Sc omnia illa, quae

his

quodammo-do _{impedirenr , qualia funt commercia , immo}

_Sc

indu-ilria , veren t? Fruilraneus , infipidus esfer hic labor ,

hoc opus5 Sc ii etiam fieri posier, inutile Sc

perniochii-murn _generi noilro ialrim foret. At, quod rei _caput

eil,

an melius ihrer res _humana, fi fcientiae abesfent ? Pri¬

mae aetatis hemines, fub quo nomine comprehendimus

Gentes, vel venatior*imagentes, vel etiamPaftoralem viram

degentes, fine qualiumcunque fuorum morum

detrimemo

iisdem caruerunr, _{ignorarunt quidem politiorum}

nation

_um

virtutes, ied eodem quoque vitiaj de pletisque, non

qui-cf Art ium in mores ejficacia.

quidem omnibus, idem

obtinet,

quod TACITUS

de

fce-norihus _{agendis apud Germanos: tgnotum,}

_adeoque

_magis

fervatur, quam fi vetitum esfet. Sed vero quoniam

natu-ra humana iine inftirutione rudis fit, affedtus animi

in-temperati, diu iine fummo morum detrimento in

igno-rantia non _permanere poruir. Agricultura enim ubi

ob-cinuit, & jus posfesiionis agnitum Sc ffrmatum , audlse

necesütates, cornmoda ex damnis aliis referendis iibi pollicentur plura, plura quoque jura

funr,

quae

lsedi

pos«

funt, plures nocendi apertce funt viae , plura denique

ad hoc incitamenta, & ii ex hoc pundto rem coniidera-veris, miferrimam omnino Sc infehsfimam barbariem

invenies. Rudern animum immoderatse _{cupidines in} cru-delia _{qujevis praecipirant facinora, ceteroquin in} foco-r-dia _{fepultum. Caedes iraque, rapinae, furra increbefcunr,}

iecurkas _{fernper in incerto ed. Ad hoc accedit aliud,}

ik'va ibi non _{poreft non} obtinere tyrannis, _ex domini

arbitrio _{pendent omnia & deprimuntur omnia. In}

ran-tum _degenerare poreit humana indoles fcientiarum

ex-pers. Nulla alia adfunt remedia Sc nihil, quod perniciei

ejusmodi obicem ponere poteil, nifi lumen illud , quod

ex fcientiis oritur , fenfa mitigans & humanitärem

infe-rens. Ar vero ii horridam adeo fefe nobis offert haec

barbariei delineatio _{quid? ii cultior gens fibi eripi lucem} confulrius _{duceret, quid? ii negligeret}

_fuscjue

_deque

ha-beret. Harum _{ingentium, quibus adfueta fuit,}

necesiita-tum mole ftatim fuccumberet, viis _{enim, quibus his}

con-fulat , recluiis, pejus fefe haberet illius conditio, quam

barbarorum ; hi enim aliqua politioris nationis deiideria ignorant, &, quod primo loco tenendum eh, nulla am·

plius fuperftite re, quae mores in meliorem posfet

redu-cere _{frugem , non lentis gradibus, ut antea}

, Ted

praeci-tes in _{corruprionem rueret. Talis fuit Romana gens in}

barbariem rurfus _{vergens. Scientiarum illud ftudium,}

12 De Benigna Scientiovum

q«od tot tantosque viros ad virtutes fociales incitavit & in _{agendo duxit in futiles Sc vanos ingenii lufus} dege-neravit , nil niii umbra priftini acuminis fuperftes erat.

Romani tum _{pesfimi mortales dicebantur Sc erant, Sc} Roma ex virtutis feminario in criminum theatrum muta-ta eft. Maximi fane momenti toti _{generi humano} im-primis his moribus, qui jam invaluerunt Sc alras egerunt

radices, eft fcientiarum cultus & luminis _{progresfus. Si} enim noftrae necesiitates aiuftae _{iint, ii deftderia}

multipli-cata fuerinr, fi vitiis occaiio _{praebeatur latio-r , hsec}

ftu-dia cun£tis imminentibus _{corruprelis remedio erunr.}

Hu-manitatem _{inferent, nobiliores animos hominum}

effici-ent , erroribus obicem ponent, fenfum jufti Sc re&i

pe-itoribus mortalium infinuent, vitia ialtim horridiora ab-olient, discrimen inter virtutem Sc vitia rite adornatum

ftabilient, inftrumenta unicuique, fe iine aliorum damno

fuftinendi Sc alendi _{porrigent, eoque ipfo criminum} caus-fas tollent. Sed ha?c _{fingula ulteriori examini fequenti}

Paragrapho fubjiciemus, ut pateat, nihil, unde feliciora tempora, faltim non depravatiora exfpeftare posfumus, nobis adesfe , niii ex fcientiarum lumine magis magisque

illucefcente.

§. III.

Si _{obje&a generaliora ifta, circa quae noftrae} cogni-tiones _{noftraque ftudia verfari debent, ipe£taverimus, in}

duas commode eadem _{difpefcimus clasfes, quarum altera,} aeque late ac res extra nos poiitae, nobis diiimiles,

iin-gulaeque eartim proprietates Sc ordo a Summo Numine

conftiturus, fefe extendit; altera nosrnet _ipfos, noftros

nimirum ideas, noftrorum deiiderlorum originem , pro¬

gresfus Sc

modos

, quo

fleiluntur

vel quod idem eft, hu¬

manas natiirse _{inveftigationem in fe comprehendir,} Lon-gum foret utriusque

hujus vel fingularum

partium in mo

& Artium in mores _{ejficacia. 23}

res vim & efficaciam _{feparatim indicare, melius rei}

no-ftrae confulere _{videmur, ii iilud tanrum, in quo} auxilia-trices Tibi invicem _{porrigunt manus levirer rangentes, in}

eo iubiiitimus _{, quomodo mentem humanam cognitioni*}

bus inftruendo & humanam indolem _excolendo, errori-bus obftenr j de juribus officiisque homines erudiant,

fenfa 8z afFe£tus nobiliores reddanr, _{Qiiot 8z quanra fal·}

fse de rebus praeceptae _opiniones, non tantum uni vel al»

reri _{genti , fed interdum tori generi humano intulerint}

mala, teftatur in unaquaque fere pagina omnium rem-porum Hiftoria. Ipfa illa de Summi Numinis

pote-itate, manu dereftrici, omnimodaeque noftrae ab

11-lo _{dependentiae cognitio , ubi vel falfa fuerir, vel male}

applicata, generi noftro, contra fcopum, mores longe _ab inregritate 8z hac cum conjun£la felicitare feduxir. Cum enim _{ignoranria rurpi fuo dominio humanos animos ca«.}

ptivos habuir , iuperftirio eos pro

Religione

occupavir.

Haec _{ignarae genti adeo necesiario adhaeiit, ut ullam vix}

ac ne vix _{quidem invenies , quae hac labe non fuerir}

contaminata. Inter _{perniciofisfimas vero res, quae}

vir-tuti verae cladem umquam _{adferunt facillime eft}

nume-randa * veras enim virtures , quae ad falurem hominum

fpe£tanr, vel profcribit penitus, vel conremnit, vel im-peditj alias fubfliruit, interdum tales, quae in fe funr vitia gravisiirna vel faltim eadem promovent,interdum res indif¬

ferentes adeo _{commendat, ut locum veris demant. Hanc}

vero humani _{generis peftem Phyfici Moralisque} plenio-res mundi _{cognitiones, ubi rerum indolem melius}

inve-ftigatam & effe£tuum causfarumque fcientiam hominum imbuere animis _{cceperint, feniim expulerunt. Eo enim ipfo,}

quo causfas ex effe&ibus 8z phaenomenibus re£las eruere 8c. rationalium enrium _{perfe&iones nofcere, vel quae hoc} nomine _{jure comprehendi posfenr adfeftiones, melius} fentire calluerunt homines, eo quoque de univerfi

£fo-14 De Benigna ScientiaYum

£lore veriores formarunt notiones _{dignioresque Uli} tri-buerunt _{proprietäres, non tales, quae ad turpisii-oia}

quae-vis _{incitarent; Ted cultum ratiooi congruum & hominum} inter ie vinculis _{majorem vim & officiis efficaoiam} adden-tem, injungunt. Falfo eriarn fcientiis id tribuitur crimi-nis, quod contemteC ignorantiae loco Pyrrhonifmum ,

lo-co fuperllitionis, folutiorem & de Deo cogitandi & De-um colendi modum , loco duriorum impietaris generum

politiorem quandam Blasphacmiam, Numen Ejus multo

magis offendenrem fubftituanr. Quid vero? Haec fane

mala necesiirarem _{porius fcientiarum}, quam damnum

quöd-dam-ex Ulis derivandum infinuanr. Earum enirn certe e partibus eil, verirares majoris illas ponderis , quae falutis &

futurae & civilis _{negotium immediate tangunt, lubricis}

non fundamentis fuperftruerc _, Ted _natura? humana?

indu-biis _{principiis fulcire certaque iimul experimenta in}

au-xilium vocare, ut dubirationis praeripiant occafione.m. Ve

rum quidem eil, multa limitato humano inrelle<£lui & hu-manae Cognition! inaccesiibilia esfe, fed quoniam idem

<3c hos terminos damit, qui univerfum condidit & nobis

officia _{peragenda ditlribuit, funt hae res femper nobis} minoris momenti, tanrum ubique, quantum uiibus noftris inferviat Sc ad nos _{obligandos &} emendandos fufficiac,

per fcientias non folun· cognitione tangere,

Ted

eriam

ad certitudinem usque firmam penetrare posiumus c). So· lutiorum noftrorum _{temporum in Religionis negotio mo·}

rum

c) Utcunqoe vis cognitionis luimonar ab perfecta rertim omnium

com-piehenfione ablit, felicitati tarnen hominum in eo fntis eft prolpecUim, quod lumine abunde cloro fint praediri, quo in Summi Creatoris notiriam duci, & officiorum , quibus fungi renentur, fatis admoneri poiTunt. Ampla

fa-tis materies hominibus fuppetit, in qua non fine pluriina jucundirate &

fumma dele&ationis virierate animorum & corporum vires exerceri pcfTent,

nifi de fua ipforum indole & natnrce fabtica queruli, quns in manibus

habent, ideo abjicerenf, quod res univerfas complexu fuo comprehendere nequeant. Locke, Introduflio in librum de intelleclu humano.

& Artium in mores efficacia.

rum alice forfan funr caiisfa?,_{quasex veris illis} fcientiis _gene

ris humani unlitati _{proipicienribus, numquam derivaveris,} Nefcio _{quo hornines occrecati furore Schyllam} evita-turi in _{Charybdin incidaot, deliriorum & fanatifmi jugo} fe liberare _{ftudentes, omnia quoque vera fraena, quae in*} domiris _{cupiditatis continerent, excutere optenr. Hic}

mos non heri & nudius tertius invaluit, nullo _tempore

defuerunt _{homines, qui, ut .voluptatibus libere}

indulge-ant, id tantum quod his quodammodo faveat,

rerinue-runt ex _{Reiigione, cetera rejecerunt. Hoc vero}

faten-dum, quod noftra tempora hominibus abundent, qui non verbis tantum Sc fa&is fed _{fcripris Religionis fan£tisiimae}

fundamenra vexare haud dubitant, Sc quod _non deiint vana _{ingenia, quae res} infpicere Sc probare _neque

valen-tes, _{neque volentes} his tenacirer adhrerenr. Hoc fane eil:

venenum _{ejus indolis, quod mores} infeftare Sc exitium

bonis _{portendere poteft. At, fi umquam antea , feien}

-tiarum _{üudium, praeeipue Sc maxime necesfario, etiam}

ob hanc rem, fe commendat uiu. Sapientia enim erit validisftmum antidotum , quod vim veneni hujus in men·

tes hominum irritam facier, non tantum _{quod veritares} maximi _{ponderis defendet, verum etiam, quod efficiat,}

ut _{prava impiorum molimina non noceant Sc certitudini} non _{praeponderent.} Alios, quibus interdum _{tota? genres}

conraminata? fuerunr, errores, quique mores a jufto Sc bono detinuerunt, recenfere non vaeat, ad eandem ex-pendanrur trutinam , feientiae folae, ü rite eulrae fuerint,

eosdem e medio tollere valent. Sed non hoc tantum

praeftant, jura pariter ac officia familiariora reddendo Sc coniilia noftra _{nobilitando, honeftam cum aliis vivendi} rationem Sc humankatem inferunr. _{Eo, quod ad}

nos-metipfos cognofcendos ducant, ingeniis noftris

promtitu-dinem Sc fenlibus vim _{fympathicam addunt. Hinc}

nobi-iisiimse mentis commotiones oriumur, proniores ad mo·

16 De Benigna Scientiarum

vendum evadimus, aequitatis jura animis propiora

habe-mus Sc nihil humani a nobis alienum putamus. Hinc

quoque voluptates egregias Sc quaii divinas ex iingulis

virtutibus, bonis coniiliis Sc animo bonarum a&ionum

confcio melius _{percipere posfunt fenfus noftri ab}

adqui-fito _{guftu teneriores fadti. Pasfiones quoque noftrae nor} bilitantur his _{itudiis, ad dignioribus rebus asfenfum}

prae-bendum , fledluntur, faliim id fit, ut politiores

inftitu-tione _{evadant, adeo ut a malis a&ionibus Sc ab} omni,

quod duritiem faperet, detineantur. Hinc omnino fru· dtus illos eximios ex meliori Sc nobiliori cum aliis con·

fortio in omni vita reportamus Sc nofter alios

familiari-ter habendi modus, fuum _{accepit dulce, Non} fane _fünf

ficla Sc vana, fed vera ifta commoda, quae ex hac miti-gatione Sc honefiate, quam fcientiis accepram refer&mus,

deducimus. Relationes Iftas Sc univerfaies Sc _{parti ciliares,} quas cum aliis habemus, fuam iingulse accipiunt

humani-tatem, fuam placidiorem formam. Sic alteri fexui fuum

ftat _{jus Sc honor, cui tarnen in barbarie fervitutis} duris-iimum _{jugum tolerare injundtum eft ; jura paternitatis Sc}

oftkia liberorum fuo ftant fan dto _{pretio, quae utraque a}

-pud gentem barbaram inftindtum animalium proxime

ac-cedunt, Sc deficiunt, ubi inftindtus deficitj amicitia fit

jucundior Sc interiör , cives cum civibus, imperans cum

obedientibus ardtisfimis _{conftringuntur vinculis. Ad}

nos-metipfos quod adtinet, ex artibus Sc cognitionibus haud exiguum in privata noftra vita repetimus ufum, imme* diatas noftras necesfitates multo fanius, multo naturae noftrae convenientius _{explere non folum callemus} , fed

mediatis quoque profpicere Sc plerasque naturae opes, quas

benignisfimus univerfi Conditor nobis deftinaverit, no·

ftros in ufus, artium ope, convertere posfumus. Induftriae Sc labori _{undique aperiuntur vite, Sc unicuique patet} oc-cafio fibi, aliis Sc focietati ufum adferendi. Hinc vis Sc

vi-& Artium in mores _{efficncia. 17}

vigor ille, quem in omnibus

moratioribus

gentibus

con-fpicimus, quae omnes quaü unum corpus conftkuunt, cu¬

jus _{lingula membra fuam fymbolam ad} communem ufum conferunt «Sc _{quorum fmgulum ab akeris, etiam infciis} vim 8t nutrimentum _{accipit. Huc vero non totus}

neces-iitatum ambitus _{clauditur, non folum necesfariis 8t}

utili-bus, verum etiam rebus, quas deleflant, opus habemus.

Inter necesfitates _{illas, quae nos urgent 8t movent non} ultimum ea _{occupat locum, ut noftrum esJe iine tacdio}

fentiamus. _{Delectationes expetere naturse humanae}

con-veniens eft. Noftra _{cogitandi vis femper in a&ivitare} esfe vult, igitur ubi deficiunt fenfationes 8t negotia

tae-dium necesfario orimr. Hinc barbari vitam aut fomno aut otio aut _{ebrietate, quae apud illos crebra eft, terunt.}

Huic etiam necesiitati fcientiae 8t liberales artes _confulunt,

Voluptates, quas ex vi imaginationis 8t fenfibus per

fym-pathiam duicisfimis excitant, grata non minus quam

con-ilantes funt. AfFe&us _{incitant 8t acuunt, animos mulcent,}

levant, rapiunt, 8t his non femel, Ted faepius eadem cum dele&atione frui licet. Ex _{voluptaribus, quibus}

uti-tur _{gens haut minimum pendere mores ejus, facile}

exi-ftimaverit _{quispiam, cui humanam naturam intueri}

libue-rit. Si enim hae _{impurae, tales fcilicet, ut animos} fopi-ant, naturae vires _{fuperantes naturam turbent, facultates}

omnino _{deftruunt, corpora enervant, animos debilitant,} vitia _{promovent 8t ad virtutem hebetiores reddunt.} Ita-que fi hos tantum habitus, qui ad juftum, sequum 8t ho-neftum _{proprius inclinant, jure appellaveris bonos mo¬} res, fcientiae 8t inde _{proveniens cultus,} eorum certe funt promotrices.

§. IV.

Non vero _{eft, quod univerfalia ha?c} commemore-rnus beneficia, nifi _{inßmul, qualem in unumquodque}

in-i8 Be Benigna Scientiarum

dividuum, vim St efücaciam habeant, demonftremus.

In-genuofe magis quam vere ROUSSEAU cognitiones va» nis _{ornamenris, qute probus defpicir pugiii .fimiiis, qui}

nudus quam bis decoratüs, quod vires impedirent}

pu-gnarc praeoptat, adiimilar. Quid vero? an armis deih-tui _{poreft, fi partes fuas dextre peragere St viclorkm}

timquam reportare oprat. Arma verse virturi admoduni necesferia funt _{cognitiones, iine quibus parum profieit}

vel feitim imbecillis fit. Scientific, quatenus fenfe nofira

d'irigere, jufto ordine in iiugulis noftris coniiliis

pröce-dere, altiusqire res penetrare adfuefaciunt, ad a&iones rite determinanclas St ad _{juitarn fibi proponendam} metam, haut _{exigue conducunt. Suae felici&atis defiderium omnes^} quorquot homines funt, movet, St quoniam nemo fit,

qui necesikarem benevolentise aliortim non cernat, eo quoque modo hanc quaerere , ut aliis non nocearur,

o-ptant omnes. At vero hoc univerfele officiorum

noftro-rum _{objedlum variis} modis adtingi potell, _{variis quoque}

obffeculis _{impediri. Unde tot homines aberrare St aliis}

niti _{viis, quam quibus ad fcopum pervenitur, immo qui¬}

bus in adverfa _{tratiuntur, cernimus? Düse funt omnis}

hujus labis generales causite ignorantia St pasiiones,

qua-rum altera res omnino _{peripicere, altera re&e} cernere prohibet. In quantum ignorantia non cultae mentis vir= tuti _officiat, credi vix posfet, niii experientia hoe

abun-de teilaretur. Difficilia quidem compertu haut videntur

naturae _{praecepta, attamen oblata impedimenra non}

mi-nimi funt momerlti. A teneris _{usque unguiculis St ea} gerate, qua ratio humana primura, acceptis fenferionibuS) fe _{explicare St ideas componere incipit, opiniones} quas-dam de rebus nobis _{formamus, quibus primo fine}

veri-tatis examine _{adquiefcimus, St quae dein altas tam agunt}

radices, ut quaii concretae intelle&ui noftro fiant.

Con-fuetudines deinde St habitus, quos ab infantili inde

Ef Ärtium in mores _{effictieia, 19} te contraxirmis tantam in nos exercent poteftatem, _ut

in-divulii _{fequantur, Se in naturarn quaii abeant. Ut ab} Iiis liberemur vinculis rationis Sc fcienriae haut _vulgaris ope e ge mus. De cetero pieraeque noftras virtutes faltim illae, quae ultra individualia commoda, extenduntur, ejus

duηt indolis , ut perfpicaciorem mentem 5 confequentias

rerum latius examinare _{valentem, requirant. Fieri aliter}

poteft, ut etil adfit optimum propoiitum, de viis, quibus •ad metam tutius _{pervenitur, ignaris nobis contrarium}

fecum ferant effedhim, id falrim accidit, ut

beneficentis-fima _{quaa ρosfet, non redundet virtus. Alterum, quod}

in devias nos trahit Sc vitiorum _{imperium in homine}

e-rigit, eft pasfionum impulfus. Harum dominio fuccum-bit _{plerorumque hominum »ratio, Sc inde deducendurn} eila quod homines propofiti, quod nullus non concipit,

fuae _{aliorumqae faluti inferviendi, oblivifcantur} , quod

his derrahantur _{Sc regantur. Verum ad moderandutn has}

non folum firmo Sc forti _animo, Ted _{etiam maturitate}

in _{cogitando Se rerum confequentias melius examinand!}

facultate inftructo, opus eft. Quomam itaque fcientiae ad rationem noftram excolendam _{conducunt, haut}

mini-mam etia-m in hac _{remperantia arrogant partem. Et hoc}

in genere asferere posfumus, ut, quo major Sc latior

adfit rerum _{cognitio , eo quoque major Sc excellentior}

exiftere _{posiit virtus. Fatenduum quidem eft veram} Phi-lofophiam non femper esfe nominis Philofophici comi-t-em , inftrumentum tarnen esfe poteft optimum , etii ho¬

mines viliores non illo utantur vel etiam abutantur. Ε

contrario vrdimus hsec artium bonarum _ftudia, tot

tales-que viros in omni vitte genere formasfe faltim

perfecis-fe, qui non folum fa£la Sc nomina, verum etiam vir¬ tutes ad fummum _{faftigium provexerunt. Fatendum quo¬}

que eft , non omnia efficere, nifi natura , inftirutionc Sc

habitu fuerint

_adjutte

_{, attamen cum Cicerone de eodem}

C 3 hoc

■

;2θ De Benigna Scientiarum & Artium in mores efßcacia,

'hoc argumento difputante arguere posfumus, cujus verba heic recitare

haut alienum videtur: Ego multos homines exceücnti animo ac virtutefuisfe

fc? _{ßne doctrina natura ipftus habitη, prope divirto, perfe ipfos graves} & moderates exflitisfe fatcor: etiam iUud adjungo, ßepius ad laudem atque vir· tutem naturamßne doctrina, quamßne natura valuisfe doclnnam. Atque

i-dem ego contendo, cum ad naturam eximiam atque illuftrem accesfetit ratio

quadam conformatioque doctrina, tum illud nefcio quid, pradirum ac

ßngu-lare _{folere exiftere e). Documentum} rei Cicero Romanis nominihus illm

flrat, quaüa funt Africa >i, Laelii, Furii, Catonis. Ht quis Patriae fuae ex¬

zellentes viros commemorando, numerum augere non posier.

'

.$· v.

'Hsc tarnen non tam late accipi posfant, quafi ceteris omnibus,

qui-"fens ea non eil rationis vis, virtutem colendi pracluderetur occafio. Fieri •non poteil, _neque utile föret, _ut communis fieret folidior illa doftrina δζ

artium iludium; homines tarnen quocumque fuerint pofiti loco, tantam,

quae virtuti eil necesfaria, adguirere posfunt cognitionem. Ab aliis fcilicet illam accipit pleraque pars. Illa, qua? ab aliis funt probata, explorata,

fenfa in fua fenfim convertunt, ad quae deinde fuam inftituunt vitam.

Quam itaque necesfarium, ut haec non deceptricia fint, ut non vacillent

eoium cognitioncs, a quorum opera tot hominum virtus & cogitandi

ra-tiones _{dependeant. Hanc vero operam} fingulce, _quae in _rerum utiliutn

dis-quifitione verfantur, conferunt fcientiie. Quae inter fe ita cohaerent, ut

una labante mancus fiat effe&us, cultus & lumen, Nulla eorum jure de-fpici poteil, & non eil, quod nobis objiciat ROUSSEAU, fententias

quas-dam ex fpecuiativis fcientiis depromens, _{nos aeque} felices futuros , fi illas

ignoraremus. Omnes fi non direcle, attamen certe indirefte, quatenus

ceteras Luce fuffundunt necesfaria, auxiliatricem fibi porrigunt manum.

Cum flnminibus hac ratione id commune habent, ut quaednm non tam η· quarum copiam volvant, quam ngrorum fecum ferant fertilitatem,

nimi-rum _{per agros} quaedam pleno alveo feruntur, eosque utilisfimo diluvio

i-pfa inundant, per alios tantum rivuli ex his profluentes, aqua quieta & pauca labuntur. Omnes, hoc unum, mentium cultum efficientes, mores publicos emendant, privatos excolunt, virtutern perficiunt. Hujus vero

argument! palmarium fcientiarum nempe & artium in focietates & focia-les virtutes effe&um intatlum jam relinquere coa£h',s in aliud tempus .differimus.

> 1